Als de hemel een hel wordt 0p zoek naar een §eheugen
Alledaagse sores op de Westoever
Grenzen zijn er om overschreden te worden
Pacino maakt S1 mOne leuk
27
Bourne
Identity
Jake Dinos Chapham
vrijdag 18 oktober 2002
De naam Robert Ludlum
roept niet meteen associa
ties op met begrippen als hip,
jong of dynamisch. De vorig
jaar overleden bestsellerauteur
grossierde in degelijke thriller-
en spionageverhalen, die hij op
papier zette in een beproefde
schrijfstijl. In handen van Doug
Liman, een jonge Amerikaan
die met vlotte producties als
'Swingers' en 'Go' de MTV-ge-
neratie aan zich wist te binden,
blijkt die goeie ouwe Ludlum
wel degelijk te kunnen spette
ren en swingen. Flitsend came
rawerk en een knisperende
montage zijn daarbij de belang
rijkste hulpmiddelen.
Zonder plichtplegingen gooit
Liman de kijker pardoes in een
ingewikkeld spionageverhaal.
De door Matt Damon vertolkte
hoofdpersoon raakt gewond tij
dens een schermutseling op zee
en verliest daarbij zijn geheu
gen. Tijdens de zoektocht naar
zijn identiteit ontdekt hij al snel
dat hij geen gemiddeld persoon
is. Zo spreekt hij meerdere talen
(er rolt zelfs een onvervalste
Hollandse vloek over zijn lippen
en blijkt hij zijn mannetje te
staan in gevechten. Bovendien
blijkt hij te beschikken over een
Zwitserse bankkluis die is ge
vuld met geld, wapens en pas
poorten uit verschillende lan
den. Op het moment dat hij
heeft vastgesteld dat hij Jason
Bourne is, een spion in dienst
van de CIA, is hij er tevens ach
ter dat iemand hem koud pro
beert te maken. Hij weet alleen
niet waarom.
Met de hulp van een Duitse da
me in een Mini (aardig Holly-
wood-debuut van de uit Lola
Rennt bekende Franka Potente)
probeert hij te ontsnappen aan
zijn achtervolgers. Dat resul-
teert ondermeer in een nagelbij
tend spannende achtervolging
door de straten van Parijs -
nooit geweten dat je zo hard kon
scheuren met een Mini Cooper.
Alvorens weg te rijden neemt
Jason Bourne eerst nog even de
tijd om een blik te werpen op de
stadsplattegrond van Parijs.
Het is een van de vele aardige
details die The Bourne Identity
net iets andere maken dan de ge
middelde spionagethriller.
Eveneens verfrissend is het feit,
dat de film niet echt onder
scheid maakt tussen good guys
of bad guys. Het is duidelijk dat
we ons mogen identificeren met
de altijd sympathieke Matt
Damon, die overigens onver
wacht sterk uit de hoek komt als
actieheld. Voor de rest is in The
Bourne Identity eigenlijk ieder
een wel een beetje slecht of op
portunistisch. Dat is toch wel
een verschil met Ludlum, die in
zijn boeken niet vies was van
een ouderwetse goed-slecht-in-
deling volgens de lijnen van de
Koude Oorlog.
Het zwakste punt van de film is
nog wel de plot, die aan elkaar
hangt van toevalligheden en on
geloofwaardige gebeurtenissen.
Of dat te wijten is aan Ludlums
boek, of aan een al te vrije inter
pretatie door de scenaristen kan
ik niet beoordelen. Het doet er
ook niet toe, want Liman den
dert met veel visuele flair over
alle inhoudelijke tekortkomin
gen heen. Sterker nog: pas als na
twee uur de aftiteling over het
scherm glijdt realiseert de kij
ker zich dat hij zich heeft laten
meeslepen door een film die in
feite helemaal geen inhoud
hééft. De in grote mate aanwezi
ge stijl en spanning bieden ech
ter meer dan genoeg compensa
tie.
Fritz de Jong
The Bourne Identity. Regie: Doug
Liman. Met: Matt Damon, Franka
Potente, Clive Owen, Chris Cooper.
Te zien in CineCity Vlissingen, De
Koning Hulst, Cinem'actueel Ber
gen op Zoom.
