De onderste tree is voor de vrouw
Hermann Göring,
ijdel diplomaat van het Derde Rijk
Kietelen
27
Emancipatie
in Japan
swb
Frankrijk blijft verbazen. Je
kunt het niet zo gek beden
ken of het gebeurt. In mijn stam
café pleeg ik van tijd tot tijd de
wereld door te nemen met Ge
rard, die overdag zijn geld ver
dient met bedelen in de metro.
Levert dat nou wat op, vroeg ik
'm eens. ,,Mmmwah.., het houdt
niet over. Maar ik ben niet onte
vreden", mompelde hij.
Een paar weken geleden liep ik
in Cannes diezelfde Gérard te
gen het lijf. Wat doe jij hier,
vroeg hij. Ik stelde hem dezelfde
vraag. „Mmmwah.., een beetje
vakantie doet een mens goed",
zei hij.
Gérard bleek niet onbemiddeld.
Wat in het Parijse café onbe
sproken moest blijven, werd aan
het strand van Cannes moeite
loos toegegeven: het blijft bij
Gérard niet alleen bij bedelen.
Hij woont bij zijn moeder, be
taalt geen huur, spendeert geen
euro aan een maaltijd buiten de
deur en heeft bovendien een bij
standsuitkering. En moeder
toucheert haar AOW. Moeder
gaat samen met Gérard twee
keer per jaar met vakantie naar
Cannes. Om eventjes de grote
stad te ontvluchten.
De familie Chirac, eveneens uit
Parijs, is dat gedonderjaag met
normen en waarden goed zat.
Meneer Chirac sprak een paar
dagen geleden een gezelschap
verkeersdeskundigen toe.
„Weet u waar u eens naar moet
kijken: naar al die dronkaards
achter het stuur, naar de men
sen die geen gordel dragen, naar
de rijopleiding die nergens naar
lijkt. Daar moet u eens iets aan
doen. Het is toch te gek voor
woorden dat een beschaafd land
als het onze in heel Europa te
kijk staat als een onderontwik
kelde natie", hield hij het gezel
schap experts voor.
Als de president een toespraak
houdt, komt dat m,eestal de vol
gende dag meteen in de krant.
Als mevrouw Chirac iets doet of
zegt, hoor je daar niemand over.
Maar gelukkig bestaat er nog
het onvolprezen satirische
weekblad Le Canard Enchainé.
En dankzij de Canard weten we
dat de presidentsvrouw qua
daadkracht niet onderdoet voor
de heer des huizes.
Jacques en Bernadette Chirac
waren op 10 juli vroeg onder de
wol gekropen. Tegen elf uur
werd. het echtpaar wakker van
een ijselijke gil op straat. Berna
dette identificeerde onmiddel
lijk de stem: een vrouw. Ze zei
niets maar stoof naar buiten.
Van een aanranding was echter
niets te zien. De enige aanwezi
gen waren drie agenten op de
hoek van de rue du Faubourg-
Saint-Honoré en de rue de l'Ely-
sée, de plek waar zich de slaap
kamer van het echtpaar Chirac
bevindt.
zaterdag 28 september 2002
in een branche, die volledig
wordt gedomineerd door
de tradities voor eeuwig on
aantastbaar leken.
Ze brouwt als enige vrouw in
Japan sake, de fameuze rijst
wijn.
Dat was, zegt ze, niet de car
rière die ze voor ogen had
en die sowieso buiten haar be
reik lag. De meeste van de onge
veer 1800 sakebrouwerijen zijn
familiebedrijven die van vader
op zoon overgaan. Zo zou het
ook bij de Tsuchiya's zijn ge
gaan. Haar broer Masatake
stond klaar toen haar vader
overleed. Het was helaas van
korte duur. Masatake stierf niet
veel later zelf aan een mysteri
euze virusziekte.
In zijn later gevonden dagboek
trof Sakurako een wanhopige
aansporing aan. De ruim 100
jaar oude onderneming mocht
niet in andere handen overgaan.
Het was een eervolle opdracht
met maar een probleem. Er was
geen mannelijke Tsuchiya meer.
