Ik vind mezelf een waardeloze klootzak
Verborgen en vergeten
De zwaarste sanctie
Levenslang
De kans dat hij ooit nog 'bui
ten' komt, is nihil. Jan S.
werd twee jaar geleden voor de
moord op een zevenjarig meisje
veroordeeld tot een levenslange
gevangenisstraf. De afgelopen ze
ven jaar nam het aantal levens
lang gestraften in ons land toe van
vier tot negentien mannen. Uitbe-
handelde tbs'ers niet meegere
kend.
Veroordeeld tot een leven lang in
de cel; Jan S. vertelt. „Het heeft
heel lang geduurd voordat ik be
sefte wat ik heb gedaan."
Met toiletpapier heeft hij de tele
foon in Unit 4 van de Scheve-
ningse gevangenis minutieus ge
poetst. Niet een keer, maar vaker. Jan
S. (48) heeft sinds twee maanden
smetvrees. Hij ziet overal bloed. Op de
kraan, op zijn koffiezetapparaat, op
de krant, zijn pakje shag en op zijn
klompen. Alles is vies, ook al maakt
Jan het zevenentwintig keer schoon.
„De psycholoog en psychiater zeggen
dat het met mijn delict te maken
heeft."
In juli 1999 verkrachtte en vermoord
de S. in Assen Chanel Naomi Eleveld
(7jaar). „Ik was bang dat ze zouden
ontdekken dat ik seksuele handelin
gen bij haar had gedaan. "Levenslang,
luidde op 11 februari 2000 het vonnis
van de rechtbank in Assen en op 2 0 j u-
li 2000 het arrest van het Leeuwarder
gerechtshof. Jan S. komt in principe
nooit meer vrij.
InNederlandzittennegentienmensen
een levenslange gevangenisstraf uit.
Langstzittende is Koos H. uit Den
Iiaag. De nachtclubportier verblijft
inmiddels 23 jaar in de cel voor de
moorden op drie meisjes. Gratie zit er
voorlopig niet in. Koos is nog niet toe
aan zijn eerste wandeling buitenvin
den zijn tbs-begeleiders van de Van
Mesdagkliniek in Groningen.
Op een wandeling hoeft Jan S. de eer
ste jaren helemaal niet te rekenen. Hij
zit sinds 22 februari in de gevangenis
in Scheveningen. Op de 'Biba', de be
veiligde individuele begeleidingsaf
deling, in Unit 4, bij andere langge
straften. De Friese advocaat mr. W.
Anker staat hem bij. Jan S. kreeg
diens adres van Michel S. (59). Deze
voor drie kindermoorden veroordeel
de vrachtwagenchauffeur ovexdeed
vorig jaar aan de brandwonden die hij
opliep in zijn cel. Jan hielp nog met
blussen. „Toen had ik nog geen smet
vrees."
Hij gaat niet naar 'crea' vandaag. Gis
teren ook niet en morgen slaat hij op
nieuw over. Jan S.doet niet meer mee
aan activiteiten in Unit 4 en met zijn
baantje als reiniger is hij gestopt. „Al
les blijft vies." Hij loopt van de stoel
naar de kraan, van de kraan naar de
stoel en van de stoel weer naar de was
automaat. „Mijn leven bestaat uit
handen wassen." Met zachte zeep, an
ders gaan zijn knokkels stuk.
Bezoek krijgt hij niet.,De spanning is
te groot." Een keer in de twee weken
krijgt hij post. Van de Jehova-vrien
den van medegedetineerde Ab of van
zijn moeder. Sinds zijn vader vorig
jaar overleed, heeft hij weer contact
met haar. „Ik durfde mijn ouders niet
te bellen, omdat ik zoiets ergs had ge
daan." Hij draagt nu de kleren van
zijn vader. Een blauwe korte broek en
een blauw shirt met spikkeltjes en een
V-hals. Zijn moeder stuurde ze op.
„Mooi goed. Mijn vader heeft het niet
kunnen dragen. Ik hoorde pas toen hij
al begraven was, dat hij ziek was.
Kanker. Mijn moeder vertelt mij
stapsgewijs hoe het allemaal is ge
gaan in de kerk en op de begrafenis."
Twee keer per week praat hij met een
psychiater. Over zijn oudei's, over die
irritante smetvrees, over het boor-
platform waar hij vroeger werkte,
over zijn vrouw en zijn drie kindex'en.
En over het meisje en haar ouders.
,Het heeft lang geduurd voor ik besef
te wat ik heb gedaan. Wat ik heb ge
daan, kan absoluut niet. Iemand die
een kind vermoordt, heeft zelf ook
geen recht meer om te leven."
