De kabouters woonden in de Peel
^35
PZC
Ton van Reen beschrijft in boek droevig lot van uitgestoten mensen
puzzel
Heer Bommel en het Kongruwer Toonder Studio's
recept
Albondigas a la Fonda Formentera
het weer
Sk,
kk
O
O
Sk
O 36 O 36 o
Casper Hobbes
dinsdag 22 oktober 2002
door Roelof Kleis
Piggelmee? Paulus de boska
bouter? Kabouter Plop?
Leuke figuurtjes voor kinderen,
zegt schrijver Ton van Reen
(1941) uit Maasbree gering
schattend. Maar kabouters zijn
het niet. Om over die van Rien
Poortvliet maar te zwijgen. Die
puntmutsfiguren zijn 'fantasie
loze broertjes van de tuinka
bouter'. Van Reen schreef een
boek over de échte, het kleine
volk van vlees en bloed.
„Dit is het eerste boek over de
echte kabouters in de hele we
reld zegt hij zonder blikken of
blozen. Klein Volk, leven en
werken van de kabouter, is vori
ge week donderdag ten doop ge
houden in de boerderij aan de
Baarloseweg 34 bij het Noord-
Limburgse dorp Helden. Het
staat vast dat kabouters hebben
gewerkt op deze hoeve. De échte
kabouters welteverstaan. De
'verstoten kinderen', zoals Van
Reen ze definieert. Kabouters
waren eertijds loonwerkers. Ze
waren vooral goed voor het vui
le werk. Hun rol was verge
lijkbaar met wat veel Polen
nu doen binnen de Europese
Unie.
Het gaat om mongolen, zwak
zinnigen, kinderen met een ge
brek, gehandicapten en 'dui
velskinderen'. Uitgestotenen
die letterlijk aan de rand van de
samenleving woonden. Ver
scholen in de bossen. Meestal in
de buurt van de boerderijen
waar ze geboren waren. Daar
verrichtten ze, bij voorkeur on
gezien en dus 's nachts, zwaar
werk in ruil voor wat eten en
drinken.
Van Reen was als kind al in de
ban van de oude volksverhalen.
Zijn grootmoeder vertelde hem
vele sagen tijdens het dagelijkse
uurtje kaarten. Als jongetje
struinde hij aan de hand van
Graad Engels, landbouwvoor-
lichter en verwoed verzamelaar
van volksverhalen, de boerde
rijen in de Peel af. Die volksver
tellingen vormen de kern van
het boek.
En dan zijn er natuurlijk ook de
verhalen van ooggetuigen.
Daaronder was Van Reens oma.
Zij wijdde hem als jochie al in in
het geheim van de kabouters.
„Veel van haar verhalen gingen
over kabouters. Maar dat zijn
geen sprookjes hoor, zei ze. Ze
hebben echt bestaan; het zijn
verstoten kinderen.
Een van de ooggetuigen leeft
nog. Het is Frits Engels, de 85-
jarige broer van de overleden
landbouwvoorlichter. Hij ver
telde bij de presentatie van het
boek dat hij er als jongen van
tien op weg eens drie tegen
kwam. Het gebeurde in de le
gendarisch koude winter van
1929, de dag na carnaval, op as-
woensdag.
De toen twaalfjarige Frits liep
rond half acht in de morgen sa
men met zijn moeder, een broei
en een zus terug van de kerk
naar huis. Ze hadden het as-
kruisje gehaald. Het was koud.
,.De strengste winter die ik ge
kend heb", weet Engels nog
goed. Koud en donker. En daar
waren ze plotseling. „Drie oude
mannetjes in werkkleren, net
als wij met elke pas wegzakkend
in de hoge sneeuw. Ze waren
kleiner dan ik en zagen er oud
uit. Ze hadden lange grijze
baarden. Ze schrokken. Na
tuurlijk, want kabouters wor
den niet graag gezien.
