Simpel prikje helpt tegen kanker
PZC
Ademtest vervangt maagslang
Ongevraagd advies
TBC met medicijnen
goed te behandelen
Overlevingskans groeit met nieuw vaccin na bestraling of chemokuur
Betere behandeling psoriasis
Kankerpatiënt sneller opereren
Groot onderzoek naar artrose
Druktank helpt bij CO-vergiftiging
Oncologisch fysiotherapeut
opvoeding
Behandeling na beroerte
donderdag 10 oktober 2002
door Gerard Akkerman
LEIDEN - Kanker bestrijden
met een eenvoudige prik. Het
klinkt te mooi om waar te zijn.
Toch is dat de toekomst, voor
spelt Els Goulmy, hoogleraar in
de transplantatiebiologie in
Leiden. Met haar onderzoeks
groep bereikte ze onlangs een
doorbraak: een vaccin kan na
een eerste behandeling met che-
mokuren, bestraling of een
beenmergtransplantatie de nog
achtergebleven kankercellen
'om zeep helpen'. De overle
vingskans neemt toe en bijwer
kingen zijn er nauwelijks.
De nieuwe methode is geba
seerd op de immunotherapie die
in Leiden al enkele jaren bij leu-
kemiepatiënten wordt toege
past. Het heeft alles te maken
met hoe het lichaam zich ver
weert tegen virussen en hoe het
kwaadaardige kankercellen te
lijf gaat.
Aan de ontwikkeling van deze
therapie is jarenlang hard ge
werkt. Dertig jaar geleden ston
den artsen voor een raadsel toen
zich bij beenmergtransplanta
ties bij leukemiepatiënten het
merkwaardige verschijnsel
voprdeed van de 'omgekeerde
afstoting'.
Bij leukemie is een beenmerg
transplantatie vaak nodig, om
dat het eigen beenmerg van de
patiënt ook na bestraling of che-
mokuren niet in staat blijkt alle
overgebleven kankercellen te
doden. De kans is dan groot dat
de leukemie de kop weer op
steekt. Voor de transplantatie
wordt zoveel mogelijk het eigen
bloed kapot gemaakt. Het ge
zonde donorbeenmerg brengt
vervolgens de bloedvoorziening
weer op gang. Daarnaast bevat
het 'killercellen' die de overge
bleven kankercellen in het li
chaam moeten opsporen en op
ruimen.
Zo hoort het te gaan, aldus Els
Goulmy. Maar in de praktijk
ging het geregeld helemaal mis.
Om afstoting van het donor
beenmerg te voorkomen wordt
altijd gezocht naar een donor
met identiek beenmerg. In de
meeste gevallen betreft dit di
recte familieleden.
In sommige gevallen werd het
donorbeenmerg niet afgestoten,
maar viel het juist het lichaam
van de patiënt aan. „De 'killer
cellen' in het beenmerg, gericht
op het vernietigen van kanker
cellen, vielen de gezonde cellen
van de patiënt aan. Die reactie
kan zo heftig zijn, dat de patiënt
eraan overlijdt.
Goulmy, toen nog een jong on
derzoekster, werd gevraagd uit
te zoeken hoe het kwam dat
ogenschijnlijk identiek been
merg zo'n hevige reactie in het
lichaam van de ontvanger kon
veroorzaken. Het zou haar le
venswerk worden. „Na jaren
onderzoek vonden we dat de
buitenkant van de beenmerg
cellen dan wel identiek zijn,
maar dat wat er in de cellen zit,
dat niet is."
De onderzoekers vonden in de
cel allerlei stukjes eiwit, bij
voorbeeld restmateriaal van een
virus dat de donor ooit heeft ge
had. Bij de bestrijding van het
virus door het lichaam, waarbij
ook 'killercellen' worden ge
bruikt, wordt het eiwit volgens
Goulmy „in mootjes gehakt".
De stukjes die overblijven zor
gen voor een antigen op de cel.
Dit antigen werkt als een soort
vlaggetje, een waarschuwings
signaal. Dringt het virus weer
binnen, dan geven de antigenen
een signaal waardoor het li
chaam het virus als vreemd her
kent en direct de aanval inzet.
