Jaren graven in het Syrische zand
Griottes zingen loflied voor geld
PZC
10
Leidse dr. Akkermans legt resten prehistorische nederzetting bloot
Bosaanleg
helpt milieu
niet altijd
Uien zonder tranen
Mannen krijgen hoofdpijn van seks
Canada test klimaatverandering
postzegels
dinsdag 29 oktober 2002
door Ad van Kaam
LEIDEN - Dr. Peter Akkermans
doet al zestien jaar opgravingen
in de steppe van Noord-Syrië.
Hij legde de 8000 jaar oude res
ten van een prehistorische ne
derzetting bloot en een Assy-
risch fort uit 1250 voor Christus,
waarmee de 43-jarige Leidse
archeoloog internationale er
kenning verwierf. Zijn vond
sten zijn onderdeel van de ten
toonstelling 'Bronnen van
inspiratie uit het oude Syrië",
vanaf 1 november in het Rijks
museum van Oudheden.
Het is vier uur in de ochtend als
de sonore stem van de imam
hoog vanaf de moskee over het
dorp Hamman et Turkman
schalt. Op de open binnenplaats
van het uit leem opgetrokken
huis slaapt het twee dozijn tel
lende opgravingsteam van Ak
kermans nog de slaap der recht
vaardigen. Maar nog geen uur
later is iedereen wakker en
klaar voor vertrek.Elke minuut
die nu nog teloor gaat, kost ver
der op de dag extra zweetdrup
pels. Want tussen nu en tien uur
ontbijttijd stijgt het kwik in
noodtempo van twintig naar
veertig graden.
Uitvalsbasis
Teil Sabi Abyad ligt op nog geen
kilometer afstand van het huis
dat al 16 jaar de uitvalsbasis
vormt voor de Leidse expeditie.
Aan de voet van de Heuvel van
de Witte Jongen zoals de verta
ling uit het Arabisch luidt telt
Peter Akkermans ook deze och
tend weer stuk voor stuk de kop
pen. Sommige dorpelingen wer
ken al meer dan een decennium
bij deze baas. Ze weten precies
wat hij zoekt. Met vechtpet, ka-
kihemd, gebruinde armen en
stoppelbaard lijkt hij zo weg ge
stapt van de set van Indiana Jo
nes. Maar dit is natuurlijk geen
film. Hier zoeken ze naar tast
bare overblijfselen van bewo
ning en beschaving uit een ver
verleden. ,,En die hebben we
ook gevonden", wijst de cum
laude in de prehistorie van het
Midden-Oosten afgestudeerde
archeoloog trots om zich heen.
door Peter
Aan het werk met de kleitabletten met spijkerschrift in één van de kamertjes van het kantoor van Ta'mmite.
foto Rijksmuseum van Oudheden
Wat volgt is een toertje over de
Teil, een reis door de tijd op de
vierkante meter. „Hier beneden
zie je de contouren van een pre
historisch dorp van ongeveer
8000 jaar geleden. Het zwaarte
punt voor wat betreft de over
blijfselen ligt op het aardewerk.
Scherven, scherven en nog eens
scherven. Recentelijk nog ont
dekten we een pot, de oudste ter
wereld die ooit compleet is ge
vonden. Nog niemand weet het.
Dat zal straks, als hij eenmaal
gerestaureerd is, in de weten
schappelijke publicaties zeker
opzien baren."
Minstens zo opzienbarend was
het Assyrische fort waarop hij
en zijn team van archeologen en
studenten nu precies tien jaar
geleden stuitten. „Het dateert
uit circa 1250 voor Christus en is
gebouwd op die dorpen die rond
5900 voor Christus zijn verla
ten. Die dorpencultuur ver
dween plots als sneeuw voor de
zon. Het fort van 60 bij 60 meter
maakte deel uit van een reeks
fortificaties aan de rand van As
syrische Rijk dat zich ruwweg
uitstrekte over heel Mesopota-
mië (Irak) met Assur als hoofd
stad.
