Gevecht met handen wordt strijd in woorden
Ik ben zot van toneelspelen
Niemand gaat écht dood
Juweeltjes van Joop Visser
Nele
van
Rompaey
Requiem voor
een zwaargewicht
Op de affiches van Requiem voor een
zwaargewicht hangt hij beursgeslagen,
met akelig bebloed gezicht, in de touwen:
Victor Löw in zijn rol van de uitgerangeerde
topbokser Mountain die aan lager wal
raakt, maar er door de kracht van de liefde
weer bovenop komt. Löw treedt met zijn rol
in deze moderne klassieker in de voetsporen
van de legendarische Ko van Dijk, die in
1959 dezelfde rol vervulde.
„Het stuk gaat niet zozeer over boksen,
maar over het gevecht om zelfrespect. Dat je
pas liefde kan geven en ontvangen als je van
jezelf leert houden", zegt Löw (40), die net
als zijn illustere voorganger bokslessen nam
om zich terdege op zijn rol voor te bereiden.
„Die bokstrainingheb ik gevolgd om een ze
kere onrust bij mezelf weg te halen. Om me
zelf zekerder te voelen."
Löw puft uit in de foyer van het Amster
damse Compagnietheater, waar het stuk
drie maanden achtereen wordt gespeeld.
Daarna volgt een tournee. „Dit is een fan
tastische ruimte om in te spelen, een voor
malige kerk. Je zit hier niet in een theater
doos, maar in een open ruimte, vandaar ook
de microfoontjes. Die ruimte moet je echt
veroveren."
Requiem voor een zwaargewicht (uit 1956)
van de Amerikaan Rod Serling vertelt het
verhaal van de bokser Mountain die van zij n
arts niet langer de ring in mag. Zijn mana
ger zet hem vervolgens i n als een soort clown
in het duistere circuit van fake worstelwed
strijden. Op zoek naar een baan komt een
meisje op zijn pad. Zij helpt hem zijn zelf
respect terug te vinden om zo alsnog de
overwinning te behalen. Löw: „Ieder mens
heeft zo zijn eigen plek. Maar als die plek je
ontnomen wordt, blijft de kale mens over.
Zoals in het geval van Mountain. Vergeet
niet, hij was als zwaargewicht ooit vijfde
van de wereld. Daarna stelt hij maatschap
pelijk niets meer voor, in kapitalistische zin
is hij een loser. En daar wordt iemand dan
verliefd op. Dat is op zich bijzonder, want in
deze maatschappij wil men boter bij de vis.
Ik bedoel, er wordt niet gekeken naar wie je
bent, maar naar wat je bent. Wat doe je? In
materiële zin. Want om materiële zaken,
daar draait het om in deze maatschappi jGa
je zelf maar na. Als je op vakantie, op de
camping bijvoorbeeld, contact maakt met
andere vakantiegangers, komt uiteindelijk
toch altijd weer diezelfde vraag: wat doe je
eigenlijk voor de kost? In die context word j e
beoordeeld."
Enkele jaren geleden speelde Löw op groot
se wijze de rol van Soekarno bij Het Natio
nale Toneel (waarvoor hij de Louis d'Or
ontving). Hierin speelde hij virtuoos met,
woorden. Het contrast met de rol van de sta
melende stakker die hij nu speelt, kan nau
welijks groter zijn „Mountain is een onbe
holpen man die eigenlijk niet kan praten.
Hij levert ook vooral een gevecht met zich
zelf, om zich uit te drukken. Om vooruit te
komen heb je nu eenmaal woorden nodig.
De kromme taal die de man spreekt, heb ik
me eigen proberen te maken. Het is niet zo
zeer een dialect, het is eerder Jerommeke-
taal. Kort en krachtig. En daartegenover
staat dan de manager van de bokser, ge
speeld door Jappe Claes, die verbaal juist
heel sterk is. Het gevecht met de handen
wordt later dus voortgezet met woorden.