Lichaamseigen
Deze antigenen worden ook
aangemaakt bij normale pro
cessen in het lichaam zoals de
aanmaak van huidcellen of le
vercellen. Deze verschillen per
individu. „De donor heeft daar
zelf geen last van, want het is al
lemaal lichaamseigen materi
aal. Maar ga je beenmerg trans
planteren dan wordt het ineens
geconfronteerd met allerlei an
dere antigenen, allemaal vlag
getjes en zet het massaal de
aanval in, ook tegen gezonde or
ganen als huid, hart, longen en
lever. Dat kan dodelijk zijn."
Het onderzoek bracht ook aan
Spinozaprijswinnaar, hoogleraar Els Goulmy verwacht dat kanker straks met een prik te bestrijden is.
het licht dat kankercellen speci
fieke kenmerken hebben, stuk
jes eiwit of 'vlaggetjes', die
alleen op kankercellen voorko
men. Dat geldt voor bloedkan-
ker, maar ook voor tumoren in
borst of nieren. „Li het labora
torium hebben we aan stoffen
gewerkt die specifiek die kan
kercellen kunnen bestrijden.
Deze killercellen tasten, anders
dan bij chemotherapie of be
straling de goede cellen niet
aan. Ze gaan heel gericht in het
lichaam op zoek naar de kan
kercellenmet die speciale eiwit
ten en helpen ze om zeep."
De nieuwe benadering is erop
gericht slechts een zeer beperk
te transplantatie uit te voeren
van alleen maar stam- of oercel
len. Deze cellen zijn volgens
Goulmy ontdaan van allerlei
ballast. Daardoor wordt voor
komen dat het beenmerg het ei
gen lichaam aanvalt. De cellen
groeien uit tot nieuw bloed. Te
gelijk kri j gt de p atiënt een enor
me stoot van de killercellen toe
gediend in de vorm van een
vaccin. Die cellen gaan dan op
zoek naar achtergebleven kan
kercellen in het lichaam en
doodt deze.
In Amerika krijgen binnenkort
de eerste kankerpatiënten het
vaccin toegediend als reguliere
behandeling. In Nederland zal
het zo snel niet gaan. Goulmy
hoopt wel snel toestemming te
krijgen het bij patiënten toe te
passen, die al zijn opgegeven en
bij wie andere behandelingen
niet zijn aangeslagen.
De eerste proeven zijn bij leuke
miepatiënten, maar zij ver
wacht dat de therapie straks
breed toepasbaar is bij allerlei
vormen van kanker. „Het gaat
erom dat we zoveel mogelij k van
die specifieke kenmerken van
de verschillende kankercellen
vinden, vervolgens kunnen we
voor ieder type een vaccin ont
wikkelen dat de cellen be
strijdt."
Voor de patiënt zal het een zegen
foto Hielco Kuipers/GPD
zijn. Na een eerste behandeling
waarbij de haard van de kanker
is aangepakt, kan worden vol
staan met een simpele prik.
„Wat is er nu eenvoudiger dan
een prikje op de polikliniek.
Ziekenhuisopnames zijn niet
meer nodig en de patiënt kan toe
met veel minder chemotherapie
en bestraling en heeft dus min
der last van bijwerkingen."
Nader onderzoek moet leren of
er meerdere prikken nodig zijn
en of de 'killercellen' een leven
actief blijven of dat herhaling
na verloop van tijd nodig is. Dat
de nieuwe aanpak de toekomst
heeft, daar is Goulmy van over
tuigd. GPD
STOCKHOLM - Zweedse wetenschappers hebben een gen
gevonden dat verband houdt met psoriasis, een chronische
huidziekte. Volgens de onderzoekers maakt dit in de toekomst
een betere behandeling mogelijk.
In de studie zijn 644 mensen onderzocht uit 195 families waar
meermalen psoriasis voorkomt. Er zijn steeds meer aanwij
zingen dat de ziekte erfelijk is. Tussen de 3 en 5 procent van cle
Europeanen lijdt aan de huidziekte. De wetenschappers wis
ten een gen te isoleren dat de productie regelt van de stof kera-
tine (hoornstof) in sommige huidcellen. Noi-maal gesproken is
het gen niet actief, maar als er sprake is van een afwijking ont
regelt die de keratinepi-oductie waardoor psoriasis kan ont
staan. Keratine is een eiwit waaruit hoorn, nagels en haren
bestaan. ANP
UTRECHT - Patiënten met kanker moeten in de regel binnen
drie weken na vaststelling van de diagnose worden geope
reerd. Als blijkt dat dit niet lukt, dan moet de arts direct over
leggen met de betrokken patiënt over mogelijke alternatieven
zoals een operatie elders om de tumor te verwijderen.
