Van de prins geen kwaad
PZC
Bijzetten in familiegraf pas na enige tijd
Leven met
ziekten
Dag nationale
rouw bestaat niet
maandag 7 oktober 2002
Over de ziekten van prins Claus is door de
jaren heen een wisselende mate van open
heid betracht. Zijn depressiviteit werd eerlijk
toegegeven, maar dat hij aan de ziekte van
Parkinson leed, is lang verzwegen. Ernstige
depressies, Parkinson, prostaatkanker,
drains, stoma, darmproblemen, nierproble
men, longembolie, hartritmestoornissen:
Claus is weinig bespaard gebleven. En wat
hem ook mankeerde, altijd werd het breed uit
gemeten. In zijn functie was dat onvermijde
lijk, maar prettig zal het niet zijn geweest.
Naar Nederlandse maatstaven was de mede
deling van de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD)
in 1982, dat de prins aan 'klachten van de de
pressieve aard' leed, heel bijzonder. Omdat het
koninklijk huis aan zijn privacy hecht én om
dat het een psychische aandoening betrof,
keek Nederland nogal op van die bekendma
king. „Ik voel mij moedeloos, niet goed, van
tijd tot tijd een beetje neerslachtig", zei de 56-
jarige prins in oktober 1982 aan de vooravond
van zijn opname in een Zwitserse psychiatri
sche kliniek. Hij had dat jaar voor het eerst
ontbroken op Prinsjesdag. Toch ging hij in no
vember mee op staatsbezoek naar Groot-Brit-
tannië. In december werd het voorgenomen
staatsbezoek aan Denemarken met het oog op
zijn gezondheidstoestand echter uitgesteld.
Het genezingsproces zou lang duren. Pas hal
verwege 1984 pakte Claus zijn taken weer op.
In 1986 leek zijn herstel voltooid, maar enkele
jaren later deed zich een nieuwe inzinking
voor. In maart 1991 had Claus nog in een tv-in-
terview tegen W. L. Brugsma gezegd dat zijn
ziekte weliswaar 'achter de rug' was, maar dat
je erna 'nooit meer dezelfde' wordt die je was.
Televisiekijkers verwonderden zich echter
over zijn trage bewegingen en de starre blik in
zijn ogen. Tijdens een opname in het Haagse
Bronovo-ziekenhuis, in 1991, wegens een her
haling van depressieve klachten, leefde Ne
derland erg met de prins mee.Toch werd lang
zaamaan de vraag gesteld of er wellicht méér
aan de hand was. Medici speculeerden over de
mogelijkheid dat Claus ook aan de ziekte van
Parkinson leed. Het hof betrachtte zwijg
zaamheid. Over het gebroken kuitbeen van de
koningin werd uitvoerig voorgelicht, over
prins Claus niet. In 1991 ontbrak hij opnieuw
op Prinsjesdag. Ook het staatsbezoek aan Ja
pan moest hij voorbij laten gaan. Hij zou 'nog
geruime tijd' ziek blijven., dat was het enige
wat de RVD in september naar buiten bracht.
Tot in november van dat jaar werd toegegeven
dat de prins met 'een lichte vorm' van Parkin
son kampte. De 'eerste verschijnselen' hadden
zich al 1987 voorgedaan. Zijn gezondheid
bleef wankel. Zomer 1998 werd Claus onver
wacht opgenomen in een Hamburgs zieken
huis. Bij een onderzoek was prostaatkanker
vastgesteld; een spoedoperatie was noodzake
lijk. Er waren geen uitzaaiingen. Drie weken
later kon de prins terug naar Huis ten Bosch.
Hij werd nabestraald in de Daniel den Hoed
kliniek.
Het staatsbezoek aan Rusland in november
1998 zou zijn eerste grote verplichting wor
den. Het ging op het laatste moment niet door,
wegens de gezondheidstoestand van de Russi
sche president Boris Jeltsin. In 1999 ging
Claus mee met het staatsbezoek aan China. In
het najaar bezocht hij met Beatrix de Neder
landse Antillen. Het leek goed te gaan met de
prins.
Tot hij zich begin 2000 weer slecht begon te
voelen. In het voorjaar ging prins Claus voor
controle terug naar het ziekenhuis in Ham
burg. Hij had last van de gevolgen van de na-
bestralingen. j Later dat jaar moest hij enkele
urologische ingrepen ondergaan. Ook werd
een stoma geplaatst.
In 2001 werd Claus opnieuw in Hamburg op
genomen; de linkernier moest worden verwij
derd. Vlak na het huwelijk van kroonprins
Willem-Alexander en prinses Maxima werd
hij geopereerd aan zijn ogen.
