PZC
Het Kleine Heelal
van Hans Warren
25
Op leven en dood
Veiling
schrijvers, dichters en kunste
naars wenden de steven naar
onverkende paradijzen en leg
gen verzamelingen aap: Picas
so, Gauguin, Breton, Éluard - er
verschijnen publikaties, de ten
toonstellingen volgen elkaar op.
Warren wordt er door aange
raakt maar volgt de mode niet.
Later, in 'het waaien van de vol
le zomer' terug in Zeeland,
groeit de fascinatie en is er het
begin van een verzameling. Hij
bezoekt kunsthandelaren en
antiquairs, beurzen en veilin
gen. Het contact met kunsthan
delaar Leendert van Lier, een
erkend expert in etnografica, is
van bijzondere betekenis. Van
Lier is dan gevestigd in Veere.
Op 5 juli van het jaar 1967 no
teert Hans Warren in zijn Ge
heim Dagboek: 'In betrekkelijk
korte tijd is een vriendschappe
lijke verhouding ontstaan tus
sen de Van Liers in Veere en ons.
Komen we door het stadje, dan
gaan we even bij hen binnen en
kopen wat, een Asmat
prauwsteven, een No-masker,
een Indiaas bronsje. Vandaag
toonde Leendert ons zijn bui
tengewoon mooie privécollectie
maskers en andere etnografica.
Daaronder vele topstukken
waar een groot museum trots op
zou zijn. Een genot ze zó te mo
gen zien, aam-aken, besnuffe
len.'
Een jaar later, 21 november
1968: 'Een beeld van een god
heid is ook voor mijongelovige,
meer dan enkel een stuk hout,
brons of steen. Het is geladen
met goede krachten, of soms
kwade macht. Ik spreek het toe,
zet het in de zon, laat het een
bloem ruiken en pas wel op dat
niemand me bij die handelingen
betrapt.'
Magie
In 1970 besteedt Hans Warren,
aan de vooravond van de uitrei
king, alvast het geld van de
Pierre Baz/Ze-prijs voor de Kri
tiek. Op 17 december ziet hij
'een imposant voorouderbeeld,
een vrouw, van de Bambara-
stam, ongeveer 1 m. 30 hoog,
heel slank. Een paar weken ge
leden stond het nog in een Bam-
barahut, en dat kun je goed rui
ken. Het bezit alle attributen:
een koperen halsring, een leren
nekband met twee antilopen-
hoorntjes waarin magische stof
zit, en een lendenschort. Het li
chaam is van voren en achter be
sneden met tatouages. De kop is
prachtig, alsof hij door Picasso
gehouwen is, trots, majestueus,
ingekeerd. Er gaat een onver
zettelijke kracht van het beeld
uit. Het is niet eerder in de han
del geweest, rechtstreeks van
een neger gekocht.'
Retrospectie
Zo groeit het dagboek mee met
de verzameling, in opbouw,
boedelscheiding, herwinnen en
uitbreiden. In het, nog te ver
schijnen, nieuwe deel wordt aan
retrospectie en bezinning ge
daan. Op 29 september 2 001 bij
voorbeeld: 'Vele Afrikaanse
beelden zijn zo nadrukkelijk
aanwezig met al him magie en
mysterie dat men zich afvraagt:
wie mag nu eigenlijk bij wie ver
blijven? Bied ik hen onderdak of
woon ik onder hun bescher
ming? In de loop van de jaren
kocht ik tientallen voorwerpen
van hout, brons, ijzer, ivoor en
aardewerk. Met allerlei voor
stellingen: van heksenmepper
tot liefdespaar, van een gruwe
lijk vergroeide tweeling tot een
aandoenlijke voorstelling van
moeder en kind, van bijtlustige
hond tot geestige papegaai. Uit
verschillende streken boven
dien: met de nadruk op werk
van de Yoruba, het Nigeriaanse
volk met wellicht de uitgebreid
ste artistieke nalatenschap van
Afrika, en beelden van de Lobi,
het volk waarvan men nog geen
veertig jaar terug aannam dat
kunst hun wezensvreemd zou
zijn. Van allerlei herkomst ook:
aangeschaft bij beroemde hui
zen maar soms ook op veilingen
waar tussen honderd dubieuze
stukken ineens dat ene ding je
hart sneller laat kloppen. En
dan maar hopen dat niemand
anders dezelfde ontdekking-
doet!