Dat vindt de Nederlandse Federatie van Kankerpatiënten
verenigingen (NFK), waarbij 24 organisaties zijn aangeslo
ten. De koepel wil afspraken gaan maken met de specialisten
en de zorgverzekeraars over de maximale wachttijden. ANP
UTRECHT - Het Universitair Medische Centrum Utrecht be
gint een omvangrijk ondei'zoek naar beginnende artrose, of
wel gewrichtsslijtage. Duizend patiënten met beginnende
artrose worden tien jaar lang gevolgd. Het UMC coördineert
het onderzoek, waaraan verscheidene onderzoekscentra
deelnemen. De bedoeling is het verloop en de oorzaken van
artrose in kaart te brengen. ANP
SALT LAKE CITY - Slachtoffers van koolmonoxide- ('kolen
damp 'jvergiftiging kunnen het beste zo snel mogelijk in eên
druktank (hyperbare tank) met zuux'stof worden behandeld-
Dat verkleint de kans op geheugenverlies als gevolg van de
koolmonoxidevergiftiging van 46 naar 25 procent, meldt L.
Weaver (University of Utah, Salt Lake City) in het medisch
vakblad New England Journal of Medicine. Px-obleem in de
praktijk is dat maar weinig ziekenhuizen beschikken over een
druktank. GPD
BREDA - De Hogeschool Brabant in Breda krijgt als eerste in
Nederland een opleiding voor oncologisch fysiotherapeut.
Oncologisch fysiotherapeuten begeleiden kankerpatiënte!!
Een specialistische opleiding hiervoor bestaat nog niet in ons
land, wel zijn er fysiotherapeuten die zich hebben toegelegd
op de behandeling van kankerpatiënten. De nieuwe scholing,
die komend jaar begint, kan worden gevolgd door afgestu
deerde fysiotherapeuten. De nadruk komt te liggen op psy
chosociale aspecten en technische vaardigheden bij het bege
leiden van kankerpatiënten.Op dit moment voeren enkele
betrokken instellingen - waaronder het Anthoni van Leeu
wenhoekziekenhuis, de Daniël den Hoedkliniek en het Ne
derlands Paramedisch Instituut overleg over de exacte invul
ling van het ondex-wijsprogramma.
GPD
door Annie de Vreugd
Ouders zouden zich wat
minder moeten bemoei
en met schoolse zaken. In een
vorige column stelden we
vast, dat de ouders opvoeders
zijn van hun kinderen en als
zodanig de school kiezen die
bij henzelf en hun kinderen
past. Als de kinderen echter
eenmaal aan de leerkracht
zijn overgedragen, dienen
ouders zich terug te trekken.
Dan kan het kind onder kin
deren zijn en wordt het niet
voortdurend door moeder op
de vingers gekeken.
Het omgekeerde is echter ook
het overpeinzen waard. Daar
waar ouders zich minder
moeten bemoeien met het
reilen en zeilen op de scholen,
moeten ook leerkrachten
zich niet voortdurend be
moeien met de opvoe
dingstaken van de ouders.
Ook dat is een grote bron van
ergexmis.
Ouders verhalen regelmatig
van leerkrachten die hen min
of meer dwingen met hun
kinderen allerlei therapieën
af te lopen. Als de juf vindt
dat Jeroen bepaalde letters
niet goed uitspreekt of een
beetje slist, moet hij naar de
logopedist. Als de meneer
van mening is dat Jantine te
veel in haar schulp kruipt,
moet het kind volgens hem
toch eens in therapie. Joost is
nogal druk in de klas, de juf
raadt moeder stellig aan toch
eens langs dehuisai-ts te gaan
voor druppeltjes. Niet zelden
gaan deze ongevraagde ad
viezen gepaard met het drei
gement dat Jeroen en Jantine
andex-s niet naar een hogere
groep bevorderd kunnen
worden of misschien zelfs
wel naar het speciaal ondei"-
wijs moeten worden door-
verwezen.
