PZC
De grutto waakt over het weiland
Ingewikkelde relaties in het buitendijks gebied
15
15
16
16
weerwoord
Eenzame
speurder naar
het verleden
Week van het Landschap
Innovatie
noodzakelijk
bij boeren
Eén van
de mooiste
hoeves
Vérre wèg
kloónk 'n dof
gerommel
bijzonder blauw
Schijnt
herfstmaandzon
met zomerkracht,
maakt veelal
de wintermaand
ook zacht.
Nieuwe weerwoorden zijn welkom
bij de redactie PZC. postbus 18,
4380 AA, Vlissingen, fax 0118-
470102, e-niail redactie@pzc.nl
De Yerseke Moer, het laatste grote poelgebied van Zeeland.
foto's Het Zeeuwse Landschap
De door verdroging be
dreigde Yerseke Moer
staat centraal tijdens de
jaarlijkse Week van het
Landschap, die de laatste
week van september wordt
gehouden. Na een voorzich
tig begin is het initiatief van
de twaalf provinciale land
schappen, waaronder stich
ting Het Zeeuwse Land
schap, uitgegroeid tot een
evenement dat kan bogen op
enige traditie. Elk j aar wordt
voor de Week van het Land
schap een speciaal thema
uitgekozen. Vorige keer was
dat Thuis in het landschap
en Ik kan niet zonder jou is
dit jaar het uitgangspunt.
Het doet denken aan de titel
van een vrolijke meezinger,
met een melancholieke onder
toon. Iets voor Frans Bauer mis
schien? Het thema Ik kan niet
zonder jou roept ook nieuwsgie
righeid op. Dat is precies de be
doeling, zegt Jos Neve, mede
werker van stichting Het
Zeeuwse Landschap. De
nieuwsgierigheid moet prikke
len tot deelname aan één van de
zes excursies die in het kader
van de nationale Week van het
Landschap in de Yerseke Moer
worden georganiseerd. Het the
ma verwijst naar de manier
waarop de natuur als vanzelf
sprekend en meestal onopval
lend het leven van planten en
dieren regelt.
Neve geeft aan dat mensen
moeilijk zonder elkaar kunnen.
In de wereld van planten en die
ren is dat niet anders en dit
wordt handzaam samengevat
onder de noemer 'ecologie'. Tij
dens de excursies in de Yerseke
Moer, het laatste grote poelge
bied van Zeeland, wordt de sa
menhang - het een kan niet be
staan zonder het ander - aan de
hand van praktische voorbeel
den duidelijk gemaakt. Daarbij
blijkt trouwens ook hoe allerlei
planten en dieren afhankelijk
zijn van de mens.
In het bijzonder in de Yerseke
Moer is heel goed te zien dat de
menselijke activiteiten niet al
tijd een desastreuze invloed
hoeven te hebben op de natuur,
maar ook een verrijkende in
vloed kunnen hebben. Het poel
landschap in de moer is nadruk
kelijk, vele eeuwen geleden,
gevormd door de mens, die er
veen afgroef (moernering) voor
turf en zoutwinning. De grote
aantallen weidevogels die er le
ven, zijn te danken aan langdu
rige agrarische activiteiten. Van
grutto, tureluur en kievit zijn in
de Yerseke Moer dichtheden, die
innatuurlijke gebieden als step
pen en schorren nooit bereikt
worden.
Een bekende vorm van zelfrege
ling in de natuur is die van 'eten
en gegeten worden', maar de
mooiste vorm van samenwer
king is toch die waarbij beide
partijen voordeel van elkaar
hebben. Dat demonstreren in de
moer de weidevogels, waar de
grutto als de 'wekker' van het
weiland optreedt. Zittend op
palen, ziet de vogel eerder dan
zijn soortgenoten, een belager
als een bunzing of een rat opdui
ken. Hij laat prompt een alarm
roep horen, waardoor andere
soorten gewaarschuwd worden.
En net als bij de mens, telt
een gewaarschuwde vogel voor
twee. Dat bewijst de scholekster
die, zeker in de broedtijd, als
een straaljager op belagers af-
duikt.
