Helder water trekt planten aan
De hervormde kerk was toen nog gloednieuw
PZC
Beelden van een
vergeten wereld
Natuurherstel in de
Baarzandse Kreek
Nieuwe Raadkaart
dinsdag 24 september 2002 j?
Stichting Het Zeeuwse
Landschap (HZL) werkt
al zo'n vier jaar aan herstel
van de natuur in en om de
Baarzandse Kreek. Een ge
bied tussen Breskens en
Groede, waarvan nu 32 hec
tare, het brede oostelijke
deel, eigendom is van de
stichting. De Baarzande is
een van de oude (getij)wate
ren in West-Zeeuws-Vlaan-
deren, die al vroeg in de
twaalfde eeuw door bedij
king werd getemd. Zo'n
twintig jaar geleden is een
halt toegeroepen aan de ver
loedering van de natuur en is
toegewerkt naar herstel van
oude waarden. Het herstel
project van HZL begint aar
dig vorm ie krijgen.
Aanpassing van de water
huishouding, uitbaggeren
van de kreekrest en terugbren
gen van de oeverlanden langs de
kreek vormen de belangrijkste
onderdelen van het natuurpro
ject dat stichting Het Zeeuwse
Landschap uitvoert voor de
Baarzandse Kreek. De maatre
gelen moeten ervoor zorgen dat
het water weer helder wordt,
zodat er waterplanten kunnen
leven en dat het moerassig en
drassig grasland terugkeert. Vo
gels en planten krijgen een aan
zienlijk verbeterd leefgebied.
Volgens Gert-Jan Buth, hoofd
grondzaken en projecten van
Het Zeeuwse Landschap, neemt
de landschappelijke variatie in
het gebied flink toe. Daar heb
ben ook de mensen die het ge
bied willen bekijken - het is
vanaf de N58, de rijksweg van
en naar Breskens, te zien - pro
fijt van. Het kan zich ontwikke
len tot een van de groen-blauwe
oases met een uitstraling van
rust en ruimte, die Zeeland tot
een aantrekkelijk gebied ma
ken. ,,Je heb er een heel fraai
vergezicht, met het silhouet van
Groede aan het eind", vertelt
Buth.
De Baarzandse Kreek ligt in de
Oude Groedsche Polder. Bij de
indijking bleef een fors deel van
de Baarzande gehandhaafd,
waarschijnlijk voor de afwate
ring. Zoals met zoveel polders in
Zeeuws-Vlaanderen gebeurde,
werden in de Tachtigjarige Oor
log uit militaire overwegingen
de dijken doorgestoken en ont
stond een getijbeweging. Als ge
volg hiervan schuurde de Baar
zande uit tot een krekengebied
met veel vertakkingen.
De dijken konden in 1613 wor
den gedicht en vanaf die tijd is
er in de Oude Groedsche Polder
landbouw bedreven. De Baar
zande verlandde langzaam en
stond 's winters vaak blank. On
geveer vijftig jaar geleden wer
den landbouwkundige aanpas
singen uitgevoerd. Er kwam een
acht meter brede watergang
door het kreekgebied. Met de
vrijkomende grond werden de
laag gelegen oeverlanden opge
hoogd.
Dergelijke ingrepen zijn lang
doorgegaan, weet Buth. „Kre
ken vulde je zoveel mogelijk op.
Dat is vrij lang als gewoon geac
cepteerd. In de tijd van de aard
appeloogst werd de tarra op de
oeverlanden gegooid." Toen de
aandacht voor het bewaren van
waardevolle natuurgebieden
toenam, werden maatregelen
tegen het vernielen van kracht.
Het gebied maakt nu deel uit
van de zogeheten Ecologische
Hoofdstructuur.
De agrarische activiteiten in het
gebied behoren tot het verleden.
De nadruk komt op natuurbe
heer te liggen. Aanpassingen die
door boeren in het verleden vol
op zijn aangebracht, zoals het
ophogen van de oeverlanden,
zijn en worden ongedaan ge
maakt. Ook zijn sloten omgeleid
en afgedamd en werden twee
nieuwe randsloten gegraven.
Erg belangrijk is dat er een
apart waterpeilbeheer kan wor
den doorgevoerd in de Baarzan
de.