Deskundigen
Op de scholen lijken ze te
genwoordig van alle specia
lismen weet te hebben, ovei"-
ijverige leerkrachten zitten
om de haverklap op stoelen
van andere deskundigen.
Veel ouders balen van al die
ongevraagde adviezen en op
gedrongen onderzoeken.
Voor ze het in de gaten heb
ben, worden hun kinderen in
dikke rapporten rijp ge
schreven voor behandeling.
Het verhaal van de ouder is in
deze rapporten vaak niet te
rug te vinden. Het etiket
wordt geplakt en staat ga
rant voor jarenlang sukke
len. „Zie je wel dat er met het
kind iets mis is?"
Het verhaal past ook zo
prachtig als een legpuzzel in
elkaar. Aan de ene kant staat
een grote groep ouders die in
de opvoeding van de kinde
ren onzeker is. Vroeger schre
ven staat en kerk veel leefre
gels voor, nu mag elke ouder
zelf bepalen hoe hij de opvoe
ding invult. Normen zijn niet
meer waardevast. Niet iedere
ouder kan de groeiende onze
kerheid die hiermee gepaard
gaat de baas.
Aan de andere kant staat een
troep hulpverleners te trap
pelen om dat varkentje even
te wassen. Het gevaar is reëel
dat al die hulpverleners en
leerkrachten met hun dwin
gende opstelling de opvoe-
dingsverantwoordelij kheid
van de ouders overnemen.
Onzekere ouders zijn maar
wat blij dat zij hun verant
woordelijkheid af kimnen
staan aan mensen die ervoor
geleerd hebben en het dus
wel zullen weten. In dit the
rapeutisch enthousiasme
worden ook veel ouders mee-
gesleux'd die helemaal niet
onzeker zijn, hooguit een an
dere mening zijn toegedaan.
Wet
Het kan niet de bedoeling
zijn dat ouders hun opvoe
dingstaken al dan niet vrij
willig afstaan. In de wet is
terecht vastgelegd dat de ou
ders de opvoeders van de kin
deren zijn. Al die mensen die
ouders een helpende hand
toesteken, moeten beseffen
dat zij hooguit mede-opvoe
der zijn. Te vaak wordt ver
geten dat de ouders bepalen
of zij al dan niet gehoor geven
aan oproepen en adviezen.
Alleen zij besluiten of ze met
hun kind naar de logopedist,
speltherapeut of neuroloog
gaan, of hun kind wordt in
geënt, hoe lang het televisie
kijkt en hoe laat het naar bed
gaat. Zij en niemand anders.
Als ouders na rijp beraad be
sluiten de adviezen van leer
krachten naast zich neer te
leggen, heeft de school zich
daarin te schikken. Extreme
gevallen buiten beschou
wing gelaten. De leerkracht
moet dan maar uit een ander
creatief vaatje tappen om het
probleem op te lossen. GPD
Annie de Vreugd is orthopedago-
Een patiënte van internist/gastro-enteroloog W. de Boer ondergaat het maagonderzoek.
door Marie-Catrien van Deijck
OSS-Wie maagklachten heeft,
hoeft niet langer gekweld te
worden door een inwendig on
derzoek met een slang, maar
kan rustig op een stoel zitten en
uitademen in een buisje onder
de neus. Tien minuten later rolt
de uitslag uit de computer. Wie
negatief test, heeft geen maag
zweer. Ziekenhuis Bernhoven in
Oss heeft de Europese primeur.
Rustig ademhalen en door de
neus uitademen. Tien minuten
maar; zittend op een stoel. En
direct weten of er een maag
zweer in het spel is. Dat is nog
eens wat anders dan het onder
zoek waax-bij een slang met
lampje en camera via de keel in
de opgepompte maag verdwijnt
en de patiënt niets anders kan
dan kokhalzen en boeren.
