Van mozaïek naar aquarel
Jet en Saar waren de laatste Collots in het grote huis
PZC
Vrijwilligers zijn
onmisbaar in
het natuurbeheer
Toekomstvisie Delta
Nieuwe Raadkaart
dinsdag 22 oktober 2002
Oesterdam richting Tholen, met links de Oosterschelde en rechts het Schelde-Rijnkanaal.
foto's Dirk-Jan Gjeltema
Een mozaïek bestaat uit
afzonderlijke stukjes
glas of steen van verschillen
de kleur, die samen wel een
beeld vormen, maar onder
ling scherpe grenzen heb
ben. De huidige Delta is te
vergelijken met zo'n moza-
iek: harde grenzen tussen de
verschillende wateren en
tussen de Delta wateren en
hun omgeving, ofwel de gro
te rivieren, de Noordzee en
het land. Die situatie levert
in combinatie met zeespie
gelrijzing en verstedelijking
veel nadelen op. Daar kan
wat aan gedaan worden. De
Delta moet meer op een
aquarel gaan lijken, waarbij
de grenzen vervaagd zijn en
kleuren geleidelijk in elkaar
overvloeien. Anders gezegd:
de Delta terug als over
gangsgebied tussen de rivie
ren en de Noordzee. Een es
tuarium, met veel invloed
van eb en vloed en waar zout
en zoet elkaar ontmoeten.
/^Vpsteller Tjeerd Blauw van
v^/het rapport De Delta in
Zicht mag de boodschap graag
fraai verpakken, liefst met een
glanzende strik erom. Anders
dan het Deltaplan van vijftig
j aar geledenis de toekomstvisie
voor de Deltawateren geen za
kelijk, ambtelijk rapport. Het is
een speelse, maar desalniette
min serieuze verkenning van de
maatregelen die nodig zijn om
de zieke Deltawateren weer ge
zond te maken. Tegelijkertijd
moet de veiligheid tegen over
stromingen - de zee slaapt nooit
- worden vergroot. Het is een an
dere benadering: niet meer al
leen met de rug naar het water
staan, maar meegaan ermee.
Want dat hebben de ontwikke
lingen van de afgelopen halve
eeuw duidelijk gemaakt. Het
Bathse spuisluis
water laat zich niet zonder ge
volgen in een keurslijf persen.
Zuidwest-Nederland is geen ge
ïsoleerd gebied, waaraan een
wereldwijde ontwikkeling als
klimaatverandering voorbij
gaat. De zee zal de komende ja
ren geleidelijk stijgen, in de 21e
eeuw met gemiddeld zestig cen
timeter. Er valt meer regen, tot
2050 in de winter ongeveer 10
procent meer dan nu. Het weer
wordt onstuimiger, waardoor
de golfhoogte met 30 procent
toeneemt. De rivierafvoeren
krijgen een grilliger patroon,
van veel hoger tot veel lager. En.
hoewel geen klimaatfactor, in
Zeeland daalt de bodem tot
2050 verder met 5 tot 20 centi
meter.
Het is zaak daar tijdig een ant
woord op te geven; de Nederlan
ders kunnen niet rusten op de
lauweren van het Deltaplan.
Niet wachten tot er weer een
stormvloed toeslaat. Dat die er
zal komen, is zeker. Er is geen
eeuw voorbij gegaan zonder
watersnoden. Maar misschien
kunnen de gevolgen deze keer
beperkt worden. Het besef dat
de Delta bijna helemaal uit ont
worsteld land bestaat, moet lei
draad zijn. Blauw constateert
dat het gebied toe is aan een
Deltaplan-plus. Deze keer niet
als reactie op een ramp, maar
om de zee een stap voor te blij
ven.
Bij de opzet en uitvoering van
het in 1987 afgesloten Delta
plan stond vergroten van de vei
ligheid voorop. Dat er ook nade
len aan kleefden, werd voor lief
genomen. Pas in de laatste fase
van de werken kwam het milieu
een verbinding tussen Wester
en Oosterschelde, die als
noodoverlaat dienten tijde van
extreem hoog water (de Over-
schelde). Om de Deltawateren te
laten fungeren alsbergingsge-
bied voor rivierwater, moeten
de verbindingen zodanig her
steld worden, dat het rivierwa-
ter onbelemmerd naarde Delta
wateren kan stromen.
meer in beeld en dat leidde ertoe
dat in de Oosterscheldemon-
ding geen dichte dam maar een
stormvloedkering verrees. Een
aantal ecologische kwalen was
echter niet meer te voorkomen.
Het rapport De Delta in Zicht
geeft aan dat er ombuigingen
nodig zijn.