Tot voor kort was het peilbeheer
vooral gericht op de landbouw,
legt Gert-Jan Buth uit. Dat wil
zeggen: met een extra lage wa
terstand in de winter en een iets
hogere in de zomer. In de na
tuurlijke omstandigheden die
HZL nastreeft, is dat precies an
dersom. Bovendien kan het peil
als gevolg van neerslag flink
wisselen. Tussen het oostelijk
deel van het HZL en het weste
lijk deel (nog in particuliere
zorgden voor troebel water.
Er is ongeveer 20.000 kubieke
meter modder uit de kreek ge
haald, die nu in twee tijdelijke
depots ligt in te drogen. Een deel
zal over aangrenzende akkers
worden verspreid. Eén depot
ligt in het natuurgebied zelf en
Buth hoopt dat ook voor dit slib
een bestemming buiten de
Baarzande zelf kan worden ge
vonden. Enkele delen van het
gebied zijn erg sterk verland.
handen) is een dam opgewor
pen, met daarin een stuw.
Buth geeft aan dat afgelopen ja
ren stap voor stap diverse
herstelwerkzaamheden zijn
uitgevoerd, voor een deel mee
genomen in de ruilverkaveling
Breskens-Zuidzande. De laat
ste winter werd de kreek uitge
baggerd. De bodem was opge
hoogd en vervuild door slib
afkomstig van de akkers. Dat
slib was rijk aan stikstof en fos
faat en deze voedingsstoffen
Die worden ook uitgegraven,
waarvoor de provincie uit het
reservefonds voor natuur, mi
lieu en energie onlangs ruim
62.000 euro beschikbaar stelde.
Vernatting
De HZL-medewerker heeft gro
te verwachtingen van de ver
nieuwde Baarzande. Afgelopen
zomer bleek al uit de helderheid
van het water dat het baggeren
van de vervuilde bodem succes
oplevert. Gevolg van de helder
heid is dat er waterplahten tot
ontwikkeling kunnen komen,
en vogels die op zicht jagen - zo
als bijvoorbeeld visdiefjes -
kunnen er weer stekelbaarsjes
vangen.
De vernatting van de oeverlan
den en het flink uitbreiden van
vochtige graslanden is een plus
punt voor planten. Buth rekent
erop dat soorten die nu nog
maar in beperkte mate aanwe
zig zijn, zich zullen uitbreiden.
Hij noemt onder meer geknikte
vossestaart, moeraswalstro,
pinksterbloem, watertorkruid
en rode waterereprijs. Ook wei
devogels als kievit, tureluur,
scholekster en slobeend treffen
een aantrekkelijker gebied aan
om te broeden en zullen in aan
tal toenemen.
Het herstelproject heeft onge
veer 360.000 euro gekost. HZL
kon rekenen op subsidie van de
provincie, het ministerie van
LNV en uit de pot voor natuur
herstel Westerschelde. Het wa
terschap Zeeuws-Vlaanderen
droeg in natura een steentje bij
door te zorgen voor dam en stuw
en slootomleidingen.
Rinus Antonisse
Likkebaarden voor de lief
hebbers. Het Zeeuws Vei
linghuis brengt komende don
derdag een grote collectie
Zeeuwse ansichtkaarten onder
de hamer. Maarliefst 96 albums
met prentbriefkaarten, voorna
melijk uit de periode tussen
1880-1920. Ze laten beelden
zien van Zeeland in vervlogen
tijden. Met gaslantaarns, de
eerste automobielen, schuchte
re toeristische ontwikkelingen
en het stoomjacht van baron
Von Rothschild in de Westhaven
van Terneuzen. De televisie uit
de gaslicht-periode, omschreef
de man die ze verzamelde, de
overleden Middelburgse advo
caat M. Terwoert.
Kaarten uit het begin van de vo
rige eeuw, roepen honderd jaar
later indrukken op aan een bij
na vergeten wereld. Met de vijf
tigjarige herdenking van de Fe-
bruariramp 1953 in zicht, kost
het moeite te beseffen dat er eer
dere stormvloeden waren die
verdriet en verslagenheid
brachten. Een kaart van het on
dergelopen Hontenisse uit
maart 1906 duidt daarop. Uit
gegeven door baronesse Collot
d'Escury-van Doorninck, 'ten
voordeele der noodlijdenden.'
Die hebben zich op de voor
grond in een roeibootje verza
meld en onder enkele leilinden
poseert de veldwachter, tot aan
de knieën in het water.