De maagscopie, in Nederland
gebruikelijk bij het opsporen
van maagaandoeningen, mag
zichzelf tot een van de meest be
ruchte inwendige onderzoeken
rekenen. Als het aan internist-
/gastro-enteroloog W. de Boer
van Ziekenhuis Bernhoven in
Oss ligt, kan de verguisde maag
slang voor het merendeel van,.
zijn maagpatiënten voortaan in
de kast blijven. De Boer heeft in
zijn ziekenhuis de Eux'opese pri
meur van de ademtest. Tien jaar
geleden zou een test als deze on
denkbaar zijn geweest en dat
heeft volgens De Boer alles te
maken met de toen heersende
visie op maagzwex-en.
„Vroeger dachten we dat maag
zweren, gaatjes in de maag
wand, ontstonden door stx-ess en
het teveel aan zuur dat daardoor
werd aangemaakt. Dit idee is
geheel achterhaald. Een maag
zweer is een infectieziekte die
wox-dt veroorzaakt door een
bacterie in de maagwand. Deze
eet de beschermende slijmlaag
van de maagwand op, waardoor
het agressieve maagzuur gaat
jes in de wand kan branden.
„Wie de maagzweerbacterie
niet heeft, zal nooit een maag
zweer krijgen. Heb je de bacte
rie wel, dan hoeft er nog geen
zweer te zijn, maar komt hij mo
gelijk wel over een of twee jaar.
Bovendien heeft iemand die de
ze bacterie bij zich draagt een
zes tot acht maal grotere kans op
maagkanker. Vandaar dat wij
iedereen bij wie we de bacterie
via de ademtest ontdekken, be
handelen met antibiotica."
Vroeger nam De Boer, net als al
zijn collega-internisten, via de
maagslang weefselhapjes van
het maagslijmvlies. Deze wer
den op kweek gezet, waarna het
dagen duux-de voordat de uitslag
bekend was. Luidde de diagno
se 'maagzweer', dan werden an
tibiotica voox-geschreven en
kreeg de patiënt na enkele we
ken weer een maagslang om na
te gaan of de maagzweer was
verdwenen. Nu bekend is dat de
bacterie met de naam Helico
bacter pylori de boosdoener is,
wox'den direct na een positieve
ademtest antibiotica voorge-
schreven en krijgt de patiënt na
afloop van de kuur een nieuwe
ademtest die meteen laat zien of
de bacterie is verdwenen.
Patiëntvriendelijk
Huisartsen kunnen deze test
zelf, zonder tussenkomst van
een specialist, aanvragen. De
patiënten die tot nu toe de
ademtest ondergingen, zijn
unaniem enthousiast. „Mensen
hoeven dat nare ondercoek niet
meer te ondex-gaan. De ademtest
is patiëntvriendelijk, veilig en
behaalt dezelfde gezondheids
winst als de maagslang. Het ap
paraat waarmee wij de test
foto Jan Verhoeff/GPD
uitvoeren, is uniek omdat de
uitslag zo snel bekend is. Het
een prototype; tot dusver de eni
ge inEux-opa."
De primeur heeft De Boer aan
zichzelf te danken. Als expert
op het gebied van de Helicobac
ter pylori en leider van een on
derzoek naar deze bacterie,
geeft de Osse internist wereld
wijd lezingen over dit beestje en
de revolutionair andere bena
dering van maagzweren.
Bovendien promoveerde de in
ternist op de ontdekking van de
maagzweerbacterie. „Het ge-
beux*t zelden dat je voor een
chronische ziekte een genezen
de behandeling vindt. In dit ge
val is dat gelukt. Het denken
over de ziekte is anders gewor
den: een maagzweer is een in
fectie en die behandel je met
antibiotica. Toen ik na mijn op
leiding in Amsterdam naar Bra
bant kwam, begin jaren '90,
vond iedereen dit onzin. Nu
hebben de collega's gezien dat
het waar is. Die omslag in het
denken heeft grote gevolgen ge
had voor de manier waarop wij
maagklachten benaderen. Ik
denk dat over vijftien jaar iede
re internist in Nederland dit ap-
paraat gebruikt." GPD
door Isabel van Bergeijk
Tuberculose, komt dat nog
voor? Het is een vraag die
wij, bij de tuberculosebestrij
ding van de GGD Zeeland, re
gelmatig horen. En inderdaad,
tuberculose komt nog voor.
