Losers kun je mooi bezingen Na Maria Callas vallen andere stemmen tegen Musica Sacra verkent alle soorten goden Mary Gauthier Biografie van een tragedie Heifetz is de grootste Middeleeuwse passie in Spanje Vraag een violist wie in zijn vak de grootste was en waarschijnlijk zal hij Jascha Heifetz noemen. Hij werd gebo ren in 1901 in Rusland. Op zijn derde begon hij viool te spelen en al snel verdween hij naar het conservatorium van Sint Pe tersburg. Daar groeide hij op als een typische exponent van de Russische violistenschool. Hij was 16 toen hij debuteerde in Carnegie Hall en groeide uit tot een levende legende. Zelfs Fritz Kreisler, toch ook geen kleintje, stelde dat de techniek van Heifetz begint, daar waar de zijne ophoudt. Onzin? Het bewijs leveren de talloze opna men die hij maakte voor platen maatschappij RCA. Jaren gele den werden ze al eens op cd uit gebracht. Maar niet allemaal. Want nu is er een cd met nog wat zeer oude, vergeten opnamen. Zo speelde hij op zijn 21ste de voor viool en piano bewerkte ai'ia van Lensky uit de tweede acte van de opera Eugen Onegin van Tsjaikovski. De interpreta tie, de lyriek en de techniek zijn die van een grote bevlogen per soonlijkheid. En wat een schit terende opname: nota bene akoestisch, dus nog zonder mi crofoon. Zonder meer curieus is de opna me van het destijds populaire lied 'Valencia', waarin hij sa men met zijn begeleider Isidor Achron aan de piano zit. Van la ter datum en elektronisch opge nomen zijn de derde sonate van Grieg en de eerste sonate van Brahms, nooit eerder op cd ver schenen Verder staat er werk op van onder anderen Wieniawski, De Sarasate, Rameau en Bach: de ontroerend gespeelde sici- lienneBWV 1031. Wat de cd ex tra interessant maakt, is dat Heifetz nog dicht bij de tijd staat waarin veel opgenomen stukken zijn ontstaan. Hans Visser Jascha Heifetz rediscovered - diver se opnamen. RCA Red Seal BMG 0902663907 2. Tijd: 65.39. Wat mag de hedendaagse mens zich voorstellen van muziek in de middeleeuwen? Vast staat dat er heel wat door musici werd gereisd en dat er wellicht meer uitwisseling van ideeën is geweest dan iemand zich vandaag achter de compu ter met een internationaal mu zikaal netwerk kan voorstellen. Met het door hemzelf opgerich te cd-label Pneuma is de Spaan se musicus Eduardo Paniagua al een jaar of wat bezig de mu ziek op te nemen uit de collectie van koning Alfonso X El Sabio, die leefde van 1221 tot 1284. Liederen die nooit eerder op cd zijn gezet. En dat werd tijd, want de jongste opname 'Virgin de Antocha-Cantigas de Ma drid' biedt een fascinerende blik op het allesbehalve saaie muzi kale leven van die tijd. Spanje had toen al de invloed van de moren ondergaan, maar stond ook volop in contact met noor delijker streken. Zo lijken er soms zelfs Ierse klanken door heen te klinken waarmee menig popgroep nu zijn voordeel doet. Het ensemble Müsica Antigua zorgt met onder meer zangers, strijkers en blazers, voor vlam mende vertolkingen. H.V. Müsica Antigua o.l.v. Eduardo Pa niagua: Virgen de Antocha-Can tigas de Madrid - PneumaTijd: 67.50. vrijdag 20 september 2002 n de pikorde van americana- zangeressen staat ze op een eervolle derde plek. Maar wat zegt dat als je er nauwelijks van rond kunt komen? Mary Gauthier voelt zich in de Verenigde Staten volledig onbegrepen. „Amerikanen hechten geen waarde aan kunst, alleen aan bekendheid." Dus gaat ze uitgebreid op tournee door Europa. Ze bijt het van zich af. „Ik heb zo mijn bekomst van Ameri ka. Ik wil eigenlijk helemaal niet terug. Ik wil gaan waar ik wel begrepen word. Ik kon in het voorprogramma van Buddy Miller komen spelen. Voor vijf tig dollar. In een stad twee dag reizen van huis. Geen hotel, geen reisvergoeding, niks. Moest ik dan weer in mijn auto slapen? In Amerika ben je of be roemd, of je bent niks. Je krijgt geen kans om iets op te bou wen." Boos is te zacht uitgedrukt, te leurgesteld in het leven net iets te zwaar. Ergens tussen deze twee extremen zweeft singer- songwriter Mary Gauthier. ,,Ik dacht dat ik zelf het