Toekomst ruimtestation onzeker
PZC
Schelpen ontsluieren
geheimen van het leven
Activiteiten in het sinds enkele jaren om de aarde cirkelende ISS op laag pitje
Vinlandkaart
weer betwist
Paddestoelen tegen kanker
Lianen verstikken het regenwoud
Tocht door het menselijk lichaam
postzegels
swb
maandag 16 september 2002
door Ben Apeldoorn
NEW YORK - De activiteiten in
het sinds enkele jaren om de
aarde cirkelende Internationale
Ruimtestation ISS (Internatio
nal Space Station) zijn op een
laag pitje gezet. Tegelijkertijd
wordt de uitbouw van liet ISS
vertraagd, en zal hij niet zo uit
gebreid worden als aanvanke
lijk gepland. De kosten zijn ge
woon te hoog, en de mondiale
economie zit in een dip.
Er is een lichtpunt: de drie as
tronauten, die nu al enkele
maanden in het ISS werken, la
gen op 25 augustus met hun
werkzaamheden ruim vijf
werkuren voor op het geplande
schema. Minder leuk is dat
het drietal, twee Russen en
een Amerikaanse, daar voorlo
pig gedwongen zal moeten blij
ven.
Ongeveer een maand geleden
ontdekte men haarscheurtjes in
de toevoerleidingen naar de
brandstofpompen van de com
plete vloot space shuttles. On
derzoek toonde aan dat dit
'waarschijnlijk geen gevaren'
tijdens lanceringen zou opleve
ren, maar als er iets is waar ze bij
de Nasa niet op zitten te wach
ten, dan is dat wel een herhaling
van de ramp met het ruimteveer
Challenger op 28 januari 1986,
die zeven astronauten het leven
kostte. Daarom worden de aan
getaste leidingen in alle vier be
schikbare ruimteveren, waar
mee astronauten van en naar het
ISS worden vervoerd, vervan
gen. Dat houdt de shuttle-vloot
naar verwachting tot en met ok
tober aan de grond.
Uitbreidingen
Ondertussen zal er zo goed als
zeker niets terecht komen van
het enorme, honderden meters
grote ruimtestation, zoals men
zich dat nog tot enkele jaren ge
leden voorstelde. Het ISS zal de
komende jaren amper half zo
groot worden. De thans geplan
de uitbreidingen zullen boven
dien in een sterk veilraagd tem
po worden gerealiseerd, ook al
omdat het aantal vluchten naar
het ISS zo ongeveer gehalveerd
door Martijn Hover
LONDEN - Een hernieuwde
discussie is losgebarsten over de
'Vinlandkaart', een vermeend
middeleeuwse landkaart waar
op niet alleen Europa en Noord-
Afrika, maar ook Groenland en
een stuk van Noord-Amerika te
zien zijn.
Omdat de kaart, die in het bezit
is van de Amerikaanse Yale uni
versiteit, is aangetroffen in een
manuscript dat dateert van vóór
1492, zou ze aantonen dat Ame
rika niet door Columbus is
'ontdekt', maar door de Vikin
gen Leif en Bjarni in de elfde
eeuw.
Dat laatste wordt niet betwij
feld, maar of de Vinlandkaart er
het authentieke bewijs van is
welIn de j aren zeventig werd de
inkt waarmee de kaart is gete
kend geanalyseerd, met als uit
komst dat hij titaniumdioxide
bevatte, een component dat pas
in de jaren twintig van de vorige
eeuw aan inkt werd toegevoegd.
Halverwege de jaren negentig
werd het perkament onderzocht
waarop de kaart is getekend
door Jacqueline Olin van het
Smithsonian Institution in
Washington. Zij concludeerde
dat het perkament waarschijn
lijk dateert uit omstreeks 1434,
bijna 60 jaar vóór Columbus'
eerste reis naar Amerika.
Een nieuw onderzoek van Robin
Clark van het University Colle
ge in Londen bevestigde deze
maand echter de bevindingen
van het eerdere onderzoek naai
de ouderdom van de inkt.