Tuberculose is een infectieziek
te, veroorzaakt door de tuber-
kelbacterie. Het komt overal in
de wereld voor, dus ook in Ne
derland. In principe kan ieder
een het krijgen. Vroeger was de
ze ziekte niet te behandelen en
moesten mensen voor een rust
kuur naar een sana
torium, waar de helft
van de patiënten aan
de ziekte overleed.
Tegenwoordig is tu
berculose met medi
cijnen goed te behan
delen.
Tuberculose ontstaat
doordat de tubex-kel-
bacteriën een ontste
king in de longen ver
oorzaken. Ook elders
in het lichaam kun
nen deze ontstekingen voorko
men. Longtubercxxlose is echter
de meest voorkomende vorm en
verantwoordelijk voor de ver
spreiding van de ziekte. Deze
verspreiding gebeurt via de
lucht. Bij iemand met open tu
berculose kxinnen de tuberkel-
bacteriën in de lucht komen
door hoesten of niezen en door
iemand anders worden inge
ademd. Als deze bacteriën ver
volgens de longen bereiken is
deze persoon geïnfecteerd. Dit
betekent dat er bacteriën in het
lichaam zitten; degene die geïn
fecteerd is heeft nog geen
tuberculose en is niet ziek. Bij
ongeveer 10 procent van de ge-
infecteerde mensen ontwikkelt
cle infectie zich tot tuberculose,
bij 90 procent gebeurt niets.
Tuberculose kan alleen overge
dragen worden door hoesten of
niezen. Niet door aanrakingen,
spreekuur
kleding of het gezamenlijk ge
bruik van toilet, bestek en der
gelijke, zelfs niet door zoenen.
De mogelijke symptomen van
tuberculose zijn: nachtzweten,
moeheid, gebrek aan eetlust,
gewichtsafname en bij longtu-
berculose aanhoudend hoesten
en soms opgeven van (bloederig)
slijm uit de longen.
De behandeling bestond vroe
ger uit het bestrijden van symp
tomen. De bacterie zelf kon niet
worden bestreden. Tegenwoor
dig bestaat de behandeling uit
het innemen van medicijnen;
hiermee wordt de bacterie wel
bestreden. Deze me
dicijnen moeten wel
lange tijd ingenomen
worden, namelijk zes
maanden.
Tot slot nog een ant
woord op een andere
veelgestelde vraag: is
iedere tuberculose
patiënt besmettelijk?
Dat is niet het geval.
Alleen bij een patiënt
met longtuberculose
kan het ontstekings-
px-oces zich zo ontwikkelen, dat
de tuberkelbacteriënbij het
hoesten of niezen in de open
lucht komen. Men spreekt hier
dan van 'open longtuberculose'.
De patiënt kan de tuberculose
overdragen op anderen.
Het ontstekingsproces in de lon
gen kan zich echter ook zo ont
wikkelen dat bij hoesten of nie
zen geen tuberkelbacteriën in
de lucht komen. Men spreekt
dan van 'gesloten longtubercu
lose'. De patiënt kan de tuber
culose niet overdragen op ande-
x-en.
Tuberculose op andere plaatsen
in het lichaam, bijvoorbeeld in
de nieren, botten of lymfkliex'en
is over het algemeen niet be
smettelijk.
Isabel van Bergeijk is sociaal ver
pleegkundige, tuberculosebestrij
ding bij de GGD Zeeland.
GRONINGEN - Een snelle be
handeling na een beroerte is van
groot belang. De kans op com
plicaties en daarmee op overlij
den en invaliditeit wordt aan
zienlijk verkleind wanneer de
patiënt in de eerste uren en da
gen na de beroerte een adequate
behandeling krijgt op een speci
ale afdeling.
Dit blijkt uit onderzoek van
neuroloog G. Sulter in het Aca
demisch Ziekenhuis Groningen
(AZG). Het AZG heeft een spe
ciale afdeling voor mensen die
een beroerte hebben gehad. In
de praktijk zijn goede resulta
ten geboekt. „Door intensieve
bewaking van onder meer hart
ritme en bloeddruk kan op tijd
met een behandeling worden
begonnen", aldus Sulter. De
neui'oloog promoveerde deze
week op zijn proefschrift. ANP
