Afrika had Claus' hart gestolen
PZC
Koninklijke begrafenissen
verschillen van land tot land
Terneuzenaar
staat in erehaag
Tanzania sinds jeugdjaren prins ingrijpend gewijzigd
Noodverordening in Delft
Rijexamens afgelast
NS zet treinen stil tijdens uitvaart
Wake in Nieuwe Kerk Middelburg
Tholen herdenkt Claus
Bedrijvenavond Hulst later
vrijdag 11 oktober 2002
door Eelco van der Linden
LUSHOTO - Prins Claus' grote
liefde was Afrika. Hij werkte er
als diplomaat voor de Bondsre
publiek en zou er later vele ma
len terugkeren in Nederlandse
functies die verband hielden
met ontwikkelingssamenwer
king. „In mijn ziel ben ik een ou
de Afrikaan", zei hij eens, en dat
gevoel is ongetwijfeld ontstaan
in Lushoto, een dorp in het
noord-oorsten van Tanzania,
waar zijn vader een plantage
had en de jonge Claus een kost
school bezocht.
Het moet een schok zijn ge
weest. Een tienjarige jongen,
gewend aan het vlakke Noord-
Duitsland wordt overgeplant in
een landschap, met majestueu
ze bergen en dicht tropisch
woud. Dat landschap trof ook
de Britse regeerders, die niet en
thousiast waren over de rest van
het droge en door malaria ge
teisterde Tanganyika, zoals
Tanzania toen heette. In 1955
omschreven ze het oeroude
Usumbaragebergte en het op
1600 meter hoogte, in een vallei
liggende Lushoto als 'een van de
schitterendste plaatsen van
Oost-Afrika'. Het weerzien met
Lushotozeven jaar geleden, be
zorgde Claus waarschijnlijk een
nieuwe schok, maar daarover
later.
„Prins Claus is dood?" Het her
halen van het nieuws wordt in
Lushoto vervolgd met „dat wist
ik niet" of „wie is prins Claus?"
Lushoto is niet in rouw. Het be
staan van de prins was weinigen
bekend. „We hebben nog geen
instructies ontvangen voor spe
ciale manifestaties", zegt ver
ontschuldigend Kapitein Geof
frey Ngatuni, het dorps- en
districtshoofd. De eerste bur
ger, residerend aan de weg naar
'Jagerstal' in een door de Duit
sers in 1892 voor hun bestuur
lijk hoofd gebouwd onderko
men, is net terug van TJhuru
Torch, de viering van de Tanza-
niaanse eenheid. Vandaar.
Volgens Ngatuni wonen hier
65000 mensen, wat moeilijk
voor te stellen is. Lushoto is een
dorpje met een verharde weg
waarlangs een kerk en enkele
huisjes vaag herinneren aan an
dere tijden. Het straatbeeld is
typisch Afrikaans: slaperig tot
dat de felgekleurde streekbus
sen arriveren en tientallen ver
kopers uit het niets opduiken
om depassagiers via de ramen te
bestoken met verfrissingen en
etenswaar. In tegenstelling tot
de 100 kilometer oostwaarts ge
legen havenstad Tanga, waar de
prins voor het eerst voet op Afri
kaanse bodem moet hebben ge
zet, heeft Lushoto niet veel be
waard uit de Duitse koloniale
tijd. Dat terwijl de Duitsers, die
eind negentiende eeuw dankzij
Bismarck aan koloniaal avon
tuur begonnen, verliefd waren
op wat ze 'Wilhelmstal' doop
ten. De plaats was voorbestemd
om hoofdstad van Tanganyika
te worden.
Lief
Het liep anders, want na de Eer
ste Wereldoorlog werd de Duit
sers Tanganiyka ontnomen,net
als Burundi, Rwanda, Togo en
Zuid-West Afrika. Opmerkelijk
is dat de ouders van Claus tien
jaar later, in 1928, naar het
Prins Claus temidden van kinderen toen hij als ambtenaar in buitenlandse dienst een bezoek bracht aan Ivoorkust in 1962 en met een jacht
trofee in hetzelfde Afrikaanse land. foto's GPD/archief ANP
'Britse Tanganyika' vertrokken.
Samuel Busheri, socioloog, ont
wikkelingsspecialist in ruste, is
niet verbaasd. „Er waren geen
spanningen tussen de rassen en
de Britten, die zich op Kenia
concentreerden, waren niet bij
zonder actief hier. Veel Duitsers
bleven of keerden terug om in
dit paradijs te wonen en wat te
boeren." Busheri, die een ooit
door Zwitsers gebouwd huis be
woont op een helling van adem
benemende schoonheid, onder
streept dat het handelsmerk van
Tanzania - lief, goed, aardig, ge
weldloos - ervoor zorgde „dat
iedereen zich hier thuis voelde".
