Bertus jeugd was verschrikking
PZC
2
Slachtoffer kindermishandeling boekstaaft levensverhaal
puzzel
10
14
16
M
24
25
recept
Salade met zuurkool, rookworst en spekjes
m
Heer Bommel en het Kongruwer Toonder Studio's
Casper Hobbes
het weer
donderdag 10 oktober 2002
L Lagedrukgebied
H Hogedrukgebied
lichte sneeuw
matige sneeuw
zware sneeuw
lichte regen
matige regen
zware regen
Europa: Fris
1
2
3
4
5
6
7
8
9
11
12
13
16
17
18
19
20
22
23
26
28
29
30
3,
33
34
35
36
37
38
HORIZONTAAL:
1. Migratie van vogels; 9. damp; 10. lichtkring rond zon of maan; 11. Frans voeg
woord; 12. een zekere; 14. dierengeluid; 15. douchekop; 17. muzieknoot; 19. aan
sporing; 21. soort; 22. dierentuin; 23. muzieksoort; 25. onbewerkt; 27. Duitse
sprookjesschrijver; 30. getijde; 32. de Verenigde Staten; 33. Tunesië (op auto's); 34.
onbesmet; 36. eerbaar; 38. grappenmaker.
VERTICAAL:
1. Angst; 2. wilde haver; 3. Japans bordspel; 4. eikenschiller; 5. warme drank; 6.
dwarsmast; 7. bijbelse naam; 8. buidelbeer; 13. wolpluisje; 15. kwajongen; 16. hevi
ge wind; 18. zwaardwalvis; 20. munt; 23. krachtig; 24. verhoogde toon; 26. voor
deel; 28. oudgermaans schriftteken; 29. halfaap; 31. praatvogel; 33. chemisch ele
ment; 35. in memoriam; 37. uitgesloten aansprakelijkheid.
Op elke regel twee woorden
invullen. Twee of meer eindlet
ters van het eerste woord zijn
meteen de beginletters van het
tweede woord.
Horizontaal:
5. Tegenstand van het buiten
landse klimaat (7);
Opnieuw gevallen? (6);
6. Bevalt het op de markt? (5);
Doorzichtige vormgeving?
(8);
7. Vreemdeling die een vuist
maakt (4);
Zangwedstrijd? (8);
8. Rond gezelschap (5);
Orkestje in een boksarena?
(8f.
Verticaal:
1. Varken dat het water tegenhoudt (4);
De kroegbaas van vroeger? (8);
2. Het gewicht is erg overdreven (7);
Uitgaansgelegenheid op de camping
(4);
3. In de regel een hoeveelheid vogels
(7);
Oplossingen van gisteren:
Citaat:
Kraam, mager, robot, jammer, prooi, ivoor, riool, lepel, liman, staar, rimpel, loper,
spook, kwaal. Het citaat is van Karl Marx: "Godsdienst betekent vervreemding van
de aarde".
Draagt een priester in het totaal
beeld (4);
Glad maken binnen de kaders van
een rivier (8);
Aan de mast wordt een heilige er
griezelig van (5).
Cryptogram:
Horizontaal: 5. Overuren; 6. brik; 7. hol; 8. erfprins; 10. platvis.
Verticaal: 1. Voorbeeld; 2. peuk; 3. luchtreis; 4. Zeeland; 9. foto.
In het noorden van Europa is het fris, maar er zijn wel flinke
perioden met zon. In het zuiden kan het nog makkelijk 20 gradei
worden, maar er vallen op veel plaatsen wel flinke buien. Voora
in het oosten van Spanje, Zuid-Frankrijk en bijna geheel Italië is
het vandaag bar en boos met pittige regen- en onweersbuien.
