In het licht van
de Burgeroorlog
Waar grote culturen
hun stempel drukten
Schatkamer tussen hemel en water
American
Beauty
Beschaafd
oud-Syrië
Venetië in Bonn
vrijdag 1 november 2002
John Singer Sargent: Madame Paul Poison, circa 1885.
fotocollectie van Church ge
toond. Voor zover bekend foto
grafeerde hij zelf niet, maar van
Cuba tot de Noordpool geeft de
selectie wel een onderhoudend
beeld van reizen die hij later on
der meer verbeeldde op grote
schilderijen van ijsbergen.
Net als James McNeill Whistier,
in het Van Gogh Museum aan
wezig met zijn befaamde met
lichtvlekken bezaaide 'Noctur
ne in zwart en goud: de vallende
vuurpijl' uit 1874, verbleef ook
John Singer Sargent het groot
ste deel van zijn leven in Euro
pa. Zijn flamboyante portret
van de Frangaise 'Madame
Poirson' uit omstreeks 1885 is
aanwezig als fraai voorbeeld
van zijn succesvolle carrière als
portrettist van de Europese en
Amerikaanse society.
De boodschap van deze exposi
tie overtuigt zo keer op keer:
Amerika en Europa waren van
af 1770 tot 1920 in kunsthisto
risch opzicht twee handen op
één buik.
Frangoise Ledeboer
Exposities: American Beauty en Fi
re Ice - Van Gogh Museum Am
sterdam, t/m 19 januari. Geopend
dagelijks 10-18 uur behalve op 1 ja
nuari.
e Amerikaanse schilders uit de periode 1770-1920 waren stilistisch en thematisch
massaal schatplichtig aan hun Europese collega's. Op de expositie American
Beauty in het Van Gogh Museum in Amsterdam wordt dat vooroordeel
moeiteloos overwonnen door de selectie van negentig hoogtepunten uit de collectie van het
Detroit Institute of Art. Het museum is aan het verbouwen en greep deze gelegenheid aan
voor de samenstelling van een reizende tentoonstelling die de authentieke kwaliteiten van de
eigen kunst over het voetlicht brengt.
Na en ondanks de strijd die
de Verenigde Staten in de
laatste decennia van de acht
tiende eeuw onafhankelijkheid
van cle Britten bracht, bleven de
culturele banden met Europa
intensief. Amerikaanse kunste
naars reisden geregeld naar En
geland, Italië, Duitsland en
Frankrijk om er inspiratie op te
doen of een opleiding bij beken
de kunstenaars te volgen. Als er
in Europa betere zaken te doen
waren, bleven ze daar soms
voorgoed, maar zonder hun
'roots' aan de overkant van de
oceaan ooit geheel en al te ver
loochenen. Het Detroit Institute
of Art presenteert ze dan ook
met recht en reden trots als éch
te Amerikaanse kunstenaars.
Een typerend voorbeeld is de
carrière van John Singleton Co
pley, op deze expositie op zijn
best aanwezig met zijn huive
ringwekkend levensechte uit
beelding van de zwempartij van
de veertienjarige Brook Watson
in de haven van Havana uit
1782. Volgens de overlevering
hadden zijn vrienden hem nog
gewaarschuwd: te laat, een haai
beet een deel van zijn rechter
been af voor hij gered kon wor
den. Het schilderij toont het
moment dat de wanhopig spar
telende jongen door zijn maten
uit het woelige water voor de
opengesperde bek van de haai
wordt weggerukt.
Getuige zijn prachtige portret
ten van Hannah Loring (uit
1763) en John Montresor (uit
omstreeks 1771) had Copley
zich intussen ook tot een be
kwaam portretschilder ontwik
keld. Omdat succes voor Ameri
kanen in Europa nog steeds de
ultieme loftuiting betekende,
stuurde hij in 1766 een portret
naar de Society of Artists in
Londen, waar het een goedkeu
rende beoordeling van de be
roemde Sir Joshua Reynolds
kreeg. Zijn landgenoot en colle-
ga Benjamin West, die al vanaf
1763 in Londen verbleef, raadde
hem aan in elk geval een tijd
naar Europa te komen voor stu
die. Dat deed hij tenslotte en
reisde in 1775 naar Venetië, Flo
rence, Rome en Napels. De
Amerikaanse Onafhankelijk
heidsoorlog die dat jaar uitbrak
deed hem in 1776 besluiten zich
met zijn familie voorgoed in
Londen te vestigen.