Wat toneel ook is: een gevecht met woor
den."
Requiem voor een zwaargewicht past
naadloos in deze tijd", zegt hij. „Onze sa
menleving wordt steeds Amerikaanser. Dat
merk ik zelf aan de manier waarop er wordt
omgegaan met uitkeringen. Als je altijd be
lasting betaald hebt, heb je daar recht op als
je even zonder werk zit. Maar je merkt dat er
de laatste jaren echt gezocht wordt naar
fouten op je formulier, om maar te voorko
men dat ze je moeten uitbetalen. Het wordt
steeds ingewikkelder gemaakt, steeds bu-
reaucratischer. Die harde aspecten van de
samenleving zitten ook in dit stuk."
De voorstelling Requiem voor een zwaarge-
wicht, die wordt begeleid door filmfrag
menten om de sfeer van het bokswereldje op
te roepen, wordt geproduceerd door Joop
van den Ende Theaterproducties. Deze vrij e
productie is het eerste stuk in een samen
werking tussen De Theatercompagnie en
Joop van den Ende Producties. Van den En-
de huurt het theater gedurende drie jaar
voor steeds een half jaar om zo de noodlij
dende Theatercompagnie te steunen.
Van den Ende stelde Löw en regisseur Mark
Rietman zelf voor om 'Requiem' te spelen.
Löw: „Joop van den Ende bleek, net als
Mark Rietman en ik, op zoek naar eenzelfde
combinatie: de grote verhalen voor een zo
breed mogelijk publiek. We moeten af van
de hokjesgeest. Onder acteurs bestaat na
melijk als vanouds een zekere competitie-
drang. Rond je veertigste verandert dat. Ga
je je vragen stellen. Wat kunnen we nu ei;
genlijk? Waarom zouden we elkaar steeds
met scheve ogen blijven aankijken? Waarom
blijven we zo druk in dat eigen kringetje
ronddraaien? Waarom werken we niet sa
men? Met gebruikmaking van onze erva:
ring, van wat we in de afgelopen zeventien
jaar hebben geleerd?"
„Cultuur moet je op zo'n manier kunnen
brengen dat het interessant is voor een
breed publiek zonder dat het commercieel
wordt. In wezen deden de oude Grieken,
waarover soms zo zwaar wordt gedaan, pre
cies hetzelfde met hun stukken. Kunst conv
bineren met entertainment om een breed
publiek te bereiken. Ook toen hadden ze hel
al over licht en zwaar, over het menselijk
onvermogen. Op technologisch gebied mag
er veel veranderd zij n in de loop der eeuwen,
de mens zelf is dat nauwelijks. De weten
schap kan veel verklaren, de grote levens
vragen zijn daarmee nog altijd niet beant
woord. Dat is het domein van de kunst."
Nico de Boer
Requiem voor een zwaargewicht is t/m 29 sep
tember te zien in het Compagnietheater in Am
sterdam. In 2003 volgt een korte tournee door het
land, met onder meer voorstellingen in Schouw
burg Tilburg (10 jan.), Stadsschouwburg Eindho
ven (11 en 12 jan.), Chassé Breda (24 jan.), Stads-
schouivburg Utrecht (27 en 28 jan.) en Theater
aan de Parade Den Bosch (31 ian.).
vrijdag 27 september 2002
Sandra Starken Griet Dobbelaere in het toneelstuk De grieten van de Hemelstraat, van toneelgroep Drie Ons.
foto Joep Lennarts/GPD
Troubadour Joop Visser heeft
een nieuwe cd. En als ge
bruikelijk is dat een gebeurtenis
die j e moet weten van horen zeg
gen. Want Visser zoekt de publi
citeit niet. Met radio en tv wil hij
niets te maken hebben. Zijn
achtste cd die kortweg Acht
heet, is een juweeltje.
Een nieuwe cd van Joop Visser
begint altijd bij de postbode.
