Claus leed onder juk van monarchie
15
Talenten prins-gemaal kwamen
onvoldoende tot hun recht
PZC
maandag 7 oktober 2002
Prins Claus gaat de ge
schiedenis in als de
prins-gemaal die leed onder
het knellende juk van de mo
narchie. Nadat zijn vrouw in
1980 vorstin was geworden,
geraakte hij tweemaal voor
lange tijd in een diepe de
pressie. De talenten van
Claus van Amsberg, een in
tegere, intelligente en char
mante man met wereldwijde
visie, kwamen als echtge
noot van de koningin onvol
doende tot hun recht.
Bij officiële plichtplegingen maak
te hij een wat desolate indruk. Met
afhangende schouders, strakke mond
en inhet niets starende ogen trad hij in
het openbaar. Zijn onzekere, trage
passen volgden die van zijn glimla
chende, zelfverzekerde echtgenote.
Het was overduidelijk dat de prins
niet gelukkig was met zijn tweede
rangs functie. Het was zijn serieuze,
zwaarmoedige aard die het hem zo
moeilijk maakte zich te schikken in de
rol van prins-gemaal. De laatste jaren
toonde hij zich van een iets olijker
kant.
Maar Claus was in het algemeen erg
serieus. Als de koffieprijzen daalden,
smaakte zijn koffie niet meer, want
dan dacht hij aan de gevolgen voor de
arme koffieboertjes in Ghana en Tan
zania. Ooit heeft hij thuis voorgesteld
iedere dag één bol rijst te eten, omdat
de bevolking in sommige landen van
nog minder per dag moet leven. Het
typeert zijn levenshouding, die nooit
lichtzinnig was.
Duitser
Claus George Willem Otto Frederik
Geert was 38 jaar toen hij in 1965 naar
Nederland kwam. In Duitsland had
hij carrière gemaakt als diplomaat:
hij werkte onder andere als secretaris
van de Duitse ambassadeur in Ivoor
kust. Toen hij kroonprinses Beatrix
leerde kennen, was hij ambtenaar op
het ministerie van buitenlandse zaken
en hield hij zich bezig met de economi
sche betrekkingen tussen Duitsland
en Afrika. Claus was als jongeman al
uiterst ambitieus en volgens jeugd
vrienden zelfs arrogant. „Ik trouw
hoog, of ik trouw niet", zou Claus als
kind ooit gezegd hebben.
Van de ene op de andere dag nam het
rustige leven van de onopvallende
Duitse diplomaat, die onbespied in
een vrijgezellenflat woonde, een an
dere wending. Zijn naam werd we
reldnieuws, nadat fotograaf John de
Rooy hem betrapte toen hij innig ge
armd met troonopvolgster Beatrix
door de tuinen van kasteel Draken-
steyn wandelde. Kort na deze onthul
lende foto maakte koningin Juliana
bekend dat haar dochter Beatrix ging
trouwen met Claus van Amsberg, ge
boren op 6 september 1926 in Dötzin-
gen. Een Duitser.
In Nederland brak de hel los. Het volk
was diep geschokt dat de toekomstige
koningin na de gruwelen van de Twee
de Wereldoorlog uitgerekend een
Duitser tot haar man koos. Muren
werden vol gekalkt met hakenkruisen
en pamfletten met beledigende tek
sten, waarvan 'Claus raus' nog een
van de minst kwetsende was, werden
verspreid.
Het kabinet gaf toenmalig RIOD-di-
recteur dr. Lou de Jong de opdracht
het verleden van Claus te onderzoe
ken. Evenals zijn leeftijdgenoten was
hij, via de middelbare school, auto
matisch aangesloten bij de 'Hitlerju-
gend'. Het betrof slechts een papieren
lidmaatschap. Tijdens de oorlog ver
vulde Claus zijn militaire dienstplicht
en inhet voorjaar van 1945 maakte hij
deel uit van de 90ste pantserdivisie in
Italië.