Na lange slapeloze nachten,
even langdurige beraadslagin
gen in familiekring, besloot Sa
kurako 'de uitdaging' aan te
gaan. Ze gaf haar studie compu
terwetenschappen op en schreef
zich als eerste vrouw in aan de
sake-academie. „Dat was geen
leuk jaar", fluistert ze. Ze was
de indringster in een exclusieve
mannenwereld. De opmerkin
gen die ze van de docenten en
medecursisten naar haar hoofd
kreeg, waren 'zeer seksistisch en
beledigend'.
Ze wist pas enig respect af te
dwingen, toen ze niet alleen bij
het sakeproeven beter bleek dan
de meeste mannen. „Ik kon er
ook beter tegen, ofschoon ik
voor die tijd nog nooit een slok
gedronken had. Dat maakte in
druk."
Toen ze een jaar later als onder
nemer aan de slag ging, moest ze
opruiming houden onder een
groot aantal taboes. Een sake
brouwerij was van oudsher voor
vrouwen verboden gebied. De
vrouw die dit verbod overtrad,
werd met zout besprenkeld om
de kwade geesten die dankzij
haar waren binnengedrongen te
bezweren. Ze maakte boven
dien de sake-godin jaloers die
uit wraak de sake zou bederven.
Het opperste gebod was dat de
brouwers tijdens het fermente
ren van de wijn, zes maanden,
Sakurako Tsuchiya, de enige vrouwelijke sake-brouwer.
foto Femke Hoogmolen/GPD
celibatair moesten blijven. Het
is de vraag of ooit iemand zich
daaraan hield, maar vrouwen,
dat stond vast, zouden het nooit
kunnen.
Revanche
De brouwers in haar eigen be
drijf hebben haar vrij snel geac
cepteerd, zegt ze. Dat komt
waarschijnlijk, omdat ze zich
voornamelijk met management
en marketing bezig houdt. Het
brouwen zelf laat ze aan de vijf
mannen over. Maar tussen de
collega-brouwers had ze het
moeilijker. Het was een herha
ling van de ervaringen op de sa
ke-academie. „Een vrouw had
hier niets te zoeken, dat was nog
het vriendelijkste commen
taar", zegt ze.
Haar revanche was dezelfde als
op de academie: beter zijn. Ze
ontplooide initiatieven waar
aan de sake-macho's niet kon
den tippen. Sakurako was de
eerste brouwer met een eigen
website. Ze ontwikkelde de eer
ste vrouwen-sake, met een lager
alcoholpercentage. Ontwierp
flacons, die afweken van de
standaardflessen en daardoor
bij de slijter en de supermarkt
beter opvielen. En, de ultieme
genoegdoening, ze maakt een
algemeen erkend topproduct.
De sake's van de firma Tsuchiya
slepen regelmatig hoofdprijzen
weg bij de jaarlijkse sakecon
coursen en worden vaak geser
veerd bij grote officiële bijeen
komsten.
Het voorbeeld van Sakurako
Tsuchiya is misschien extreem.
Maar illustreert juist daarom
waarschijnlijk beter dan elk an
der dat steeds meer Japanse
vrouwen zich onttrekken aan de
hen toebedeelde rol en de weer
standen die ze bij hun emanci
patie ondervinden.
Het ideale rolpatroon ziet er in
Japan nog altijd als volgt uit:
Junichiro werkt en brengt het
geld in en Mariko doet het huis
houden en voedt de kinderen op.
Die taakverdeling heeft voor
Junichiro het voordeel dat hij
voor de buitenwereld de sterke
man kan uithangen. Dat is zoals
hij zelf ook weet, zelfbedrog. In
werkelijkheid heeft Mariko de
broek aan. Zij beheert het geld
en bepaalt wat daarmee ge
beurt. Voor die rolverdel ing be
staat een formule. 'De man is su
perieur en de vrouw is
dominant'.
Of dat een accurate beschrij
ving van de werkelijkheid is, of
vooral een slogan om de status-
quo te rechtvaardigen, is een
k\vestie waarover de meningen
uiteenlopen. In elk geval vinden
steeds meer vrouwen dat ze
voorbij gaat aan hun aspiraties.
Ze willen een eigen carrière. In
principe staan daar twee wegen
voor open: als werknemer bij
een bedrijf of overheid of als
zelfstandig ondernemer. Beide
zijn bezaaid met struikelblok
ken.
Mutsuko Harada (26) kan er
over mee praten. Ze studeerde
economie en marketing en ging
na haar afstuderen bij een grote
bank werken. De illusies over
een flonkerende carrière kon ze
al opgeven toen ze de drempel
overstapte. Ze werd ingedeeld
bij de 'ondersteunende staf'.
