Iedereen een eigen leerweg
PZC
Meelifters en
parasieten
Bijbaan is
noodzaak
27
Tempo (1)
Tempo (2)
Tempo (3)
Werken (1)
Werken (2)
Inspraak!
Buitenland
Je kan niet zeilen op de wind van gis
teren. En dus richt het HOC Zeeland
de blik alvast zes jaar vooruit. Voor ie
dereen die zich 'beroepsmatig en per
soonlijk wil ontwikkelen' moet er dan
een 'op maat gesneden leertraject' zijn.
Zowel voor de scholier als de volwasse
ne betekent dat een breuk met de ou
derwetse klas. Je leert alleen wat nodig
is voor wat je wil. En dat in een tempo
dat het best bij je past. Je zit niet meer in
de klas, maar sluit je bij uiteenlopende
leergroepen aan, en volgt alleen de pro
gramma's die nodig zijn voor de certifi
caten die je wil behalen.
Wie een middelbare beroepsopleiding
wil volgen, komt zowat altijd op een
regionaal opleidingencentrum (ROC) te-
I recht, of je nu scholier bent of volwassen.
Het ROC-Zeeland, met scholen in Vlissin-
gen, Middelburg, Goes en Zierikzee, her
bergt meer dan 7500 leerlingen, en heeft
j daar bijna 700 personeelsleden voor in
dienst. Hun wacht een forse aanslag op hun
aanpassingsvermogen. Want Alphons Rik
ken, de nieuwe voorzitter van het College
I van Bestuur, koerst aan op een 'l'undamen-
I tele verandering' van de onderwijscultuur.
Het ROC Zeeland moet flexibiliseren, wil de
wind in de zeilen blijven. Als aanjager is een
'onderwijsvisie voor het jaar 2008' gefor-
I muleerd, een glimmend 'werkdocument',
samengesteld door het adviesbureau CI-
NOP. Zo'n 200 ROC-medewerkers hebben
I er, verdeeld over allerlei gesprekgroepen,
I grondstof voor aangedragen. Wil die visie
j tot uitvoering komen, dan zullen de schou-
ders er onder moeten worden gezetAfgelo-
I pen week riep Rikken daartoe het voltallig
personeel bijeen. Hij moedigde enthousias-
i telingen aan zich bij hem te melden. Uit hun
midden worden een denktank en twee pro
jectleiders aangesteld. Het ROC Wester-
schelde dat in Terneuzen het Zeeuws-
Vlaams beroepsonderwijs verzorgt, ziet het
gebeuren met belangstelling aan. En zal, zo
I wordt verwacht, zeker niet langs de zijlijn
blijven staan.
I Draagvlak
Tot dusver trok het ROC vooral aandacht
met schaalvergrotingsoperaties, bundeling
I van opleidingen en daarmee gepaard gaan-
de herhuisvestingsplannen. Een deel van
I die plannen moet nog worden uitgevoerd.
Probleem daarbij is dat in het verleden te
veel geld in personeel is gestoken, waardoor
het budget voor huisvesting erg krap is ge
worden. Her en der binnen de organisatie is
bovendien geld weggelekt, doordat verant
woordelijkheden niet te nauw werden geno
men. De drastische vernieuwing van de on
derwij skundige aanpak, hoopt Riksen, zal
meteen ook draagvlak creëren voor herstel
van alles wat in het verleden organisato
risch fout is gegaan.
,,Dit proces zet het hele ROC-gebeuren op
de kop. Nu de visie er ligt, moet iedereen de
uitdaging voelen tot actie over te gaan. We
hebben ieders bezielende inbreng en inzet
nodig." De ommekeer, die zich binnen zes
jaar moet voltrekken, garandeert iedere
klant van het ROC, zowel de scholier als de
j volwassene, een persoonlijke leertraject,
i Dat begint met een 'intake-gesprek'. Voor
I iedereen is er een 'intake-coach'. Die stelt
I een 'maatwerkprofiel' op, waarin precies is
aangegeven welke onderdelen van ROC-
programma's moeten worden gevolgd wil
len beoogde diploma's of certificaten bin-
De Tilburgse student Jaap Veneman
baarde begin dit jaar opzien door een
website te openen met een zwarte lijst van
zogeheten 'meelifters'. Hij raakte met zijn
initiatief een gevoelige plek, want uit het
hele land kwamen er reacties. Voor de een
was Veneman een held, een klokkenluider
die ergerlijke parasieten eindelijk aan de
schandpaal nagelde. Voor de ander was hij
een klikspaan en matennaaier.