De Jong reisde naar de Italiaanse le
gerplaats en ontdekte dat Claus daar
niet aan gevechten had deelgenomen.
Op 22 juni bracht premier Cals ver
slag uit van De Jongs speurtocht en
een overgrote meerderheid van het
parlement gaf toestemming voor het
huwelijk.,Het was simpelweg hét hu
welijk", zei Claus later in een inter
view over zijn bewogen trouwdag, die
op 10 maai! 1966 in Amsterdam werd
ontsierd door rellen en rookbommen.
„Niethet mooie huwelijk of het huwe
lijk van het jaar."
Het massale verzet tegen zijn persoon
was voor Claus moeilijk te verkrop
pen. Zo gehaat had hij zich nog nooit
gevoeld. Bovendien was de prins
overgevoelig voor kwelling en pijn
van anderen en wars van militair ver
Prins Claus met zijn hondje Dushi, kort voor zijn 73ste verjaardag.
toon. Toen hij, jaren later, tijdens een
bezoek aan de toenmalige Sovjet-
Unie in Leningrad (nu St. Petersburg)
een oorlogsfilm zag, kon hij in het bij
zijn van de ambassadeur zijn tranen
niet bedwingen. Het moet voor hem
grievend zijn geweest dat het overgro
te deel van het Nederlandse volk hem
zag als een oorlogsmisdadiger. Toch
toonde Claus begrip voor het diep ge
wortelde wantrouwen jegens hem. Hij
bekende eerlijk dat hij weinig wist
van wat er tijdens de Tweede Wereld
oorlog in Nederland was gebeurd. Tot
ver na zijn huwelijk verdiepte hij zich
in de bezettingsperiode. Claus sprak
met organisaties van joden en verte
genwoordigers van het verzet, en
langzamerhand ontstond het idee dat
ook een Duitser een goed mens kan
zijn.
Na zijn grimmige entree brak een rus
tige periode aan. Claus was inmiddels
op de hoogte van het reilen en zeilen
van de Nederlandse samenleving en
manifesteerde zich als een serieuze,
sociaal voelende en hard werkende
man. Het maakte hem geliefd.
De jaren op kasteel Drakensteyn in
Lage Vuursche waren een mooie tijd,
omdat man en vrouw, prins en kroon
prinses, gelijkwaardig met elkaar om
gingen. Beatrix durfde als troonop
volgster nog in het openbaar te laten
blijken dat zij de steun van Claus hard
nodig had. Tijdens buitenlandse rei
zen wierp zij regelmatig een vragende
blik naar haar echtgenoot. Claus was
een ervaren buitenlands diplomaat,
belezen en goed bekend met ontwik
kelingen over de grens. Claus ontpop
te zich tot Beatrix' belangrijkste advi
seur.
Ambassadeur
Spanningen kwamen opnieuw toen
Claus de Nederlandse regering duide
lijk maakte dat hij een zinnige functie
wilde. Aanvankelijk was de prins hier
optimistisch over. Hij wilde Neder
lands ambassadeur worden in Afrika,
Zuid-Amerika of Azië. Een naïef idee,
zo gaf hij zelf later toe, maar in het be
gin wist hij nog niet wat de monarchie
precies inhield. Dat de man van de
toekomstige koningin slechts een
aanhangsel van zijn vrouw was, die
bovendien uitgesproken meningen
voor zichzelf diende te houden, reali
seerde de ambitieuze Claus zich niet.
Claus bleef volharden en wilde een
zinnig baantje, maar de regering
werkte niet erg mee. De rooms-katho-
lieke staatsman Beel liet middenjaren
zestig al weten huiverig te zijn om
Claus een baan te geven. „Daar kan
alleen maar gedonder van komen"al
dus Beel.
