Een sprookje echter
dan de werkelijkheid
Wie kijkt kan zich altijd laten verrassen
23
Vergeten
Honduras
Jeremy
Edwards in
Boy mans
Rotterdam
vrijdag 13 september 2002
ewapende conflicten, machtswisselingen,
doodseskaders en natuurgeweld bepalen het
imago van Honduras. Een ouderwetse
bananenrepubliek, gedomineerd door multinationals,
geteisterd door Mitch. Dat onder die sombere kenschets
nog een ander Honduras schuilgaat, beseffen zelfs de
meeste Hondurezen maar amper. Vooral voor hén
reconstrueerde de Amsterdamse fotograaf Hannes
Wallrafen (51) het vergeten Honduras, vol met oude
gebouwen, gebruiken en verhalen.
Een meisje in een rode jurk
rent een houten trap af. Op
de overloop kijkt een vrouw
(haar moeder?) haar na. Op de
trap liggen confettislingers en
aan het oude balkenplafond
hangt een kleurige versiering.
'Hotel Angeles' heet deze foto
van de Amsterdamse fotograaf
Hannes Wallrafen. Het door
kijkje naar de overloop is type
rend voor zijn foto's, ook voor
zijn serie over Honduras, die tij
dens de manifestatie Noorder
licht te zien is in het Princesse-
hof in Leeuwarden. Vaak is er
achter de voorstelling nog iets te
zien, door een raam of deur.
Wallrafens foto's prikkelen de
nieuwsgierigheid. Ze vertellen
een verhaaltje, maar laten veel
te raden over. Wat is er aa n de si -
tuatie voorafgegaan, wat gaat
er nog gebeuren?
Toch zijn het geen grote gebeur
tenissen die Wallrafen laat zien,
maar alledaagse situaties. Vier
mannen spelen domino onder
een tentdoek op vier palen.
Twee meisjes maken zich mooi
voor het carnavalEen groep ge
zadelde paarden staat te wach
ten in een dorpje op een straat
hoek. Twee slagers, ieder een
enorme lap vlees dragend, ste
ken een straat over.
De Latijns-Amerikaanse kijker
weet de foto's sneller te duiden.
Dieleest 'Hotel Angeles' meteen
als het beeld van een verjaar
dag: aan het plafond hangt een
pinata, een kleurige versiering
van papier maché, die na afloop
wordt stukgeslagen en dan
heerlijk snoepgoed prijsgeeft.
Maar zelfs voor Hondurezen
zijn de beelden, behalve her
kenbaar, ook verrassend.
Het zijn flarden van het zoekge
raakte, weggegooide Honduras.
Wallrafen heeft die beelden uit
de collectieve prullenbak ge
vist, opgepoetst en „op een sok
kelgeplaatst", zoals hij het zelf
noemt. Het resultaat is Van de
tijd en de tropen - Honduras, een
boek waarin zi jn foto's zijn aan
gevuld met teksten van Julio Es-
coto en een cd met muziek van
Guillermo Anderson.
Enscenering
In Midden-Amerika en noorde
lijk Zuid-Amerika wordt de ge-
ensceneerde fotografie veelvul
dig toegepast. Dat is te zien op
de manifestatie Noorderlicht.
Wallrafens werk lijkt daarop
aan te sluiten. Zijn stijl wordt
omschreven als 'een geheel ei
genmengeling van document en
enscenering', maar het etiketje
interviewen. Kom maar op met
die verhalen over vroeger, uit de
oude doos. Veel van wat je aan
beelden in dit boek tegenkomt,
komt uit die verhalen. Vaak ben
ik exact aan de hand van wat de
mensen me vertelden, het beeld
gaan reconstrueren."
Een voorbeeld is een foto van
een oude vertelster. „Ik sprak
met een mevrouw, die zich her
innerde dat ze vroeger een blin
de huishoudster hadden. Aan
het eind van de middag kwamen
er allemaal kinderen in huis, die
op de vloer om haar heen gingen
zitten. Dan begon die huishoud
ster verhalen te vertellen. Zo
ben ik aan dat beeld gekomen.