De zeespiegelrijzing kan tege
moet worden getreden met ver
sterken van de kustverdediging.
Deels bestaande uit dijkverho
ging, deels door bredere water
keringen aan te leggen. Een
oplossing voor de hoogwaters
achterin de Westerschelde (een
bedreiging voor Antwerpen), is
De ecologische problemen kun
nen worden aangepakt loor het
terugbrengen van de es uariene
dynamiek: het weer in verbin
ding brengen van de Delta'wate
ren onderling en van deze
wateren met de rivieren en de
Noordzee. Dit biedt bovendien
kansen voor recreatie, wonen,
visserij en scheepvaart. Daar
voor moeten wel oplossingen
komen voor de afwatering van
West-Brabant en de zoetwater
voorziening voor de landbouw.
Ook moet de kwaliteit van het
rivierwater (nu nog niet schoon
genoeg) voldoende zijn en moet
er zekerheid zijn dat er altijd
genoeg rivierwater beschikbaar
is (ook in perioden van lage af
voer). Net als het Deltaplan in
grijpende gevolgen had voor de
situatie in Zuidwest-Neder
land, zal ook een Deltaplan-
plus veel overhoop halen. Bo
vendien zijn er honderden mil
joenen euro's voor nodig. Daar
om is een stap-voor-stap aan
pak gewenst. Ook dat is een ver
trouwde benadering. Dus eerst
proefprojecten. Zoals met de
zoetwatervoorziening op Sint-
Philipsland: regenwateropvang
en beregening op maat, in plaats
van sloten doorspoelen met zoet
water uit de randmeren Vol
kerak en Zoommeer. Herstel
van de verbinding van het Ram-
megors met Oosterschelde en
daarna met het Volkerak. Ver
betering van de natuur in de
brakke kreken van Kouden
hoek.
En als er niks gebeurt? Blauw
voorspelt dat er dan omstreeks
2033 huiveringwekkende be
richten verschijnen. „Steeds va
ker komt hgt voor dat de Mae-
slantkering en de Hartelkering
gesloten moeten worden. De
economische centra daar hou
den de adem in. Datzelfde geldt
voor Antwerpen, als het Noord
zeewater weer eens in de trech
ter van de Westerschelde tot re
cordhoogten opgestuwd wordt.
Het Komt ook steeds vaker voor
dat de rivierafvoeren zo laag
zijn, dat het schaarse zoete wa
ter op de bon moet.''
En dat is volgens Blauw niet al
les. „Het Volkerak en Zoom
meer blijven last houden van
blauwalgen. De waterkwaliteit
is zo slecht dat Bergen op Zoom
ambitieuze plannen paar de
prullenbak moet verwijzen.
Hetzelfde geldt voor de plannen
om het Veerse Meer uit te brei
den tot aan Middelburg. De
zandhonger van de Ooster
schelde is niet gestild. De Gre-
velingen brokkelt verder af. In
plaats van de prestigieuze voor
tuin is de Delta verworden tot
een miezerig trapveldje van de
Eurometropool."
Rinus Antonisse
Vorig j aar is voor het eerst een
nationale Natuurwerkdag
gehouden. Mensen konden een
dagje de handen uit de mouwen
steken in de natuur. Aan de op
roep mee te werken aan beheer
en behoud van natuur en land
schap werd ruim gevolg gege
ven. Reden voor de organisato
ren om opnieuw een landelijke
Natuurwerkdag op poten te zet
ten, deze keer op zaterdag 2 no
vember.
Op ruim honderdvijftig plaat
sen in het land kan er gewerkt
worden, in Zeeland gaat het om
negen locaties. Iedereen vanaf
twaalf jaar kan meedoen. De co
ördinatie is in handen van de
Stichting Landschapsbeheer
Zeeland (SLZ).
Vrijwilligers zijn onmisbaar in
het natuurbeheer, stelt mede
werker Peter van der Vliet van
SLZ. Uiteraard doen de natuur-
beherende organisaties als Het
Zeeuwse Landschap, Staats
bosbeheer en Natuurmonumen
ten heel veel zelf.
Maar vooral voor onderhoud
van de kleinere landschapson
derdelen is vaak te weinig tijd
en is het ook moeilijker daar met
inzet van grote werktuigen aan
de slag te gaan.
Juist voor die 'overhoeken',
waar het werk in handkracht
moet gebeuren, is de hulp van
vrijwilligers van belang, zegt
Van der Vliet. „Daar is ook veel
natuurwinst te behalen." Hij
noemt als voorbeelden kleine
rietlanden en steile bloemdij-
ken. „Het is ook de bedoeling
om de vrijwilligers in te zetten
op wat bijzondere projecten,
minder het grove werk. Dat is
een taak voor de organisaties
zelf."