„Toen we dit blootlegden, op
zich al een ge-wél-dig gevoel
dat jij de eerste bent die na 3000
jaar weer op zo'n vloer rond
stapt, vielen ons zomaar twee
archieven met 300 kleitabletten
in de schoot. Waarschijnlijk
hadden ze in een houten kist ge
zeten. Het hout was er niet meer,
het rolzegel van de grootvizier
nog wel. En het spijkerschrift op
de meeste tabletten was goed
leesbaar. Het ging veelal om re
keningen, kwitanties, bestellin
gen voor graan, gerst, olijfolie
en bier, personeelslasten. Daar
mee konden we ons een uitste
kend beeld vormen van wat zich
hier ten tijde van grootvizier LLi-
Ipada afspeelde. Maar tussen de
regels door lazen we nog andere
dingen. Aangelegenheden van
puur menselijke aard."
En daar, daar gaat het Akker
mans vooral om. „Ik zit hier na
tuurlijk niet zomaar voor mijn
lol in een heuvel te hakken. Als
wetenschapper zoek je naar
stukjes die de historische puzzel
compleet maken. Wat waren het
voor mensen, die Assyriërs, wat
bezielde ze, wat ging er in die
cultuur aan intermenselijk ver
keer om? Als je dus leest dat de
Tammite in ruil voor zijn dien
sten graag een mooie jongen ca
deau wil, dan weet je dat ook
3000 jaar geleden de ambtena
ren niet vies waren van corrup
tie. In andere correspondentie
vraagt hij zich af wat hij met die
tovenaar in zijn gevangenis
moet? Die hadden ze hier dus
ook al rondlopen."
Even later staat hij in het straat
je rond het fort abrupt stil bij
een kindergraf. „Hier vonden
we t wee li j k j es in een p otde t ra -
ditionele manier van het begra
ven van baby's. Deze hebben het
helaas niet gered", zeg ik dan in
zulke gevallen. En voegt daar
aan toe dat zijn gedachten dan
onwillekeurig afdwalen naar
zijn eigen tweeling, thuis in II-
pendam."
Het is half tien, hij is terug in het
huis voor het ontbijt. Onder een
rieten afdak puzzelen aarde
werk-expert Olivier Nieuwen-
huyzen en zijn studenten met
8000 jaar oude scherven. Mon
nikenwerk. Gelijk het millime
ter voor millimeter graven op de
schaduwloze Teil zelf.
Leider
Graven doet dr. Peter Akker
mans nog altijd graag, maar-
meer dan archeoloog is hij toch
vooral de absolute leider van
deze door Syrië geautoriseerde
expeditie. Deze organisatie,
waar jaarlijks toch zo'n 35.000
euro in omgaat, moet lopen als
een tierelier, anders halen we
onze doelstellingen niet. Nog
maals: dit is geen hobbyclub. Ik
ben hier voor de wetenschap en
ik moet daarover verantwoor
ding afleggen."
„Telkens als ik in Damascus
land, heb ik het gevoel dat ik
thuiskom", zegt hij. Hoe lang
blijft dat gevoel nog overheer
sen? „Zou ik die hele Teil afgra
ven, dan heb ik nog voor 400
jaar werk. En er liggen hier aan
de grens met Turkije nog 500
van deze hobbels in het land
schap. Maar ik hoef niet alles uit
die heuvel te halen. Zeker niet
meer van hetzelfde. Laat dat
maar rusten.
We complementeren in de ko
mendejaren de zaak, we ronden
het verhaal af. Maar ik heb nog
één allesoverheersende wens.
Laat me in vredesnaam na al die
tabletten met informatie dat
ene kleitablet vinden met de
naam van het fort erop. Zodat ik
thuis tenminste kan vertellen
wéér ik al die jaren steeds naar
toe ben gegaan."