Daarbij wordt het in Italië nog tussen de 19 en 26 graden. Op de
Britse eilanden komen de maxima uit tussen 14 graden in
Schotland en 17 in Wales. Daarbij blijft het wel overwegend
droog. Het waait er stevig bij regelmatig wat zon. In Scandinavi1
lopen de temperaturen uiteen tussen 2 graden in Midden-
Zweden en 10 graden in Denemarken. In Finland valt natte
sneeuw bij maximaal 2 graden.
door Vivian de Gier
Zijn vroegste herinneringen
zijn niet plezierig. Bertus
Friedeman was nog geen vijf
jaar oud. „Elke dag werd ik met
een das op een stoel vastgebon
den. Als ik tegenstribbelde,
pakte mijn moeder nog een das.
Urenlang zat ik op die stoel. En
maar schelden: 'klerehond!'."
De zachtaardige ogen van Ber
tus Friedeman (57) kleuren re
gelmatig rood van de opwellen
de tranen als hij terugdenkt aan
zijn jeugd. Hij lacht weinig. Zijn
gezicht is diep gegroefd door het
verleden. Vanaf zijn vierde jaar
werd Friedeman geestelijk en li
chamelijk mishandeld door zijn
ouders. Hij legde zijn levensver
haal vast in een boekje.
Friedeman groeide met vijf
broers en een zus op in de
Utrechtse betonbuurt. Zijn ou-
v ders voerden een strak regime.
„We moesten veel schoonma-
ken. Doordeweeks zaten we al-
tijd met z'n allen in de keuken;
uitsluitend op zondag mochten
i we in de huiskamer komen, an
ders zouden we de boel maar
vies maken. Vriendjes moesten
buiten blijven."
Hij werd ook vaak geslagen,
vertelt Friedeman. „Mijn vader
gebruikte een riem, mijn moe
der een natte handdoek of zelfs
een klomp." „Nee, het liep alle
maal niet zo lekker in dat ge-
zin," zegt hij met gevoel voor
understatement. „Er was eigen
lijk nooit gezelligheid in huis.
Elke dag als ik van huis kwam,
moest ik boodschappen doen.
,i Niet met geld, maar met briefjes
waarop mijn moeder schreef
wat ze wilde hebben. Alles op de
pof. En als de winkeliers me niks
wilden meegeven, stuurde m'n
moeder me gewoon weer terug.
Bertus was de op één na jongste
van het stel, en sliep jarenlang
i bij zijn ouders op de kamer. „Als
ik mijn vaders hakken op de
trap hoorde begon mijn hart al
hevig te bonzen. Als hij merkte
dat ik niet sliep, trok hij me het
bed uit. Er was eigenlijk nooit
rust rond mijn ledikant. Van
mijn moeder moest ik elke och
tend strak tegen haar aan ko-
Bertus Friedeman beschrijft hoe hij psychiatrisch patiënt is geworden.
men liggen. 'Jochie', riep ze me
dan. En als ik het niet deed kreeg
ik klappen."
Leerproblemen
Op school ging het niet best.
„Leren ging helemaal niet; er
kwam gewoon niets bij me bin
nen. Mijnrapportgooideik in de
Vecht; als mijn vader 'm zou
zien, wist ik wel hoe laat het
was. Hij zei altijd: 'je bent nog te
stom om voor de duvel te dan
sen'."
Toen een leraar hem een klap in
het gezicht gaf, werd hij zo boos
dat hij terugsloeg. De veertien
jarige Bertus werd van school
gestuurd en moest gaan werken
van zijn vader. Zijn geld moest
hij tot op de laatste stuiver inle
veren. „Mijn oudere broer was
al het huis uit geschopt vanwege
ruzie over geld. Ook een andere
broer pakte zijn spullen. Mijn
zus werd zonder pardon wegge
stuurd toen ze zwanger bleek te
zijn. Maar ik wist niet waar ik
heen moest."
Hij kwam uiteindelijk in de
schildersbranche terecht. Toen
hij negentien was, leerde hij zijn
vrouw Nel kennen, met wie hij
nog steeds is gehuwd. „Toen ik
voor het eerst bij haar thuis
kwam, was het alsof de hemel
poort voor me open ging. Ik
kwam helemaal drijfnat aan en
kreeg meteen droge kleren, kof
fie... Ze waren zó lief voor me, ik
voelde me een prins. Ze waren
als een vader en moeder voor
me."