probleem was. Als ik maar beter zou wor den, zou het werk in zijn waarde worden geschat. Ik doe het nu lang en goed genoeg om te besef fen dat het niet aan mij ligt. Overal waar ik kom, word ik ge waardeerd, behalve in mijn va derland. Amerikanen hechten geen waarde aan kunst, alleen aan bekendheid." Mary Gauthier leek vorig jaar uit het niets te komen. Liefheb bers van wat ooit als rootsmu- ziek werd aangeduid en tegen woordig americana heet, raakten sprakeloos dan wel niet uitgesproken over haar cd Drag Queens in Limousines. Later bleek het niet eens haar debuut. Dat eerste album, Dixie Chic ken, is recent, aan de vooravond van Mary Gauthiers tournee door Nederland opnieuw uitge bracht. Dit voorjaar verscheen haar derde cd, Filth Fire. 'Country-noir' is geen slechte omschrijving. Zelfbeeld Hier meldde zich een vrouwelij ke singer-songwriter die zich meteen kon meten met Emmy- lou Harris en Lucinda Williams, respectievelijk de keizerin en koningin van het genre. In het titelnummer schetste Gauthier (spreek uit: go-tsjé) een open hartig zelfbeeld. Op haar zes tiende leende ze haar moeders auto om nooit weer terug te ke ren. Het werd een leven vol drank en drugs, vol Kerouac en Hemingway, vol gevang en pe toet. Over dit leven tussen goot, barkruk en ontslakken zingt ze op indringende wijze. Met de passie van een Janis Joplin en de kennersblik van een Guy Clark. Europa ging terstond plat voor Gauthiers levensechte teksten, haar spannende voordracht en dito muziek. „Het schijnt alle maal verklaarbaar te zijn", zegt ze, nog steeds doelend steeds op het gebrek aan respons in haar vaderland. „Ik sprak vorige Mary Gauthier: „Amerikanen hechten geen waarde aan kunst, alleen aan bekendheid." foto GPD week in Spanje een man die het me allemaal heeft uitgelegd. Er bestaat een parallel tussen de bluesartiesten in de jaren vijftig en zestig en de americana van nu." Bluesartiesten als B.B. King, Muddy Waters en Lightnin' Hopkins konden in hun tijd geen emplooi vinden in Amerika. In Amerika was niets, behalve armoede, racisme en wanhoop. Duitse promotors haalden de bluesjongens naar Europa om ze hier te laten op treden. Zo kregen ze volgens Gauthier inkomen en respect. Ze vertelt dat hun muziek, door toedoen van bands als de Rol ling Stones en Led Zeppelin - die volgens Gauthier gretig plukten van de blues - via via naar Amerika teruggekeerd. „Blues werd in Amerika gezien als passé, want in de blues werd gezongen over wat zwarte men sen liever wilden vergeten. En datzelfde zie je nu bij het blanke publiek van de americana. Blanken als losers, dat willen Amerikanen niet weten. Drugs, alcohol, hoeren, ter dood ver oordeelden, de onderbuik - de mensen willen er niet overho ren. Europeanen wel, die inte resseert dat. Ik denk dat die Spanjaard gelijk heeft." Toen haar jeugdige rebellie enigszins was uitgeraasd, dreef ze een restaurant in Boston. „Ja, ik kook nog steeds. Voor vrien den, als ik tijd heb. Ik kom nu net over uit Italië. Daarvoor zat ik drie weken in Engeland. Drie weken geen normale maaltijd gezien. Groot-Brittannië. Je denkt: in zo'n een eeuwenoude beschaving hebben ze inmid dels leren koken. Mooi niet. In Engeland krijg je het slechtste eten van Europa. En toen kwam ik in Italië. Om een gewone groene salade, met vier soorten sla, kon ik wel huilen, zo lek ker." Maar haar ziel en zaligheid kan ze alleen echt kwijt in de mu ziek. Gauthier heeft een heel ei gen opvatting over het schrijven van liedjes. O ja, ze geniet van de anekdotes van collega's over in spiratie. Arlo Guthrie die liedjes schrijven vergeleek met vissen, Townes Van Zandt die sprak van 'songs uit de lucht pakken met behulp van een vlindernetje'. „Ja, en Michelangelo over de be vrijding van David uit het mar mer. Allemaal mooi, en zonder inspiratie lukt niets, maar het is in de eerste plaats gewoon vak werk. Als Michelangelo niet al les van de techniek van beeld houwen had geweten had hij David nooit voltooid, en voor liedjes geldt dat precies zo. De nadruk ligt altijd op het roman tische idee