Van Reen is te jong om een ka
bouter te hebben gezien. „Rond
1900 zijn ze langzamerhand
verdwenen toen de verpleging
opkwam. Vanaf toen werden ze
opgevangen in inrichtingen en
gestichten." Een lot dat volgens
Van Reen zo mogelijk nog erger
was dan verstoten te worden.
„Ik heb zelf als leerling-verple
ger in een inrichting in Delft ge
werkt. Daar hadden we een af
deling die Paviljoen Onrust
werd genoemd. Daar werden
ze helemaal lens gespoten.
Dat was de behandeling
toen."
Zuid-Nederland
Kabouters zijn een typisch Bra
bants en Limburgs verschijnsel,
legt Van Reen uit. „De Peelrand
is het centrum van de kabouters.
Daar heb je veel kleine gehuch
ten. Bekrompen katholieke boe
rengemeenschappen waarvan
'j*
de inwoners altijd in hun eigen
omgeving leefden en nooit de
buitenwereld verkenden. Daar
was ook veel inteelt. Graad En
gels zei altijd: „Van de tien ge
boortes waren er twee mongool
en één kwee". „Een kwee is man
noch vrouw."
Dan begint Van Reen zijn tirade
tegen het katholicisme, dat
mongooltjes als duivelskinde
ren afschilderde en verstootte.
„Weetje dat mongooltjes nogtot
in de jaren vijftig niet in de kerk
mochten komen. Dat ze niet in
gewijde grond begraven moch
ten worden. Ze werden gezien
als heidenen. Ongelovigen. Kin
deren van de duivel."
De verontwaardiging over het
lot van deze ongelukkigen was
mede aanleiding voor het
schrijven van het boek. „Het is
een eerherstel van de verstoten
kinderen. Wij moeten weten hoe
schandalig die behandeld wer
den. We moeten ons realiseren
dat kabouters geen geesten,
maar mensen waren die veel
hebben geleden doordat ze uit
de samenleving waren versto
ten."
Routes
Het dorp Helden kan kan blij
zijn met het boek. In verband
daarmee is namelijk ook een
Kabouterfietsroute uitgestip
peld. Ook is er nu een wandel
route. De Nederlandse Spoor
wegen wil deze tocht volgens
Van Reen opnemen in haar stan
daard routepakket. „Ze willen
zelfs dat ik als gids ga funge
ren." Niet dat er veel te zien valt
overigens. Een paar kuilen in
het bos waar de kabouters leef
den en een monumentje aan de
gevel van de boerderij waarvan
vaststaat dat zij er hebben ge
werkt. En natuurlijk een mooi
stuk landschap.
Aan dat monument zit nog wel
een aardig verhaal vast. De
goudkleurige plaquette is een
van spaanplaat gemaakt reliëf
van een kabouter. Het geval
hangt aan de gevel van de mo
numentale maar zeer vervallen
boerderij. De plaquette werd
1 23456789 10
Op elke verticale regel dient een woord van vier een van vijf en een van zes let
ters te worden ingevuld. Het woord van vijf letters bestaat uit de letters van het
voorgaande woord plus 1, het woord van zes letters bestaat uit de vijf letters
van het voorgaande woord plus 1. Als de hele puzzel juist is ingevuld, vormen
de letters op de vet omlijnde regel een woord.
1. Taaie lekkernij, fraai.grasperk, hulp na een ziekte; 2. mestvork, scharnier, verblijf;
3. schuifbak, soort hert, door water omgeven stuk grond; 4. talrijk, kwaal, lekkernij;
5. lol, voordeel, niet veel; 6. middelpunt, zuidvrucht, muziekinstrument; 7. bergspits,
kaartspel, gezichtspunt; 8. graansoort, godsdienst, vreemde taal; 9. genodigde,
oefentijd, nagroen; 10. faam, zangspel, vreemde munt.
Horizontaal:
1. Wordt veranderd om de
eetlust te stimuleren (4); 4.
Ex-premier van Israël aan de
start (5); 7. Voor een relatie
moet je wat doen met je ten
gels! (7); 8. Ziekelijke meeval
ler (3); 9. Betekenis van trek
(3); 10. Geen nieuwe mensen?