De website was voor Veneman vooral een
uiting van frustratie. „Tijdens mijn studie
moest ik soms heel hard werken, terwijl een
aantal mensen uit mijn groep niets deed."
De zwarte lijst is om juridische redenen van
de website gehaald. Wel denkt Venema er
over om de website te actualiseren.
De meelifter (of freerider) is een ongewenst
nevenverschijnsel van de verniewing van
het onderwijs. In het mbo, het hbo en het wo
moeten studenten tegenwoordig vaak in
groepjes opdrachten uitvoeren. Op die ma
nier leren ze samenwerken, een vaardigheid
die ze later in hun baan nodig hebben. Bo
vendien steken studenten met deze onder
wijsaanpak veel van elkaar opzij n ze actie
ver bezig met leren.
Maar dat biedt gemakzuchtige studenten de
kans om anderen in de groep het werk te la
ten doen. Ze delen echter wel mee in de uit
eindelijke beoordeling van de opdracht en
sprokkelen zo hun studiepunten bijeen. Het
is een extreme vorm van spieken.
Meeliftgedrag wekt irritatie op bij de overi
ge groepsleden en dat komt de sfeer in de
groep niet ten goede. In het slechtste geval
gaat het ten koste van het eindresultaat van
de groep omdat de meelifter zijn afspraken
niet nakomt. Uit onderzoek blijkt dat stu
denten het vaak moeilijk vinden om tegen
de profiteurs op te treden.
Een oplossing zou kunnen zijn dat de docent
de boosdoener in de groep tot de orde roept,
maar in deze nieuwe onderwijsvorm (vaak
aangeduid als probleemgestuurd onder
wijs, kortweg PGO) is die docent vooral een
begeleider. Studenten moeten leren meelif
ters in de groep zelf op hun verantwoorde
lij kheid te wijzen, vinden ze bij voox'beeld op
de universiteit van Groningen.
Op de Tilburgse universiteit hebben ze bij
de studie Bedrijfswetenschappen een ande
re oplossing bedacht. Studenten moeten een
contract tekenen waarin staat wat hun aan
deel in de groepsopdracht is. Wie zich daar
niet aan houdt krijgt later extra taken.
Emmanuel Naaijkens
Tot aan de ingrijpende bezui
nigingen op het onderwijs in
de jaren tachtig, werd er niet zo
moeilijk gedaan over hoe lang je
als student over je studie deed.
Maar de eeuwige student
bestaat niet meer want die kost
de overheid, en dus de belas
tingbetaler, te veel geld. De he
dendaagse student moet er
rekening mee houden dat de
overheid verwacht dat hij of zij
er een straf studietempo op na
houdt. Voor een studie van vier
jaar staat vier jaar studiefinan
ciering. Wie er langer over doet
moet, uitzonderingen voorbe
houden zelf maar in zijn levens
onderhoud voorzien.
De minister van Onderwijs
kan tevreden zijn, want uit
de statistieken blijkt dat de ge
middelde student steeds sneller
afstudeert. Ter illustratie, van
de studenten die eind jaren
tachtig aan een universitaire
studie begonnen, had tussen de
16 en 18 procent in vijf jaar een
diploma. Bij de generatie die
tussen 1991 en 1995 met de stu
die begon ligt dat percentage
tussen de 28 en 30 procent.
Het CBS heeft ook vastge
steld dat vrouwelijke stu
denten meer discipline aan de
dag leggen dan hun mannelijke
collega's: zij doen drie tot vijf
maanden korter over hun stu
die. Of zouden de vrouwen ge
woon slimmer zijn dan de man
nen?
De Nederlandse economie,
en in het bijzonder de hore-
ca-sector, zou waarschijnlijk
instorten als de 600.000 studen
ten (en scholieren) die naast hun
opleiding werken, en masse hun
bijbaantje zouden opzeggen.
Van de universitaire en hbo-stu-
denten heeft ruim tachtig pro
cent een bijbaantje, in het mbo
is dat iets lager. Voor het meren
deel gaat het om baantjes van
minder dan 12 uur per week.
Enkele tienduizenden studen
ten hebben zelfs een fulltime-
baan. Critici in onderwijsland
vragen zich daarom af of som
mige studies niet al te licht zijn.
Uit onderzoek is echter ook ge
bleken dat nogal wat studenten
studievertraging oplopen door
hun bijbaan.