dat de artiest louter met zijn inspiratie worstelt, maar het is domweg hard werk, hard vakwerk." Hoe ze spreekt over 'de taak' van de singer-songwriter is bij zonder. „Het interessantste aan singer-songwriters is dat we persoonlijke zaken bezingen, terwijl die persoonlijke zaken juist universeel zijn. Ik vind dat een mooie paradox. Dingen die we ons hele leven trachten te verbergen willen we eigenlijk met iedereen delen. Het is de taak van de artiest om daar wel over te schrijven en te zingen. Daarom heb ik ook geen pro bleem met openhartigheid. Ik ben niet uniek. Er is niets waar ik me voor moet schamen." De problemen die ze heeft, zijn naar haar mening de alledaagse, menselijke problemen die ie dereen op een bepaald moment in het leven tegenkomt. „Als je maar oud genoeg wordt." Ze ziet het als haar taak om over deze dingen te schrijven in haar liedjes. „Het werkt, dat merk ik aan de respons. Mij is opgeval len dat je die songs als het ware overleeft. Je ontwikkelt je ver der. Soms kom ik mezelf in een oude song tegen en denk ik: zo ben ik niet meer. Zo zijn mijn liedjes een weerslag van mijn le ven, een logboek." Theo Hakkert Tournee Mary Gauthier (selectie): 1 okt. Utrecht, Ekko; 2 okt. Rotter dam, Rotoivn; 3 okt. Tilburg, 013; 4 okt. Amsterdam, Paradiso; 5 okt. Brussel, Anciènne Belgique. Maastricht staat komend weekend in het teken van het jaarlijkse religieuze mu ziekfestival Musica Sacra. Het thema is God en goden en het programma bevat een aantal (wereld)premières. Jacques Giesen, de nieuwe directeur van het Theater aan het Vrijthof en in die functie eindverantwoor delijk voor het festival, was nauw betrokken bij de pro grammering van zijn eerste Mu sica Sacra. Samen met zijn pro grammeurs en die van de KRO heeft hij het thema bepaald en daar de geschikte programma's en ensembles bij gezocht. Giesen heeft iets met theologie en filosofie, dat is bekend, al is dat niet de belangrijkste reden voorde keuze. „Het thema zat in de lucht, is heel actueel. De we reld is momenteel in de war: mo notheïsme wordt als geweldda dig omschreven, God wordt dood verklaard, andere goden dringen zich op, je kunt er niet aan ontsnappen. In het festival gaan we op zoek naar uiteenlo pende godsbeelden. Het beeld dat mensen zich van God of go den maken loopt in tijden en culturen nogal uiteen. Dat heeft weer zijn weerslag op de manier waarop kunstenaars daarmee omgaan." Een oude Egyptische hymne aan de zonnegod Ra, vervat in hedendaagse klanken; psalmen in polyfone zetting of in gregori aans; Arabische verzen op Ara bische muziek; gedichten van Leo Vroman, vers getoonzet; een familietragedie in het dodenrijk en een surrealistische theater monoloog. Het is komende dagen allemaal te bekijken en beluisteren in de kerken en de theaterzalen van Maastricht. Die theatermonoloog (door het Huis van Bourgondië) en de to neelstukken Zog (van Peer Wit- tenbols) en Profeten zonder God (met onder andei-en Piex-re Bok- ma en Titus Muizelaar) vex-ra- den de inbreng van Giesen: hij was jarenlang directeur van de toneelacademie in Maastxïcht. Ook in het aantrekken van Lim burgse ensembles als het Lim burgs Symphonie Orkest (LSO), Collegium Ad Mosam, Studium Chorale en Ensemble '88, is zijn hand bespeui'baar. „Ik heb na drukkelijk naar de omgeving gekeken. Plet festival moet een regionale inbedding hebben." In dat kader moet ook de samen werking met het Maastrichts Conservatorium worden gezien, die resulteei'de in het project Systemen van het Duitse ArToll ensemble. Dat zal acht liedex-en uitvoeren op gedichten van Leo Vroman, getoonzet door compo nisten die vorig jaar afstudeer den aan het Maastx-ichts mu ziekinstituut: Robex-t Weirauch, Wolfgang Güdden en Raimund Phillipi. En dat zijn niet de enige premiè res. Giesen: „Het is de bedoeling dat de ensembles met nieuwe programma's komen. Wat ze hier doen, moet speciaal voor ons zijn gemaakt. Dat maakt het festival speciaal en specifiek." Zo heeft de ox-ganisatie aan Jan Vxiend een compositieopdracht gegeven voor een groot werk voor