Dit voorjaar werd Claus 'onwel' op paleis Huis
ten Bosch. Hij bleek last te hebben van lon-
gembolieën, verstoppingen van de longslag
aders. Ook kreeg hij tijdens zijn twee maan
denlange verblijf lichte hartritmestoornisen,
en vermoedelijk een klein hartinfarct. Op 1
mei mocht hij eindelijk het ziekenhuis verla
ten, maar in juli werd hij wederom tot twee
maal toe opgenomen. Weer volgde een maan
denlang verblijf in het ziekenhuis, waar de
prins een pacemaker kreeg. Na nog geen twee
weken op Huis ten Bosch te zijn geweest, werd
Claus op Prinsjesdag, 17 september, weer met
spoed naar het Amsterdamse universiteitszie
kenhuis gebracht. Deze maal werd een
infectie aan de luchtwegen geconstateerd,
waarschijnlijk werd deze zoveelste aandoe
ning hem fataal. GPD
Christl Visser
Koningin Beatrix en prins Claus op de huwelijksdag van prins Willem-Alexander en Maxima. Prins Claus met koningin Beatrix in de gouden koets na afloop van
foto Harry Tielman/GPD de troonrede in 1998. fotoHarmendeJong/GPD
Prins Claus werd jaren achtereen uitgeroe
pen tot de populairste Oranje. Ook mensen
die de prins-gemaal van nabij meemaakten
hadden vaak niets dan lof over de echtgenoot
van de koningin; ze prezen zijn beminnelijk
heid, intelligentie en humor.
Schrijver Adriaan van Dis, voormalig lid van
de commissie van het Prins Clausfonds, ty
peerde Claus in een televisie-portret in 2001
als 'iemand die het prettig vindt om beleefd en
gewoon normaal te zijnDe prins was erg ver
heugd met zijn fonds voor personen of organi
saties die zich inzetten voor cultuur en
ontwikkeling in Afrika, Azië en Latijns-Ame-
rika. Van Dis, die zijn Afrika-liefde deelde,
betrapte hem soms op een mild-spottende op
merking over zijn andere verplichtingen. ,,Ik
moest een molen openen... Mijn honderdste",
zou Claus eens verzucht hebben toen hij te laat
kwam bij een vergadering van zijn fonds.
Volgens oud-minister Hans van Mierlo was de
grootste kracht van Claus 'zijn gezond ver
stand, scherpe geest en humor'. Van Mierlo:
„Dat is ook bijna reddend in zo'n bestaan."
Otto von der Gablentz, vriend en voormalig
Duits ambassadeur in Nederland, stelde dat
Claus altijd zijn 'eigen denken, eigen oordeel'
heeft bewaard.
Sieuwert Verster kwam veelvuldig in contact
met de prins als lid van de commissie die het
jaarlijkse Koninginnedagconcert samenstelt.
Wanneer hem in een NOS-documentaire
wordt gevraagd of er nou echt niets negatiefs
over Claus te zeggen valt, volgt een onschuldig
antwoord. „Hij heeft vaak lelijke broeken aan,
hij golft en heel soms is hij wat korzelig en hu
meurig tegen zijn vrouw en vrienden."
Oud-diplomaat Avi Primor heeft de afgelopen
jaren in diverse interviews verteld over het
ontstaan van zijn vriendschap met de prins.
Voor zijn leven aan het Nederlandse hof werk
te Claus als diplomaat in Ivoorkust. Daar no
digde hij zichzelf uit voor een bezoek aan de
Israëliër. Primor en zijn vrouw hadden aan
vankelijk helemaal geen zin in contact met
Duitsers die er doorgaans angstvallig voor
waakten over de Tweede Wereldoorlog te pra
ten. Maar Claus bracht het gesprek binnen vijf
minuten op de nazi's en verwierf zich daarmee
een vriend voor het leven.
Als kind was de jonge Claus van Amsberg so
ciaal nog niet zo sterk, aldus een oud-klasge
noot. Toen hij na een 'paradijselijke' jeugd in
Tanganjika weer in Duitsland naar school
ging, was hij een buitenbeentje, zo blijkt uit
het verhaal dat RTL in 2001 had met deze
Christian Graf von Krockow. Claus kwam een
beetje nuffig over.
„Hij werd 'de Engelsman' genoemd, omdat hij
graag een paraplu droeg. Dat deed een Duitse
jongen niet", aldus zijn vroegere klasgenoot.