Maar wat deden de Von Ams-
bergs? Het verhaal is dat ze een
plantage hadden, maar dat
wordt hier ontkend, omdat de
enige grote (koffie)plantage,
Obiri, behoorde tot een andere
familie. „Mijn vader was er ma
nager", zegt Rudi Muller, samen
met zijn moeder nog de enigen
met Duits bloed. Ze wonen in
een tot pension omgebouwd
huis, vijftien kilometer buiten
en hoog boven Lushoto. Hun
buurman is soms president
Mkapa, die als het in Dar es Sa
laam te heet wordt het presiden
tieel buiten bezoekt dat de Brit
se gouverneur liet optrekken.
Kennis van de oude Von Ams-
berg hebben de Müllers niet.
Claus hebben ze ontmoet in
1995, toen hij met Willem
Alexander de plaatsen bezocht
van wat een klein deel van zijn
jeugd was (1936-1938). „Hij was
star en langzaam, maar char
mant en erg geestig", zegt me
vrouw Müller.
Somberheid
De algemene indruk die de prins
toen op velen maakte, was er een
van teleurstelling en somber
heid. „Het maakte hem allemaal
niet vrolijker", beaamt een Ne
derlandse begeleider van toen
die werkte voor de ontwikke
lingsorganisatie SNV, waarvan
Claus vele jaren voorzitter was.
Dat het zestien kamers tellende
ouderlijk houten huis, afge
brand in 1984, er niet meer
stond, leek niet de reden. Even
min dat de Duitse (kost)school,
die wel de tand des tijds goed
had doorstaan, onderdak bood
aan de regerende partij.
„Het zal de kaalslag geweest
zijn", oppert Rudy Müller. „Ik
ben van de jaren zestig, en ik
herinner me ook nog dat alles
hier bebost was. Het moet voor
hem helemaal een schok zijn ge
weest."
Lesotho is nog een lieflijk oord,
maar veel bergen zijn kaal en
vertonen sporen van uitputting
en erosie. Bevolkingsdruk en
het feit dat oorspronkelijke be
woners 'koloniaal' land terug
kregen en dat bebouwen en be
wonen, zijn er debet aan. Rudy
Müller kan zich er wel iets bij
voorstellen. „Er was een afkeer
van de aanleg op de hellingen
van terrassen, omdat dit herin
nerde aan de dwangarbeid en de
zweep uit de koloniale tijd." De
socioloog Samuel Busheri
beaamt dat de weerstand tegen
terrasbouw speelde, maar wei
gert de Duitsers hierom te ver
ketteren. „Duitsland wilde in
tegenstelling tot de Britten op
recht ontwikkelen. We hadden
hier een pracht agrarisch on
derzoeksinstituut, dat de Brit
ten hebben overgebracht naar
Kenia."
Ontluisterend
Voor Claus moet de aanblik ont
luisterend zijn geweest, hoewel
er ook positieve ontwikkelingen
waren. De boskap is volgens
burgemeester Ngatuni onder
controle. De SNV heeft in dit ge
bied de weerstand kunnen bre
ken en boeren betrokken bij de
aanleg van terrassen. Het
brengt niet het bos terug, maar
behoedt voor erosie en geeft na
tuurlijke irrigatiesystemen de
kans weer te functioneren.
Claus bezocht destijds enkele
projecten. Wat hij zag moet een
pleister zijn geweest op een
waarschijnlijk te grote wond:
die van de ontdekking dat de
wereld uit de kindertijd, bron
van zijn liefde voor Afrika, niet
meer bestond. GPD
door Hans Jacobs
DEN HAAG - Veertig jaar gele
den beleefde Nederland voor
het laatst een koninklijke be
grafenis. Tussen 1890 en 2002
zijn er zelfs maar drie van der
gelijke plechtigheden geweest.
De tradities en gebruiken die
koninklijke uitvaarten omrin
gen, verschillen van land tot
land en worden mede bepaald
door de plaats van de overlede
ne in de koninklijke hiërarchie.
Er is nu eenmaal verschil tussen
een staatshoofd (koning Boude-
wijn), een echtgenoot (prins
Claus) en een 'gewoon' familie
lid (prinses Margaret).