Nieuw-Zeelander Andrew
Niccol was enige jaren ge
leden verantwoordelijk voor het
ingenieuze scenario van 'The
Truman Show', een geslaagde
vertelling over een man die zon
der het zelf te weten de ster is
een populaire televisiesoap. Het
door Niccol zelf geregisseerde
SlmOne beweegt zich thema
tisch opnieuw op het grensge
bied van roem, schijn en werke
lijkheid.
De film vertelt het verhaal van
de uitgerangeerde filmmaker
Viktor Taransky (Al Pacino), die
bij toeval in het bezit komt van
een computerpakket waarmee
hij een digitale actrice kan creë
ren. Als hij zijn computerster
Simone - een samentrekking
van de woorden Simulation One
- aan het publiek presenteert in
zijn nieuwe speelfilm wordt zij
in één klap een ster. Dat maakt
de zaken ingewikkeld, want Ta
ransky heeft verzuimd er bij te
zeggen dat Simone (acteerde-
buut van fotomodel Rachel Ro
berts) geen echt persoon is.
Een groot deel van de vertelling
is vervolgens opgehangen aan
de pogingen van de regisseur om
zijn bedrog te verhullen. Dat is
jammer, want daardoor krijgt
de film het karakter van een bij
na kluchterige komedie, en met
dat genre blijkt Niccols niet
echt goed uit de voeten te kun
nen. De net-niet-leukheid van
vele scènes wordt gelukkig on
dervangen door Al Pacino. Met
een stalen gezicht laat de acteur
de gebeurtenissen over zich
heen komen, alsof hij geen idee
heeft wat er allemaal aan de
hand is. Juist doordat hij niet
leuk probeert te doen valt er af
en toe best nog wat te lachen.
Over de hele linie is SlmOne
echter vooral een aaneenscha
keling van gemiste kansen. Als
een satire op het valse glamour -
wereldje van Hollywood en de
hijgerige media die daarover
berichten is de film bij lange na
niet venijnig genoeg. Tegelij
kertijd is een verkenning van re
levante vraagstukken als beeld
vorming en sterrenverering uit
de weg gegaan.
Dat is jammer, want met 'The
Truman Show' liet Andrew Nic
col zich kennen als een filmma
ker die abstracte ideeën over
maatschappelijke ontwikkelin
gen kan omzetten in prikkelen
de cinema.
Fritz de Jong
SlmOne. Regie: Andrew Niccol.
Met: Al Pacino, Rachel Roberts, Ca
therine Keener, Pruitt Taylor Vince,
Winona Ryder. Te zien in Cine City
Vlissingen.
Nieuws over Palestijnse aan
slagen en Israëlisch geweld
is er genoeg, maar hoe het leven
er voor de gewone Palestijn uit
ziet komt minder vaak aan bod.
Rashid Masharawi draaide zijn
speelfilm over de alledaagse so
res van een filmoperateur en een
verpleegster uit een kamp bij
Ramallah op locaties op de Wes
telijke Jordaanoever en in Oost-
Jeruzalem. Zijn documentaire
blik staat garant voor een in
dringende couleur locale. Dat
kan al een reden zijn om Ticket
to Jerusalem te gaan zien, al
blijft het jammer dat deze Ne
derlands-Palestijns-Franse co
productie de actualiteit als rug
gensteunde toch echt wel nodig
heeft.
Masharawi is een Palestijnse re
gisseur die samenwerkt met het
Nederlandse productiebedrijf
Scène uit Ticket to Jerusalem.
Argus Film. Zijn eerste speel
film 'Curfew'over spanningen
in een Palestijnse familie tijdens
een uitgaansverbod, baseerde
hij op eigen ervaringen in zijn
geboorteplaats Gaza. Tegen
woordig is Ramallah zijn thuis
basis. In 1996 stichtte hij daar
een Palestijns filmcentrum, met
een rondreizende bioscoop als
een van de activiteiten. Dat de
hoofdpersoon van Ticket to Je
rusalem iemand is die met een
oude jeep en dito projector langs
de vluchtelingenkampen trekt
zal dus geen toeval zijn.