Wat Jacqueline Olin betreft is
het debat echter nog niet voor
bij. Zij denkt dat het titanium
dioxide dat in de inkt op het per
kament is aangetroffen, wel
degelijk het product kan zijn
van het chemische verval van
een of andere, op ijzerverbin
dingen gebaseerde inkt uit de
Middeleeuwen. Olin wijst erop
dat slechts weinig inktsoorten
uit die tijd daadwerkelijk op
hun chemische samenstelling
zijn onderzocht.
Historici blijven er intussen van
overtuigd dat de kaart een ver
valsing is. Zo bevat de Latijnse
tekst op de kaart ongebruikelij
ke fouten. Ook is de oriëntatie
van de kaart noordwaarts, ter
wijl de meeste kaarten in de be
treffende periode oostwaarts
gericht waren.
Volgens de Amerikaanse onder
zoekster Kirsten Seaver is de
vervalsing het werk van de Oos
tenrijkse monnik Joseph Fi
scher. Die zou de kaart in de ja
ren dertig van de vorige eeuw
hebben getekend. GPD
is. Men gaat nu uit van maxi
maal vier vluchten per jaar.
Dat heeft ook consequenties
voor de aantallen astronauten,
die het ISS gezamenlijk moeten
bemannen: geen 'tientallen',
maar 'liever drie'. Uiteraard is
dat ook van invloed op de aan
tallen experimenten die men
oorspronkelijk in het ISS had
gepland. Minder ruimte bete
kent immers minder toestellen,
en minder mensen, minder han
den.
Het huidige onderzoek in het
ISS spitst zich toe op de invloed
van gewichtloosheid op tal van
(te maken) materialen, en op het
menselijke lichaam. Daarnaast
zijn geautomatiseerde camera's
en gevoelige sensoren continu
op de onderliggende aarde ge
richt, om de vele processen te
land, ter zee en in de lucht te re
gistreren. Dit in het kader van
Nasa's Earthwatch-project,
waarin vele honderden weten
schappers en instituten over de
gehele wereld samenwerken,
maar waarvoor de noodzakelij-
De Amerikaanse astronaute Peggy Whitson maakt zich klaar voor
een ruimtewandeling. foto NASA/ISS
ke middelen vanaf volgend jaar
door de VS vrijwel zeker nog
verder worden gekort.
Vorig j aar al werd Nasa door het
Witte Huis verordonneerd te
streven naar een ruimtestation
met een permanente bemanning
van drie. Grotere bemanningen
stond het Witte Huis alleen toe
als Nasa erin zou slagen dat te
realiseren binnen het afge
slankte budget voor drie astro
nauten. Behalve in ruimte
vaartkringen in de Verenigde
Staten zelf, staken ook stormen
van kritiek en protest op bij we
tenschappers over de gehele we
reld en bij de Europese ruimte
vaartorganisatie Esa en de
Japanse Nasda. Die doen ook
mee in het ISS-project.
Controles
De belangrijkste klacht is dat
een driekoppige bemanning
niet in staat is al het werk aan
boord te verrichten. Veel expe
rimenten vinden weliswaar gro
tendeels automatisch plaats,
maar er zijn toch veel geregelde,
deels steekproefsgewijze con
troles nodig voor de voortgang.
Astronauten besteden overi
gens maar een deel van hun
werktijd aan puur wetenschap
pelijk onderzoek. De hardware
van het ISS vereist ook geregel
de, intensieve controles. Soms
zijn zeer tijdrovende ruimte
wandelingen nodig voor het
aanbrengen van toestellen aan
de buitenkant van het station.
Bovendien moeten de astronau
ten veel lichaamsoefeningen
doen om enigszins in conditie te
blijven.
