Hoeve van
Huygens is
een juweel
Gras overwoekert ingezaaide bloemranden
Weer 'n zeune van 'n oönbekènde moeder doad
^EK\
Of FózeK
maandag 16 september 2002
De zeventiende eeuw
staat bol van de symbo
liek. Dat zie je - als je er iets
van weet - op alle schilderij
en van onze grote meesters.
Je ziet het ook op de juwelen
van boerderijen die in Zee
land in de Gouden Eeuw ge
bouwd zijn. Harten, kruisen,
wybervormige tekens, le
vensbomen, zonneraderen,
paarden, opgaande zonnen
en zo meer. Eén van de mooi
ste hoeves van Zeeland staat
in de verafgelegen polders
achter Sint-Annaland, hoog
in het noorden van Tholen.
1 "N.
erfgoed
De hoeve is in 1662 gebouwd
door de familie Huygens en
aanverwanten. Bepaald veilig is
het daar nou nooit geweest.
Hoewel de Anna Vosdijkpolder
en het aangrenzende Mogger-
shil al omstreeks 1430 zijn inge
polderd, ken ik geen gebied in
Zeeland waar de zee zo vaak en
zo heftig tekeer is gegaan als
daar. Als je gaat turven in de pe
riode tussen de eerste droogleg
ging in het begin van de vijftien
de eeuw tot en met de twintigste
eeuw, kom je op het respectabe
le aantal van negen of tien dijk
doorbraken. Soms bleef de pol
der meer dan dertig jaar drijven
voor men weer begon met
droogmaken. Maar altijd weer
kwamen er toch nieuwe dijken,
mensen en hoeves. Zo ergens,
dan is hier onze wapenspreuk
van toepassing: 'Lukt et
vandaege nie, dan merrege wè'.
In 1953 stond het water nog een
paar meter hoog rond en in de
gebouwen van de boerderij.
Maar hoe dan ook, de Huygens'
durfden het omstreeks 1660 aan
om in deze zeer calamiteuze pol
der een boerderij te bouwen. Ze
schijnen daarvoor nog wel de
binnendijk (naar de Mogger-
shilpolder, die het gevaarlijkst
lag) en de buitendijk naar het
Mastgat versterkt te hebben.
Maar risico's nemen lag wel in
de aard van de HuygensZe wa
ren bij de Oranjes in die tijd niet
anders gewend. Drie generaties
Huygens hebben de Oranjes
gediend. Opa Huygens als secre
taris/geheimraad van prins
Maurits. Constantijn - de be
kendste - in dezelfde functie
voor Frederik Hendrik en Wil
lem II. Daarnaast was hij ook
president van de Domeinraad;
dat betekende dat hij alle eigen
dommen van de Oranjes be
stuurde en beheerde. In feite -
naar hedendaagse maatstaven
omgezet - was hij een soort mi
nister van Binnenlandse Zaken.
Zijn zoon, Constantijn jr., volg
de hem weer op en kreeg dezelf
de functies bij Koning Willem
HL De Oranjes waren wel eens
in Den Haag, maar trokken
meestal door de hele republiek
of vochten in het zuiden. Zee
land werd vaak bezocht. Door
de Oranjes en door de Huygens',
soms samen, soms apart. Con
stantijn sr. kende Zeeland al
sinds zijn jeugd, toen hij als 21-
jarig beginnend advocaat in de
leer was bij mr. de Hubert in Zie-
rikzee en Middelburg.
Vruchtbaar
De polders boven Sint-Anna
land waren uitermate vrucht
baar. Ze mochten dan in de
gevaarlijke flessenhals van
Mastgat en Krabbekreek liggen;
daardoor waren ze ook niet zo
duur in aankoop. En via de
Oranjes, die een aantal heerlijke
(ambachts)rechten van de van
Borsseles hadden overgenomen
(de oorspronkelijke bezitters),
kwamen de polders bij de Huy
gens'. In naam kwamen ze in ei
gendom van Philips Doublet,
maar dat was de zoon van Huy
gens' zuster, voor wie hij ook de
zakelijke belangen behartigde.