Soms slaat hij zichzelf, dan denkt hij
aan het meisje dat hij ombracht. „Ik
sla dan zo hai'd in mijn gezicht dat ik
duizelig word. Appie hooii me dan en
tikt tegen de muur." Appie zit in de cel
naast Jan en heeft ook levenslang.
Voor de oveiwal die hij op 14 mei 1990
pleegde op de Albert Heijn in Ooster
beek. Hij schoot twee winkelmede
werkers dood.
Aan de muur van zij n cel hangen naast
trouwfoto's en foto's van Jans ouders
een paar schilderijen van Appie. Bloe
men en zeilboten. „Hij kan heel mooi
schilderen. Appie heeft mijn cel wat
aangekleed."
Jan is de afgelopen twee maanden 16
kilo afgevallen. „Ik krijg geen eten
binnen. Ben bang dat er bloed in zit.
Vandaag aten we bami." Jan zag een
stukje kip met iets roods erop. „Man,
Jan, Jan, Jan, verdoiie, eet op, zeg ik
dan." Maar meer dan droog brood en
koffie krijgt hij niet naar binnen.
Na het eten gaat 's avonds om half tien
de deur van zijn cel dicht. Jan S. zit op
de rand van zijn bed. Lezen doet hij
amper, ook de krant niet. „Anderen
hebben hem in handen gehad. Er zit
bloed aan." Hij kijkt televisie, Neder
land 1Naar het Journaal en Netwerk
en nog eens naar het Journaal. Daarna
neemt hij een slaappil, een van de tien
dagelijkse tabletten.
Dromen heeft hij niet meer. Wel
nachtmerries. „Dat kleine kind, haar
ouders en haar familie. Mijn kinderen,
mijn familie. Hoeveel mensen heb ik
geen verdriet gedaan, heb ik teleurge
steld? Ik heb een kind vennoord en ik
weet niet wat ik er mee aan moet. Jan,
Jan, Jan, Jan. Waar heb je in gods
naam je verstand gehad. Met mezelf
heb ik geen medelijden. Ik vind mezelf
een waardeloze klootzak. Zo is het en
niet anders."
„Misschien is het voor iedereen het
beste dat ik er niet meer ben. Maar ik
ben geen held, ik durf mezelf niet op te
hangen. Mijn moeder is gek met me,
maar zij denkt ook dat het beter voor
me is dat ik er niet meer ben. Ik heb
aan Appie verteld dat ze dat heeft ge
zegd. We vertellen alles aan elkaar. De
jongens zeiden vanavond nog, Jan
probeer eens een stukje muziek. Mis
schien word je daar vrolijker van."
Het boeit hem niet. „Wat kan mij mu
ziek schelen. Ik heb geen vooruitzicht
meer."
De kans dat Jan S. op vrije voeten
komt, is klein. Volgens het vonnis van
de Asser rechtbank moet hij voorgoed
uit de samenleving verdwijnen,
„Daarmee geven ze nu al een negatief
advies voor de gratie die cliënt over
misschien twintig jaar aan zou kun
nen vragen. Je neemt voorgoed af
scheid van een mens", aldus advocaat
Anker.
Een zoi'gwekkende ontwikkeling,
vindt de Tilburgse hoogleraar straf
recht Mare Groenhui j sen. „Mensen
horen niet in de gevangenis te sterven.
In praktijk moet een levenslange straf
worden omgezet in een tijdelijke. Na
twintig jaar van opsluiting zou de sa
menleving een streep onder zo'n zaak
moeten kunnen zetten. Dit geeft de
gedetineerde weer uitzicht op een te
rugkeer in de samenleving. Dit geeft
zin aan de straf."
In de agenda van straf advocaat Anker
staan vlaggetjes bij de verjaardagen
van Koos H. en Jan S. „Ik bel of ik ga
naar ze toe. Levenslangen hebben
geen horizon. Zij kunnen geen streep
jes op hun celdeur zetten, zij hebben
geen punt om naar toe te werken. Ik
wil mijn cliënten toch uitzicht probe
ren te bieden. Zij hebben behoefte aan
perspectief, hoe ver weg ook."
Jan is depressief, Jan wil zijn handen
wassen, Jan heeft geen doel: „Ik weet
heel goed dat ik nooit meer vrij kom,
dat ik nooit meer een leven buiten heb
Ik heb niets te verliezen. Maar ook
niets te winnen."
Truus Duisterwinkel
zaterdag 28 september 2002
Ook al is het aantal levenslanggestraften in Nederland de laatste
jaren toegenomen, vergeleken met het buitenland is het aantal
relatief gering.