Die koppige Jaber (Ghassan
Abbas) blijft aan de vooravond
van de Israëlische herbezetting
kinderen op tekenfilms trakte
ren, ook al wordt hij daarbij tot
gekmakens toe gehinderd door
de vele controleposten met Isra
ëlische soldaten die geen Ara
bisch spreken. Dat Masharawi
ervaring met documentaires
heeft is duidelijk te zien. Soms
zien we de acteur in discussie
met Israëlische grenswachten
die niet beseffen dat het om een
speelfilm gaat. Op andere mo
menten rijdt Masharawi mee
met de ambulance, waardoor hij
een overrompelend realistisch
gevoel weet op te roepen. De wat
mindere beeldkwaliteit door
het draaien op video nemen we
dan graag op de koop toe.
Dat sterke vertrekpunt krijgt
echter geen al te overtuigend
vervolg wanneer het op de uit
werking van de eerste schetsen
aankomt. Die aanvankelijk met
nadruk gepresenteerde zieken
huistaferelen krijgen bijvoor
beeld geen verdere functie, een
geschil met Israëlische kolonis
ten wordt niet echt op scherp ge
zet.
Leo Bankersen
Ticket to Jerusalem Regie: Rashid
Masharawi. Met: Ghassan Abbas,
Areen Omary. Te zien in Schutters
hof Middelburg.
Al Pacino in SlmOne.
et klinkt als een
klein filmisch
mirakel: het
laatste scenario van de in
1996 overleden Poolse
cineast Krzysztof
Kieslowski dat via een
Amerikaanse omweg alsnog
tot leven wordt gewekt door
Tom Tykwer, de meest
creatieve Duitse regisseur
van dit moment. Ook het
verhaal over een vermeende
terroriste die gered wordt
door een daad van
onbaatzuchtige liefde
appelleert aan ons gevoel
voor wonderen.
Tykwer liet de hectische stijl
van 'Lola rennt' en 'Der
Krieger und die Kaiserin' voor
deze gelegenheid achter zich en
goot Heaven in een glasheldere,
uitgekiende vorm die de morele
dilemma's des te scherper doet
uitkomen.
Cate Blanchett speelt in deze
Amerikaans-Duitse coproduc
tie een even ingetogen als aan
grijpende hoofdrol als de vrouw
die na de dood van haar echtge
noot wraak wil nemen op de
dragsdealer die zijn leven ver
woestte. Haar bom doodt echter
vier onschuldigen, onder wie
twee kinderen, waarna de poli
tie van Turijn haar om weinig
frisse redenen politieke motie
ven in de schoenen wil schuiven.
Een jonge agent (Giovanni Ribi-
si) die bij het verhoor aanwezig
is vat echter een onverklaarde,
maar diepe liefde voor haar op
en zorgt er voor dat ze haar doel
alsnog bereikt. Op de vlucht
voor een grote politiemacht
brengen ze him laatste uren op
idyllische wijze door in de warm
gefotografeerde heuvels van
Toscane, alvorens in een ge-
Cate Blanchett speelt de hoofdrol in Heaven.
kaapte helikopter als Icarus
naar de zon te vliegen. Vooral
die onverwachte, ogenschijnlijk
naïef romantische wending
roept tegenstrijdige gevoelens
op. Goed en kwaad zijn niet in
overzichtelijke hokjes te van
gen maar bestaan onafhanke
lijk naast elkaar. Wie Kieslow
ski, de geëngageerde Pool die
zich ontwikkelde tot een van de
grootste cineasten van de afge
lopen decennia, een beetje kent
zal zich daar niet over verbazen.
Samen met zijn vaste scenarist
Krzysztof Piesiewicz schreef hij
Heaven als het eerste deel van
wat een trilogie over hemel, hel
en vagevuur had moeten wor
den. Maar de moordenares vindt
in Heaven ook al haar hel, en of
de hemel echt bestaat valt nog te
bezien. Geloven doet ze er
in ieder geval met meer in.
Heaven begint als een strakke,
soms zelfs razend spannende
thriller. Die verpakking maakt
gaandeweg plaats voor een mo
derne fabel over schuld en boe
te, liefde en verlossing. In die
verschuiving van thematiek
herken je het traject dat
Kieslowski zelf als filmmaker
heeft afgelegd. Na de maat
schappelijk georiënteerde films
uit zijn Poolse tijd kreeg zijn
werk vanaf 'La double vie de Vé-
ronique' een bijna mystieke, of
zo u wilt spirituele inslag. Het
leverde hem een groot publiek
op dat ongetwijfeld ook onder
de indruk zal zijn van Heaven,
al maakt Kieslowski het de kij
ker deze keer niet gemakkelijk.