De samenwerking tussen orga
nismen kan zó hecht zijn, dat ze
niet zonder elkaar kunnen
voortbestaan. Dat is bijvoor
beeld bij korstmossen het geval,
groeivormen die bestaan uit een
alg en een schimmel. Afzonder
lijk overleven ze niet, maar ge
zamenlijk vormen ze een soort
plantaardige wezens, in vele
kleuren en vormen. Voorbeeld
in de Yerseke Moer is het ren
diermos, dat groeit op niet meer
in gebruik zijnde nesten van de
gele weidemier. Sommige soor
ten richten zich op één voedsel
bron. De rups van de nachtvlin
der astermonnik voedt zich
alleen met bladeren of bloemen
van de zulte of zeeaster.
Ook onder wilde bijen is voed-
selspecialisatie onmisbaar om
als soort te blijven bestaan. In de
moer vliegt de klaverdikpoot,
die de honing en nectar bij de
witte en rode klaver vandaan
haalt. De paardebloembij zoekt,
in tegenstelling tot wat zijn
naam doet vermoeden, voedsel
op de gele bloemen van het mui
zenoortje, een plant die ten on
rechte vaak voor paardebloem
wordt aangezien. De rode heg-
genrankbij zoekt uitsluitend
heggenrank op, waarvan mid
den in de Yerseke Moer tussen de
meidoorns enkele planten
groeien. Daar zijn de bijtjes elk
jaar present.
Je moet het wel weten te zien,
maar in de moer kan met andere
ogen naar de natuur worden ge
keken, zeker tijdens de begelei
de excursies in de Week van het
Landschap. Paddestoelen als
opruimers van organisch afval,
zoals de franjevlekplaat, naast
dodelijke parasieten als de ton-
derzwam en de honingzwam.
De koekoek die zijn ei legt in de
nesten van kleine karakiet en
graspieper en de koekoekshom
mel, die hetzelfde doet in de
ondergrondse nesten van de
aardhommel. Dat alles in het
'openluchtmuseum' van het
Zeeuwse polderland, de Yerseke
Moer, waar natuur en cultuur
van de laatste tweeduizend jaar
worden weerspiegeld in de bij
zondere flora en fauna.
Expositie
Uitvalsbasis tijdens de Week
van het Landschap is de Se
quoiahof bij Vlake, aan de rand
van de moer. De grote tuin met
een fraaie verzameling van
planten en ornamenten, gaat
voor bezoekers aan de land-
schapsweek gratis open. In de
oude boerenschuur kan een ex
positie worden bekeken, opge
zet rond het thema Ik hou van
jou. Aangegeven wordt hoe de
mens dat richting natuur in de
praktijk kan brengen, door
thuis in de eigen tuin wat te
doen met bijvoorbeeld bijen
flats, mezenkastjes, kunstnes
ten voor de zwaluw en vleer-
muiskasten. Daarnaast zijn er
de rondleidingen. Het vervoer
van de Sequoiahof naar de Yers
eke Moer gebeurt met paard en
wagen.
Rinus Antonisse
Week van het Landschap: 21 tot
en met 28 september. Locatie:
Sequoiahof, Kanaalweg, Vlake.
Bezichtiging tuin en expositie
van 10.00-16.00 uur (behalve
zondag en maandag). Excursies
door de Yerseke Moer om 10.30
en 13.30 uur op zaterdag 21 sep
tember en op dinsdag 24 tot en
met zaterdag 28 september.
Buitengebied is een wekelijkse
bijlage over natuur en
landschap, land- en tuinbouw,
streektaal en streekcultuur,
visserij, recreatie en vrije tijd.
Vragen, opmerkingen en
suggesties zijn welkom bij de
redactie van de PZC, postbus
18, 4380 AA, Vlissingen,
fax 0118-470102,
e-mail redactie@pzc.nl
Samenhang in de natuur be
treft niet alleen de dieren
wereld, maar ook voor planten
doet het principe van onderlin
ge afhankelijkheid opgeld. Niet
alleen omdat planten door - al of
niet op een soort gespecialiseer
de - dieren worden opgegeten,
maar planten hebben ook on
derling hun vaak ingewikkelde
relaties. Ook buitendijks op de
schorren en slikken zijn er tal
van voorbeelden van onderlinge
relaties te vinden.
Zo groeien er tussen de hoog- en
Iaagwaterlijn wieren die erg ge
voelig zijn voor uitdroging. Ze
weten de laagwaterperiode
slechts te overleven omdat ze
overdekt worden door andere
soorten die ervoor zorgen dat de
wieren niet rechtstreeks aan het
zonlicht worden blootgesteld.
Weer andere wieren gedragen
zich als parasiet. Ze groeien op
andere wieren en voeden zich
door voedingsstoffen aan de
sapstroom van hun gastheer te
onttrekken.