De meest recente cijfers van het International Centre for Prison
Studies in Londen dateren van 1998. In Engeland en Wales zaten
toen 3934 mensen een levenslange straf uit. In Turkije waren dat er
1713 en in Frankrijk 525 personen.
„Maar het Nedeiiandse strafklimaat is niet zo mild als het lijkt",
stelt advocaat W. Anker uit Leeuwarden. „De verborgen levenslan
gen worden vergeten. Zij tellen in ons land niet mee.Anker doelt op
mensen als zijn cliënt Theo H.
I Theo was zeventien toen hij zich in de zomer van 1960 vergreep aan
een elfjarig meisje. Naast een jaar gevangenisstraf kreeg hij tbs op
gelegd. Theo zou een behandeling krijgen met als doel: terugkeer in
j de maatschappij.
Theo is inmiddels 59 en zit in de zomer van 2002 nog altijd vast. Zon-
I der begeleiding komt hij de tbs-inrichting Van Mesdagkliniek in
i -
Groningen niet uit. Hij is volgens de mensen van de kliniek nog 'on
verminderd delictgevaarlijk'. De rechter heeft Theo's 'terbeschik
kingstelling van de regering' (tbs) in juni met twee jaar verlengd.
Als Theo volgens de kliniek onhandelbaar blijkt en niet meer terug
kan keren in de maatschappij, kan hij op een 'long stay'-afdeling
worden geplaatst. Levenslang achter de deur.
Volgens het SCO Kohnstamm Instituut voor Onderzoek van Opvoe
ding en Onderwijs komen 250 tot 300 uitbehandelde tbs'ers voor
plaatsing op zo'n afdeling in aanmerking. De mensen van tbs-kli
niek Veldzicht spreken overzo'n 100tot 150patiënten diein de toe
komst op de 'long stay' zullen verblijven. Desnoods voor de rest van
hun leven.
„In Nederland elimineren wij vrij geruisloos gevaarlijke mensen uit
de maatschappij", zegt de Tilburgse hoogleraar strafrecht Mare
Groenhuijsen. „Bij tbs'ers kan ik me dat voorstellen. Je moet de sa
menleving beveiligen tegen levensgevaarlijke, onbehandelbax-e
mensen."
Deze week eiste het Openbaar Ministerie voor de rechtbank in
Den Haag levenslang tegen een verpleegkundige die wordt ver
dacht van de moord op dertien patiënten. Levenslange gevangenis
straf is Nederlands zwaarste sanctie. In 1870 verdween de dood
straf en werd levenslang ingevoerd. Rechters veroordeelden in de
vorige eeuw ongeveer 50 mensen onherroepelijk tot deze straf.
Levenslang kan worden opgelegd als de rechtbank een van de vol
gende drie artikelen van het Wetboek van Strafrecht bewezen acht.
Artikel 289: moord. Artikel 288: doodslag met verzwarende om
standigheden. Artikel 157: opzettelijke bx-andstichting met de dood
van iemand tot gevolg. Levenslang is levenslang. Goed gedrag of
niet, in principe bepaalt de dood van de veroordeelde het einde van
de straf. Wel kan de gedetineerde gratie aanvragen bij de minister
van justitie. Gratie wordt alleen verleend in zwaarwegende geval
len. Bijvoox-beeld bij ernstige ziekte of hoge leeftijd van de gedeti
neerde.
De eerste vijftien jaar na de veroordeling is gratie vrijwel kansloos.
Het laatste verzoek is voor zover bekend in 1986 ingewilligd.
Hoeveel mensen een levenslange straf uitzitten, kunnen officiële in
stanties niet exact vertellen. Navraag bij het Wetenschappelijk On
derzoek- en Documentatie Centrum van Justitie, het Centraal Bu
reau voor de Statistiek en de Dienst Justitiële Inrichtingen leverde
geen actuele gegevens op.Tellingen op basis van krantenartikelen
en rechtbankuitspraken leveren een aantal op van negentien le
venslang gestraften. In 1997 waren dat er vier. In juni van dit jaar
veroordeelde de rechtbank in Dordrecht drie mannen tot een le
venslange celstraf. „Dat zijn er evenveel als in de periode tussen
1970 en 1985", schrijft Jeroen ten Voorde van de Rotterdamse Eras
mus Universiteit in het Nederlands Jxiristenblad.
Dokter O. is de enige Nederlander die twee keer levenslang kreeg.
De arts uit Berkel wei*d in de jaren '50 veroordeeld voor de gifmoord
op zijn vrouw. Toen hij zijn levenslange straf uitzat in Leeuwarden,
heeft hij volgens de rechters een medegevangene vergiftigd. Dokter
O. kreeg na 23 jaar cel in 1975 gratie. Hij is inmiddels overleden.