Kijkend naar de SLZ, consta
teert hij dat er sprake is van een
vaste kern aan vrijwilligers, die
elk jaar in actie komen. Het aan
tal breidt zich gestaag uit, als
ook de hoeveelheid uren die in
het werk gestoken worden. In
1993 waren er 542 deelnemers,
die ruim 4900 uur werkten, in
2001 was dat gestegen tot 842
vrijwilligers en ruim 7300 uur.
Ze zijn verspreid over alle
Zeeuwse regio's. Belangrijk
doel van de Natuurwerkdag is
het betrekken van nieuwe men
sen bij het werken in de natuur,
vertelt Van der Vliet. Want uit
breiding is zeer welkom.
Vorig jaar, bij de eerste werk
dag, waren het met name men
sen uit de stedelijke gebieden
als Goes, Middelburg, Vlissin-
gen, Terneuzen en Oostburg, die
zich aanmeldden. Dat is een
landelijke tendens, weet de
SLZ-medewerker. „Het is
waarschijnlijk een soort com
pensatie voor het leven in de
stad. Mensen redeneren: iets
wat schaars wordt in stand hou
den - daar wil ik een bijdrage
aan leveren. Op het platteland
leeft dat veel minder. Daar is de
natuur meer een gegeven."
Bedrijven
De twaalf provinciale stichtin
gen voor landschapsbeheer be
perken zich wat het vrijwilli
gerswerk in de natuur betreft
overigens niet alleen tot de Na
tuurwerkdag. Ze zijn begonnen
met het project Hand in Eigen
Land, dat gericht is op het in
schakelen van bedrijven, ver
enigingen en scholen bij het na
tuurbeheer. Zo van: in plaats
van een uitstapje naar een toe
ristische attractie, eens een dag
milieuvriendelij k werk in de na -
tuur verrichten.
Medewerkers van de Elsta-cen-
trale bij Terneuzen en van de ge
meente Goes zijn al op die ma
nier bezig geweest. Het is de
bedoeling van SLZ de mogelijk
heden voor Hand in Eigen Land
uit te breiden, zodat er, rekening
houdend met de seizoen, er bij
na altijd wat te doen is. Dat
moet bij voorkeur in de eigen
provincie gebeuren, maar het is
ook mogelijk buiten Zeeland
aan de slag te gaan.
Programma
Op 2 november is de Nederland
se Jeugdbond voor Natuurstu
die (NJN) in Oranjezon bij Oost-
kapelle actief met het rooien
van prunus. De beheerswerk-
groep van de Koninklijke Ne
derlandse Natuurhistorische
Vereniging (KNNV) knot aan de
Oude Zeedijk in Goes wilgen.
Staatsbosbeheer onderneemt in
de Manteling van Walcheren
verschillende werkzaamheden.
De werkgroep landschapsver
zorging Walcheren zet zich aan
de Oranjepoldersedijk bij Arne-
muiden in voor het knotten van
wilgen.
Dat gebeurt ook aan de Oude
Zeedijk in Axel, door natuurbe
schermingsvereniging De Stelt-
kluut. De werkgroep actief
terreinbeheer Schouwen-Dui-
veland gaat aan de Bette-
waardsdijk bij Zierikzee plant-
werkzaamheden verrichten. In
de Zeepeduinen bij Haamstede
wil Natuurmonumenten aan de
slag met het steken van berken
(jonge boompjes verwijderen).
Wilgen knotten is aan de orde bij
de natuurvereniging Tholen
(aan de Eerste Dijk bij Sint-
Maartensdijk) en natuurbe
schermingsvereniging 't Duum-
pje (aan de Brugsevaart te Oost-
burg).
De werkzaamheden vinden
plaats tussen 10.00 en 15.00 uur.
Aanbevolen wordt brood mee te
nemen (voor drinken wordt ge
zorgd) en te zorgen voor stevig
schoeisel. Kinderen zijn wel
kom, als ze onder begeleiding
komen. Het is ook mogelijk om
in plaats van een hele dag, een
aantal uren te werken, vertelt
Peter van der VlietDe mensen
krijgen natuurlijk instructie
over het hoe en waarom van het
werk, waarbij ook aan de veilig
heid aandacht wordt besteed.
„In principe is het voor iedereen
te behappen om een klus te
doen", betoogt Van der Vliet.
Rinus Antonisse
Nationale Natuurwerkdag: za
terdag 2 november, aanmelden
kan bij de Stichting Land
schapsbeheer Zeeland
0113-23 09 36).