Om vragende ogen bij de platen-
handel te voorkomen, kan men
zich namelijk voor een cd van de
eigenzinnige troubadour het
beste tot de man zelf richten.
Gelukkig meldt zijn internetsite
(www.joopvisser.nl) geen over
bodigheden. Geen foto of bio
maar effectief geformuleerde
info. Het blijft niettemin een
goed begin. De postbode die een
saaie bruine envelop overhan
digt. Dit als noodzakelijk ritu
eel dat je aan een uur puur ge
nieten laat voorafgaan.
Het gebruikelijke genieten
klopt, daarover later. Dat uur is
echter ditmaal fout ingeschat.
Visser had al gewaarschuwdDe
cd zit 'lekker vol'. Bijna 73 mi
nuten verdeeld over maar liefst
28 liedjes.
En daar zitten juweeltjes tus
sen. Zoals 'Geachte familie',
waar gereageerd wordt op een
briefje waarop de poes Moortje
als vermist is opgegeven. Nou,
de briefschrijver weet er meer
van. Geweldig is ook 'Ik lette
wel goed op'Over iemand die in
een vliegtuig als enige goed
kijkt als de stewardess het zuur
stofmasker demonstreert. Een
topstuk uit de nieuwe collectie
is ook 'Voetbal', dat zich geheel
binnen de Johan Cruijff-logica
afspeelt in de bijpassende for
muleringen.
Visser is met zij n akoesti sche gi
taar een unieke figuur in deze
jachtige tijd. Hij is goed voor ui
termate geestige liedjes,
schaamt zich niet voor romanti
sche beschouwingen. En hij ziet
kans de vinger te steken in de
zwakke plekken van de maat
schappij. Zijn bespiegelingen
van de actualiteit zijn verras
send.. 'Israël, je bent daar wel
maar je hoort daar niet.' Dc
vraag is echter hoelang de verse
vis fris blijft, hoe lang blijft het
leuk? Voorlopig is de zin 'een
therapeut of een orthodontist
oké, maar een milieuactivist...'
een vondst om de moordenaar
van Fortuyn te omschrijven.
In 'Vader' komt een man ter
sprake die niet op het huwelijk
van zijn dochter mag komen.
'En haar man, wat doet die
eran?' Vraagt Visser zich af. Wie
heeft het ooit over de slapheid
van de toekomstige vorst gehad?
Geweldig ook hoe hij Maxima
waarschuwt en alle Argentij
nen, ze mag hem hebben, maar
laat hem niet verdwijnen. De j
vraag is hoelang het leuk blijft.
Heeft het eeuwigheidswaarde?
Snap je zo'n liedje nog als het
stel een stel (klein)kinderen
heeft? Ik denk zelf van wel.
Ton Ouwehand
Joop Visser: Acht (uitgebracht in ei
gen beheer), bestellen: Postbus
3266, 2100 DG Haarlem of:
wiow.joopviss'èr.nl
Het begrip queeste
loopt bijna als een ro
de draad door het leven van
de jonge, talentvolle Vlaam
se actrice Nele van Rompaey.
Niet alleen in de betekenis
van speurtocht, maar ook als
onuitvoerbare, onmogelijke
opdracht die men zichzelf
gesteld heeft: ze wil dat we
allemaal gelukkig zijn en al
onze dromen uitkomen. De
personages in het toneelstuk
Van muizen en mensen,
waarin zij momenteel speelt
bij het Maastrichtse gezel
schap Het Vervolg, moeten
dat ontberen. „Dat is heel te
genstrijdig en verdrietig."