De drie koninklijke begrafenis
sen waarmee Groot-Brittannië
de afgelopen vijf jaar te maken
had, demonstreren de variatie
die bij dit soort plechtigheden
ondanks, of misschien juist
dank zij, het strenge protocol
mogelijk is. Voor koningin
moeder Elizabeth werd dit
voorjaar alles uit de kast ge
haald wat het Verenigd Konink
rijk aanpump and. circumstance
in voorraad heeft.
Niks eenvoudige lijkwagen om
de kist met het stoffelijk over
schot op te halen van het woon
paleis, maar een door paarden
getrokken affuit. Daarop een
kussen met de in 1937 speciaal
voor haar ontworpen kroon,
met de wereldberoemde Koh-I-
Noor diamant. Achter de baal
de mannelijke leden van de ko
ninklijke familie, plus (een
breuk met de traditie) prinses
Anne. Het hartje van Londen
werd afgesloten en langs de rou
te van Clarence House naar
Westminster Hall stond een ere-
wacht, wel wat meer dan de
miezerige zestien motorrijders
die deze week vooraf gingen aan
de lijkwagen met het stoffelijk
overschot van prins Claus.
De positie van Elizabeth was in
staatsrechtelijke zin dezelfde
als die van Claus, al had zij de ti
tel van koningin (en keizerin
van India, tot 1947). Maar de ou
de dame, ze werd 101 jaar oud,
was bij leven al een legende, en
bovendien heeft de Britse mo
narchie nu eenmaal meer tradi
tie en uitstraling dan die van de
fietsende collega's in Den Haag.
En twee maanden eerder waren
de plechtigheden voor prinses
Margaret, de op 71-jarige leef
tijd overleden zus van koningin
Elizabeth H, heel wat eenvoudi
ger. Hier geen extravagantie,
maar een privé-uitvaart zonder
toeters en bellen, zoals die in
Nederland in de toekomst ook is
te verwachten na het overlijden
van bijvoorbeeld prinses Irene
of Christina.
Diana
De begrafenis van prinses
Diana in 1997 was in meer dan
één opzicht uniek. De prinses
van Wales had in feite alle ban
den met de koninklijke familie
verbroken, al bleef ze natuurlijk
wel de moeder van de toekom
stige Britse koning. Niemand
die gezien haar leeftijd (37) des
tijds veel zal hebben nagedacht
over het karakter van een be
grafenis, maar toen Diana op
zo'n tragische en spectaculaire
wijze bij omkwam een auto-on
geluk in Parijs, konden alle mo
gelijke draaiboeken in de pa
pierversnipperaar.
Improvisatie
De massahysterie die Groot-
Brittannië in haar greep had,
vereiste improvisatie. Geen
staatsbegrafenis voor de in on
genade gevallen prinses, maar
iets wat daar op leek. Geen gele
genheid tot afscheid nemen
door middel van defileren langs
de kist, maar wel een omweg
van Kensington Palace naar
Westminster Abbey zodat zo
veel mogelijk mensen de baar
konden groeten. En geen bijzet
ting in de koninklijke grafkel
der in Windsor, maar op een ei
landje op het familielandgoed
van de Spencers - in een onge
merkt graf om het kwaadwil
lenden onmogelijk te maken de
laatste rustplaats van Diana te
vinden.
De Belgische koninklijke fami
lie heeft de afgelopen eeuw met
meer begrafenissen te maken
gehad dan de tot voor een aantal
jaren getalsmatig veel beschei
dener Oranjes. Vier koningen,
drie koninginnen en één prins
regent zijn in die tijd bijgezet in
de crypte van de Onze Lieve
Vrouwkerk in Laken. In juni
nog verzamelde de familie zich
aldaar voor de uitvaart van
prinses Lilian, de omstreden
tweede wouw van koning Leo
pold HI. Het was een sobere pri-
vé-plechtigheid, die in schril
contrast stond met de begrafe
nis in 1993 van koning Boude-
wijn. Maar die was dan ook
staatshoofd en Lilian slechts de
'boze' stiefmoeder.
De plotse dood van Boudewijn,
die evenals prins Claus het eti
ket 'tragisch en triest' opge
plakt had gekregen, veroor
zaakte een schok. Vlamingen en
Walen stroomden, ongetwijfeld
ook tot hun eigen verbazing,
massaal toe om Bouclewijn (62)
de laatste eer te bewijzen. Het
feit dat de vorst in het midden
van de zomervakantie overleed
en dat het mooi weer was, zal
overigens ook een rol hebben
gespeeld.