Bovendien werd Suzanne, de
dochter van Constantijn, hevig
verliefd op haar neef Philips en
trouwde uiteindelijk met hem.
Niet voor lang, want Philips
Doublet overleed al op 32-jarige
leeftijd. In ieder geval was de
bruiloft van Suzanne en Philips
in 1660 dé society-gebeurtenis
van Den Haag in dat jaar. Tout
La Haye was aanwezig, de
Franse ambassadeur was ere
gast, en er was een onwaar
schijnlijk mooi cadeau voor de
bruid: een te bouwen hoeve in de
Anna Vosdijkpolder. Niet om
permanent in te wonen, maar
als aardig zomerverblijf om af
en toe eens naar toe te gaan. De
Huygens' hadden er al meerde
re. Pa Constantijn had naast
zijn riante woning op het Bin
nenhof een buitenverblijf in
Voorburg (Hofwijck) en een
landgoed met boerderij in Zuili-
chem. Broer Christiaan, de ge
niale geleerde, woonde meestal
in Parijs, en had tussen Den
Haag en Parijs ook een paar
huisjes voor de tussenstops. Su-
zanna kreeg haar herenboerde
rij met de polders eromheen
in Tholen. Dat lag mooi op de
(vaar)weg naar het zuiden. Ook
handig voor pa Constantijn als
hij naar Zeeland ging en voor
Christiaan als eerste pleister
plaats op weg naar Frankrijk.
De boerderij werd toepasselijk
Zeezicht genoemd en was een
fraai geheel, helemaal omgeven
door grachten, en gebouwd met
een grote schuur. Het pronkstuk
werd echter de woning. Groot en
hoog, met een prachtige trapge-
Meisen, noe mö je toch 's
komme luustere, 't is ge
woon verschrikkelijk, riep
omoe Bijloo naè benee.
Mien toekomstige moeder in
nog 'npaèr taantes, aollemaaèle
op jeugdige leeftied, rènden de
trap op. Vö 't daèkraèm stieng
mien groatmoeder mee 'n ver
drietig gezicht. De meisen ver
drongen zich om d'r eene. Ssst,
deeje ze tegen mekaore. Stille
weze...
't Was 'n rustige lènteaèvend,
zöas je die vroeger kon De stil
te wier nog niet verscheurd deü
automotoren in brommers. Ho-
agstens 't gekries van 'n eênzaè-
me reiger verbrak de stilte.
Aèdemloas stienge mien groat
moeder in d'r dochters vö 't zol-
derraèm van 't ouderlijk uus, op
de Boagerdwèg in Dreister. Toen
oarden ze 't aomaè. Vèrrewèg
achter den zuudelijken orizon
kloönk 'n dof gerommel.
,,'t Is t'geluud van de kanonnen
an't westelijk front", zei mien
groatmoeder dramaotisch. ,,Op
dit zèllefde oagenblik stèrreve
d'r jongemannen die mekoare
vel en rijk versierd met vele or
namenten. Geen typisch boe
renhuis, maar een echt stedelijk
patriciërshuis in de rijke stijl
van de welvarende regenten van
de Gouden Eeuw. Gebouwd van
gele ijsselsteentjes en rijkelijk
voorzien van allerlei sierele-
menten.
Spiegelschrift
En daar wordt het huis echt in
trigerend. Om te beginnen met
het bouwjaar. 'Anno 1662' is
nog noait ezien Misschien ao-
de ze kameraodjes van mekaore
kunnen weze as d'r nie persoa-
nen waère, die ze wies emaèkt
da ze mekaores vieaanden bin.
As de kanonnen even stoppe,
vechten ze vérder mee de bajo
netten. Ze stèrreve mee ver
schrikkelijke buukwoönden in
't slik van delanderieën. 'tEêni-
ge dat overbluuft is 'n geweer,
mee de bajonet in de groönd
estoke in 'n helm d'r bovenop.