De burgeroorlog tussen de noor
delijke en zuidelijke staten die
in de jaren zestig van de 19e
eeuw tienduizenden doden
kostte, inspireerde twee kunste
naars tot thematisch onvermij
delijk puur Amerikaanse maar
heel verschillende schilderijen.
Op George Cochran Lambdins
werk 'Aan het front' uit 1866 zit
een soldaat voor een tent ter
neergeslagen te wachten tot de
strijd weer begint, een prachtig
weemoedig stemmend tafereel.
Winslow Homer had twee jaar
daarvoor juist de heroïek van de
strijd benadrukt op zijn schilde
rij waarop een soldaat op een
heuvel is geklommen om de te
genstander uit te dagen tot een
schot.
Naast deze verbeeldingen van
Amerikaanse thema's, zijn het
vooral de landschappen van de
Hudson River School die op de
ze expositie indruk maken. Ge
tuige schilderijen van 19e-
eeuwse kunstenaars als Frede
ric Edwin Church en Louis Ré-
my Mignot reisden Amerikanen
niet alleen naar Europa maar
vonden ook menigmaal inspira
tie in Zuid-Amerika. De zons
ondergang op 'Cotopaxi' van
Church (uit 1862) zet het woeste
rotslandschap in een schitte
rend rood licht en ook Mignot
trof op zijn 'Morgen in de Andes'
uit 1863 de schoonheid van de
verlaten exotische natuur in de
kern.
Op een tweede kleinere exposi
tie worden onder de titel 'Fire
Ice' een aantal schatten uit de
George Cochran Lambdin: Aan het front, 1866.
De Egyptische farao Ramses
II jaagde er op olifanten en
de Assyrische grootvizier Ilipa-
da bouwde er in 1200 voor
Christus zijn forten. Alexander
de Grote veroverde het land, de
Romeinse keizer Trajanus
kwam, zag en overwon en ook de
Byzantijnen lieten het niet links
liggen. De apostel Paulus pre
dikte er en moslim-strijder Sa-
ladin bevocht er op de Crac des
Chevaliers de kruisridders uit
Europa. Op het kruispunt dei-
karavaanwegen, in Syrië, druk
ten door de eeuwen heen al die
beschavingen stuk voor stuk
hun stempel in het zand. Het
maakte het land tot de baker
mat van onze moderne maat
schappij. Bovendien telt Syrië
vandaag de dag een onwaar
schijnlijk aantal cultuurschat
ten uit het verleden. De weer
slag daarvan is nu voor het eerst
buiten de Syrisch Arabische Re
publiek te zien. In het Rijksmu
seum van Oudheden in Leiden.
De culturele erfenis van Syrië is
even groot als divers. Door zijn
strategische ligging tussen
Egypte, Perzië, Turkije, India en
de Mediterrane wereld gold het
centrum van het Nabije Oosten
als de doorgangsweg van en
naar vele beschavingen. Hieruit
het tweestromenland van Eu-
phraat en Tigris komt het mo
derne schrift vandaan, hier
bedreef men voor het eerst op
georganiseerde schaal land
bouw, hier zijn de belangrijke
wereldreligies als het christen
dom, het jodendom en de islam
ontstaan en hier vormden zich
de eerste steden, met Damascus
voorop. In deze contreien ook,
maakte het wiel zijn allereerste
omwentelingen. Dat liet (en
laat) zijn sporen na in de wereld
geschiedenis.
De tentoonstelling in 'Oudhe
den' telt 640 objecten uit elf
nationale en lokale musea,
waarvan die van Damascus en
Aleppo de belangrijkste zijn. De
periode omvat een miljoen jaar
met als oudste prehistorisch ob
ject een stenen werktuig en als
jongste stukken enkele weten
schappelijke manuscripten uit
de zestiende eeuw na Christus.
Daarnaast zijn er wereldbe
roemde grafsculpturen uit
Palmyra, een uniek zilveren sol-
datenmasker, een reliëf van
Hercules, vruchtbaarheids
beeldjes van 10.000 jaar oud,
een borstsieraad van goud en la
pis lazuli uit 2500 voor Chr. en
geavanceerde astronomische
instrumenten van meer dan tien
eeuwen geleden. Naast kunst
voorwerpen zijn er verder ge
bruiksvoorwerpen als zegels,
aardewerk en weegschalen van
brons.
Ploewel de tentoonstelling eer
der te zien was in Canada en de
VS en daar een miljoen bezoe
kers trok permitteerde Oudhe
den zich de vrijheid om op eigen
wijze een invulling te geven aan
het geheel. Met recht, want per
slot van rekening onderhoudt
het Leidse museum zelf uitste
kende betrekkingen met Syrië.