Veel kaarten uit die tijd tonen
mensen, dikwijls opvallend po
serend voor de fotograaf. Die
hoefde daar weinig moeite voor
te doen. De mensen vonden het
prachtig geportretteerd te wor
den. Ze wilden zich maar wat
graag voor de fotograaf opstel
len. Dat is ook te zien aan de
houding die ze innamen; zich
bewust van het belangrijke mo
ment en vooral de jongelui een
tikje uitdagend. De voeten ste
vig op de grond geplant, pet
zwierig scheef. Ook mensen die
het een plechtig ogenblik von
den en zich wat statisch,
bedachtzaam opstelden, een
beetje angstig glurend naar de
fotograaf.
Hans Lindenbergh, de man ach
ter de PZC-raadkaart en zelf
bezitter van duizenden ansicht
kaarten uit Zeeland, noemt het
een bijzondere collectie die op
de veiling komt.,Er zitten op
vallende kaarten bij. Dat zo'n
grote verzameling in één keer op
de markt komt, gebeurt niet zo
vaak, zeker niet in Zeeland."
Toch denkt Lindenbergh dat de
particuliere verzamelaars niet
op het puntje van hun stoel zit
ten als de kaarten geveild wor
den. Ze gaan in beginsel per al
bum weg (de hele collectie
ineens kan ook) en dat is voor de
kleine verzamelaar minder in
teressant.
„Dat ze niet los verkocht wor
den is lastig. Misschien moet je
1000 euro betalen voor een heel
boek, waar je twee kaarten nog
niet van hebt. Ik denk niet dat
een particulier daar zo gauw in
trapt", zegt Lindenbergh. „Die
heeft al veel en is vooral op zoek
naar dat ene kaartje wat hij no
dig nodig heeft om zijn dorp
compleet te maken. De verza
melaars gaan vooral naar beur
zen, snuffel- en vlooienmark
ten. Ik struin zelf ook al dertig
jaar markten af." Lindenbergh
ziet hier meer een taak wegge
legd voor een Zeeuws Archief of
een Zeeuws Documentatiecen
trum, als men tenminste de hele
collectie voor Zeeland wil be
houden.
Hij vindt het erg interessant dat
veel kaarten uit de tijd tot om
streeks 1920 dateren. „Dat was
de bloeitijd van de ansicht
kaart. In Duitsland zijn er mil
joenen uitgegeven. Er was nog
geen telefoon en mensen die op
reis waren, stuurden een kaartje
naar huis. Ook de invoering van
kodakjes, goedkope fototoe
stelletjes, zorgde ervoor de men
sen minder kaarten gingen ko
pen."
Bibliotheken
Het Zeeuws Veilinghuis heeft
donderdag niet alleen de bijzon
dere ansichtkaarten in de aan
bieding. Verkocht worden ook
vier bibliotheken uit particulier
bezit, grotendeels bestaande uit
boeken gedrukt tussen 1600 en
1800. Er zitten, net als bij de an
sichten, opvallende exemplaren
bij. Zoals een Naauwkeurige
Beschryving der aardgewassen,
samengesteld door Abraham
Munting en uitgegeven in 1696.
In het boek zitten 243 kopergra
vures. Deze Groningse apothe
ker en hoogleraar publiceerde
een reeks boeken over planten.
Onder de hamer komen ook en
kele Zeeuwse boeken, waaron
der Speculum Zelandiae uit
1662 en Zeeuwse Nachtegaal uit
1633. En een eerste druk uit
1658 van Alle Wercken van J.
Cats. Een titel die veel nieuws
gierigheid opwekt is het boek
D'Amboinsche Rariteitenka
mer door G. E. Rumphius uit
1705. Daarin worden behandeld
de schaalvissen en schelpen die
destijds in de Molukse archipel
aangetroffen werden. Rumphi
us (ofwel Rumpfwas opper
koopman in dienst van de VOC
Rinus Antonisse
De antiquarische boeken- en
prentenveiling wordt over-
morgengehouden vanaf 13.30
uur in het Zeeuws Veilinghuis
aan de Herengracht te Middel
burg. Om 19.00 uur is er een vei
ling van onder ineer klokken,
aardewerk en meubelen en op
25 september 19.00 uur een vei
ling van schilderijen, aquarel-,
len, tekeningen, etsen, zilver en
goud. Kijkdagen op 24,25 en 26
september.