Voor de uitvaartmis in de Brus
selse kathedraal verzamelden
zich alle staatshoofden van de
Europese Unie-staten, als bij
zonder eerbetoon aan de ruim
veertig jaar regerende Belgische
koning. Zelfs koningin Eliza
beth II was van de partij. Ze
week af van haar gewoonte het
bezoek van begrafenissen over
te laten aan haar man en kinde
ren. Boze tongen beweren dat
Elizabeth geen keuze had om
dat de keizer van Japan had be
sloten naar Brussel te komen, en
de Britse vorstin niet achter kon
blijven.
Twee jaar geleden rouwde De
nemarken om de dood van de
90-jarige en nog immer actieve
koningin-moeder Ingrid. Het
'Delft' van de Deense koninklij
ke familie is de plaats Roskilde,
waar de plaatselijke Domkerk
dienst doet als laatste rust
plaats voor leden van het vor
stenhuis. In de kerk zelf is overi
gens geen plaats meer. Ingrid is
bijgezet in het graf van haar
man, dein 1972 verleden koning
Frederik IX, naast de buiten
muur van het gebouw.
Stoomlocomotief
De tocht van Kopenhagen naar
Roskilde ging per trein, in het
geval van Frederik en Ingrid ge
trokken door een stoomlocomo
tief. De baar werd door de stra
ten van de Deense hoofdstad te
voet gevolgd door de familie, in
Roskilde voegden de buiten
landse gasten zich bij hen. Ook
koningin Beatrix liep mee, in
gezelschap van de Scandinavi
sche vorsten en de presidenten
van IJsland en Finland, door de
met dennentakken bestrooide
straten van Roskilde. Tiendui
zenden Denen hadden in de
voorafgaande dagen reeds af
scheid genomen van Ingrid, nog
eens tienduizenden kwamen af
op de begrafenisplechtigheid.
Niet alleen heeft elk vorsten-
DELFT - In Delft moeten dinsdag tussen 11.30 en 12.15 uur
alle ramen en deuren van panden langs de uitvaartroute wor
den dichtgehouden. Dat betekent dat belangstellenden niet
op balkons mogen staan of uit ramen mogen hangen, zo
maakte burgemeester H. van Oorschot van Delft gisteren be
kend.
In de binnenstad geldt een parkeer-, rij- en vaarverbod. Ook
heeft de gemeente een alcoholverbod ingesteld. ANP
huis zo zijn tradities en gebrui
ken - de Oostenrijkse Habsbur-
gers begraven hart, ingewanden
en de rest van het lichaam af
zonderlijk - ook de religie zorgt
voor verschillen. Een moslim
bijvoorbeeld moet zo snel moge
lijk worden begraven. Dat stelt
hoge eisen aan het improvisa
tievermogen van de paleis- en
regeringsfunctionarissen, die
anders dan in Nederland nu het
geval is, geen acht dagen de tijd
hebben om alles voor de uit
vaart klaar te maken.
Hoessein
Buitenlandse gasten moeten
hals over kop hun koffers pak
ken, willen ze de plechtigheid
bijwonen, zoals in 1999 na het
overlijden van de Jordaanse ko
ning Hoessein. De vorst over
leed op een zondag, de begrafe
nis was de volgende dag. Uit de
hele wereld kwamen staats
hoofden en regeringsleiders
naar Amman, waar ze de op een
affuit geplaatste baar te voet
door de straten van de hoofd
stad volgden. Het lichaam van
Hoessein, slechts gewikkeld in
een witte doek, werd na de ritu
ele wassing in de koninklijke
moskee bijgezet in het fami
liegraf op het terrein van het ko
ninklijk paleis. Het hoofd in de
richting van de heilige stad
•Mekka. Opvallend, althans in
westerse ogen, was de afwezig
heid van Hoessein's weduwe ko
ningin Noor en andere vrouwe
lijke leden van de koninklijke
familie bij het laatste deel van
de plechtigheid. Volgens Arabi
sche traditie nemen vrouwen
niet deel aan de begrafenis, al
was koningin Beatrix wel wel
kom. GPD
DEN HAAG - Het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen
(CBR) heeft de voor dinsdag geplande rijexamens in Den
Haag, Rijswijk en Delft afgelast wegens de begrafenis vgp
prins Claus. De theorie-examens gaan wel door.
Door de verwachte drukte zijn praktijkexamens volgens fyet
CBR onmogelijk. Bovendien wil het CBR uit piëteit de laatste
gang van de prins niet met rijexamens verstoren. Elders in het
land gaan alle praktijkexamens dinsdag gewoon door. GPD
UTRECHT - De Nederlandse Spoorwegen leggen dinsdag
tussen 10.00 uur en 10.15 uur het treinverkeer over het via
duct van de Rijswijkseweg in Den Haag, stil omdatde rouw
stoet van prins Claus rond dat tijdstip het viaduct passeert.