„Terwijl een vriend die met de
zelfde opleiding naar de oplei
ding" voor een kaderfunctie
mocht, moest ik als secretaresse
aan de bak", zegt ze.
Een positie bij het kopieerappa
raat met vage vooruitzichten op
'hogerop', was niet wat ze ambi
eerde. Bovendien was de sfeer
'afschuwelijk'. Ze werkt nu bij
de Tokio'se vestiging van een
Nederlands bedrijf, waar haar
talenten wel gewaardeerd wor
den. Ze wordt opgeleid tot be
lastingdeskundige.
En het zijn niet alleen de matige
carrièrekansen die een baan bij
veel Japanse bedrijven en de
overheid onaantrekkelijk ma
ken. De al dan niet officiële be
drijfsfilosofie is vaak dat vrou
wen eigenlijk alleen geschikt
zijn voor het inschenken van
koffie of thee en het glimlachen
naar het bezoek. Het maakt niet
uit of ze beter opgeleid zijn dan
de mannelijke chef, de onderste
tree in de hiërarchie is de geëi
gende plek voor een vrouw. Het
is een plek waar ze zich veel
moeten laten welgevallen. Veel
vrouwen klagen over handtas
telijkheden van de chef en ande
re mannelijke collega's. Het is de
vloek van het kantoorleven.
„Daar valt meestal niet veel te
gen te doen", zegt Mutsuko. „De
chef heeft altijd gelijk. Alleen
als het naar buiten komt en het
slecht blijkt voor het imago van
het bedrijf wordt er tegen hem
opgetreden. Dat is meestal een
boete of een waarschuwing,
maar zelden ontslag.
Gelijke kansen zoeken en vin
den vrouwen vooral bij de vesti
gingen van buitenlandse bedrij
ven. Daar zijn de topfuncties
niet automatisch gereserveerd
voor mannen en kunnen ze wel
directeur, manager en filiaal
chef worden. Bij de Japanse ves
tiging van computergigant IBM
is een van de topmanagers een
vrouw. Bij de belangrijkste Ja
panse concurrentenNEC en
Toshiba, zijn die posities nog al
tijd uitsluitend weggelegd voor
mannen.
Feodaal systeem
Daar zal niet gauw verandering
in komen, zegt Gerald Curtis,
een Amerikaanse Japanoloog.
„Het land staat voor ingrijpen
de veranderingen. Japan heeft
de snelst vergrijzende bevol
king ter wereld. Er ontstaat op
den duur een gebrek aan gekwa
lificeerde arbeidskrachten.
Vrouwen zouden daarin kunnen
voorzien, ook omdat gastarbei
ders hier nog steeds niet welkom
zijn. Maar dat vrouwen een
enorme reservoir aan talent ver
tegenwoordigen. wordt nog al
tijd niet onderkend."
Dat is een stelling die Atsuko
Mayumi gelijk onderschrijft. Ze
adviseert startende vrouwelijke
ondernemers en dat betekent
vooral vechten tegen een 'feo
daal systeem'.
„Japan loopt twintig tot dertig
jaar achter bij de VS en Europa.
Dat ligt voor een groot deel ook
aan de vrouwen zelf. Ze vinden
het vaak wel goed zo. Maar de
vrouwen die wel initiatief wil
len nemen en een eigen bedrijf
willen beginnenworden niet of
nauwelijks geholpen. Er zijn
wel overheidsprogramma's,
hier en daar doen kamers van
koophandel wel wat, maar heeft
niet de prioriteit die het hoort te
hebben."
De opstelling van de meeste
banken is in dit verband type
rend. „Een vrouwelijke onder
nemer krijgt alleen een lening
als ze een rijke man heeft, die
mede ondertekent of een andere
man vindt die garant wil staan.
Ze kan nog zo'n goed onder
bouwd businessplan hebben, de
perspectieven mogen nog zo
rooskleurig zijn, zonder die ga
ranties krijgt ze geen cent."
Dat is ook voor de NV Japan
slecht nieuws. Het land dat ooit
benijd en bewonderd werd om
zijn fenomenale successen, ver
keert al meer dan tien jaar in een
ernstige economische crisis. Het
oude model is achterhaald en
een nieuw model, met een pro
minente rol voor vrouwen, stuit
nog altijd op grote, mannelijke
vooroordelen. Toch is Atsuko
Mayumi optimistisch. „Binnen
tien jaar hebben we onze ach
terstand ingelopen. Waarom?