Claus zou ooit zelfs 'tot bloedens toe' zijn ge
slagen door een gymleraar nadat hij weigerde
een koprol te maken op een vieze mat. Hij wil
de eerst een zakdoek over de vloer uitspreiden
Goede relatie
Beatrix en Claus hadden een bijzonder goede
relatie, bezworen de ingewijden om het
hardst. Verster vergeleek hen met Lennon en
McCartney, een duo dat elkaar versterkt. Vol
gens vriend Primor was Claus voor de konin
gin zowel echtgenoot, vriend als onderwijzer,
maar wel op basis van gelijkwaardigheid.
GPD
Om zowel het Nederlandse volk
als internationale vrienden en
kennissen de gelegenheid te geven
afscheid te nemen van de prins, kan
het wel tien dagen duren voordat
Claus in het familiegraf in Delft
wordt bijgezet. Om logistieke rede
nen lijkt een zaterdag de meest ge
schikte dag voor de uitvaart.
Het is onwaarschijnlijk dat de
prins-gemaal een witte uitvaart
krijgt zoals bij koningin Wilhelmina
in 1962 en haar echtgenoot Hendrik
in 1934 nog wel het geval was. Tot
die tijd waren uitvaarten van leden
van het koninklijk huis altijd in het
zwart. Hendrik sprak met zijn
vrouw af dat wit voor hen de rouw-
kleur zou zijn. Hij was zo bezeten
van dit idee dat hij in de tuinen van
paleis Het Loo een generale repetitie
liet houden van de koets met acht
paarden om het resultaat met eigen
ogen te zien. Voor Hendrik en Wil
helmina symboliseerde wit de over
gang naar een beter leven. Inmid
dels is deze opvatting bij de Oranjes
achterhaald. In 1993 werd de ko
ninklijke rouwkoets gerestaureerd
en daarbij is het voertuig naar een
ontwerp van koningin Beatrix ge
schilderd in paars, wit, grijs en zil
ver.
De laatste Oranje-begrafenis was in
1962. Wilhelmina werd negen dagen
na haar dood ter aarde besteld, zij
overleed op 28 november 1962 en
werd 8 december bijgezet in het fa
miliegraf van de Oranjes in Delft.
Na haar overlijden op paleis Het
Loo volgde eerst een afscheids-
dienst voor de hofhouding. Bijzon
der daarbij was dat het volkslied
van Waldeck Pyrmont werd ge
speeld. Daarmee eerde Wilhelmina
het geboorteland van haar moeder
Emma. De kist werd gedragen door
jachtopzieners van Het Loo.
Per Rolls Royce werd de koningin
moeder overgebracht naar het pa
leis aan het Lange Voorhout in Den
Haag. Nadat het volk in de hofstad
de laatste eer kon bewijzen aan Wil
helmina, volgde drie dagen later de
tocht met een witgemaakte koets,
getrokken door acht witte paarden,
naar Delft. Tweeduizend man ver
keerspolitie was op de been om de
mensenmassa in goede banen te lei
den. Nog eens negenduizend mili
tairen stonden langs de route pa
raat.
In de Nieuwe Kerk werd een door
haar zelf geregisseerde rouwdienst
gehouden, gebaseerd op de tradities
van de Nederlandse Hervormde
Kerk. Na afloop werd het stoffelijk
overschot bijgezet in de grafkelder
van de kerk. Dat gebeurde in aanwe
zigheid van zes leden van de naaste
familie.
Hoe het afscheid en de rouwdienst
voor Claus precies verlopen, is nog
niet bekend. In overleg met de mi
nisteries van defensie, algemene en
buitenlandse zaken bepaalt de fa
milie welke nationale en internatio
nale hoogwaardigheidsbekleders
worden uitgenodigd voor de rouw-
plechtigheid in Delft. De organisa
tie van de dienst ligt voor een groot
deel in handen van de grootmeester
van de koningin.
Het familiegraf van de Oranjes
bevindt zich in de kelder van de
Nieuwe Kerk aan de Markt in Delft.
Bovenop de kelder staat het monu
mentale praalgraf van Willem van
Oranje. Het is van de hand van
Hendrick de Keyser, beeldhouwer
en architect van onder meer de Wes-
terkerk in Amsterdam. In het fami
liegraf zijn Willem van Oranje en
ongeveer veertig van zijn nakome
lingen en hun echtgenoten bijgezet.
De stoffelijke resten liggen in loden
kisten die in de onderaardse gewel
ven van de kerk boven elkaar op
stellingen staan.
Niet alle Oranjes zijn hier bijgezet.