Zo verricht dr. Peter Akker
mans (43) al zestien jaar opgra
vingen in het noorden van Syrië
aan de grens met Turkije. Hij
legde daar bij Tell Sabi Abyad in
de loop der jaren een prehisto
risch dorp uit 6000 voor Chris
tus bloot. Alsmede een Assy-
rischfortuit 1250 voor Christus,
het enige complete ooit gevon
den.
Dat de Syrische overheid speci
ale toestemming verleende om
deze vondsten waaronder een
goudschat en kleitabletten met
spijkerschrift in Leiden te to
nen, deed Akkermans vanzelf
sprekend goed. ,,Ik kan nu ein
delijk eens aan het thuisfront
laten zien wat ik daar allemaal
aan het doen ben", zegt hij, net
terug van zijn zoveelste zoek
tocht in het zand. „We brengen
het als een introductie op de ex
positie. Eerst een film over Sy
rië, dan onze eigen opgravingen
Borstsieraad
Helm met masker
en vervolgens al die prachtige
pronkstukken uit land waar de
wieg van het westen heeft ge
staan. Maar dat desondanks
nauwelijks bekendheid als zo
danig geniet. Onbegrijpelijk,
want ze hebben er van elke
beschaving schitterende voor
werpen. En je kunt in Syrië on
beperkt en in alle vrijheid rond
reizen. Het is een stabiel land.
Maar dat schijnen maar heel
weinig mensen ook daadwerke
lijk te weten."
'Oudheden' maakte zijn com
plete afdeling Nederland leeg
om de tentoonstelling te kunnen
herbergen, de grootste die het
ooit in huis had. De verhaallijn
volgt vijf thema's:
Vormgevers van onze samenle
ving: in het oude Syrië ont
stonden de eerste dorpen, stads
staten en koninkrijken. Een
manshoog koningsbeeld uit
Mari en kostbare sieraden geven
een beeld van rijkdom van de
elite uit die samenleving.
Leermeesters van de weten
schap: de overdracht van kennis
op het gebied van techologie,
wiskunde en astronomie. Te
zien zijn medische manuscrip
ten en een bronzen astrono
misch meetinstrument.
Pioniers van de economie: d
vroegste landbouw, de handc
langs karavaanwegen. Kleita
bietten van 3500 jaar zijn getui
genissen van het oudste schril
ter wereld.
Stamvaders van drie wereldn
ligies: in het Nabije Oosten oni
stonden jodendom, christen
dom en islam. Beelden van d
stormgod Baal, een kopere
leeuw die de tempel bewaakt
en een biddende priester ilfu
streren de belangrijke plaat
van de godsdienst.
Ontdekkers van oudheden: he
RMO zelf heeft de primeur va'
vondsten bij Teil Sabi Abya
met onder andere een Assyrisc
fort. Ook deze vondsten zij
voor het eerst buiten Syrië t
zien.
De vormgeving en belichtin
van deze tentoonstelling zijl
van de hand van Paul Gallis ei
tonen uitermate chic. Elk them:
heeft zijn kleur en correspon
deert met het betreffende gê
deelte van de expositieruimte
Ze hebben bij het RMO dan oql
hoge verwachtingen van 'Bron
nen van inspiratie uit het oud
Syrië'en rekenen op 100.000 bi
zoekers. Om te voorkomen de
zich, gelijk de tentoonsteüïni
over de farao Achnatou, lange
rijen op het Rapenburg vormei
is er een speciaal reservering^
systeem op de website van he
museum in het leven geroepen,
Ad van Kaan
Expositie: Bronnen van inspiratl
uit het oude Syrié - t/m 9 maart f
het Rijksmuseum van Oudheden
dagelijks 10-18 uur.
Bernardo Strozzi (1581-1644): Portret van musici
enne en componiste Barbara Strozzi.
Ze noemen haar de 'Serenissima', de
meest verhevene, de roemrijkste: Vene
tië. De stad, die door zijn artistieke erfgoed
tot een mythe is geworden. Kunst uit cle Ve-
netiaanse paleizen is nu te zien in Bonn.
Je ziet het nog aan ze, als ze even de stroom
toeristen in hun stad. ontvluchten en in de
koele schaduw van een 'bacaro' een 'l'om-
bra' bestellen. Een 'Venetiaan' in een wijn
bar achter zijn glas knabbelend aan een
'cicchetti'. Terwijl de toeristen zich verga
pen aan de prachtige gebouwen en pleinen
glanst de trots in zijn ogen en droomt hij weg
naar de gouden tijden van zijn stad.