Het leuke is, dat het ook werke
lijk in die ruimte is geweest."
Wallrafen heeft lang moeten
zoeken naar de geschikte plaat
sen, waar hij mensen en attribu
ten zorgvuldig bij eenbracht met
hulp van een plaatselijke 'pro
ducer'. „Als jij nu naar Hondu
ras zou gaan, zou het je moeite
kosten om die plekken te vin
den. Het is een land van veel be
ton, Texaco, Kentucky Fried
Chicken en ouwe, shabby hut
jes. Wat er nog wel is uit het
verleden, moet je echt gaan ont
dekken. Het is een bestaand
Honduras, maar ook een ver
dwenen Honduras." Bewaarde
fotografie Hannes Wallrafen
beelden van vroeger zijn er nau
welijks, ontdekte Wallrafen tot
zijn verwondering. Een archief
bleek afgebrand, tot tweemaal
toe, en nooit weer opgebouwd.
Documentaire fotoboeken wa
ren onvindbaar - voor zover er
in het land überhaupt boeken te
krijgen waren. „Op de Dag van
de Nationale Eenheid hingen ze
op een gemeentehuis de Hondu-
rese vlag uit. Maar wel onder
steboven. Dat is typerend", al
dus Wallrafen. De Hondurezen
hebben volgens hem een min
derwaardigheidscomplex waar
het om hun eigen verleden en
tradities gaat.
Wallrafen hoopt dat de mensen
mede door het zien van zijn fo
to's de waarde van hun eigen
erfgoed weer gaan inzien. De
tentoonsteUing wordt in twee
voud gemaakt: het werk is zowel
in Nederland als in Honduras te
zien.
Fedde Dijkstra
Hannes Wallrafen (foto's), Julio Es-
coto (tekst), Guillermo Anderson
(muziek), Van de tijd en de tropen -
Honduras - KIT Publishers, 128 blz.
en cd, €32,50. De foto's van Hannes
Wallrafen zijn tijdens de manifesta
tie Noorderlicht tot en met 13 okto
ber te zien in het Princessehof in
Leeuwarden.
Tijd en Tropen
Hotel Angeles
enscenering laat hij zich toch
liever niet opplakken. „Dat as
socieer ik met toneel, een zaal,
een decor, een regisseur. Terwijl
ik juist gebruik probeer te ma
ken van de bestaande werke
lijkheid, de reële situatie, zoals
die misschien in de hoofden van
mensen zit."
De grote vierkante foto's van
Wallrafen hebben allemaal iets
Wonderlijks en sprookjesach
tigs, een soort betovering zoals
die uit de boeken van schrijver
Gabriel Garcia Marquez naar
voren komt. Dat geldt nog ster
ker voor Wallrafens eerdere fo
toboek Een dagreis naar Ma-
condo, geïnspireerd door de
literaire fictie van diezelfde
Marquez. Een voorbeeld: achter
een tafel met een berg bloedige
runderschedels erop danst een
bruidsmeisje op een vervaUen
binnenplaats, terwijl een oude
vrouw in een paarse jurk op een
schommelstoel somber voor
zich uit kijkt.
„Voor mij moet een foto altijd
een verhaal hebben. Maar geen
afgerond verhaal. Als je naar
mijn beelden kijkt, moet je zo
veel ruimte overhouden dat je je
eigen vragen gaat stellen en je
eigen invulling aan het beeld
kunt geven", aldus Wallrafen.
Voor 'Macondo' heeft auteur
Marquez een voorwoord ge
schreven, waarin hij stelt dat
Wallrafen en hijzelf „alle twee
het gelukkige slachtoffer van
hetzelfde poëtische bedrog
zijn". Het werk is, zo schrijft
Marquez, „geen regelrechte na
bootsing van de werkelijkheid,
maar een alchemistische men
geling van visuele fictie, die op
een dag hopelijk reëler blijkt te
zijn dan de werkelijkheid zelf."