(7); 12. Als vakman is hij niet
te vertrouwen (7).
Verticaal:
2. Knaap in een Engels boek
(4); 3. Hiervan gaat men
onderuit (6); 4. Zijde van de
gevangenis? (8); 5. Water in
de auto (4); 6. Vocht met vis
bij de geboorte (6); 9. Wat kan
u de laatste Europeaan sche
len? (4); 11. Zij wordt treurig
als moeder erachter komt (3).
Oplossingen van gisteren:
Horizontaal: 1. Daar; 4. loom; 7. ficus; 9. na; 10. los; 1.1. re; 13. bed; 14. raaf; 17.
sage; 18. uit; 19. stut; 21. aalt; 24. lek; 26. er; 27. eis; 29. eg; 30. Indië; 32. tint; 33.
plan.
Verticaal: 1. Diner; 2. af; 3. ril; 4. lus; 5. os; 6. moede; 8. col; 11. regel; 12. la; 13.
ba; 15. aster; 16. fut; 17. sta; 19. sleet; 20. uk; 22. as; 23. tegen; 25. lid; 27. ent; 28.
sip; 30. in; 31. el.
Cryptogram:
Horizontaal: 4. Kamerheer; 6. wagenziek; 8. stoffen; 9. jeans; 10. nijd.
Verticaal: 1. Basaltkei; 2. bron; 3. gezinnen; 5. rijkaard; 7. effen.
Niet lang daarna nam Tom Poes afscheid en kroop heer 01-
lie onder de wol. Hij legde het vreemde ei voor zijn bed, om
het goed in de gaten te kunnen houden, maar de vermoei
enissen van de afgelopen dag lieten zich voelen en al spoe
dig vielen zijn ogen toe. Niet lang na middernacht schrok
hi j echter uit zijn eerste sluimer op door een luid, ploppend
geluid, en hij schoot overeind. „Alweer lawaai in de
nacht", sprak hij tot zichzelf. „Maar ja, dat krijgt men
wanneer men de zorg voor een jong leven in de knop op zich
gaat nemen. Wat gebeurt er eigenlijk?" Hij stapte uit zijn
sponde en begaf zich naar het tafeltje. „D-de k-knop is ge-
Hans Belterman
In de Fonda Formentera aan de haven
van Ibiza kwamen wij in de jaren '50 en
'60 met grote regelmaat over de vloer om
er te eten en soms ook om te slapen. In het
restaurant kon je er in die tijd voor omge
rekend 75 eurocent een portie albondigas
eten waarbij je frieten een eenvoudige ge
mengde sla kreeg. De albondigas zijn klei
ne bijzonder smakelijke gehaktballetjes
die wij thuis onze gasten ook vandaag
nog, graag voorzetten. De gehaktballetjes
lenen er zich ook voor om als een hapje (ta-
pas) bij de borrel te presenteren.
Hoofdgerecht voor 4 personen: 400 - 500
gram gehakt half-om-half; 1/2 rode papri
ka, bij voorkeur ontveld, vruchtvlees rag
fijn gehakt; 2 teentjes knoflook, ragfijn ge
hakt; 1 ei, losgeroerd; 4 eetl. fijn kruim van
witbrood; 2 eetl. droge sherry (manzanil-
la); zout; witte peper uit de molen; 1 mes
punt gemalen piment of nootmuskaat; ca.
2 eetl. bloem, gezeefd; 3 eetl. olijfolie, tra
ditioneel; 35 gram boter, ijskoud; 1 eetl.
fijngehakte (blad)peterselie.
Vermeng het gehakt met paprika, knof
look, ei, broodkruim en 1 eetlepel sherry.
Breng alles op smaak met wat zout, peper
en pimentpoeder of nootmuskaat. Laat
het mengsel een half uurtje staan en vorm
er daarna 16 - 20 balletjes van.
Wentel de balletjes door gezeefde bloem.