Het ISS is geregeld ook vanuit
Nederland aan de avond- en
nachthemel te zien, als een vrij
heldere 'ster' (als gevolg van er
op schijnend zonlicht), die zich
ongeveer net zo snel aan de he
mel verplaatst als een hoogvlie
gend vliegtuig. Op welke tijden
het ISS te zien is, kan men na
gaan op http://spaceflight.nas-
a.gov/station/ en helemaal aan
het eind, onder RealTime Sta
tion Data, te klikken op Can I
see the space station from my
back yard?
Het maakt namelijk nogal wat
uit of u kijkt vanuit Groningen
of vanuit Maastricht. Tussen
beidesteden liggenbijna 300 ki
lometers, en dat is ook zo onge
veer de hoogte waarop het ISS
rond de aarde draait. Tot enige
tijd geleden ging men er vanuit
dat het bewegende 'sterretje'
binnen enkele jaren zou uit
groeien tot een oogverblindende
ster. De komende jaren kunt u
met eigen ogen constateren dat
de groei daarboven maar heel
langzaam gaat.GPD
Medio juni van dit jaar werd deze foto van het ISS gemaakt. Op de voorgrond de Russische Zvezda-module; daarachter de twee grote Unity- en Destiny-verblij ven. Op de ach
tergrond ontkoppelt de space shuttle Endeavour zich net van het ISS. De Endeavour bracht de bemanning, die nu nog steeds in het ISS zit. foto NASA/ISS
door Peter de Jaeger
WAGENINGEN - De evolutie
verloopt volgens economische
wetten van vraag en aanbod.
Dat idee komt van Geerat Ver-
meij, de internationaal be
roemde schelpendeskundige.
Deze week was hij in Neder
land om zijn ideëen toe te lich
ten.
Geerat Vermeij (55) is blind,
woont in Amerika sinds zijn
negende jaar, en is wereldwijd
vermaard om zijn kennis van
de schelpen. Hij spreekt nog
vloeiend Nederlands. Al op
vierjarige leeftijd raakte hij
het licht in beide ogen kwijt,
maar ondanks - of misschien
wel dank zij - deze handicap is
hij uitgegroeid tot een wereld
vermaarde bioloog.
Voor de blinde wetenschapper
zijn schelpen een draagbaar
museum: tastbare beeldhouw
werken die de geheimen van
het leven ontsluieren. In zijn
autobiografie Privileged
handsschrijft hij: „Mijn bele
vingswereld werd niet zwart of
hopeloos. Het sprankelde als
nooit tevoren, maar nu met ge
luiden, geuren, vormen en tex
turen".
Zijn fascinatie voor schelpen
begon al in de vierde klas op de
lagere school in het plaatsje
Dover, New Jersey. Zijn juf
bracht schelpen mee uit Flori
da en liet die door de klas gaan.
„Ze waren totaal anders dan
de schelpen die ik als kind
langs de Groningse kust had
verzameld. De tropische schel
pen waren een esthetische ge
waarwording die ik niet eerder
had beleefd", herinnert hij
zich. Vanaf die dag was zijn
wetenschappelijke interesse in
zeeschelpen geboren.
Nu werkt Vermeij als hoogle
raar biologie aan de universi
teit van Californië in Davis.
Hij is vooral bekend geworden
om zijn theorie over de miljoe
nen jaren durende wapenwed
loop tussen zeeschelpdieren.
Door onderlinge competitie
passen roofdier en prooi zich in
Schelpendeskundige Geerat Vermeij: „Alle planten en dieren ontwikkelen en bestaan in een wereld
van vraag en aanbod, mogelijkheden en risico's." foto GPD
de tijd voortdurend aan. Aan
de hand van fossielen van
maanslakken en mosselschel
pen, van 300.000 tot zeventig
miljoen jaar oud, stuitten zijn
collega's op de eerste bewijzen.
De maanslak boort een gat in
de mossel om vervolgens het
dode weekdier te verorberen.