Weer 'n zeune van 'n oónbekèn
de moeder doad. In dat zoönder
dat die moeder 't zélf weet."
M'n zaète an taèfel in de groate
woonkeuken van oöns uus. M'n
moeder ao vo de zöveeste keer
't veraèl uut der eige jeugd ver
téld. 't Gieng over de oorlog
14-' 18.
't Begrip oorlog in gevèchten in
de blubber van 't laand kénden
we alleêne uut de boeken. Ma de
wèrkelijkeid gieng oöns toe vér
re boven oöns petje. Ma as mien
moeder 't vertélde, was 't of je
d'r zèllef bie was. Meêsta ein
digde ze mee 't zienge van een
lied. M'n ao die liederen a zö
met rode steentjes ingemetseld
aan de achterkant van het huis.
Het staat alleen in spiegel
schrift, behalve het laatste cij
fer, de 2 dus. Net alsof de metse
laar dronken was tijdens het
werk, en pas ontnuchterde bij
het laatste stuk. Een komisch
effect geeft het wel. Aan de an
dere kant van het huis zit het on
der de dakgoot vol met harten
en wybertjes, ook weer in rode
steen. Allemaal vruchtbaar-
heidssymbolen, de wens om veel
dikkels oard da m'n ze konde
droame. Ma iedere keer was 't
moai.
Geef mij water kameraden
Want die kogel trof mij goed
En op gindse groene heuvel
Stroomde voor het eerst mijn
bloed.
Ik voelde de traènen prikke ach
ter mien oagen. Ik had gin
woard uut kunne brienge. In toe
mien moeder 'n volgend couplet
zong, droop 't waèter over mien
kaèken. Gelukkig was 't toe nét
'n bitje doönker oare, zöda ze 't
nie konde zie.
en gezonde kinderen. Het was
gebruikelijk in de zeventiende
eeuw die oude voor-christelijke
symboliek op het huis (en de
schuur) aan te brengen, maar ik
weet geen huis in Zeeland waar
men zo kwistig met harten en
dergelijke strooide als hier. De
eindgevel is een juweel van am
bachtelijke metselkunst. Ver
schillende steensoorten rond de
ramen, en een mooie uitge-
schulpte sierrand.
Het meest intrigerend echter is
Arme moeder, sprak de zuster
Ach uw zoon, hij leeft niet meer
En hij heeft zo trouw gestreden
Hij stierf op het veld van eer.
As je dae nie aardop bie zou gaè
janke mos je wè 'n aide van steên
In toe 't licht boven de taèfel
an gieng zag ik da ze aomaè 'n
bitje roaje oagen aode.
't Zou nie eêns vee jaèren mi du
re tot ok wilder van dichtebie
mee bommen in granaoten ken
nis zouwe maèke. Nauweliks
eenentwintig jaèr laèter zaète
m'n ier midden in de mobilisao-
tie.
Ik erinner mien eige dat as 'n
spannende tied. Overa wiere de
soldaoten op eroepe. De meês-
ten in Zeeland waère bie
paèrevolk. Ze droege lange wieë
jassen in lere koönten in d'r
broek. Aan d'r laèzen rienkel-
den de sporen.
Uut oönze kraèkerige radio's
kwaème dappere liederen:
'Bloönde Mientje ei 'n art van
prikkel draèd. Bluuf ma tuus.
Prikkeldraèd.' 'Rats kuch en
boanen. Is 'tsoldaotediner.' 'Wie
een opvallende, ingewikkelde
ster, half in en half op de gevel
precies in het midden van het
huis. Een stralende ster in het
middelpunt van het huis dus.
Niemand heeft of had een idee
wat die ster daar voorstelde.