Dat WaHrafen Honduras heeft
opgezocht, komt door muzikant
Guillermo Anderson, die naar
Nederland kwam om geld in te
zamelen toen zijn land door de
orkaan Mitch was getroffen.
Anderson vroeg zich af of zijn
land, in plaats van alleen met el
lende en natuurgeweld, ook
eens van een andere kant belicht
kon worden.
Wallrafens aanvankelijke idee
om 'bananen' als uitgangspunt
te nemen, gelet op de monocul
tuur van het land, liet hij al snel
varen. Hij besloot in augustus
2000 naar Honduras te gaan om
zelf een rode draad te ontdek
ken. „Toen ik twee dagen in dat
land was, had ik die te pakken.
Ik stuitte op een cultuur waarin
mensen alles wat enigszins van
waarde is uit hun eigen geschie
denis - architectuur, gebruiken,
tradities - eigenlijk gewoon
weggooien. Ik dacht: hebbes!"
„Vanaf toen ben ik informatie
gaan verzamelen, mensen gaan
De meeste kunstenaars vieren hun eigen
creativiteit, Jeremy Edwards viert die
van anderen. Onder de titel Solutions for
Today exposeert de Brit foto's van proviso
risch gemaakte voorwerpen die hij tegen
kwam op zijn wandeltochten door steden
als Rome, Parijs en Rotterdam. Solutions
for Today is onderdeel van de fotomanifes
tatie Fotodocs in Museum Boijmans Van
Beuningen in Rotterdam.
Jeremy Edwards begon met fotograferen
door de confrontatie met een onverwacht
intiem tafereel. Als ontwerper en binnen
huisarchitect was hij in Parijs aan het werk
ineen winkelcentrum toen hij stuitte op een
geïmproviseerde zithoek. Bouwvakkers
hadden wat stenen en planken op elkaar ge
stapeld zodat ze voor het gebruiken van de
lunch niet op de grond te hoefden te zitten.
„Op een bouwplaats heb je kranen, machi
nes, chaos, lawaai", verklaart Edwards.
„Alles is er onpersoonlijk. En ineens zie je
dan een kleine, intieme plek, met persoon
lijke spullen als een horloge en een paar
handschoenen. Het had waarschijnlijk twee
minuten gekost om die zithoek in elkaar te
zetten, terwijl ik uren achter de computer
zit om een ontwerp te maken, met een heel
precieze keuze van kleur en materiaal."
Edwards ei-voer het als een openbaring en
besloot de vondst op foto vast te leggen.
Vanaf dat moment viel zijn oog op ook ande
re provisorische installaties op de bouw
plaats, zoals een geïmproviseerde hand
greep of een zelfgetimmerde trap. Daarna
verbreedde zijn werkterrein zich als van
zelf.
„In Frankrijk noemen ze het bricolage",
zegt Edwards. „Mensen zetten even snel iets
m elkaar om een probleem op te lossen. In
Parijs is het de gewoonste zaak van de we
reld. Ik begon met wandeltochten door de
stad, langs het water, naar verlaten fabrie
Jeremy Edwards
ken, op zoek naar objecten om te fotografe
ren. En ga je er eenmaal op letten, dan zie je
ze overal."
Het is een jaar of vijf geleden sinds Edwards
zijn eerste 'Anonieme objecten', zoals hij de
toevaUige vondsten noemt, fotografeerde.
Inmiddels heeft hij een bestand van enkele
honderden foto's, die hij nam in Europese
steden als Rome, BerlijnStockholm en Bar
celona. Op verzoek van Museum Boijmans
Van Beuningen maakte hij eerder dit jaar
ook foto's in Rotterdam, die nu onderdeel
zijn geworden van de expositie Solutions
for Today.