Tot de uitzonderingen behoort stad
houder Willem III, die tevens koning
was van Engeland. Hij is in Westmi
nister Abbey in Londen begraven,
samen met zijn vrouw Mary Stuart
II. Koningin Emma heeft zich inder
tijd veel moeite getroost de Oranjes
in het familiegraf bijeen te brengen.
Zij wilde op deze manier het Ko
ninklijk Huis een nieuwe positie ge
ven in de Nederlandse samenleving.
Ze liet prins Frederik en stadhouder
Willem V - die in de Napoleontische
tijd naar het buitenland waren uit
geweken - alsnog naar Delft bren
gen. Prinses Pauline, de dochter van
Willem I die in 1806 overleed, werd
honderd jaar na haar dood, in 1911,
naar het familiegraf overgebracht.
De grafkelder wordt geopend door
een tonnen wegende zerk in de vloer
van de kerk op te tillen. Een select
gezelschap bezoekt een tot twee
maal per jaar de tombe voor een con
trole. De groep betreedt gewoonlijk
de kelder via een werkingang, die
zich naast het praalgraf bevindt.
Het komt via een steil trappetje uit
tegenover de ingang van de oude
grafkelder. De functionarissen con
troleren de kisten en er wordt gestoft
en gekeken naar eventuele water
schade. Voor de opening van de graf
ruimte gelden strikte regels. De bur
gemeester van Delft, koninklijk
commissaris en sleutelbewaarder
van de kelder, opent de toegang
slechts in aanwezigheid van twee le
den van de Binnenlandse Veilig
heidsdienst en twee marechaussees.
De werkzaamheden zelf worden
verricht door medewerkers van
twee bedrijven die daarvoor speci
aal worden beëdigd. Verder mag er
niemand in, er bestaan ook geen fo
to's van de kelder.
In 1998 vond nog een opvallend
grondige inspectie van de tombe
plaats. In dat jaar werden ook gaten
in de kerkmuur gemaakt voor tele
visiebekabeling.
Plaats
Hoewel de grafkelder enkele keren
is uitgebreid, staat vast dat niet alle
nu levende Oranje-telgen daar hun
laatste rustplaats zullen vinden.
Naar verluidt biedt de kelder nog
plek aan zes personen. Officieel is
het voorbehouden aan leden van het
Koninklijk Huis, dus naast Claus
aan Beatrix, Bernhard, Juliana,
Margriet en Pieter en hun gezinnen.
In 1981 paste de toenmalig minister
Wiegel de wet zodanig aan dat ook
de prinsessen Irene en Christina -
die afstand hebben gedaan van hun
recht op de troon- recht hebben op
een plek in Delft. GPD
Het overlijden van prins Claus is geen aan
leiding voor een 'dag van nationale rouw'.
De Nederlandse wetgeving kent dat begrip
niet. De officiële afkondiging van een dag van
nationale rouw, waarbij de maatschappij als
het ware stil komt te liggen, is ook niet moge
lijk omdat de staat dan overladen zou kunnen
worden met schadeclaims.
De koningin zal wel een periode van hofrouw
afkondigen, waarin de leden van het konink
lijk huis al hun openbare optredens en afspra
ken afzeggen. Welke vorm de nationale rouw
krijgt, ligt nergens vast maar wordt per ge
meente, instelling of bedrijf bepaald, aldus de
Rijksvoorlichtingsdienst. De NOS hanteert
een draaiboek waarin is vastgelegd dat de drie
publieke zenders overschakelen op een inge
togen programma op de dag van overlijden
van een lid van het koninklijk huis, zegt Lars
Andersson, hoofd van NOS Actueel.
Hofrouw begint op de dag van overlijden en
duurt in ieder geval tot de dag van de bijzet
ting of begrafenis. Maar de periode kan ook
langer duren als de koningin dat wenst. Bur
gemeesters bepalen vervolgens of de rouw van
de koninklijke familie navolging krijgt in hun
dorp of stad. „Zo kan het bijvoorbeeld gebeu
ren dat de kermis in Staphorst meteen sluit,
maar dat een festijn in Amsterdam gewoon
doorgaat", aldus een woordvoerder van de
RVDDie beslissing is in handen van de burge
meester en geldt voor 'openbare vermakelijk-
heden en voorstellingen'. Ook bedrijven en
instellingen bepalen zelf in welke mate er ge
treurd wordt op de werkvloer. GPD
Berrit de Lange
Koningin Beatrix legt de eed af tijdens haar inhuldiging in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.
foto Eric Dikker
Koningin Beatrix geeft december 1980 in het Stedelijk Museum in Amsterdam uitleg aan prins Claus)
op de door haar samengestelde tentoonstelling De Voorstelling. foto Marcel Antonisse/ANP