Niet te vangen onder de beken
de symbolen. Geen grapje van
de metselaars. Ook Ysseldijk,
die eerder heel wat publiceerde
over deze boerderij, zwijgt over
de ster. En toch zit die opvallen
de versiering daar niet voor
niets centraal in de eindgevel.
Toen ik ging zoeken in de ge
schiedenis van de bouwheren
was ik er snel uit. Constantijn
Huygens was niet alleen een be
kend staatsman, hij was ook
musicus en dichter. Sterker nog,
hij is één van onze beroemdste
dichters. Zijn liefdesgedichten
hebben de eeuwen overleefd en
worden nog steeds in moderne
bundels opgenomen. Suzanne
van Baerlen was zijn geliefde,
en later zijn vrouw. Hij heeft
haar bezongen van zijn eerste
ontmoeting tot haar dood op
nog geen veertigjarige leeftijd.
Zijn koosnaam voor haar was
Sterre. Haar naam leeft voort in
de prachtige Sterre-gedichten.
Toen zij stierf bij de geboorte
van hun jongste kind, was hij
ontroostbaar en dichtte: 'k Ver-
langh in 't eeuioigh licht te sa
men te sien Mijn Heil, mijn
Lief, mijn lijf, mijn God, mijn
Sterre en mij.
Dochtertje
Suzanne, zijn vrouw, was zijn
Sterre. Het dochtertje dat bleef
leven bij haar dood in het
kraambed werd naar haar moe
der Suzanne genoemd. En de
diepbedroefde vader noemde
haar zijn hele leven lang - hij
zou na de dood van zijn vrouw
nog meer dan vijftig jaar leven -
'mijn liefste kind, mijn jonge
Sterre'. Toen die dochter Suzan
ne op jonge leeftijd ook een kind
kreeg, werd ze ook weer Suzan
ne genoemd - de jongste Sterre -
tot groot genoegen van de oude
Constantijn. De ster op het
Thoolse huis van de Huygens' is
een verwijzing naar de eerste ei
genares, haar moeder en haar
dochter.
Overigens heet de hoeve, die nu
voortreffelijk beheerd en onder
houden wordt door Mireille en
Arne Geluk, al weer een hele
poos Nooitgedagt. Daar zit ook
weer een merkwaardig verhaal
aan vast. Rond 1830 woonde het
geslacht Geluk er al. De boer
overleed echter op jonge leef
tijd. De boerin bleef achter met
een stel jonge kinderen en
trouwde al snel met de knecht.
Die laatste, Barend Meerman,
had er nooit van gedroomd nog
eens boer op een kapitale hoeve
te zullen worden, en veranderde
de naam van Zeezicht in Nooit
gedagt.
Gerard Smallegange
eit 'r suuker in de ertesoep edaè.
Wie eit dat edaè. (bis)'
In toe ze over de oastgrèns naè
binnenmarcheerden, waère m'n
mee z'n aollen nie stérk genoeg
om weerstand te bieden. M'n ao
oöns 'n bitje tevee zurgen
emaèkt over wie d'r suuker in de
ertesoep edaèn ao.
In miljoenen kopspiekers an
oönderduzenden laèzen ramden
oönze straèten. Uut vierkantige
smoelen kloönke onnoazele
schoolliedjes. In bie 't ziengen
van 'holderie, joechi joechi hei
tralala', goönzden boven oöns
oad in de blaauwe meilucht de
vliegtuugen die de bommen an-
brochten om strategische doe
len in oöns land te vernietigen.
Oe zouwe wilder 't oait kunne
vergeve om wa ze mee Rotter
dam edaèn
In toch, 't leven normaoliseerde
zich as van eigesIntussen bin de
meêsten, die 't mee emaèkt
overleden. An oönze naèbe-
staènden komt de taèk toe om
nieuwe vriendschappen te
sluuten.
Joop van Zijp
De muren van de woning zijn rijk versierd met ornamenten, waar
onder een ster precies in het midden van het huis.