Omdat het op deze manier niet
langer gaat."
De stem uit de praktijk klinkt
somberder. „Het blijft moei
lijk", zegt Sakurako Tsuchiya,
terwijl ze het bezoek een beker
tje sake inschenkt.
Peter van Nuijsenburg
Sakurako Tsuchiya (31) is
een fenomeen in Japan.
Op het eerste gezicht beant
woordt ze volledig aan de
cliché's over 'de Japanse
vrouw' Ze is een tengere,
meisjesachtige verschijning,
spreekt vrijwel altijd op
fluistertoon, glimlacht veel
en lijkt vooral niet op te wil
len vallen. Maar als zo vaak
in Japan, is er een ander cli
ché dat dichter bij de waar
heid komt. In dit geval:
schijn bedriegt. Sakurako is
een succesvolle ondernemer
De agenten, twee mannen en een
vrouw, gaven hun misdrijf me
teen toe. Ze waren een beetje
aan het dollen en een van de
mannelijke agenten had zijn
vrouwelijke collega gekieteld.
Vandaar dat gilletje. Bernadet
te was in alle staten. Tien minu
ten lang ging ze te keer tegen de
wetshandhavers. Dat het geen
pas had, dat de bewaking van de
president een serieuze aangele
genheid was en nog een aantal
terechtwijzingen. Het trio zou
er nog meer van horen!
Dat bleek. De hoogste baas van
de Parijse politie, commissaris
Proust, werd ingelicht. Die
schakelde op zijn beurt Interne
Zaken in, zeg maar de politie die
de politie controleert. Er volg
den verhoren en daaruit bleek
dat het die bewuste avond niet
alleen bij kietelen alleen was ge
bleven maar dat de heren agen
ten er zelfs geen been in hadden
gezien om eikaars pet van het
hoofd te tikken. Kortom, het
was een vrolijke bende geweest
daar op die bewuste hoek onder
het slaapkamerraam van Jac
ques en Bernadette.
Frivole geesten zullen zich nu
ongetwijfeld op de knieën slaan
van het lachen en zich uitputten
in fantasieën over de nachtja
pon van mevrouw Chirac. Maar
dit is een serieus land met een
koene leiding die als het moet
zelf het voortouw neemt voor
het herstel van normen en waar
den. Mmmwah...
Henk Glimmerveen
Kind aan huis bij de grootindustriëlen en de
hoge adel, liefhebber van mooie vrouwen
die liefst ook nog invloedrijk moesten zijn én
een groot kunstverzamelaar. Een man met oog
voor het goede des levens dus. Zo rijst de man
die jarenlang Hitiers directe plaatsvervanger
in het Dex-de Rijk was op uit de boeiende bio
grafie die de Duitse historicus Werner Maser
schreef. En die uitgeverij Aspekt in Soester-
berg in een goed lezende vertaling van Evert
van Leerdam in fraaie vorm publiceerde.
Zijn gevoel voor goede smaak en grandeur
werd Hermann Göring met de paplepel inge
goten. Hij groeide op het slot Veldenstein bij
Neurenberg op, dat aan zijn ouders ter be
schikking was gesteld door de joodse Oosten
rijkse Ridder von Epenstein. Görings vader -
ooit minister onder de Hohenzollerns - was
toen al fysiek afgetakeld en leefde in een klein
kamertje van het slot op de begane grond. Gö
rings moeder onderhield ondertussen een le
vendige seksuele relatie met 'huisheer' Ridder
von Epenstein en stelde zo de riante leefwijze
van haar gezin veilig. Hermann Göring was
petekind van de weldoener van de familie en
zou het landgoed later erven.
Na het gymnasium koos de jonge Göring voor
een militaire loopbaan: hij werd uiteindelijk
piloot en maakte in de Eerste Wereldoorlog
een bliksemcarrière. In mei 1918 verleende
keizer Wilhelm de Tweede hem (na zijn twin
tigste overwinning in een luchtgevecht) de
hoogste orde van het Duitse keizerrijk, de
Pour le mérite, die piloten gewoonlijk pas na
hun vijfentwintigste overwinning om de nek
werd gehangen.