Al. gauw gingen Nel en hij trou
wen en kon hij weg van zijn ou
derlijk huis. Ze kregen een zoon
en een dochter. Bij zijn ouders
kwam hij nog maar zelden. Ook
foto An nette VI u g/G P D
zijn broers sprak hij nauwelijks
nog. Werken, werken en nog
eens werken, dat was voor hem
de manier om te overleven. Weg
dringen van alles wat was ge
beurd, er gewoon maar niet
meer aan denken.
Therapie
Dat hield hij lang vol, maar door
problemen met zijn dochter
barstte in 1993 de bom. Friede
man kon en wilde niet meer sla
pen, want 's nachts werd hij door
nachtmerries gekweld. Ander
half jaar lang deed hij amper
een oog dicht. Uiteindelijk werd
hij opgenomen en belandde hij,
na omzwervingen langs andere
instellingen, in het Willem
Arntszhuis.
De weg terug bleek lang, maar
stapje voor stapje krabbelde hij
op. Deed kleine karweitjes, zo
als papier vouwen. Dat ging zo
goed dat hij tegenwoordig op
therapeutische basis zelfstan
dig de kopieerafdeling runt van
het Arntszhuis. De muren van
zijn kamer hangen vol met ge
dichten, behaalde en ingelijste
diploma's, tekeningen en foto's
van zijn kleindochters.
Nu - bijna tien jaar later - is
Friedeman redelijk hersteld en
voelt hij zich, te midden van de
kopieerapparaten, weer nuttig.
Maar genezen zal hij nooit. Ple
zier hebben en gelukkig zijn zijn
begrippen die hij alleen kent
van horen zeggen.
Al houdt hij veel van zijn eigen
gezin, de schade die hij heeft op
gelopen in zijn jeugd heeft zijn
eigenliefde voorgoed verwoest.
,Ik kan niet trots zij n op mezelf.
Complimenten zeggen me niets.
Ik kan er niets mee."
Boos
Voor zijn familie heeft hij geen
goed woord over, bekent hij. „Ik
heb geen wraakgevoelens, maar
ik ben wel boos. Mijn ouders zijn
geen ouders geweest. Als ik
slaap komen ze nog steeds op me
af." Ze zijn inmiddels allebei
overleden. „Maar ook als ze nog
leefden, had ik dit opgeschre
ven. En ik had 't ze laten lezen
ook!Hij hoopt dat zijn verhaal
mensen die hetzelfde hebben
meegemaakt tot steun kan zijn.
„Maar ik hoop vooral dat men
sen zich ervan bewust worden
hoe ze met hun kinderen om
gaan of zouden moeten omgaan.
Zodat er misschien eens 'n einde
aan komt." GPD
Levensverhaal van Bertus Friede
man. Te bestellen bij Marja de Rui
ter, Steunpunt GGz Utrecht, tel.
030-2369320. Het drukwerkje kost
3,50 euro, waarvan 1 euro is bestemd
voor de stichting ter voorkoming
van kindermishandeling.
pagina 17: campagne in Zeeland
tegen kindermishandeling
Hans Belterman
Het idee voor de salade met zuurkool
komt uit de VS waar men dergelijke sa
lades vrijwel uitsluitend met pastrami sa
menstelt. Pastrami geldt er als een typisch
joodse specialiteit.
In Europa is men het er niet mee eens
want, zo zeggen de beterweters, pastrami
is een oorspronkelijke Roemeense specia
liteit die door de in Oost-Europa gehuis
veste joden al enkele honderden jaren ge
leden tot de hunne is verklaard. Hoe dan
ook: Europese pastrami kan worden ge
maakt van vrijwel alle vleessoorten en ook
van het vlees van gevogelte, zoals kippen,
kalkoenen en ganzen. Het vlees wordt
eerst droog gezouten met een mengsel
van zout, salpeter, zwarte peper,, noot-
muscaat, paprikapoeder en knoflook.