De Bierkreek tussen IJ-
zendijke en Schoondijke
is de eerste biologische ro
zenkwekerij van Neder
land. Wat begon als een
hobby van vier vrienden,
is drie jaar later een pro
fessionele kwekerij, waar
idealisme en dadendrang
gelijk op gaan met zake
lijk inzicht en behoefte
aan perfectie. Wat blijft is
het deeltijd-ondernemer-
schap. Want Geertje van
der Krogt, Eric de Millia-
no, Marianne Lundahl en
Hans van Hage hebben er
allevier een baan bij.
foto's Dirk-Jan Gjeltema
Boerderij Nooitgedagt in de Anna Vosdijkpolder bij Sint-Annaland.
Een akkerrand is een walhalla voor
fazanten, muizen, hommels en
vlinders. Althans, als de rand in een
goede staat verkeert. Eric heeft zo'n
drie hectare akkerranden onder zijn
hoede, die hij onder het kopje 'fauna-
randen' schaart. Margrieten, koren
bloemen, klaprozen en verschillende
soorten klavers krijgen er de vrije
hand. Mooi gezicht en bovendien een
leuke business, want via het overheids
project agrarisch natuurbeheer krijgt
Eric subsidie voor het stuk natuur op
zijn lap grond. In de lente en zomer ge
nieten talloze fietsers van de kleurrijke
bloemenranden. „Mensen stappen re
gelmatig af om bloemen te plukken.
Soms midden in de nacht. Dan gaan ze
heel sneaky te werk, want veel mensen
denken dat het niet mag. Zie je ze met
een grote bos bloemen weer vertrek
ken. Maar van mij mogen ze hoor, ik
vind het echt niet erg. Die randen zijn
toch veel mooier om te bekijken dan
een aardappelveld?", aldus Eric.
Toch knaagt er iets bij natuurfreak Er
ic. Tweederde van de faunaranden ligt
er keurig bij. Ongerept, wild en daar
door voor de echte natuurliefhebber
oogstrelend. Maar de twaalf meter bre
de rand langs de rijksweg N61 is alles
behalve florissant. De toestand van dat
stuk grond is Eric een doorn in het oog.
„Het gras krijgt daar de overhand. Dat
is niet erg voor het project, ik krijg im
mers gewoon subsidie, maar het is echt
geen zicht. Ik mag dat stuk grond vol
gens de regels van het project wel op
nieuw inzaaien. De beste methode is
met behulp van chemische middelen.
Echter, dat is in het kader van het pro
ject uitgesloten. Een tweede manier is
grondbewerking, maar die werkzaam
heden mag ik volgens het programma
alleen tussen 1 maart en 30 april uit
voeren. Terwijl de maand mei de beste
periode is voor de uitputting van die
grond. Tegen beter weten in heb ik mij
dit jaar toch aan de regels gehouden.
Op 1 maart ging de ploeg erin. Ik heb
-foto Peter Nicolai
die grond acht keer omgewoeld, maar
raad eens wat als eerste weer naar bo
ven kwam: juist, gras. Dat is heel frus
trerend. Je weet eigenlijk op voorhand
dat het niet kan, maar toch doe je het.
Puur omdat de regels zo zijn."
Proefkonijn
Eric laat het er niet bij zitten. „De
ZLTO ziet nu ook in dat dit niet werkt.
Nu mag het ministerie er over oordelen.
Wij willen in deze zaak graag proefko
nijn zijn, want het is natuurlijk dood
zonde dat de kans van slagen van een
dergelijk project wordt belemmerd
door regels. Puur omdat iemand heeft
bedacht dat je na 1 mei niet mag wer
ken. Dat kan toch niet de bedoeling
zijn? Ik ben echt blij dat de huidige re
gels nu nader worden bestudeerd. Met
behulp van ervaren boeren wordt er ge
zocht naar de beste oplossing. Ik heb
goede hoop dat het in de toekomst beter
gaat."
Raymond de Frel Van de klaprozen hebben slechts enkele het overleefd.