Verhit een braadpan en laat de olijfolie er
even door walsen. Bak de balletjes er
rondom goudbruin in. Voeg 4 - 5 eetlepels
Zeeland: Herfstweer
Door: Joh an Reuter
Bouwvakkershumor, gesignaleerd bij de werken aan de Hogesnelheidslijn bij Moerdijk. De echte kabouters woonden niet in paddestoelen,
maar in kleine gemeenschappen van verstotenen. foto Ben Steffen/GPD
eind januari 1988 aangebracht
door de Vereniging Mymo die
zich wilde inspannen voor het
behoud van mythologische mo
numenten.
Een neporganisatie, herinnert
Van Reen zich. Een studenten
grap. Hij was destijds bij de ont
hulling van het monument door
het als kabouters verklede ge
zelschap uit het Gooi.
De hoeve bevat een doorgeef
luikje tussen de woonkamer en
de stal. Hierdoor kregen de ka
bouters destijds hun eten aan
gereikt wanneer ze aan het dor
sen waren in de stal.
N.a.v. Klein Volk, auteur Ton van
Reen, uitgeverij GEUS,prijs€17,50
We houden deze week een wissel
vallig weertype in Zeeland.
Iedere dag valt er langere of kortere tijd regen en de stevige wind
maakt het vaak onstuimig. Echt herfstweer dus waarmee vakantie
vierders in Zeeland en Brabant terdege rekening moeten houden.
Voor hen die activiteiten buiten de deur hebben georganiseerd, zij*
regenpakken en waterlaarzen onontbeerlijk. Door de meestentijds
vrij krachtige tot krachtige wind is een paraplu onbruikbaar.
Vanochtend waait er al een vrij krachtige wind, kracht 5. Deze trekt
in de loop van de dag aan naar krachtig tot hard boven zee. In de
ochtendperiode is het droog, maar tegen het middaguur neemt de
kans op buien toe. Daar kunnen soms pittige exemplaren tussen
zitten met onweer en windstoten tot circa 75 kilometer per uur
De temperatuur komt daarbij uit op 16 graden. In de late avond
doven de meeste buien uit. Er blijven veel wolken achter die een
isolerend effect hebben op de temperatuur. De minimum
temperatuur komt uit op circa
10 of 11 graden. Deze 11 gra
den wordt eveneens de
maximumtemperatuur voor
woensdag. Ook dat wordt een
natte dag met regelmatig
buien. Waarschijnlijk is er wat
meer ruimte voor een moment
met zon, maar de straffe zuid
westenwind maakt het buitens
huis nog steeds onaangenaam.
Ook de rest van de week blijft
het sterk wisselvallig met
regenachtige perioden en vaak
een stevige wind. De tempera
tuur blijft met circa 13 graden
rond het langjarig gemiddelde
schommelen. Het weer maakt
muimuimeniperaiuur
in ieder geval duidelijk waarom Minimumtemperatuur
de huidig vakantie herfstva- vehwacmtingvoor
kantie heet. o^oag^c™
Wind en regen
Vooruitzichten
weer
woensdag
donderdag
vrijdag
zaterdag
max.
12°
11°
14°
14°
min.
10°
7°
9°
11°
wind
W 7
ZW 5
ZW 6
ZW 5
Zon
Maan
vandaag I
op 8.20
onder 18.361
vandaag
op 19.10
onder 9.12
Nautisch bericht
Het zicht is matig en de temperatuur van het kustwater bedrag
circa 14 graden. Er is kans op onweer. De wind is zuidelijk envni
krachtig tot krachtig, 5-6 Beaufort.
Waterstanden
broken!", stamelde hij schrikkend. „Helemaal kapot. Hoe
vreselijk voor een heer in mijn positie. Het ding is bezig uit
te komen, en ik sta overal alleen voor. Een bevalling heb ik
nog nooit meegemaakt, bedoel ik. Wat een toestand; geen
wieg, geen luiers, geen rammelaar... Wat moet ik doen?"