Het treinverkeer elders in het land rijdt volgens normale
dienstregeling. De NS zetten geen extra treinen in. Wel stopT
pen alle treinen op het traject Rotterdam-Den Haag op sta
tion Delft. ANP
MIDDELBURG - Ter nagedachtenis van prins Claus houcjt
het Citypastoraat van de Nieuwe Kerk samen met de Middel
burgse Raad van Kerken een wake. Iedereen is welkom. De
wake wordt gehouden op 14 oktober in de Nieuwe Kerk en be
gint om 19.30. Na de dienst is er in de kerk gelegenheid om lipt
condoléanceregister van de provincie te tekenen.
SINT-MAARTENSDIJK - Als enige Zeeuwse gemeente heeft
Tholen gistermiddag tijdens een buitengewone raadsverga
dering stilgestaan bij het overlijden van prins Claus. Burge
meester W. Nuis, die het teleurstellend vond dat andere ge
meenten het voorbeeld van Tholen niet hebben gevolgd,
sprak een in memoriam uit. Na afloop tekenden alle aanwezi
gen het condoleanceregister.
In een persoonlijke brief aan de vorstin heeft het gemeentebe
stuur zijn medeleven betuigd. Tevens heeft burgemeester
Nuis alle horecaondernemers in de gemeente opgeroepen re
kening te houder, met de afgekondigde rouwperiode.
HULST - De jaarlijkse ontmoetingsavond voor het bedrijfs
leven van de gemeente Hulst, gepland op dinsdagavond ,15
oktober, gaat niet door. Vanwege de uitvaartplechtigheid vpn
prins Claus heeft het dagelijks bestuur van Hulst besloten de
ontmoetingsavond te verzetten naar de maand november.
Een datum is nogniet bekend.
Alle ondernemers die zich al hadden aangemeld om bij colle-
gabedrijven achter de schermen te kijken, zijn in kennis ge
steld van het uitstel.
door René Hoonhorst
TERNEUZEN - Of hij het een eer vindt? „Mijnheer, hij heeft er de
hele nacht niet van kunnen slapen", roept vrouw Jetta. Oud-oor
logsvrijwilliger Cees van der Hooft (75) uit Terneuzen is uitgeno
digd om deel uit te maken van één van de drie detachementen die de
ereafzetting vormen voor het laatste eerbetoon aan prins Claus.
Van der Hooft is geselecteerd als 'deelnemer van het veteranencon-
tingent' dat dinsdag een erehaag vormt voor prins Claus tijdens de
tocht van het Haagse paleis Noordeinde naar zijn laatste rustplaats
in Delft. De Terneuzenaar denkt dat hij zijnuitverkiezingte danken
heeft aan het feit dat hij drager is van de Bronzen Leeuw. Van dei-
Hooft kreeg de hoge militaire onderscheiding omdat hij in 1946 in
Indië met gevaar voor eigen leven hulp verleende aan twee zwaar
gewonde collega's. De Bronzen Leeuw is vlak na de oorlog in het
voormalige Nederlands-Indië vervangen door andere eretekens.
„Ik ben een van de jongsten die de Bronzen Leeuw mogen dragen.
De meeste mensen die er een hebben gekregen, zijn intussen overde
den."
Conditie
De coördinatoren die kandidaten voor de erehaag voordroegen,
hebben waarschijnlijk ook rekening gehouden met de conditie van
de mensen. De uitnodiging waarschuwt de militairen dat er 'fysiek
een zware wissel' op hen wordt getrokken. De leden van de drie de
tachementen moeten erop rekenen dat ze vier uur lang langs de kapt
van de weg moeten staan.
Cees van der Hooft mag dan 7 5 zijn, tegen zo'n werkdag ziet hij niét
op. Hij heeft het tenue van het eerste bataljon van het derde regi
ment infanterie al uit de mottenballen gehaald. „Ik ben nog zo ge
zond als een vis en ze zien mij nog vaak op bijeenkomsten voor oucL
militairen in het hele land."
Op welke plek zijn peloton prins Claus de laatste eer bewijst, weet
Van der Hooft nog niet. Pas op een bijeenkomst in het Feyenoord-
stadion maandagavond krijgen de militairen uitleg en instructies.
,Maar of we nou vlak bij paleis Noordeinde in Den Haag staan of bij
de kerk in Delft, dat maakt me niet uit. Het gaat erom dat we de
prins de eer bewijzen die hem toekomt."
Cees van der Hooft uit Terneuzen maakt dinsdag deel uit van de ere
afzetting. foto Charles Strijd