Daarna wordt het vlees gerookt.
In Amerika wordt pastrami altijd gepekeld
en daarna gerookt. Men gebruikt er uit
sluitend rundvlees voor. In het recept van
vandaag wordt jn plaats van pastrami on
ze gewone rookworst aangegeven. De uit
gebakken spekjes kunt u eventueel 'verge
ten'.
Maaltijdsaladevoor4personen: 1 slagers'
rookworst, ca. 350 gram; 50 - 75 gram
gerookte spekblokjes; 2 zachtzure ap
pels, zoals goudrenetten; 250 gram zuur
kool, uitgelekt; 1 krop krulsla (frisée); 1
1 /2 eetl. appelazijn of -edik; 4 eetl. (zonne
bloemolie; 2theel. Zaanse mosterd; zout,
witte peper uit de molen; 1 grote rode pa
prika, ontveld, vruchtvlees in smalle reep
jes gesneden.
Laat de rookworst, volgens de aanwijzin
gen van de slager, wellen in ruim heet wa
ter (ca. 20 minuten). Laat de worst afkoe
len tot lauwwarm. Bak de spekblokjes in
een hete droge koekenpan tot ze goud
bruin zien en knapperig zijn. Laat ze op
keukenpapier uitlekken.
Schil de appels en rasp ze daarna op een
zeer grove rasp. Sprenkel er 1/2 eetlepel
azijn ofedikover en schep alles om.
Haal de zuurkool met twee vorken los.
Scheurde krulsla instukjes. Maakdedres-
sing door eerst azijn of edik te vermengen
met wat zout en peper. Blijf zolang roeren
tot het zout is opgelost. Klop er daarna de
mosterd en vervolgens de olie bij kleine
beetjes door. Snijd de worst in kleine blok
jes.
Leg de sla, geraspte appels, de helft van de
zuurkool en de helft van de worstblokjes in
een kom. Schenk de dressing er over en
schep alles enkele malen zo luchtig moge
lijke door elkaar. Laat alles op een grote
zeef of in een vergiet uitlekken.
Presentatie: verdeel de salade over de
borden. Leg er hier en daar kleine plukjes
zuurkool op. Strooi de spekjes, vervolgens
de resterende worstblokjes en tenslotte de
paprikareepjes erover. Geef er knapperig,
in eigen oven afgebakken, stokbrood bij.
We kunnen de komende dagen niet Door: Rijk van Egdom
klagen over de hoeveelheid zonne
schijn. Toch wordt het door te lage temperaturen, in combinatie
met vrij veel wind, geen aangenaam najaarsweer maar voelt het
fris en soms zelfs guur aan. Het wordt geleidelijk steeds koeler
en in het weekeinde krijgen we te maken met de overgang naar
een wisselvalliger weertype. Vanochtend begint de dag evenals
gisteren, zonovergoten. Helaas zorgt de matige tot vrij krachtige
oostenwind er voor dat het buiten erg fris aanvoelt. Het kwik
loopt na het opkomen van de zon geleidelijk op en bereikt in de
middag een maximum van circa 14 graden. Vanavond en van
nacht neemt de wind slechts weinig in kracht af en blijft het vrij
helder. De temperatuur loopt dan terug tot ongeveer 6 graden
tegen de ochtend. Morgen begint de dag wederom met een over
wegend zonnig weerbeeld en dat houden we ook de rest van de
dag. Bij een matige, langs de kust soms vrij krachtige wind die
dan nog altijd uit het oosten
waait wordt het in de middag
11 graden. In de nacht naar rf
zaterdag is er minder wind en veel zon 4» [^12'
daardoor kan het sterker
afkoelen. De minima worden
dan rond 4 graden verwacht.
Zaterdag zien we de eerste
tekenen van de overgang naar
een wisselvalliger weertype.
Er komt meer bewolking aan
de hemel en is er kans op een
buitje. De temperatuur valt
dan nog weer iets lager uit
met maxima van 10 graden.