Tot in de jaren zestig was
'werkstudent' een bekend
begrip. Dat waren vooral jonge
mannen (er studeerden nog
maar weinig vrouwen) die ge
noodzaakt waren om naast hun
studie de handen uit de mouwen
te steken. Op die manier moes
ten ze hun studie bekostigen en
in hun levensonderhoud voor
zien. De overheid verstrekte
spaarzaam studiebeurzen aan
studenten die aan bepaalde cri
teria voldeden. Voor veel kinde
ren uit arbeidersgezinnen was
studeren, ondanks een middel
bare schooldiploma, in feite on
haalbaar; want onbetaalbaar.
Het collegegeld bedroeg in de
jaren zeventig ongeveer €90,-,
nu bijna €1400,-.
Tot aan de jaren negentig wa
ren studentenprotesten
even vertrouwd als het wisselen
van de seizoenen. Maar de laat
ste jaren komt er van dat
actiefront weinig nieuws. De lo
kale afdelingen van de studen
tenbonden verkeren in een
diepe slaap. Het effect van het
protest uit het verleden is dat
studenten (steeds vaker aange
duid als consumenten) in de on
derwijsinstellingen echt in
spraak hebben gekregen. Dat
geldt zowel voor het mbo, het
hbo als de universiteiten. Maar
de animo bij studenten om
daadwerkelijk hun stem te laten
horen is gering. Zelfs op de Uni
versiteit van Tilburg, in 1969
één van de haarden van studen- 1
ten verzet, neemt nog maar een
klein aantal studenten de moei
te om de stem uit te brengen. Al
le hoop is nu gevestigd op het
stemmen via internet, dan hoeft
de kiezer-student niet meer de
deur uit
Steeds meer studenten kiezen
voor een (deel)studie of sta
ge in het buitenland. Maar er
zijn er ook nog veel die het avon
tuur niet aandurven. Ze vrezen
studievertraging. Ten onrechte,
zegt het Nuffic, de Nederlandse
organisatie voor internationale
samenwerking binnen het hoger 1
onderwij sWanneer studenten
vroeg genoeg voorbereidingen
treffen, kunnen ze zelfs interes
sante x'eisbeurzen in de wacht
slepen. Informatie over stude
ren in het buitenland:
www.wilweg.nl
Voorzitter Alphons Rikken van het College van Bestuur van het ROC-Zeeland:We hebben ieders bezielende inbreng en inzet nodig.fotografie Lex de Meester
nen bereik komen, en welke lesonderdelen
gewoon kunnen worden overgeslagen. Be
keken wordt welke leergroepen en praktij k-
ervaringen passend zijn, en of wellicht eerst
nog een bijspijkercursus nodig is om met
kans van slagen aan het traject te beginnen.
Leergroepen beschikken over een eigen
elektronische leeromgeving, en werken zo
veel mogelijk zelfstandig. Docenten sprin
gen alleen bij wanneer hulp nodig is. Een tu
tor houdt de voortgang in de gaten. Iedere
leerling krijgt een persoonlijke coach die de
vorderingen in de gaten houdt, en adviseert
over eventuele bijstelling van studiepro
gramma's of studietempo. Sommige ROC-
opleidingen werken al zo'n beetje in die
geest. Binnen enkele j aren moet het voor zo
wat alle opleidingen gelden.
Een belangrijke rol is weggelegd voor de af
deling studentendienstverlening. Die regelt
ook nu al extra leerprogramma's en -activi
teiten voor sommige leerlingen met hiaten
in de vooropleiding, handicaps, of specifie
ke leerproblemen. Er zijn ook al vormen van
studiekeuzebegeleiding operationeel. Dat
alles moet de komende jaren verder worden
uitgebouwd.
Hulp is er al van het zogenaamde LAZ-pro-
ject. Daarbinnen werkt het ROC met het
voortgezet onderwijs en de hogeschool aan
verbetering van de doorstroommogelijkhe
den van de ene naar de andere opleiding.
Dat is geen overbodige luxe. In het middel
baar beroepsonderwijs haken nog steeds
extreem veel leerlingen af. Landelijk geeft
zo'n 3 5 tot 45 procent van de scholieren er al
snel de brui aan. In Zeeland zijn die cijfers
niet veel lager. Belangrijkste oorzaak is dat
opleidingen niet goed op elkaar zijn afge
stemd, en te weinig recht doen aan de per
soonlijke behoeften van scholieren.