NEW YORK - Japanse wetenschappers denken te hebber,
ontdekt waarom uien, als zij worden gesneden of gehakt
mensen tot tranen brengen. Volgens hen ligt dat aan eentotn.
toe onbekend enzym.
Als zij dat enzym kunnen blokkeren zou de ideale ui gebore
zijn, denken de Japanners, verbonden aan het bedrijf House
Foods in Chiba. Zij doen verslag van hun onderzoek in he
tijdschrift Nature. In een e-mail liet onderzoeker Shinsukj
Imai nog weten dat het team gelooft het enzym te kunnen on-
derdrukken zonder de pregnante smaak van de ui aan te tas
ten.
Eric Block, verbonden aan de Staatsuniversiteit van New
York en een expert in de chemische samenstelling van uien.
zegt dat niet te voorspellen valt hoe de smaak wordt beïnvloed
als de samenstelling van de ui wordt veranderd. Bovendiej
wordt de smaak van uien mede bepaald door de scherpe stol
die de ogen doet tranen. Deze veroorzaakt ook een prikkeling
op de tong die typerend is voor uien. AP
WENEN - Vrouwen die geen zin hebben in seks zouden nogi
eens hoofdpijn verzinnen om gewoon rustig te kunnen gaa:
slapen. Nu hebben wetenschappers ontdekt dat mannen ee
echte reden hebben om hoofdpijn aan te voeren om 'niet li
hoeven'.
De neurologen Achim Frese en Stefan Evers van de universi
teit van het Duitse Münster vertelden op een congres in Wene
dat mannen - en in veel mindere mate ook vrouwen - zeer zwa
re hoofdpijn kunnen krijgen tijdens seks. Die pijn kan zo en
zijn en zo plotseling opkomen dat de zin in seks er door kar
verminderen en er medicijnen aan te pas moeten komen oe
een aanval te voorkomen.
Frese en Evers besloten onderzoek te gaan doen naar geregeld
terugkerende mysterieuze klachten over het optreden var
zware hoofdpijn vlak voor het oi-gasme. Hoewel zij de precie
ze oorzaak nog niet hebben vastgesteld, vermoeden zij datd'
pijn te maken heeft met de versnelde bloedsomloop en de ver
wijding van de bloedvaten tijdens de gemeenschap. Zij bena
drukten dat er geen enkel verband is tussen de hoofdpijn end:
partner of bepaalde vormen van seksuele activiteit en ooi
niet met hersenbeschadigingen of -afwijkingen.
Ongeveer een op de honderd mensen krijgt volgens de Duits
onderzoekers minstens eenmaal in zijn leven te maken me
het verschijnsel. Sommigen blijven er echter last van houder
Zij zouden zijn gebaat bij medicatie. ANP
THOMPSON - Canada gaat de klimaatverandering door op
warming van de aarde proefondervindelijk bestuderen. We
tenschappers van universiteiten en het ministerie voer
Milieuzaken gaan dat doen in het noorden van de deelstaa
Manitoba. Zij warmen daar voor hun onderzoek een stui
noordelijk woud op.
Deze week zijn zij met de bouw van installaties begonnen e
komend voorjaar begint het opwarmen.
Het stuk bos ligt in het toendradeel van het noorden van Ca
nada. Daar is de bodem bijna altijd bevroren. De bomen blij
ven daardoor veel kleiner dan in warmere streken. De weten
schappers denken dat de grond door het opwarmen van di
lucht gaat ontdooien en de bomen wel verder zullen gaar
groeien.
Doel van het onderzoek is te zien hoeveel kooldioxide en me
thaangas vrijkomen uit de ontdooiende bodem en in hoeverrt
de groter wordende bomen die weer opnemen en omzetten ii
zuurstof. Het zal een aantal jaren vergen voor resultaten be
kend zullen zijn. ANP
DEN HAAG - Vliegen is slecht
voor het milieu en bevordert het
broeikaseffect. Tegenwoordig
kunnen reizigers hun schuldge
voel afkopen met klimaatcerti-
ficaten. Met dit geld worden
nieuwe bossen aangelegd. Maar
bosaanleg helpt lang niet altijd
het broeikaseffect te minderen.