Het gat in het fossiel werd naar
verloop van tijd steeds groter,
terwijl het kalkdeksel van de
mossel dikker werd. Zelf heeft
hij bewijzen van de wapen
wedloop gevonden bij mollus-
ken (weekdieren) en schelp-
brekende en indringende
roofdieren als vissen, krabben
en zeesterren. „De huidige
weekdieren zijn beter gepant
serd en de belagers zijn uitge
rust met sterkere scharen en
kaken".
Volgens de bioloog is die evolu
tionaire wapenwedloop in de
natuur alleen mogelijk bij eco
nomische groei. „Alle planten
en dieren ontwikkelen en be
staan in een wereld van vraag
en aanbod, mogelijkheden en
risico's. Als zij met elkaar con
curreren wint de ene partij
meer of verliest minder dan de
andere. De winnaar verkrijgt
op die manier meer macht. En
die onderlinge machtsstrijd
bepaalt het wankele even
wicht in het ecosysteem".
Volgens Vermeij is het goed
mogelijk dat evolutie tijdelijk
stilstaat. Tijdelijk betekent
dan vele duizenden jaren of
zelfs enkele miljoenen jaren.
„Ik beschouw evolutie als een
episodisch proces, dus met in
gebouwde perioden van rust
waarin er weinig gebeurt. In
die rustfase is de situatie niet
perfect, integendeel. Aanpas
singen zijn nooit volmaakt,
maar soms kan een verbetering
in de ene richting een verlies
betekenen op een ander ter
rein. En als dat verlies te kost
baar is, staat de evolutie voor
lopig stil."
Een andere tegendraadse op
vatting heeft Vermeij over in
vasies van vreemde soorten.
Meestal worden die gezien als
bedreigend voor de biodiversi
teit, omdat het ten koste zou
gaan van inheemse soorten.
Maar Verweij denkt dat dit
vaak een emotionele mening is,
die nergens op is gebaseerd.
„In sommige gevallen biedt in
vasie zelfs voordelen. Zo is de
fauna van de Noordelijke At
lantische Oceaan veel rijker
geworden toen drie miljoen
jaar geleden honderden soor
ten emigreerden vanuit de
Grote Oceaan. Dat kon na het
wegvallen van de natuurlijke
barrière bij de Beringstraat.
Op Hawaï is onbedoeld een
boomsoort terecht gekomen,
die in staat is om stikstof te
maken via bacteriën op zijn
wortels. Dat is nuttig voor om
ringende planten.
Verweij werkt aan een boek
over economie en evolutie. Dat
zal pas in 2004 in de winkel lig
gen. Op het gebied van onder
zoek is hij op dit moment druk
bezig het patroon van uitster
ving van soorten in Florida en
aangrenzend tropisch Ameri
ka in kaart te brengen. Hij
heeft onder meer gevonden dat
de Atlantische Oceaan in de
loop der tijd steeds minder
voedsel bevat, terwijl de Grote
Oceaan juist rijker is geworden
aan plankton en algen. Wel
licht is dat onderscheid te ver
klaren door het ontstaan van
de landengte bij Panama.
„Opvallend is dat de soorten
die het hebben overleefd klei
ner zijn, omdat ze minder te
eten hebben. Dat is duidelijk
een aanpassing ingegeven
door de economie." GPD
LONDEN - Het eten van exotische paddestoelen luidt wel
licht een nieuw tijdperk in van de strijd tegen kanker. Dat be
weren onderzoekers van het Britse Kankerinstituut in een
rapport. De wetenschappers baseren zich op resultaten die
zijn behaald in Japan, Korea en China. Daar zijn proeven ge
daan met geneeskrachtige paddestoelen, die tumoren tegen
gaan en het afweersysteem stimuleren.
Het rapport toont ook bewijzen van studies uit het Verre Oos
ten dat sommige paddestoelen de neveneffecten van bestra
tings- en chemotherapie verminderen. Tegelijk verhoogt het
de levenskwaliteit van patiënten met kanker in een vergevor
derd stadium. Chemische componenten in de paddestoelen
zouden het leven van de patiënten verlengen. Richard Sulli
van, leider van de studie, hoopt dat de resultaten uit Azië de
westerse geneesheren aanzet tot nadere studie.