De grens tussen een te recht
vaardigen wraak en een zinloze
moord blijkt haardun te zijn. De
door wroeging en verdriet ge
knakte vrouw haalt later alsnog
koelbloedig de trekker over om
vervolgens met haar geliefde
het geluk te vinden. Misschien,
zo vermoeden we, heeft ze de
prijs al ingecalculeerd en af
scheid van het leven genomen.
Met haar witte shirtje en kale
hoofd lijkt ze immers sprekend
op een gevallen engel. Dergelij
ke beeldende voorstellingen
spelen bij Tom Tykwer een min
stens zo grote rol als een meer
aardse en realistische psycholo
gisering. Het maakt Heaven po
ëtisch, maar ook nogal abstract.
Met de introductie van het lief
desthema, de suggestie van be
vrijding en een terugkeer naar
een jeugdige, zelfs paradijselij
ke onschuld komt Heaven zelfs
op een golflengte waar je wel
een speciale antenne voor moet
hebben. Hoewel nog steeds heel
knap gemaakt en met vermij
ding van sentimentele valkui
len, wordt het dan toch een
invuloefening waar je wat mij
betreft te veel kanten mee uit
kan. Je hoeft echter niet in alle
opzichten met Heaven mee te
gaan om te kunnen vaststellen
dat Kieslowski en Tykwer in
perfecte harmonie een bijzon
dere film hebben afgeleverd die
uitdaagt tot nadenken over mo
rele en aanverwante kwesties.
Dat is tegenwoordig zeldzaam.
Leo Bankersen
Heaven. Regie: Tom Tykwer. Met:
Cate Blanchett, Giovanni Ribisi. Te
zien in Schuttershof Middelburg.
tekenissen zit, sorteert onmiddellijk effect",
zegt Jake. ,,Maar door die overdosis verliest
het zijn betekenis en roept het verwarring
op." „De holocaust is niet iets van de Duit
sers. Oorlog moet steeds opnieuw worden
geanalyseerd. Het is de logica van het kapi
talisme", vult Dinos aan. Dat mensen zich
storen aan hun werk, kunnen ze zich wel
voorstellen. Maar het is een soort therapie.
„We confronteren de patiënt met het object
van zijn neurose."
Heel anders is de werking van hun manne
quins, danig bewerkte paspoppen. Ge
slachtsdelen zijn weggeslepen, maar de ge
zichten zijn gedeformeerd. Soms is de mond
een anus, terwijl de neus van veel modellen
een penis is in erectie, door de Chapmans als
'fuckfaces' betiteld. Fuckface is een grof
Engels woord voor leugenaar en meteen een
verwijzing naar Pinocchio wiens neus met
elke leugen groter wordt.
Ronduit vilein is Bring me the head of Fran
co Tosseli (1994). Tosseli, een Italiaanse
kunsthandelaar, beloofde de Chapmans
van alles maar kwam niets na. Voor de
Chapmans aanleiding voor wraak. Het
hoofd van Tosseli en met name zijn pe- j
nisneus wordt ook gebruikt door twee por
noactrices in een film van de broers. Een ge
lijknamige videofilm is onder het motto
kunst ook in het museum te zien. Het is de
enige keer dat de broers de plank misslaan, i
De film is gewoon pure porno.
Gerrit van den Hoven I
Expositie: Jake Dinos Chapman - Groninger'
Museum, t/m 5 jan 2003, open di. t/m zo. 10-17
uur. Catalogus Enjoy More': €35,-.
De Britse broers Jake Dinos Chapman
horen tot de geruchtmakende Young
British Artist. Een overzicht van hun werk
is nu te zien in het Groninger Museum.
De velletjes voor opgewonden in te zenden
brieven kunnen in Groningen weer klaar
worden gelegd. Nadat in de noordelijke pro
vincie afgelopen jaren deining ontstond
over foto's van Andres Serrano en Larry
Clarke, moet de kunst van de Britse broers
Jake en Dinos Chapman steile Groningers
ook in beweging kunnen krijgen.