Na veel gezeur werd hij in 1970 voor
zitter van de Nationale Commissie
foto Rob Keeris
Voorlichting en Bewustwording Ont
wikkelingsstrategie, die al snel de bij
naam 'commissie-Claus' kreeg. Vol
energie ging de prins aan de slag en
nam geen blad voor zijn mond. Hij
wilde subsidie geven aan een comité
dat een koffieboycot tegen Angola
eiste.
In Den Haag barstte de kritiek los. De
boycot was een politieke daad, meen
den politici. En dat was uit den boze
voor de man van de kroonprinses.
Claus trad vrijwillig af als voorzitter.
In 1978 maakte PvdA Tweede-Ka
merlid Jan Pronk opnieuw bezwaar
toen Claus de directe adviseur van mi
nister De Koning van ontwikkelings
samenwerking werd. Het leek erop
alsof Claus inmiddels het slachtoffer
was geworden van de nevenactivitei
ten van zijn schoonvader Bernhard,
die in de Lockheedaff aire een behoor
lijke misstap had gemaakt.
Het leven van Claus veranderde in
grijpend toen Beatrix op 30 april 1980
werd ingehuldigd. Zijn vrouw was nu
koningin der Nederlanden. En for
meel speelde Claus geen rol in haar
functioneren als staatshoofd. Zijn
echtgenote kreeg een afgebakende
functie, waar hij meestal buiten
stond. ,,Er zijn dingen waar mijn
vrouw mij niet van op de hoogte stelt",
vertelde Claus ooit in een televisie-in
terview.
Maar ook al was zij n inbreng volstrekt
onbelangrijk, toch moest hij zijn
vrouw zo veel mogelijk vergezellen.
Vooral tijdens staatsbezoeken aan het
buitenland werd zijn tweederangs rol
pijnlijk zichtbaar. Terwijl de koningin
naast haar gastheer in een Rolls Roy ce
stapte, sloot Claus zich bij de stoet aan
in een gewone auto. Tijdens gesprek
ken met een president of vorst voerde
Beatrix het hoogste woord. Wat Claus
vond, was niet belangrijk. Hij was
maar een prins.
Een paar jaar na de troonsbestijging
werd duidelijk dat Claus zich niet
prettig voelde. Als hij samen met zijn
vrouw op pad was, maakte hij een
trieste indruk. Voorovergebogen en in
gedachten verzonken keek hij toe hoe
zijn echtgenote haar vorstelijke rol
met glans vervulde
Wegens klachten van depressieve
aard werd Claus in 1982 voor het eerst
opgenomen in een kliniek in Bazel.
Prof. Kielholz was zijn behandelend
geneesheer. Deze genoot wereldwijde
faam, omdat hij psychische klachten
met een speciaal pakket medicijnen
kon genezen. Claus kreeg vitamine
preparaten toegediend waarna hij een
gedragstherapie volgde.
Tijdens zijn ziekte speculeerden de
media over wat de oorzaak van zijn
depressie zou zijn. Er werd zelfs ge
sproken over een eventuele echtschei
De ware oorzaak van de steeds terug
kerende depressies is nooit aan het
licht gekomen. Enkele psychiaters
verklaarden in de media dat de gees
telijke klachten niets van doen had
den met de functie van prins-gemaal.
Ook als hij ambassadeur was gewor
den in Afrika, hadden de symptomen
zich vroeger of later geopenbaard,
meenden zij
In de zomer van 1998 werd bij Claus
prostaatkanker geconstateerd. Hij
liet zich opereren in het Barmbek-zie-
kenhuis nabij Hamburg, door de be
vriende arts Tauber. Later zou de
prins nog enkele malen worden nabe-
straald. In oktober 2000 plaatsten de
artsen een stoma bij de prins nadat hij
ernstige darmklachten kreeg tijdens
een privé-reis in de buurt van Ham
burg. In mei 2001 werd de linkernier
van de prins verwijderd. Sindsdien
stond hij voortdurend onder dokters-
toezicht in Duitsland en Nederland.
In maart 2002 verbleef de prins enkele
weken in het AMC, waar longembolie
en een hartritmestoornis werden ge
constateerd.