De voorstelling Van muizen
en mensen is een bewerking
van regisseur Léon van der San-
den van de novelle Of mice and
men uit 1937 van Nobelprijs
winnaar John Steinbeck (1902-
1968). Van der Sanden was met
name gefascineerd door de bon
kige, ruwe personages, die alle
maal hun eigen, harde waarheid
hebben en op zoek zijn naar het
verloren paradijs. Het verhaal
kreeg destij ds in Amerika de no
dige kritiek te verduren; de rol
van de zwakbegaafde en bere
sterke Lennie vond men morbi
de en ontaard. De roman - in
middels vele malen verfilmd -
werd op de middelbare scholen
zelfs verboden.
George (gespeeld door Iwan
Walhein) en zijn vriend Lennie
(Bas Keijzer) trekken door
Amerika op zoek naar werk. Al
jaren hebben ze samen een grote
droom: een eigen stuk land. Er
gens in het westen belanden ze
op een ranch, waar ze in conflict
raken met de agressieve bokser
Curley (Stijn Westenend), die
gehuwd is met een hitsige
vrouw.
Zoektocht
„Voor mij gaat Van muizen en
mensen heel erg over de onein
dige zoektocht, dus de queeste,
naar liefde, geborgenheid en af
fectie", meent Nele van Rom
paey. „Ik ben de enige vrouw in
het stuk, die aan het begin net
twee weken is getrouwd met het
zoontje van de baas. Voor haar
valt er niet veel te doen, ze ver
veelt zich, sterft eigenlijk af,
zonder vriendinnen of familie,
in een woestijnachtig gebied
waar niks te beleven valt. De
Nele van Rompaey en Bas Keijzer in een scène uit de voorstelling Van muizenen mensen. foto Sanne Peper
mannen kunnen 's avonds naar
de hoeren of een pint pakken. Ze
is heel nieuwsgierig en probeert
een beetje te weten te komen
wat er op de boerderij gebeurt.
Ze geniet van de aandacht van
de mannen. Dat haalt haar uit
de sleur van alledag. Haar echt
genoot is vreselijk jaloers en
zonder het te willen, vormt zij
aanleiding tot ruzies, frustra
ties en ergernissen."
„Diep in haar hart heeft zij de
wens echt iets van zichzelf te
maken, iets te betekenen. Maar
onder die omstandigheden be
gint ze te merken, shit, dat gaat
er gewoon niet van komen. Ze
zit een beetj e gevangen en wordt
daar heel ongedurig en onrustig
van. De mannen geven haar wel
aandacht, maar dat is geen pure,
oprechte aandacht. Meer van
oh, wat heeft die schone tieten
en een schone kont, allee, verder
gaat dat niet. Dan komen Geor
ge en Lennie op de boerderijZij
heeft iets met die Lennie. Hij is
wel geestelijk gehandicapt,
maar spreekt normaal tegen
haar, kijkt haar normaal aan en
vertelt overzijn dromen en idea
len. Op een bepaalde manier
ontroert hij haar. Zonder dat zij
het beseft, legt ze haar hart bij
hem bloot. Met alle gevolgen
van dien."
Moeder
Nele van Rompaey werd in 19 7 6
geboren in Diest en groeide op in
Lummen in Belgisch Limburg.
Na de middelbare school, het
Onbevlekte Hart van Maria,
trok zij naar de toneelschool in
Maastricht. „De belangstelling
voor toneel ontstond doordat
mijn moeder erg cultuur- en met
name theaterminnend is. Als
klein kind ging ik al mee naar
voorstellingen. Soms viel ik wel
in slaap, maar het maakte grote
indruk. Naast de gewone
schooluren volgde ik kunston
derwijs, zoals noten leren, pia
noles, zang, voordracht en to
neel. Vooral voordracht sprak
mij aan. Op een dag zei de le
raar, ja, Nele, eigenlijk ben je
iets te expressief, misschien
moet je overschakelen op to
neel. Toen merkte ik dat ik mijn
eigenheid, mijn ei veel beter
kwijt kon in het vertolken van
een personage. Mijn moeder
zegt dat ik dat altijd in mij heb
gehad."