Volgens ROC-woordvoerder Nico van
Munster leidt het nieuwe vmbo-ondex~wijs
(voorheen vbo en mavo) er toe dat leerlingen
die het ROC vanaf komend schooljaar over
de vloer krijgt nog meer van elkaar verschil
len, wat betreft kennis en vaardigheden.
„We bereiden ons daar op voor door de op
leidingmogelijkheden te flexibiliseren."
Het ROC is ook druk doende de kloven met
het vmbo-ondex-wijs te dichten. Zo zijn ex-
tra leerprogramma's ontwikkeld voor scho
lieren die de vakken Nederlands en wiskun
de onvoldoende machtig zijn. Aan de andere
kant moet fors in leerprogramma's worden
geschrapt. Want daar blijkt nog al eens les
stof in te zitten die leerlingen in het vmbo al
op hun boï'dje kregen.
De Zeeuwse LAZ-werkgroep die de metaal
opleidingen onder de loep nam, ontdekte
dat mbo-leexiingen een half tot driekwart
jaar kwijt zijn met het hei'kauwen van les
stof uit het vmbo. Ook opleidingen in andere
sectox'en bleken lesstof aan te bieden die
dubbelop is. „Dat bleek één van de belang
rijkste oorzaken van demotivering", zegt
Van Munster. Straks is dat verleden tijd. Op
het nieuwe ROC leer je dan alleen nog wat
echt nodig is. Zelfs levenswijsheid kan dan
een reden zijn voor vrijstelling van studie
onderdelen.
Henk Postrna
Met alleen een studiebeurs kan de
gemiddelde student niet rondko
men. Extra geld lenen is niet populair,
de meeste studenten nemen liever een
baan.
Een studiebeurs is bepaald geen vetpot.
Voor de thuiswonende student is dat
68,55 per maand, voor een student op
kamers €211,09 per maand. Daar komt
dan nog de ov-kaart bij. Als dat alles is
waar je als student op kunt rekenen (de
basisbeurs) dan red je het niet met je le
vensonderhoud. Dan zijn er drie moge
lijkheden: de oudei's betalen mee, je
zoekt een baan of je sluit een lening af.
Dat laatste is niet populair, zo blijkt uit
onderzoek. Ongeveer twaalf procent
van de studenten met studiefinancie
ring (zoals de beurs officieel heet) gaat
naar de IB-groep voor een aanvullende
lening. Het maken van schulden, nog
voor ze aan een carrière zijn begonnen,
zien Nederlandse studenten niet zitten.
Bijdragen van ouders moeten voor een
deel het gat in de huishoudpot vullen,
maar vaker nog moet de student zelf
maarzorgen dat er genoeg bx'ood op de
plank komt. En dus heeft ruim tachtig
procent van de studenten tegenwoordig
een baan naast de studie, zo bl ij kt uit de
Studentenmonitor. En als de verwach
ting van sommige bestuurders juist is
dat studenten in de toekomst fors meer
collegegeld moeten gaan betalen, zal de
noodzaak van een baantje verder toe
nemen. Uit de Studenterxmonitor blijkt
verder dat studenten gemiddeld €164,-
per maand (29 px-ocent van hun budget)
uitgeven aan studiekosten. Aan levens
onderhoud (kamer, eten, kleding) zijn
ze €314,- kwijt (55 procent) en aan ont-
spannining€74,- (13 procent). Een op
de vijf studenten geeft aan dat de eigen
financiële situatie 'slecht tot zeer
slecht' is.
Aan het recht op studiefinancieringzijn
uiteraax'd voox*waarden verbonden,
maar niet iedex-e student is zich daarvan
bewust. Wie zich daar niet aan houdt
loopt kans zijn recht te verspelen en kan
gedwongen worden de beurs geheel of
gedeeltelijk terug te betalen. Proble
men kunnen er bijvoorbeeld ontstaan
als cle student stopt met zijn studie en
vergeet om de ov-kaaxt in te leveren.
Het systeem van studiefinanciering
blijft ondanks aanpassingen ingewik
keld en daarom is goede voorlichting
noodzakelijk. Infoi-matie is te vinden
op de site van de IB-groep in Gronin
gen, de organisatie die de studiefinan
ciering uitvoert. Daar kun je ook uitre
kenen of je als student recht hebt op een
hogere beurs vanwege het lage inkomen
van je ouders. Verder is er een boekje
van het Nibud met als titel 'Geldwijzer
studenten'.
Emmanuel Naaijkens
donderdag 3 oktober 2002