Volgens professor Sullivan werken veel paddestoelen choles
terolverlagend en zijn daarom gunstig voor preventie van
hart- en vaatziekten. Uit een 14-jarige studie onder padde
stoelenkwekers in het Japanse district Nagano blijkt dat
mensen die regelmatig paddestoelen eten minder kans heb
ben om te sterven aan kanker. Gemiddeld stierf in het district
één op de zeshonderd inwoners aan kanker, terwijl dat per
centage slechts één op de duizend is onder kwekers van eetba
re paddestoelen. GPD
LEEDS - De lianen waarmee Tarzan zich door de jungle
placht te verplaatsen zijn in feite helemaal geen vervoermid
del, maar een onkruid dat in toenemende mate de bomen van
tropische regenwouden bedreigt. Dat melden onderzoekers in
het tijdschrift Nature.
De onderzoekers, onder leiding van Oliver Phillips van de
universiteit van Leeds, constateren dat in het regenwoud van
het westelijk Amazonegebied van Peru, Bolivia en Ecuador
het aantal lianen de afgelopen twintig jaar is verdubbeld. De
lianen, klimplanten die de omvang van een regenpijp kunnen
krijgen, zijn zwaar genoeg om door hun gewicht alleen al tak
ken van bomen te doen afbreken. Ook houden ze het zonlicht
tegen, waardoor de groei van de bomen wordt gehinderd.
GPD
AMSTERDAM - Een reis door het menselijk lichaam, van de
knieholte via de aderen naar de baarmoeder en de hersenen,
Binnen een paar jaar moet dat mogelijk zijn. Dan is het de be
doeling dat langs de snelweg in Amsterdam Zuidoost een 35
meter hoog lichaam staat dat uitkijkt over de stad, Corpusge- I
naamd.
Het idee komt van twee projectontwikkelaars, W. van de Vis
van PBV Architecten in Den Haag en H. Remmers van Reco
Productions in Amsterdam. De plannen en tekeningen liggen
al klaar. Bezoekers komen via de knieholte binnen en lopen
door aderen naar de baarmoeder, ruggenwervels en longen
omhoog naar de hersenen.
Bij de ruggenwervels kunnen mensen in een soort amfitheater
plaatsnemen en kijken wat er met de rug gebeurt als je opstaat
of bukt. In de longen moet duidelijk worden hoe teer neerslaat
op de longblaasjes als je een sigaret rookt. Boven in het li
chaam, bij het oog, wordt de wereld enorm groot. Daar kun
nen bezoekers ervaren hoe een lens van een oog werkt, als ze
door het oog naar buiten kijken.
Professor P. Voute van het Academisch Medisch Centrum
Amsterdam geeft Van de Vis en Remmers advies over hoe het
lichaam in te vullen. Voute: „De attractie moet de mensen be
wust maken hoe hun lichaam werkt en hoe zij gezonder kun
nen leven." Remmers hoopt in 2005 Corpus te openen. ANP
De Verenigde Naties hebben
30 augustus met de achtste
serie Werelderfgoed een dub
belslag geslagen. Twee van de
zes zegels, die Italiaans erfgoed
als onderwerp hebben, zijn na
melijk tevens een gemeenschap
pelijke uitgifte met Italië. Kort
om een serie voor verzamelaars
van het thema Werelderfgoed,
gemeenschappelijke uitgiften
en natuurlijk voor filatelisten
die Italië in hun portefeuille
hebben.