Zeker niet als de bomen op natte
gronden worden geplant. Zo
blijkt uit een Amerikaanse stu
die.
Algemeen wordt aangenomen
dat bosuitbreiding en herplan
ten van bomen bijdragen aan
het vastleggen van koolstof. Dat
is gewenst omdat veel koolzuur
in de lucht, uitgestoten door in
dustrie en verkeer, leidt tot op
warming van de aarde. Bomen
halen koolzuur uit de lucht om
te groeien. En de bodems waar
op ze staan houden de afgebro
ken koolstofdeeltjes vast. Dat
was tot nu toe de gedachte. De
praktijk bewijst anders.
Onderzoekers van de Durham
universiteit in Noord-Carolina
hebben het effect bekeken van
verbossing op zes verschillende
plekken in het zuidwesten van
de Verenigde Staten. Het zijn
zes voormalige graslanden die
in de afgelopen dertig tot hon
derd jaar spontaan zijn be
groeid met struiken en bomen.
Houtopstand
Analyse van de biomassa boven
de grond en de organische sa
menstelling van de bodem ga
ven verrassende resultaten.
Boven de grond werd, zoals ver
wacht, koolstof vastgehouden
door de houtopstand. Maar deze
positieve bijdrage werd volledig
tenietgedaan doordat er in de
grond veel minder koolstof
voorkwam dan voorheen. De
bossen hadden in totaal een ne
gatief effect op de koolstofba
lans. Dat was met name het ge
val op nattere gronden, zo
schrijven de onderzoekers in
Nature.
„Verdroging van natte bodems
door bosaanplant werkt ave
rechts. Via de bomen en struiken
verdampt meer water naar de
atmosfeer, waardoor de boven
grond luchtiger wordt. Als ge
volg hiervan neemt de microbië-
le activiteit in de bodem toe en
wordt er meer organisch mate
riaal afgebroken, waarbij kool
zuur vrij komt", zegt Frits
Mohren, hoogleraar bosecolo-
gie aan de Universiteit Wage-
ningen. GPD
De Leiderdorpse griotte Marlocs Janson zong en danste voor de president en werd beroemd in Gambia.
foto: Hielco Kuipers
door Silvan Schoonhoven
LEIDEN - Toen ze voor het eerst 'griot
tes' hoorde zingen, dacht ze dat haar
trommelvliezen scheurden. Marloes
Janson uit Leiderdorp reisde naar
Gambia om deze vrouwelijke barden te
bestuderen, maar werd per ongeluk één
van hen. Onlangs promoveerde ze aan
de Universiteit Leiden op luidruchtige
vrouwen in een islamitische samenle
ving.
Ik zing jou toe hoe goed je bent, dan geef
jij mij geld. Dat is kort gezegd het han
deltje waarmee griottes, vrouwelijke
barden in Gambia, hun brood verdie
nen. Ze lopen rond op de markt of tre
den op bij huwelijken, besnijdenissen
en geboortefeesten. Ze kleden zich fel
gekleurd en flamboyant, zingen sner
pend hard en begeleiden zichzelf door
op een ijzeren staaf te slaan.
Marloes Janson kreeg er koppijn van,
die eerste dagen. Ze had niet gedacht
dat de griotte-muziek haar later tot tra
nen toe zou kunnen roeren. De griottes
brengen met hun lofliederen een waar
devol product aan de man, vertelt ze.
„Als jij en je voorouders worden gepre
zen, voel je je groeien. Lof is van levens
belang; zonder lof heb je geen sociale
identiteit. Je kan miljonair zijn, maar
als niemand je lof zingt heb je niets aan
al je geld. Zonder lof besta je niet.