In 1999 studeerde Nele af. „Dan
sta je er alleen voor en komen er
mensen kijken die een mening
over je hebben. Daar word ik
soms een beetje zenuwachtig
van. Als je in een voorstelling
speelt die goed geregisseerd is
en waar je van vindt dat ze ook
maatschappelijk relevant is, zo
dat je wilt dat iedereen dat ver
haal hoort, sta je zekerder in je
schoenen. Maar het is ook ge
beurd, dat ik bij de première
mijn rol nog niet honderd pro
cent gevonden had of nog niet
ontspannen met het materiaal
kon omgaan. Dan ben ik heel
nerveus, ja, misselijk en diarree
vooraf. Als ik eenmaal speel, is
dat echter voorbij. De eerste
woorden kraken nog een beetje,
maar daarna ga ik voluit en ge
niet ervan. Dan laat ik mij mee
slepen door het moment, door
hoe de zaal reageert. Ik hoop al
tijd dat er een interactie is tus
sen het publiek en mijzelf, want
dat is het mooiste wat er be
staat."
Collectief
Nele van Rompaey is ook - ze zit
in de artistieke raad - verbon
den aan het gezelschap De
Queeste, dat ontstaan is op de
toneelacademie en Belgisch
Limburg als zijn gebied be
schouwt. „We werken zonder
regisseur, zijn echt een collec
tief, doen alles zelf. Dat is heel
iets anders dan Het Vervolg,
waar ik gastspeelster ben. Maar
die afwisseling vind ik erg leuk.
Ik wil mij ontplooien als actrice,
want ik ben ervan overtuigd dat
ik nog veel te leren heb en wil
met zoveel mogelijk verschil
lende mensen werken. Ik woon
inmiddels in Antwerpen, maar
als ik iets in Maastricht of Bel
gisch Limburg doe, vind ik het
plezant om in mijn geboorte
streek te komen. Daar word ik
op een bepaalde manier heel ge
voelig van. Ergens is het wel een
droom om terug te keren naar
het platteland, een schaap te
hebben, kippen en een tuin."
Nele heeft van zich doen spre
ken in opmerkelijke rollen als in
Berlin Alexanderplatz bij Het
Vervolg en als 15-jarig gehandi
capt meisje in Stallerhof/Geis-
terbahn bij De Queeste. „Op dit
moment laat ik de dingen op mij
af komen. Mijn ambities zijn
simpel: ik wil gewoon toneel
spelen, omdat ik daar zot van
ben. Anders word ik heel onge
lukkig. Ik wil verhalen vertel
len, dicht bij de mensen staan en
maatschappelijk relevante the
ma's aansnijden." Zoals nu in
Van muizen en mensen, al kop
pelt ze daar geen moraal aan.
„Ik wil niet, als Nele, dat het le
ven zo is, maar dat we allemaal
gelukkig zijn, dat iedereen z'n
dromen uitkomen en dat we in
een schone wereld leven.
Maar in de huidige consumptie
maatschappij willen we altijd
maar meer, verder, sneller en
harder."
Vriendschap
Een thema in de voorstelling is
de vriendschap tussen een
zwakbegaafde en een normale
jongen. Nele heeft gemerkt dat
er soms mensen met een zelfde
handicap in de zaal zitten, die
zich heel erg herkennen in de
hoofdpersoon. „Ze begrepen het
allemaal en waren geraakt. Ze
reageerden heel puur, pakten de
humor op en voelden de pijn.
Dat was heel intens om mee te
maken. Het is een drama, maar
we zijn wel op zoek gegaan naar
de lichtheid in het stuk, een wis
selwerking tussen puur realis
me en grotesk. Als wij het goed
doen, denk ik dat de mensen
zeer ontroerd zijn, want in Len
nie gaat men heel erg mee. Aan
het eind denkt je, shit, hij had
het allemaal zo goed bedoeld,
hij kon er echt niks aan doen en
toch is het gebeurd."