koor en orkest dat nauw aansluit bij het festivalthema. Het werk, Hymn to Ra, wordt vandaag in premièi-e uitgevoerd door het LSO en Cappella Am sterdam, met Ed Spanjaard als dirigent en sopraan Ingrid Kap- pelle en bariton Frans Fiselier als solisten. Actuele zaken als het broeikas effect en de klimaatsverande ringen hebben de componist op het idee gebracht de x-elatie tus sen zon en aai-de muzikaal uit te werken. Vriend heeft daarbij gebruik gemaakt van de Engel se vertaling van een tekst uit een grote zonnehymne van pharao Akhenaten, die hij vervormd heeft tot een soort hybride tekst. Deze hymne wordt - in, het En gels - afgewisseld met natuur kundige gegevens over de zon, een korte aamoeping in Sans krit tot Hindu-zonnegod Savi- tri en enkele citaten uit Niez- sches Also sprach Zarathustra. „Het werk getuigt van de enor me grootsheid van de zon", ver telt Vriend. „Het heeft geen uit gesproken religieuze stemming, het is veel ruiger. Ik heb met heel veel kwasten gewerkt.Hij heeft zich niet 'beperkt' tot het idioom van zijn vroegere com posities, die sterk beïnvloed zijn door componisten als Xenakis en Varèse. „Ik put nu uit mijn hele muzikale bagage. Alle gra daties, van simpel en traditio neel tot complex en experimen teel, zijn in het werk terug te vinden." Ook Studium Chorale presen teert twee wereldpremières op het festival: Feierliche Abend- musik van Daan Manneke en A thin Place van Lowell Dijkstra. Het werk van Manneke is een groot monumentaal wei-k, een 'conceit voor koor', waar je vol gens dirigent Hans Leenders I 'lang in kunt verwijlen'. „Het is een werk in drie delen, die qua sfeer totaal van elkaar verschil- len. Op mijn vei-zoek gebruikt 1 Manneke voor het eerst een Duitse tekst (van Hermann Hes- se). Het is bijna muziek als je het leest, heel beeldend. Dat was heel inspii-ex-end voor hem." Lowell Dijkstra gebruikt in zijn A thin Place teksten uit de Car- mina Gadelica, een collectie Keltische liedex-en, zegeningen en gebeden. Jos Frusch Muziekfestival Musica Sacra in Maastricht: meer dan 25 concerten en voorstellingen, vandaag t/m zon dag 22 september; voor meer infor matie en kaartverkoop: 043- 3505555. Studium Chorale Maria Callas Was Maria Callas een vrouw om snel verliefd op te worden? Karl van Zog- gel aarzelt heel even en stelt dan uiterst se cuur in welovexwogen woorden vast: „Ze was een vrouw waar mannen naar keken. Maar ze was in de omgang vast niet gemak kelijk. Dat zal voor een deel gekomen zijn door alle aandacht die ze kreeg, maar voor een ander deel was dat haar natuur. Als zan geres was ze in elk geval de grootste." Maandag 16 september was het een kwart eeuw geleden dat Maria Callas overleed. Een sopx-aan met de status van een popster, al bij haar leven een legende. Voor Kaïi van Zoggel een goed moment voor een biografie, een boek met de veelzeggende titel: Maria Callas, een leven als een Griekse tragedie. Nu bestaat er al een bibliotheek vol boeken over Callas. „Maar de belangstelling voor opera is op dit moment groot", vindt Van Zoggel. En: „Callas is noglang niet vergeten en een ooi'spi'onkelijk Nederlands wex-k met de meest recente infox-matie bestond nog niet." „Over haar jeugd in Griekenland, haar overleden baby van Onassis en haar tragi sche laatste wereldtournee is pas sinds koxi beti'ouwbaar gepubliceerd. En dat terwijl er nog steeds nieuw materiaal opduikt." Van Zoggel kan het weten. Sinds hij in 1988 werd gegrepen door de stem van.de Griekse operazangex-es is hij een fan. In 1990 richtte hij zelfs de Maria Callas International Club op en drie keer per jaar maakt hij voor die organisatie het Maria Callas Magazine. „Het is nooit een probleem dat blad vol te krijgen." Toch zegt hij afstand genoeg te hebben om een biografie te kunnen schrijven. „Ik had natuurlijk ook een boek over Renate Tebal- di kunnen schrijven, maar met haar leven ben je met een paar bladzijden klaar. In het leven van Callas is nu eenmaal zo veel ge beurd." In zijn boek mijdt hij sensatie.,Ik baseer me op historische feiten. Maar een kenner