Zondag kunnen we een over
wegend bewolkt weerbeeld
verwachten en valt er af en
toe wat regen. De wind is dan
matig uit een zuidwestelijke
richting.
Vooruitzichten
vrijdag
zaterdag
zondag
maandag
weer
O
max.
n9
10°
12°
12°
min.
6°
4°
5°
6°
wind
04
04
ZW 4
NW 4
Zon
Maan
vandaag
op 7.59
onder 19.02
op 13.17
onder 21.08
Nautisch bericht
Vrij krachtige oostenwind en veel zon. De temperatuur van hel
kustwater is 16 a 17 graden.
Waterstanden
DONDERDAG
10 OKTOBER
Vlissingen
Terneuzen
Cadzand
Roompot Buiten
Roompot Binnen
Zierikzee
Krammersl. Wést
Hansweert
Stavenisse/Yers.
Hoog water
uur cm uur cm
05.13 26417.32 265
05.33 287 17.51 290
04.46 261 17.06 262
05.06 203 17.26 204
06.56 153 19.09 158
07.10 17819.20 181
07.36 191 19.52 190
06.07 290 18.25 292
07.15 183 19.26 186
Laag water
uur cm uur en'
11.40 194 -
12.07 206 -
11.16 190 23.42 201
11.15 129 23.56 146
00.25 131 12.34 101
00.35 152 12.45 121
00.38 158 12.56 13'
00.20 251 12.36 22!
00.35 153 12.55 121
VRIJDAG
Hoog
water
aag water
11 OKTOBER
uur
cm
uur
cm
uur
cm
uur
en
Vlissingen
05.59
240
18.17
244
00.05
208
12.26
18
Terneuzen
06.19
262
18.38
268
00.35
219
12.49
19
Cadzand
05.32
236
17.50
240
11.56
181
Roompot Buiten
05.53
183
18.15
189
12.05
128
Roompot Binnen
07.36
142
19.51
153
01.04
124
13.25
11
Zierikzee
07.45
166
19.55
175
01.15
145
13.30
13
Krammersl. West
08.12
176
20.26
183
01.19
150
13.46
13
Hansweert
06.56
267
19.11
274
01.01
233
13.17
21
Stavenisse/Yers.
07.45
171
20.06
180
01.14
145
13.35
13
Het wagentje gleed met toenemende snelheid de gang in,
die tamelijk steil naar beneden bleek te voeren. De wanden
weerkaatsten het getik en gegier van de ongesmeerde wie
len op de rails, en de lamp wierp vreemde schaduwen om de
voortspoedende reizigers, terwijl een bedorven geur hun
uit de diepten der aarde tegemoet tochtte. „Ho! Stop!",
riep heer Ollie verwilderd. „Dit is heel vreselijk voor een
heer die ziekenbezoek gaat afleggen! Rem dan toch, jonge
vriend!". Tom Poes had toevallig net de remhendel gevon
den en rukte daar met alle macht aan. Maar hun snelheid
was te groot, zodat het enige gevolg van zijn werk was, dat
er vonken uit de gillende wielen schoten en dat ze ernstig
begonnen te slingeren. „Daar kan ik niet tegen!", piepte
heer Bommel radeloos. „Stop dan toch! Halt, bedoel ik!
Denk aan de patiënt." Op dat moment had het karretje het
einde van de rails bereikt, en daar donderde het met zo'n
vaart tegen het stootblok aan, dat de achterkant omhoog
schoot en de passagiers er af werden geslingerd.
door Bill Watterson
Zeeland: Guur
VOLGENS PIKT IK HEB ALTIJD
WORDEN HUN ALVANWATER"
GELAATS- SPOJERS
TREKKEN AL GEHOUDEN.
lERDAGMIDDAG 10 OKTOBER 2»
HAHA ZEI DAT HIJN GE
ZICHTVOOR ALTIJD ZO
BLIJFT STAAN ALS IK
GEKKE BEKKEN BLIJF
TREKKEN!