Op 6 juli 1918 werd hij de opvolger van de le
gendarische baron Von Richthofen als bevel-
Hermann Göring (tweede van links) was onvoorwaardelijk trouw aan Hitier. foto ANP
hebber van zijn luchtmachtsqadron. Op 25-
jarige leeftijd was Hermann Göring één van de
meest besproken en bewonderde Duitse mili
tairen. Na het einde van de Eerste Wereldoor
log ging Göring aan het werk als vertegen
woordiger voor de Duitse luchtvaartindustrie
en als piloot voor de nieuw opgerichte Zweed
se luchtvaartmaatschappij. Bij zijn bezoeken
aan Zweden maakte hij kennis met Graf van
Rosen, die een kasteel aan het Bavenmeer be
woonde. Hermann Göring viel al snel voor de
vrouw van de graaf, gravin Carin von Kant-
zow. Zij scheidde van haar man en trouwde in
1922 met Göring.
Gelukkig zou dit huwelijk echter niet worden.
Göring leed, door verwondingen die hij in de
Eerste Wereldoorlog had opgelopen, aan chro
nische pijn die hij verdreef met opium. Dit
maakte hem drugsverslaafd en dat had uitein
delijk ook invloed op zijn geestelijke gesteld
heid. Hij werd er in 1925 langdurig voor ver
pleegd in een zenuwinrichting in Zweden,
waar hij zelfs regelmatig in een dwangbuis
werd gezet. Toch werd hij uiteindelijk weer
genezen verklaard. Zijn vrouw Carin had een
uiterst zwakke gezondheid, zij overleed in
1931 aan een hartaanval.
Lang zou Göring niet om haar treuren. Hij be
gon een relatie met de mooie blonde Ham-
burgse actrice Emmy Sonnemann. In 1935 zou
hij met haar trouwen. Hij deed dat omdat hij
vond dat hij met zijn vele hoge functies die hij
in het Derde Rijk verworven had (voorzitter
van de Rijksdag, minister-president van Prui
sen, rijksmaarschalk, enzovoort, enzovoort)
getrouwd moest zijn met een representatieve
vrouw aan zijn zijde.
Daarom ook trouwde hij met grote pracht en
praal. Rijksbisschop Müller voltrok het huwe
lijk in de Berlijnse Dom, Adolf Hitler zelf was
zijn getuige. Aan het bruiloftsdiner in het Ber
lijnse hotel Kaiserhof zaten vele Duitse groot
industriëlen en leden van de adel aan. Daaron
der ook leden van het voormalige keizershuis
Hohenzollern, waar Göring nog steeds veel
achting voor had In dat kader bezocht hij in
het geheim de Duitse keizer in zijn ballings
oord Huis Doorn in Nederland. Bij die gele
genheid stelde hij hem herstel van de monar
chie in het vooruitzicht. Het zou er niet van
komen.
Geheime diplomatieke missies ondernam Gö
ring ook naar paus Pius de Twaalfde, bij wie
hij de belangen van het Derde Rijk bepleitte.
De diplomatie van Göring bracht de Britse re
gering voor korte tijd op een dwaalspoor: in
Londen kreeg men de indruk dat met Göring
wel zaken te doen waren. Dat kwam onder an
deren door het ogenschijnlijk gematigde
standpunt dat Göring inzake de joden leek in
te nemen. Zo bepleitte hij subsidieverstrek
king aan arme joden, zodat ook zij in de gele-
gerxheid zouden zijn uit Duitsland te emigre
ren. Intussen breidde hij wel zijn omvangrijke
kunstcollectie met van de joden gestolen bezit
uit.
Zijn milde houding ten opzichte van de joden
werd ook tot zijn verdediging aangevoerd bij
het proces in Neux-enberg. Het vermocht de ge
allieerde rechters niet te vermuxwen. Him
eindoordeel luidde dat Göring als het erop
aankwam altijd onvooiwaardelijk trouw aan
Hitier geweest was. Wat hij zelf trouwens niet
ontkende, hij was daar als militair zelfs trots
op. De gang naar de galg in Neurenberg
wachtte hij niet af. Op 15 september 1946
pleegde hij in de gevangenis zelfmoord.
Bert van Nieuwenhuizen
Werner Maser: 'Hermann Göring, een politie
ke carrière'. Gebondexx en geïllustreerd, 455
bladzijden. Uitgeverij Aspekt, Soesterberg,
€42,98.