Ook tussen hogere planten zijn
er allerlei relaties, maar vaak is
het niet zo eenvoudig om die op
te sporen. Wat op het schor erg
De PZC heeft een stuk Oosterscheldenatuur geadopteerd. Het
gaat om de Rumoirtschorren en de Slikken in de Krabben-
kreek, achterin de Oosterschelde. Ook het schorretje voor de
Oesterput, langs de noordkust van Noord-Beveland behoort
bij het geadopteerde gebied. De krant betaalt mee aan het be
houd van dit bijzondere stukje Zeeland, door een sponsorbij
drage aan Het Zeeuxose Landschap. In 'Bijzonder blauw'
wordt het wel en wee van het reservaat belicht en bovendien
komen er regelmatig vertegenwoordigers van de unieke flora
en fauna ter sprake.
opvalt is de zogenaamde succes
sie. Dat wil zeggen dat planten
tijdens het ontwikkelingsproces
van een schor in een vaste volg
orde verschijnen. Dat begint al
op het ogenschijnlijk nog kale
slik. Wie op droogvallende slik
ken de bodem afspeurt ontdekt
daar een bruinachtig of grijzig
laagje van minuscule wier
plantjes. Met het blote oog zijn
ze niet als afzonderlijke indivi
duen herkenbaar, maar wie ze
onder de microscoop legt ont
waart de meest fascinerende
vormen. Deze kleine wiertjes
vormen als het ware de wegbe
reiders voor de vestiging van
hogere planten. Ze leggen het
slik dat aanspoelt laagje voor
laagje vast, net zo lang totdat de
bodem hoog genoeg opgeslibd is
voor de vestiging van hogere
planten als zeekraal of Engels
slijkgras. En ook die verrichten
op hun beurt weer voorberei
dend werk voor andere planten
om zich te kunnen vestigen.
Naast die successie speelt zich
ook een soort concurrentieslag
af tussen de verschillende soor
ten en individuen. De ijzeren
natuurwet van het recht van de
sterkste zorgt ervoor dat slechts
Grote sterns in de kolonie verweren zich gezamenlijk tegen natuur
lijke vijanden. illustratie Adri Karman
de sterksten overleven en daar
mee wordt tevens de toekomst
van een soort zo goed mogelijk
gewaarborgd.
Relaties tussen de, in het bui
tendijkse gebied, altijd talrijk
aanwezige vogels zijn er in over
vloed. Om te beginnen houden
veel vogels er een territorium op
na. Dat geldt niet alleen als het
gaat om broedruimte, maar tal
van vogelsoorten hebben ook
een eigen voedselterritorium.
De concurrentie betreft in dit
geval vooral de eigen soortgeno
ten. Maar evengoed bestaan er
relaties tussen verschillende
soorten. Het meest opvallend is
dat bij de jagers; een familie van
meeuwachtige vogels, die zich
gedragen als zogenaamde klep-
toparasiet. Dat houdt in dat ze
aan de kost komen door andere
dieren hun prooi afhandig te
maken. Meeuwen die een vis of
zeester bemachtigd hebben,
worden net zo lang achtervolgd
tot ze in arren moede hun buit
prijsgeven. Zelfs als ze hun
prooi al hebben doorgeslikt
worden ze nog gedwongen om
die op te braken voor hun bela
ger.
Maar meer vreedzame vormen
van onderlinge verhoudingen
zijn in de vogelwereld eveneens
wijdverbreid. Een mooi voor
beeld vormen de grote sterns.
Die nestelen in grote kolonies in
nesten die allemaal heel dicht
bij elkaar liggen. Zo kunnen ze
zich gezamenlijk verweren te
gen allerlei belagers. Maar
daarmee houdt het verhaal niet
op. Zo'n kolonie grote sterns
wordt vrijwel altijd gevestigd in
de onmiddellijke nabijheid van
een kokmeeuwenkolonie. De
sterns profiteren mee van de
weerbaarheid van de aanwezige
kokmeeuwen. Het zijn maar een
paar voorbeelden van de dui
zenden onderlinge dwarsver
banden die deel uitmaken van
de levensgemeenschap buiten
dijks. Genoeg in ieder geval om
duidelijk te maken dat ingrij
pen bij de ene soort grote en on
verwachte invloed kan hebben
op een andere.
Chiel Jacobusse
maandag 16 september 2002