Griottes zijn daarom meer dan bede-
laarsters, zoals ze in de literatuur soms
worden omschreven. De patroon (dege
ne wiens lof gezongen wordt) beloont
een griotte soms rijkelijk voor een lof
lied. Met een retourticket naar Mekka
bijvoorbeeld. In Mali werd een griotte
zelfs beloond met een privévliegtuig.
„Een patroon zei: als mijn lof wordt ge
zongen, voelt het of ik een duur parfum
krijg opgespoten."
Janson vertelt hoe de griottes opereren
in een rol die de islam niet. van vrouwen
verwacht. In een moslimland als Gam
bia worden vrouwen verwacht zich in
getogen te gedragen, dus zeker niet
luidruchtig en extravagant. Korange-
leerden wijzen het lofzingen af; griottes
proberen hen de wind uit de zeilen te
nemen door koranverzen in hun gezang
te verweven. „Zo scherpen ze de religi
euze dimensie van hun beroep aan."
Eindbestemming
Na een rit met bus en ezelkar door een
kaalgeslagen landschap met termie
tenheuvels en apenbroodbomen be
landde de Leiderdorpse voor haar ge
voel 'aan het einde van de wereld'.
Eindbestemming was het dorp Manneh
Kunda. Ze kwam er om de griottes te
bestuderen, maar werd er per ongeluk
zelf één. „Ik sprak de taal slecht. Toen
ik in het dorp aankwam en uitlegde wat
ik kwam doen, begrepen ze dat ik hele
maal uit Nederland was gekomen om
zélf griotte te worden, niet om ze alleen
maar te bestuderen."
Spuug
Zo gezegd, zo gedaan. Janson ging ruim
een jaar in de leer, woonde met tiental
len luidruchtige vrouwen op een erf en
liep marktpleinen af op zoek naar pa
troons die ze kon toezingen. Tijdens een
geboortefeest kreeg ze een speciale
griotte-naam. Gedragen op de rug van
een vrouw werden twee haarlokken af
gesneden; bovendien werd de nieuwe
naam in haar beide oren gespuugd,
want 'spuugbrengt zegen over'.
Wat ze met zingen verdiende, droeg ze
bij wijze van leergeld af aan de griottes.
„De meeste mensen vonden het erg
grappig dat een blanke vrouw dit soort
liederen zingt. Dat nam niet weg dat ik
me wel eens belachelijk voelde als men
sen me vroegen voor hen te zingen, en ik
als beloning een aardappel kreeg. Ik
kan ook helemaal niet zingen."
En verlegenheid, dat is een slechte ei
genschap voor een griotte. Daarom
kreeg Janson een medicijn van ge
stampte pinda's en nog wat magische
ingrediënten. De doorbraak als griotte
kwam toen de Gambiaanse president
tijdens een verkiezingstournee een be
zoek bracht aan het dorp. De Leider
dorpse was gehuld in een blauw ge
waad met een blauwe hoofddoek en
hield zich afzijdig van de griottes die
zich naar voren drongen.
,Ik weet niet wie het deed, maar opeens
kreeg ik een duw van achter en beland
de voor het podium met de president.
Toen bleek dat het medicijn werkte, Ik
zong en danste voor de president en gaf
hem mijn hoofddoek. Op dat moment
zoomden alle televisiecamera's in."
Een beloning bleef niet achterwege.
Niet minder dan honderd dollar ont
ving de onderzoekster uit handen van
het staatshoofd. De griottes juichten.
„Dit was voor hen het teken dat mijn
opleiding haar vruchten had afgewor
pen. Ik mocht op tournee met een be
roemde muzikant en was meteen in heel
Gambia als griotte bekend."
Jansons proefschrift, 'The Best Hand is
the Hand that Always Gives' is te be
stellen bij de onderzoeksschool CNWS,
universiteit Leiden
Boeiend, herkenbaar, veel, en
puur Nederlands. Zo kan
het postzegeluitgifteprogram-
ma voor het eerste half jaar van
2003 worden gekwalificeerd,
dat door TPG Post op het post
zegelevenement Postex 2002 in
Apeldoorn werd gepresenteerd.