Meer informatie:
www.natuurwerkdag.nl
De reacties op de raadkaart
in Buitengebied van vorige
week roepen onwillekeurig
beelden op van de VPRO-televi-
sieserie waarin twee freules en
hun neefje de hoofdrollen speel
den. In dit geval gaat het om de
freules Jet en Saar Collot d'Es-
cury en neefje Karei. Zij worden
in veel inzendingen genoemd en
dat is ook niet verwonderlijk,
want de afbeelding betreft het
Hof te Zandeplein in Klooster
zande In die plaats speelt de fa
milie Collot 'd Escury al lang
een vooraanstaande rol. De
mannelijk tak hield zich bezig
met het beheer van de Kroondo
meinen.
Het grote pand links was de wo
ning van de familie Collot,
schrijft M. Jonkheijm uit Kapel-
Ie. „Aan het huis zit ook nog een
stukje vast van wat vroeger de
dienstwoning was voor het per
soneel. Dit huis stond in verbin
ding met het grote huis. Van juli
1978 tot januari 1979 heb ik zelf
nog in dit huis gewoond. De
slaapkamers die we gebruikten
waren in het grote huis gelegen.
Bij de woning hoorde ook nog
een eigen weg met bomen, wei
den en een vijver."
F. Weemaes uit Terneuzen meldt
dat als laatste Collots in het gro
te huis de freules Jet en Saar
woonden, die op de fiets de hele
streek doorkruisten. „Zij speel
den een belangrijke rol binnen
de oudheidkundige kring de
Vier Ambachten in Hulst en wa
ren ook conservatrices van de
oudheidkamer. Bij Jet ben ik
nog een paar keer op de thee ge
weest, om met haar over molens
te praten, een van de vele zaken
waarmee de dames zich bemoei
den. Het huis van de freules is nu
kantoor bij het gemeentehuis
van Hontenisse. Rechts gaat het
hek naar een grote tuin die nu
openbaar is. Hierachter ligt het
laantje waar tot de Tachtigjari
ge Oorlog de uithof van de abdij
Ter Duinen was. Het NH-kerkje
Groeten uit Kloosterzimde. Markt.
is de deels herbouwde vroegere
kloosterkapel. Links kunnen we
het latere hotel Van Leuven
zien."
Naast hotel Van Leuven stond
garage Voet, vertelt R. Cusee-de
Ruiter uit Nieuwvliet. Zij be
waart goede herinneringen aan
het familiehuis van de Collots.
Ruim vijftig jaar geleden kwam
ze er als vriendin van een van de
freules regelmatig op bezoek.
„We hebben heel wat uurtjes
doorgebracht op de zolder van
het op de foto staande huis,
waar onder meer koffers ston
den met kleding uit een ver ver
leden, de comedy-koffers wer
den ze genoemd. Wijals meisjes
van elf, twaalf jaar, konden ons
naar hartelust verkleden en ons
verbeelden dat we echte gravin
nen of baronessen waren."
L. Warrens de Vos uit Klooster-
zande weet dat het grote huis in
1868 werd gebouwd en in 1989
naar de gemeente overging.
„Rechts achterop het plein staat
het koetshuis uit 1890. Het jaar
tal 1720 verwijst naar een vroe
ger, afgebroken bouwwerk."
Verschillende inzenders atten
deren op de muziektent, waar de
harmonie Sint-Caecilia vaak
speelde en die alweer zo'n 30 tot
35 jaar geleden verdween. Het is
nu parkeergelegenheid. Het Hof
te Zandeplein werd vroeger 'de
mart' genoemd en de muziek-
kiosk 'd'n theoater', stelt E.
Steijns uit Kloosterzande. Vóór
1900 werden er een veemarkt en
een vlasmarkt gehouden. Vol
gens deze inzender heette hotel
Van Leuven aanvankelijk loge
ment Sint-Hubert. In het huis
met de kleine ruitjes woont te
genwoordig H. van Rijt, daar
voor de familie Jan Baart.
De winnaars van de waarde
bonnen zijn: H. A Michielsen,
Middelburg, M. Ots-van Koute
ren, Kloosterzande en E. de
Loos-Jansen, Terhole.
Rinus Antonisse
De nieuwe raadkaart uit de collectie van Hans
Lindenbergh is van een dorp uit een heel an
dere regio dan Zeeuws-Vlaanderen. De vraag is
uiteraard: om welke plaats gaat het? Een nadere
toelichting over de afgebeelde situatie is van har
te welkom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
26 oktober worden gezonden aan de redactie PZC
Buitengebied, postbus 18,4380 AA Vlissingen,
fax 0118-470102, e-mail: redactie@pzc.nl
Onder de goede oplossers worden drie waarde
bonnen verdeeld.