De raadkaart van vorige
week is enigszins wazig,
maar toch voldoende om er de
Voorstraat in Sint-Annaland,
vroeger Langestraat geheten, in
te herkennen. Op de achter
grond de hervormde kerk en
links op de voorgrond de smede
rij van, zoals de meeste inzen
ders melden, Lavooyzeer her
kenbaar aan de travalje waarin
paarden beslagen werden. Het
is een foto van inmiddels meer
dan honderd jaar oud, gemaakt
omstreeks 1902. De hervormde
kerk met open torentje werd
tussen 1899 en 1902 gebouwd en
was toen de fotograaf aantrad
nog gloednieuw.
„De hoge kastanjebomen voor
de kerk lijken op de kaart nog
erg klein", schrijft C. P. Fase uit
Sint-Annaland, ook wel Stal-
land genaamd, net zoals de ech
te Tholenaren de naam van
Sint-Maartensdijk graag mo
gen afkorten tot Smerdiek. „De
Langestraat was de kortste ver
binding tussen de haven en de
Kerkring. Op Langestraat 359
was de strevalje (hoefstal) en
smederij van M. P. Lanooy. Het
huis is gedateerd 1692, zie de
fraaie muurankers."
Fase weet te vertellen dat de va
der van de smid, M. Lanooy, om
streeks 1901 overleed. Hij was
afkomstig van Noord-Beveland
en had de smederij overgeno
men van Van 't Hof. Deze inzen
der kan nog precies aangeven
wie er destij ds in de Langestraat
woonden. Naast de smidse het
woonhuis van landbouwer M.
Heyboer, gevolgd door dat van
kleermaker J. Boon en dat van
landbouwer W. A. Boogaard.
Het huis met trapgevel uit 1694,
Langestraat 363, werd be
woond door de weduwe J. Boon,
het huis ernaast met tuitgevel
uit 1695 door de weduwe A.
Paape. In het laatste huis, met
vier grote ramen en een deur in
St. Hnnulond
het midden, woonde A. Bierens.
Volgens Fase is Langestraat
363, nu Voorstraat 6, het best
bewaard gebleven, inmiddels
gerestaureerde, huis in de
straat. „De rest is geheel of ge
deeltelijk verbouwd."
Inzender Hage-den Haan uit
Krabbendijke geeft ook nauw
keurig aan wie er destij ds woon
den. Zij herinnert zich de wo
ning van hoofdonderwijzer
Boot van de lagere school en het
huis van veehandelaar J. Slager.
„Daar was na de oorlog de Rode
Kruispost gevestigd. Ik weet
nog dat op een zaterdagmiddag
drie Engelse soldaten werden
binnengebracht, die aan de zee
dijk tegenover Schouwen-Dui-
veland door de Duitsers waren
neergeschoten." Bij de kerk be
vonden zich volgens Hage de
horlogewinkel van J. Walhout
en de garage van J. Kurvink.
Sint-Annaland is vrij oud; het
gebied werd na 1475 bedijkt tot
de Oudelandpolder, mogelijk
gaat het om een tweede poging,
omeenherdijking. Want in 1277
is in de archieven sprake van een
parochie Overbordine, die daar
in de omgeving gelegen moet
hebben. Eén van de vele myste
rieuze verdronken dorpen in
Zeeland? De bedijking werd uit
gegeven aan Anna van Bour-
gondië. De kerk werd gewijd
aan de schutsheilige van haar,
Sint-Anna. De naamgeving van
het dorp is daardoor meteen
duidelijk.
Er was een inzender die meende
Stavenisse te herkennen. De
winnaars van de waardebonnen
zijn: J. Gaakeer, Zoutelande, W.
Fase, Oud-Vossemeer en E. La-
ban-Snoep, Tholen.
.Rinus Antonisse
Weer een honderd jaar oude kaart uit de collectie van Hans Lin
denbergh. Van een dorpje met een belangrijk verleden in een
heel andere regio. De vraag is uiteraard: om welke plaats gaat het?
Nadere bijzonderheden zijn welkom bij de redactie van Buitenge
bied.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag 28 september
worden gezonden naar: redactie PZC Buitengebied, postbus 18,
4380 AA Vlissingen, fax 0118-470102, e-mail redactie@pzc.nl. On
der de inzenders van goede oplossingen worden drie waardebonnen
verloot.
foto Peter Nicolai