Voor de eerste helft van het jaar
staan in totaal 46 verschillende
zegels gepland. Niet te weinig.
Bovendien is het programma
voor de tweede helft nog maar
globaal bekend en zitten er veel
zegels in velletjes van vijf of
tien.
Puur Nederlands dus. Want wat
te denken van de zegels waar
mee Van Gogh (1853-1890)
wordt herdacht, die 150 jaar ge
leden werd geboren, van de ze
gels die twee oer-Nederlandse
bedrijven, Joh. Enschedé en
Douwe Egberts, postaal in het
zonnetje zetten en van de zegels
die het Wad als onderwerp heb
ben. En daarnaast veel land,
lucht, water en bloemen.
Het uitgiftejaar wordt al op 2 ja
nuari ingezet met de Van-Gogh-
zegels en meteen een fors aan tal
Op een zegel van 0,39 (velletje
met tien zelfklevende zegels,
plus een mailer van vijftig)
wordt een zonnig zelfportret
van Van Gogh afgebeeld (met
strohoed). Dan een priorityze-
gel van 0,59 (velletje met vijf
zelfklevende zegels, plus een
mailer van vijftig) met daarop
het schilderij De zonnebloemen
en een priorityzegel van 0,75
(velletje met vijf zelfklevende
zegels) die het schilderij De
zaaier toont.
Maar dan zijn we er nog niet.
Topstuk wordt een velletje met
tien verschillende gegomde ze
gels. Dat wordt dan het vierde
kunstvelletje in successie. NB.
In 1990 verschenen ter gelegen
heid van Van Goghs honderdste
sterfdag twee zegels.
Verder komen op 2 januari ook
nog twee nieuwe Beatrixzegels
VINCENT VAN GOGH
1853 1890
1990
VINGEN
1853 1890
1990
in roulatie: een zelfklevende ze
gel van 0,55 (velletje van vijf) er
een zelfklevende van 0,70 (ooi
een velletje van vijf). Tot slo:
krijgen de bijplakzegels va:
0,02 en 0,12 gezelschap van
gegomde 0,05-zegel in velletje
van vijf stuks.
De tweede emissiedag 2003 val
op 1 februari. Met als titel Ne
derland en het water verschijn
dan een velletje met tien ver
schillende gegomde zeg
0,39.
In 2003 bestaat drukkerij Joh
Enschedé te Haarlem 300 jaar
Dat zal 4 maart postaal wordei
gevierd met de uitgifte van eei
velletje met tien gegomde zegel:
van 0,39, twee motieven. He
worden zegels waarop heden ei
verleden elkaar treffen met o.t
de eeuwenoude muziekteken
van Fleismann die ooit de ran
den van bankbiljetten hebbe
gevormd, een deel van de for
mule van de irisscan, de handte
kening van Joh. Enschedé (Jo
hannes V), een barcode en
cijfers 3 100 100 100 (voor 30
jaar).
Op 8 april verschijnen de trai
tionele zomerzegels en voor
derde jaar achter elkaar
bloemen, (titel: Bloeiende verlt
den). Zes verschillende gegoi
de zegels van 03 9 019 in veilt
tjes van tien.
Respectievelijk op 6 mei en 2j
juni zullen zegels worden uitgt
geven met daarop winnent'
ontwerpen van de postzegelontj
werpwedstrijd AMPHILD
2002. De 6-meiemissie staat
het teken van het Wad (de Wat
deneilanden en dieren die op ht
Wad leven): vier verschillenc'
gegomde zegels van 0,39 en vit
gegomde prioriyzegels van 0,5£
De zegels van 24 juni (tien zelf
klevende van 0,39; twee motie
ven) hebben land-lucht-wate:
als onderwerp.
Tussen deze twee emissies (3 ju
ni) wordt het 250-jarig bestaat
van Douwe Egberts gevierd me
een velletje waarin tien gegom
de 0,39-zegels, twee motieven
Hero Wi