van opera of klassieke muziek ben ik niet. Daar om heb ik bij voorbeeld een bijlage opgeno men met de weei-slag van het debat dat een aantal deskundigen na haar dood heeft ge houden. Het boek was ook nodig omdat er zo veel over haar is gepubliceerd dat vol zit met fouten. En al die fouten woi-den dan door anderen weer ovex-genomen." Via zijn club zegt hij een stroom van verifieei-bare gege vens te hebben verzameld. En die vox-men nu de basis voor dat boek. Zo beschrijft hij de mythe rond haar specta culaire vermagei-ing van 100 naar 60 kilo. Was ze daarvoor nog een stevige diva, in het boek staat een foto van een lange slanke vrouw in bikini. Een aanti-ekkelijk fotomo del? Nee, Callas. Kwam het door een lint worm, of juist door de reactie daarop? Een pastafabrikant, familie van paus Pius XII, adverteerde dat juist deze pasta dat wonder had verricht. Niets was minder waar en dus wilde ze een proces. Zelfs de paus kon haar tijdens een audiëntie niet op andere gedach ten brengen. „Mij boeit voox-al de emotie in haar stem. Als je haar eenmaal een rol hebt hoi-en zingen, valt die bij een ander altijd tegen. Dat xs het dan gewoon net niet. Ze was veelzijdig in haar eenzijdigheid: ze zong geen liederen of oratoi-ia, maar zong binnen de opera bel canto, Wagner én Puccini. Heel bijzonder Bovendien had ze een bereik van bijna drie octaven. En dan dat timbre. Er zat drama in. Voor een deel is dat aangebox-en. Maar het is ook een kwestie van oefening. Ze had een uitstekende lerares en moeder die haar enorm stimuleerdenDat heeft ze haar vaak vei-weten. Maar ze had ook de wil om dat te bereiken." Dat ze zo beroemd kon worden is ook te dan ken aan de langspeelplaat, die zich tegelij kertijd met haar caiTièx-e ontwikkelde. „Haar stem moest je eigenlijk ervaren in het theater Daar creëerde ze grote rollen. Want mede dankzij regisseui-s als Visconti en Zef- firelli groeide ze ook uit tot een groot actri ce. Maar wie kon daar in het theater getuige van zijn? De plaat is dan tenminste iets. De DVD zou vandaag de dag een uitkomst zijn geweest. Helaas is er heel weinig beeldma teriaal van haar bekend." Hoe ze zich ontwikkelde is te horen op de bij het boek gevoegde cd. Die begint met haar x-adiodebuut van 1935 tijdens een talenten jacht in New Yox'k, waar ze als Grieks immi grantenkind woonde, gevolgd door een x-eeks opnamen die laten hoi-en hoe ze zich ontwikkelde. Maar die ook aantonen hoe haar stem het later liet afweten. Maar in 'Col sorriso d'innocenza' uit Bellini's 'II Pi- rata', opgenomen in het Amsterdamse Con certgebouw tijdens het Holland Festival van 1959, is ze nog net in topvorm. Van Zoggel wijdt er een heel, soms zelfs kos telijk hoofdstuk aan en citeert uitbundig uit memoires en kranten. Daai-na brak ze met haar man Meneghini. In het boek schrijft Van Zoggel dat ze er genoeg vön had dat hij haar leven tot in detail regisseex-de en viel vervolgens voor de Griekse i-eder Onassis, die zich helemaal niet voor carrière interes seert. Als lid van de internationale jetset be gint ze dan een grote rol te spelen in de rod delbladen, een pauze in haar carrière. „Toch voelde ze beslist ook aan dat ze aan iets anders toe was, dat haar stem achteruit ging. Maar als ze een andere man had ont moet, die zich wel voor haar werk interes seerde, had ze vast langer gezongen, zij het alleen in x-ollen die haar op dat moment zou den hebben gepast. Toen Onassis haar liet vallen voor Jacqueline Kennedy, heeft ze nog geprobeerd terug te komen. Maar haar stem was al kapot. Het Concertgebouw kx-eeg ze toen nog wel vol, maar het publiek kwam voor de legende." Van Zoggel citeert een veelzeggende krantenkop: 'Tragische triomf La Callas'. In het laatste hoofdstuk beschx-ijft hij dan haar laatste ti-agische jaren in Parijs, waar ze 53 jaar oud op 16 september 1977 over lijdt aan een hartaanval. Hans Visser Karl H. van Zoggel: Maria Callas. leven als een Griekse tragedie' - Uitgeverij Tirion, 248 blz., met cd. €35,90.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2002 | | pagina 30