Na zijn operatie in 1998 liet Claus
steeds vaker verstek gaan bij officiële
gelegenheden omdat hij kampte met
lichamelijke klachten als gevolg van
de intensieve behandelingen en de
medicatie. Achter de coulissen liet de
serieuze, bedachtzame prins echter
vrijwel nooit verstek gaan. Tot op de
dag van zijn dood stond hij zijn vrouw
Beatrix onvoorwaardelijk bij in haar
zware koninklijke taak.
In december 2001 stond de prins erop
om na een jaar afwezigheid zelf weer
de Prins Clausprijzen uit te reiken,
maar eigenlijk kon hij het fysiek niet
meer aan. De natie zag een broze
strompelende man naar het spreekge
stoelte lopen, waar hij een deels on
verstaanbare en haperende toespraak
hield. „Ik heb nieuwe ogen nodig', zei
hij aan het slot ter verontschuldiging.
„Maar volgend jaar hoop ik hier weer
te staan en dan zal ik een speech hou
den die niet om te huilen maar om te
lachen is." De prins spaarde vervol
gens zijn krachten om het huwelijk
van zijn oudste zoon Willem-Alexan
der met Maxima Zorreguieta bij te
wonen. Maar het kostte veel moeite;
na afloop had de zichtbaar uitgeputte
Claus nauwelijks nog kracht om te
zwaaien naar het publiek. Velen heb
ben als laatste beeld van de prins die
broze hand uit het autoraam op het
netvlies. GPD
ding. Vrienden echter bleven trouw
reppen van het 'eerste échte Oranje
huwelijk', omdat Beatrix en Claus op
elkaar lijken. „Ze zijn beiden erg seri
eus en streven naar perfectionisme. Ze
vullen elkaar aan."
Langzaam maar zeker drong het tot
Den Haag door dat de klachten van de
prins mede werden veroorzaakt door
het feit dat hij te weinig interessante
functies had. Er ontstond een levendi
ge discussie over de positie van de
prins-gemaal. Oud-minister W. F. de
Gaay Fortman van binnenlandse za
ken: „Als de gezondheid van prins
Claus wordt beïnvloed door zijn posi
tie dan heeft het kabinet daar iets mee
te maken. Want er kunnen daardoor
moeilijkheden ontstaan in zijn open
bare relatie tot de koningin, zijn func
tie als echtgenoot van het staats
hoofd."
Lof
Toen Claus na zijn langdurige ziekte
weer op Huis ten Bosch terugkeerde,
kreeg hij, naast zijn bijzonder advi
seurschap voor de minister van ont
wikkelingssamenwerking, ook de
baan van inspecteur-generaal op het
zelfde ministerie. Ook werd hij voor
zitter van het Export Platform van
Verkeer en Waterstaat. Hoewel Claus
zelf aanvankelijk twijfelde of hij zin
nig werk deed voor de Nederlandse
samenleving, waren zijn collega's op
het ministerie van ontwikkelingssa
menwerking zeer te spreken over zijn
prestaties.
Tijdens het televisie-interview ter ge
legenheid van zijn 25-jarig huwelijk
in 1991 vertelde hij dat zijn ziekte
achter de rug was, maar: „Het is niet
zo dat je je voelt alsof er een been
breuk was die geheeld is en waar je
niet meer naar hoeft om te kijken. Het
is iets wat veel dieper gaat, wat in
vloed heeft op je denken, op je hele
persoonlijkheid en je uitzicht op je ei
gen functioneren, je toekomst en alles
wat met je positie in het gezin, in de
samenleving samenhangt. Dus je bent
nooit meer dezelfde die je was voor de
ziekte."
Kort daarna werd de prins opnieuw
opgenomen wegens depressies. De
Rijksvoorlichtingsdienst bevestigde,
ook in 1991wat veleh al vermoedden:
prins Claus leed naast zijn depressies
aan de ziekte van Parkinson.
Wuiven