Op de zegels beelden van zes van
de 35 Italiaanse cultuur- en na
tuurmonumenten die op de We
relderfgoedlij st van de UNES-
CO staan: Florence, sinds 1982
(37 dollarcent), de kust van
Amalfi, 1997 (70c), Pisa, 1987
(0,90 Zwitserse frank), de vul
kanische eilanden Isole Eólie o
Lipari in de Thyrreense Zee, 40
km boven Sicilië, 2000 (1,30 Zw.
fr.), Pompeii, 1997 0,51) en Ro
me, 1980 0,58).
zegels die op hun beurt zegels
laten zien die in de loop der ja
ren zijn uitgegeven. Op een 9
rappen-zegel bij voorbeeld de
zegel die in 1927 verscheen naar
aanleiding van de grootste na
tuurramp (de overstromingen
van de Rijn) die Liechtenstein in
de twintigste eeuw trof; de an
dere zegel (1,30 fr.) is geheel
gewijd aan het vorstenhuis.
Thema's: vorstenhuizen en ze
gels-op-zegels.
Er zijn ook drie zogenoemde
prestigeboekjes uitgegeven, ge
baseerd op de beelden van de zes
zegels, maar wel in andere
waarden. Het VS-boekje bevat
een velletje met vier zegels van
5c en drie velletjes met 4 x
15e-zegels, het Zwitserse boek
je telt een velletje met 4 zegels
van 0,10 fr. en 3 velletjes met 4 x
0,20 fr.-zegels en het Oosten
rijkse 4x0,07 en 3x4x0,15.
Eei'dere VN-Werelderfgoedse-
ries waren gewijd aan: 1984, het
fort St. Angelo in Vittoriosa,
Malta en het nationale park Los
Glaciares, Argentinië; 1992, het
nationale park Sagarmatha,
Nepal en Stonehenge in Groot-
-Brittannië; 1997, de terracot
tastrijders uit het graf van kei
zer Qin Shi Huangdi bij Xian,
China; 1998, Slot Schönbrunn,
Wenen; nationale parken in Au
stralië; 2000, monumenten in
Spanje, 2001, monumenten in
Japan en op 1 januari j.l. monu
menten in Oostenrijk.
Op 1 februari 1912 werden in
Liechtenstein de eerste postze
gels uitgegeven. Negentig jaar
Liechtensteinse zegels werd on
der andere gevierd met de mul
tilaterale postzegeltentoonstel
ling Liba.02 die begin augustus
in Vaduz werd gehouden en met
de uitgifte (8 augustus) van twee
Over het vorstenhuis gespro
ken, op 3 juni verschenen twee
portretzegels waarop vorstin
Marie (3,00 fr.) en vorst
Hans-Adam II (3,50 fr.); op 8 au
gustus was het de beurt aan erf-
prinses Sophie (2,00 fr.) en erf
prins Alois (2,50fr.).
De derde emissiedag van dit
jaar (8/8) werd afgerond met de
uitgifte van drie zegels waarop
orchideeën pronken: pipogium
aphyllum (70 rp.), Ophrysinsec-
tifera (1,20 fr.) en Nigritella ni
gra (1,30 fr.).
De Verenigde Staten herdach
ten op 19 augustus een van hun
grootste dichters, Ogden Nash,
die honderd jaar geleden werd
geboren (overleden in 1971),
met een (portret)zegel van 37c.
De achtergrond van de zegels
wordt gevormd door regels uit
zes gedichten: The Turtle, The
Cow, Crossing the Dorder, The
Kitten, Limerick One en The
Camel.
The Ogden-zegel is de achttien
de in de literaire reeks. Eerder
verschenen: 1979, John Stein
beck; 1980, Edith Wharton;
1983, Nathaniel Hawthorne;
1984, Herman Merville; 1986,
T.S. Eliot; 1987, William Faulk
ner; 1989, Ernest Hemingway;
1990, Marianne Moore; 1991,
William Saroyan (een gemeen
schappelijke uitgifte met Rus
land); 1992, Dorothy Parker;
1994, James Thurber; 1995,
Tennessee Williams; 1996, F.
Scott Fitzgerald; 1997, Thorn
ton Wilder; 1998, Stephen Vin
cent Benet; 1999, Ayn Rand en
2000, Thomas Wolfe.
Hero Wit