Frans Doeleman
Van muizen en mensen is dinsdag te
zien in de Stadsschouwburg in Mid
delburg (20.00 uur) en dinsdag 29
oktober in De Maagd in Bergen op
Zoom (20,15 uur).
Het is 26 april. Massamoord
op het gymnasium in het
Duitse Erfurt. Zestien mensen
worden in koelen bloede gedood
door een gefrustreerde oud
leerling, die daarna een eind aan
zijn leven maakt. De werkelijk
heid weet de fictie altijd weer te
overtreffen. Marian Boyer had
De Grieten van de Hemelstraat
al voor het drama in Erfurt ge
schreven, toch ziet Drie Ons-re
gisseur René Jagers parallellen.
„Een jongen die zichzelf niet
kan handhaven. Hij vlucht in
zijn eigen wereld van computer
spelletjes en neemt een radicale
beslissing."
De grieten van de Hemelstraat
houden ook niet van half werk.
Chip en Ferro, noemen ze zich
zelf. Hun schuilplaats is een
schuur en ook zij zoeken hun
heil aan de andere kant van het
leven.
Samen met 'zijn' grieten, San
dra Stark en (hoe toevallig)
Griet Dobbelaere, legt Jagers
uit hoe zij het verhaal gaan ver
tellen. Stark heeft nauwelijks
tekst, maar uit zich in zijn zelf
gecomponeerde muziek. „De
personages zijn bezig met een
nieuwe wereld. Ik heb daarom
veel gelezen over de schepping
en het heelal en natuurlijk ge
luisterd naar muziek die daar
over gaat. Op het toneel staan
straks allemaal radio's die de
verschillende sferen oproepen."
GrietDobbelaere: „ChipenFer-
ro vullen elkaar aan. Ze zeggen
hetzelfde op een andere manier.
Ze komen ook tot dezelfde con
clusie Alleen hun motieven ver
schillen."
Het klinkt nogal somber, maar
toch is het geen zwartgallig
stuk, vindt Jagers. „De grieten
leggen zich niet neer bij him lot,
dat is positief. Dat ze voor de
dood kiezen is negatief, ze had
den bijvoorbeeld ook bij Artsen
Zonder Grenzen kunnen gaan.
De dood is een radicale beslis
sing, maar ze staan er echt ach
ter. Ik denk ook dat je radicale
beslissingen moet nemen als je
iets wil veranderen. Je kunt de
wereld niet veranderen tussen
negen en vijf." Zoals gebruike
lijk bij het huisgezelschap van
De Vorst uit Tilburg, is gekozen
voor een stuk dat niet eerder in
het theater te zien was. „Ik vind I
hetbelangrijkomtheatertema- j
ken over het hier en nu. Aan her
interpreteren heb ik nooit be
hoefte gehad", zegt Jagers.
De Grieten van de Hemelstraat I
is niet speciaal bestemd voor
jongeren. Maar als ze komen I
kijken, hoopt hij dat het stuk
iets los maakt. „Het mooie van
theater is dat je een andere wer- I
kelijkheid kunt creëren. Maar
niemand gaat écht dood. Na de
voorstelling zijn we er allemaal I
weer en kunnen we over het stuk
praten. Daarom werkt theater
ook niet zo vernietigend als film
en computerspelletjes wel kun- i
nen zijn."
Astrid Klein Beekman
De Grieten van de Hemelstraat is te
zien op 2 oktober in Chassé Breda,
op 11 oktober in Lantaren/Venster
Rotterdam, op 18 oktober in Plaza I
Futura Eindhoven, op 29 oktober in j
De Kring Roosendaal, op 4 novem- 1
ber in Kruithuis Groningen, op 13 en I
14 november in Huis van Bourgon- I
dië Maastricht, op 15 november in I
Lieve Vrouw Amersfoort en 26 en 27 i
november in Frascati Amsterdam.
Susan Visser en Victor Löw.