Poppen met penisneuzen, mannequinpop
pen als siamese tweelingen aan elkaar ge
groeid met een vagina of anus op de plaats
waar ze samenvloeien, kijkdozen vol uit
eengereten nazi's en geflirt met nazi-sym
bolen als de swastika. De kunst van de
Chapman-broers past in een Groningse tra
ditie waarin altijd plaats is voor kunst die
uitdaagt, morrelt aan grenzen en vragen
stelt.
Hoofdwerk van Jake (1966) en Dinos (1962)
op de expositie in het Groninger Museum is
Heil (1999-2000), pas voor de tweede maal
in volle omvang getoond. Het is een uit ne
gen maquettes of grote kijkdozen bestaand
werk waaraan de broers en hun assistenten
ruim twee jaar werkten. Gemaakt met Din
ky Toys en bouwpakketten voor Marklin-
treinen.
Humor is er ver te zoeken. Het zijn land
schappen vol gruweltaferelen, losjes geba
seerd op de holocaust. Er zijn vernietigings
kampen, er is kannibalisme, er zijn hoofden
op palen gespietst, terechtstellingen,
groepsverkrachtingen en martelingen.
Meestal zijn die al dan niet uiteengereten li
chamen gestoken in nazi-uniformen, maar
onduidelijk is wie nu eigenlijk slachtoffer
en wie beul is. Het is een grimmig, grotesk
werk zonder een sprankje licht, met verwij
zingen naar religieuze betekenissen en an
dere kunstwerken.
Heil is de reactie van de Chapmans op de
verschrikkingen van de oorlog. Ze lieten
zich inspireren door Goya's 83-delige ets-
serie Los desastres de la guerra (1812-1815).
Jake en Dinos eveneens 83-delige Disasters
of War (2001), met ingekleurde etsen recht
streeks door Goya geïnspireerd, is ook te
zien.
In andere zalen zijn de Chapmans wat
speelsere in de weer. Grappig is The tragiK
werk van de Chapmans, Damien Hirst, Tra
cy Emin en anderen riep veel discussie op.
Maar wat aanvankelijk een provocatieve,
weinig originele en op oppervlakkig effect
bejag mikkende kunstgimmick leek, heeft
langzamerhand ook de kunstwereld buiten
Engeland veroverd. Sam Taylor-Wood had
eerder dit jaar een expositie in het Amster
damse Stedelijk Museum, in hetzelfde mu
seum opent deze week een overzicht van de
laatste tien jaar van Emin, de Chapmans
hebben nu in Groningen hun eerste museale
presentatie op het continent en gaan daarna
ook nog naar Museum Kunst Palast in Düs-
seldorf.
Konsequences of driving KareleSSly (2000),
met de dubbele s op nazi-wijze geschreven.
Ook weer zo'n kijkdoos/maquette. Op een
stratenparcours in de vorm van een haken
kruis zijn een elftal Dinky Toys model Volk
wagen 1963 op elkaar gebotst. Eveneens in
de vorm van een swastika. De bestuurders
zijn allemaal gestoken in nazi-uniformen
en maken driftig de Hitlergroet. Geen won
der dat ze allemaal op elkaar zijn gebotst.
Jake en Dinos Chapman horen tot de ru
moerige groep jonge Engelse kunstenaars
die zijn opgepikt door de steenrijke kunst
verzamelaar Charles Saatchi. De groepsex-
positie Sensation in 1997 in Londen met
Het is te simpel het werk van Jake en Dinos
als louter provocatief te kenschetsen. Zeker
heeft de kunst van de broers wat van doen
met harde, puberale grappen. De expositie
opent met solo-tekeningen. Links die van
Jake, rechts Dinos. Waar Dinos ook nog
skeelers en cola-blikjes tekent, zet met na
me Jake vol in met bloed, urine en strontte
keningen vol gedeformeerde mensen.
De broers, die al sinds begin jaren negentig
samenwerken, hebben elkaar gevonden in
hun opvatting dat grenzen er zijn om over
schreden te worden. Neem de swastika, het
symbool voor het kwaad. „Het gebruik van
een dergelijk symbool dat zo boordevol be
A/qotic acceleration van de Britse broers Jake and Dinos Chapman.