Warren is zich gaandeweg be
wust geworden van de dilem-
Zondag 20 oktober, de verjaar
dag van Hans Warren, wordt het
slotdeel van zijn Geheim Dag
boek ten doop gehouden. Het is
een indringend journaal, bitter,
vol verwondering en afkeer om
de dingen die zich aan het lijf en
in de geest voltrekken. Het is een
jaar van afscheid, neergang en
ontluistering. Afstand tot de
dingen. Een moeilijk vaarwel
aan de kleine kosmos die - in de
decennia dat het leven duurde -
is gevormd uit liefde, de hang
naar stille schoonheid, uit
hartstocht en begeerte, aarze
lend en weloverwogen gecom
poneerd. De tentoonstelling
Een Stip op de Wereldkaart is
indrukwekkend en schokkend.
Wie de aantekeningen in de
dagboeken heeft gelezen, kan
een idee hebben over de collec
tievorming. Wie Hans Warren in
zijn gedichten gevolgd heeft op
de fascinerende reis over de con
tinenten, in de wisselende cul
turen, weet iets over de krach
ten die stille dingen - soms -
doen leven. Wie nu in Berg en
Dal de opbouw ziet van de pas
sage- Afrika en opgenomen
wordt in die bijzondere sferen,
krijgt pas goed en indringend
toegang tot een wondere wereld.
Ik heb de verzamelingen zien
groeien, het Zwarte Continent
op een stukje Zeeuwse klei, in
een klein huis waar ook De Oost,
het grote Azië, de Grieken,
Fransen, Russen en zelfs de Es
kimo's een plaats vonden. De
Berg en Dalse presentatie
schokt: het huiselijke beeld, die
vertrouwde omgang met de din
gen, heeft plotseling een musea
le dimensie gekregen. De voor
werpen zijn - schitterend -
geschikt en uitgelicht. Alles
lijkt zoveel groter. De kaders
zijn duidelijk verbreed; Hans
Warren's lieve mooie dingen,
zijn goden, wezens en wonderen
hebben een andere uitstraling
gevonden en - voor even - een
ruim huis. Ze hebben hun bezie
ling en ingetogenheid, die stille
krachten, behouden.
Hans Warren is een Zeeuwse
jongen in Groot-Parijs, als dui
delijk wordt hoezeer de uit
heemse kunsten van invloed
zijn op de ontwikkeling van het
Europese culturele klimaat. De
Masker, Omoku Ahoada-lgbo,
Nigeria.
ma's die aan het verzamelen
verbonden kunnen zijn: 'De
meest pijnlijke paradox: zodra
de westerse belangstelling be
gon, zette het verval van de tra
ditionele kunst in. Hoe ik tot het
bewonderen van dit werk ben
gekomen? De feiten kan ik ge
ven, maar wat de fascinatie voor
Afrikaanse kunst nu precies be-
Schrijfster Connie Palmen en uitgeverij Bert Bak
ker presenteren zondag 20 oktober het laatste
deel van het Geheim Dagboek van Hans Warren. Het
beschrijft zijn laatste levensjaar, 2001: een boek op
leven en dood. De publicatie van de tussenliggende
delen, de periode 1984 tot en met 2000, wordt volgens
schema voortgezet.
Binnenkort verschijnt, eveneens bij Bert Bakker te
Amsterdam, de volledige editie van de Verzamelde
Gedichten van Hans Warren.