Venetië, gelegen in een lagune, een parel
tussen hemel en water. Roem en macht zijn
door de poorten van de stad binnen ge
stroomd, maar wat Venetië vooral tot een
mythe heeft gemaakt, is het artistieke erf
goed. Dat heeft haar in de ogen van de Vene-
tianen en van de vele miljoenen toeristen tot
'Serenissima' gemaakt, tot de roemrijkste,
tot de schatkamer tussen hemel en water.
Eeuwenlang hebben de adel en rijke fami
lies van de stad het mooiste en het beste bij
elkaar geroofd, gekocht, opdracht gegeven
aan kunstenaars en verzameld in paleizen
en speciale gebouwen. Van de 'Tresore' van
San Marco tot de 'Tribuna' van de familie
Grimani. De verzamelingen van Marcanto-
nio Michiel, Joseph Smith, veldmaarschalk
Johann Matthias graaf Von der Schulen-
burg, Filippo Farsetti en Teodoro Correr. Zij
en vele anderen bepalen de roemrijke ge
schiedenis van de stad die vanaf de twaalfde
eeuw tot 1797 als een zelfstandige stadstaat
tot ongekende bloei kon komen, een middel
punt van macht en cultuur.
De gebouwen zijn gebleven, de theaters, de
paleizen. Maar veel van de beroemde kunst
verzamelingen werden verkocht en over de
hele wereld uitgestrooid. Wat in Venetië is
gebleven, is over de vele musea in de stad
verspreid. De Kunst- und Ausstellungshalle
der Bundesrepublik Deutschland in Bonn is
het gelukt om de schatkamer van Venetië
voor een speciale tentoonstelling bij elkaar
te brengen: 'Venezia! Kunst uit de Vene-
tiaanse paleizen'. Een unieke reis aan de
hand van 350 tentoongestelde voorwerpen,
waarvoor zelfs een Venetiaan zich achter
zijn glas Tombre' weg zal moeten rukken
om de geschiedenis van zijn stad opnieuw te
beleven.
Collecties zijn in hun historisch verband te
ruggebracht. Schilderijen van Giorgione,
Tiziano, Tintoretto, Canaletto en Guardi
zijn uit de hele wereld geleend en in hun oor
spronkelijke Venetiaanse verzameling te
zien. Hoogtepunt is de verzameling uit de
Renaissance van de familie Grimani, be
staande uit kunstvoorwerpen, zeldzame
manuscripten, antieke beelden en schilde
rijen waaronder Hieronymus Bosch. Maar
ook verzamelingen waar Venetiaanse en
buitenlandse meesters uit de zestiende
eeuw als Dürer te zien zijn samen met anti
quiteiten uit die periode, muntstukken, ge-
illustreerde boeken en oude zeekaarten.
Schilderijen en decorstukken van de laatste
grote Venetiaanse kunstenaar Mariano For-
tuny vinden ook in Bonn hun historische
plek terug. Een historisch overzicht waar de
periodes elk hun eigen ruimte hebben ge
kregen en waardoor de geschiedenis van Ve
netië stap voor stap gevolgd kan worden.
Teodoro Correr (1750-1830) vulde eind 18e
eeuw, toen de stad door Napoleon werd ver
nederd, twintig zalen van zijn paleis aan de
Canale Grande. Twee weken voor zijn dood
liet de kunstverzamelaar zich van zijn goe
de kant zien en schonk zijn collectie aan de
stad. Het is de basis van Venetiaanse kunst
die nu nog in Musei Civici Veneziani, c
veertien stedelijke musea van Venetië f
zien zijn.
Een bewogen geschiedenis die in vol
pracht inBonn te zien is. Bijzonder is ook d
de film van de technische Universitl
Darmstadt, die in twintig minuten dried;
mensionaal laat zien hoe Venetië gebouw
is. Kinderen kunnen in Bonn in 'Venezia Mi
racolosa' gevels van de prachtige paleizé
versieren of ontwerpen. Maar het belanj
rijkste blijft de rijke geschiedenis van
stad tussen hemel en water die voor het eeif
sinds eeuwen weer een reünie houdt.
Hans JacolS
Expositie: Venezia! - Kunst-und Ausstellund
halle der Bundesrepublik Deutschland in Boi#
T/m 12 januari. Open dinsdag en woensdag vb
10.00 tot 21.00 uur, donderdag tot en met zondl
van 10.00);ot 19.00 uur
Informatie: www.bundeskunsthalle.de.