Hij staarde handenwringend naar de bewegende flarden,
die opzij begonnen te vallen, en plotseling werd er een
vormloze witte massa zichtbaar, die een zuchtend geluid
liet horen. In het licht van de maan, die door het venster op
het eigenaardige toneeltje scheen, zag de ontdane kraam
heer nu ook twee bolle oogjes, die hem strak aankeken.
DINSDAG
Hoog
water
Laag
water
22 OKTOBER
uur
cm
uur
cm
uur
cm
uur
cm
Vlissingen
03.37
240
15.46
240
09.48
175
22.77
194
Terneuzen
03.56
262
16.05
266
10.16
184
22.37
204
Cadzand
03.09
234
15.17
235
09.22
170
21.46
189
Roompot Buiten
03.35
185
15.42
183
09.34
119
21.54
137
Roompot Binnen
04.56
151
17.06
149
10.44
102
23.15
120
Zierikzee
05 10
176
17.20
173
11.00
121
23.15
140
Krammersl. West
05.27
186
17.31
182
11.06
125
23.26
143
Hansweert
04.28
274
16.36
274
10.41
199
23.02
218
Stavenisse/Yers.
05.16
181
17.20
178
11.00
122
23.20
140
WOENSDAG
Hoog
water
Laag
water
23 OKTOBER
uur
cm
uur
cm
uur
cm
uur
cm
Vlissingen
04.06
241
16.15
244
10.15
176
2240
190
Terneuzen
04.25
265
16.36
269
10.48
186
23.09
200
Cadzand
03.37
236
15.47
238
09.56
172
22.16
185
Roompot Buiten
04.06
186
16.12
186
10.04
121
22.25
133
Roompot Binnen
05.19
152
17.36
150
11.15
106
23.40
119
Zierikzee
05.40
176
17.55
173
11.30
124
23.45
137
Krammersl. West
05.56
186
17.45
182
11.36
128
23.56
140
Hansweert
04.58
276
17.06
277
11.12
201
23.32
214
Stavenisse/Yers.
05.40
182
17.56
179
11.29
125
23.56
137
L Lagedrukgebied
H Hogediukgebied
O
zonnig
lichte sneeuw
matige sneeuw
misi
A A
Koufront
lichl bewolkl
zware sneeuw
lichte regen
v<7 W-,
Warmlefront
matige regen
zwaar bewolkt
1030
Samengesleld front
zware regen
Isobaar
Europa: Wisselvallig
warm water (of runderbouillon) en 1 eetle
pel sherry toe. Temper de warmtebron.
Leg het deksel op de pan en laat alles 7 - 9
minuten zachtjes smoren. Neem de bal
letjes daarna uit de pan en leg ze in een
voorverwarmde schaal.
Presentatie: klop de ijskoude boter door
het stoofvocht. Laat de saus daarna niet
meer aan de kook komen. Schenk de saus
over de gehaktballetjes en strooi er daarna
wat peterselie over. Geef er gemengde
groene sla en friet of stokbrood bij.
Tip: neem lams- of kalfsgehakt in plaats
van half-om-half. Voeg tegelijk met de ijs
koude boter 7 theelepel (Zaanse) mosterd
aan het stoofvocht toe.
VERWACHTING VOOR DINSDAGMIDDAG 22 OKTOBER 2tó2
De herfst draait de komende dagen in grote delen van Europa op
volle toeren. Een uitgestrekt lagedrukgebied met centrum boven
de Britse eilanden heeft het weer in een groot gebied in de greep
en stuwt aan z'n oostflank warme lucht naar het noorden. Ook in
het zuiden van Scandinavië, waar het de afgelopen dagen al
winterweer was, wordt de koude lucht op de terugtocht
gedwongen. Veel regen wordt verwacht in Schotland en in het
zuiden van Noorwegen. Maar ook op andere plaatsen in het
westen en midden van Europa blijft het niet droog. Voor zonnig
weer komen alleen Griekenland en Turkije in aanmerking. Daar is
het ook nog eens zomers warm met temperaturen die soms boven
25 graden uitkomen.
door Bill Watterson
HET 0JATER ZIET ER KOUD
UIT, HÈ, TARZAN?