De schrijver Hafid Bouazza droeg 'zijn' inmiddels
verschenen aflevering van het tijdschrift Optima op
aan Hans Warren en nam daarin de dagboekaanteke
ningen op van Mario Molegraaf over het sterven van
Hans Warren in december 2001.
Vorige week is het contract getekend voor de verfil
ming van Warren's novelle Steen der Hulp. Het boek
is onlangs opgenomen in de Sqweeze-internationale
top-25 van de homo-erotische literatuur.
De tentoonstelling in het Afrika Museum in Berg en
Dal loopt vooruit op de grote expositie die in 2004 in
de Rotterdamse Kunsthal wordt gepresenteerd. Daar
worden ook de overige collecties en leven en werken
van Hans Warren belicht.
Mario Molegraaf zal de reeks PZato-vertalingen bij
Prometheus-Bert Bakker voltooien. Molegraaf te
kent ook voor de voortzetting van Meulenhoffs Dag
kalender van de Nederlandse en Vlaamse poëzie. De
kalender 2003, met thematische aandacht voor De
Zee en de Watersnoodramp van 1953, is inmiddels
verschenen.
paalt? Ze nam het grootste ge
heim mee in haar graf. Het ge
heim waar vele kunstenaars en
ook ik zo hevig door worden
aangetrokken. Het geheim van
die ander in ons met zijn zwoele
en zwarte verleden.'
Hans Warren heeft die wereld
naar zich toe gehaald. Zijn ver
zameling bevat topstukken
waar 'een groot museum trots
op zou zijn'. Is met hem ook niet
iets van een groot geheim ver
dwenen? Het was zijn diepe
wens dat zijn gasten te gast zou
den zijn in het museum van zijn
keuze.
Andreas Oosthoek
Expositie: Een stip op de Wereld
kaart - tot 6 januari 2003, Afrika
Museum, Postweg 6, Berg en Dal, bij
Nijmegen. Alle dagen open behalve -
vanaf 1 november - de maandagen.
e passie van het verzamelenHans Warren (1921-2001),
dichter en schrijver, verzamelde in zijn Kloetingse huis
de beelden van de wereld. Zo maakte hij van een vlekje
Beveland een markante Stip op de Wereldkaart. Het Afrika Museum
in Berg en Dal was een gekoesterde halteplaats. Tot 6 januari 2003 is
er een fascinerend deel van zijn collecties te zien: het Afrika van
Hans Warren. Het museum spreekt van een 'eerbetoon aan een
gepassioneerde, vakkundige en aimabele verzamelaar die
een fijnzinnig en tegelijkertijd vlijmscherp criticus was.'
Het laatste dagboek, 2001:
'Ik mag toch nog wel een
beetje genieten van al de prach
tige dingen om ons heen, met zo
veel liefde verzameld, de jaren
door gekoesterd, een bron van
inspiratie, levenskracht en le
vensvreugd? Dagelijks zie ik al
les verwonderd en bewonde
rend aan, in zon, schaduw,
kunstlicht en zucht: geef me
kracht, help me toch, zorg voor
me en laat me voor jullie mogen
zorgen, lieve, lieve mooie din
gen, goden, bezielde wezens,
wonderen, m'n kleine heelal.
Maar af en toe schiet me de
adem te kort, ik stik haast, ik
haal het niet meer, help! Mocht
het in mijn slaap gebeuren, dan
heb ik er geen weet van. Tachtig
jaar, het is mooi geweest.'
Burtu-masker, Haussa, Nigeria (lokvogel)
vrijdag 11 oktober 2002
Machten die ik niet ken
spannen de zwarte lijven.
Beschaamd keur ik ze, als slaven,
in een vitrine bij Christie's.
Oerwezens, demonen, goden.
Ik een poen met te veel geld.
Vergeef me, ik bied,
in dollars nog wel,
vergeef me, ik bid,
wil bij me wonen,
verweesd, maar in ieder geval
weer geëerd.
Er is geen terug.
Wie maq nu eiaenliik bij w,ie verblijven...?
foto's Ron Moe^