Jeremy Edwards (Liverpool, 1960) voelde
zich al vroeg verwant met toegepaste kunst.
Tijdens zijn opleiding aan de kunstacade
mie in Brighton specialiseerde hi j zich in het
ontwerpen van meubels, en dan vooral stoe
len. „Een stoel is interactief zegt Edwards.
„Je kijkt er niet alleen naar, je zit er ook in.
Je wordt onderdeel van het kunstwerk."
Voor zijn eigen ontwerpen maakte hij veel
gebruik van gevonden materiaal, zoals een
blok hout dat aanspoelde op de kust van
Brighton. Hij nam het mee naar school en
maakte er een beeld van. „Heel praktisch,
want ik had toen weinig geld. Er zit geen
ecologische gedachte achter: ik vind het ge
woon leuk om dingen te gebruiken die al een
leven achter de rug hebben. Het was of dat
stuk hout al een verhaal in zich had, waar
aan ik een nieuw hoofdstuk kon toevoegen.
Na zijn opleiding ging Edwards aanvanke
lijk in eigen land aan de slag als ontwerper
van hotelmeubelen, maar na een omzwer
ving door Europa kwam hij terecht in Mi
laan. Nog steeds is hij ontwerper voor een
Italiaans bedrijf, waarvoor hij zich toelegt
op meubels en interieur. Zijn recente carri
ère als fotograaf sluit daarop aan. „Ik wil
een archief aanleggen, voor mezelf en voor
andere kunstenaars. Eentje dat laat zien: zo
kun je ook een tafel maken."
In het begin schaamde Edwards zich ervoor
de foto's aan anderen te tonen, uit angst dat
de objecten banaal zouden worden gevon
den. Dat bleek niet het geval: het werd juist
als heel interessant beoordeeld. „Toen be
gon ik te denken: zou het niet leuk zijn als de
makers hun eigen spullen terug zouden zien
in een boek of expositie? Want dat geeft
waarde aan wat ze hebben gedaan. Mensen
zien dat ze een creatieve kant hebben en
problemen weten op te lossen."
Wat Edwards zoal heeft gefotografeerd: een
slee die dienst doet als stellingkastje, fiets-
frames die aan elkaar gelast een hek vor
men, een wieldop die een nieuw leven krijgt
als lamp, een doorgeknipt melkpak dat een
pennenbakje is geworden, een vastgespij
kerd stuk slang dat fungeert als handvat.
Vieren de meeste kunstenaars hun eigen
creativiteit, met zijn foto's viert Jeremy Ed
wards de creativiteit van anderen.
„De makers praten nooit over zichzelf als
creatief", weet de Brit. „Ze repareren ge
woon iets wat kapot is of maken wat ze op
dat moment nodig hebben. Maar voor mij is
het heel creatief. Het zijn ook tijdelijke din
gen. Wat je vandaag ziet, is morgen verdwe
nen. Het zijn Solutions for Today. Ik maak
met mijn foto's een archief van wat tijdelijk
is."
Met zijn foto's lijkt Edwards terug te grijpen
op zijn vroege jaren, waarin hij zelf veel
werkte met gevonden materialen. „Wat me
fascineert is dat de makers juist geen desig
nachtergrond hebben," zegt hij. „Ze gaan
aan de slag met wat ze tot hun beschikking
hebben. Het is iets instinctiefs, de esthetiek
wordt totaal genegeerd. Terwijl het uitein
delijke product toch schoonheid in zich
heeft."
Sommige van de 'solutions' zijn intelligent,
andere grappig, een enkele is ridicuul. Ed
wards pakt er een foto bij van een badkuip
die een nieuw leven heeft gekregen als
bloembak. Uit de aarde steken vier poten
van een tafel die ondersteboven in de kuip is
gelegd. „Een tafel begraven in een badkuip
Waarom zou je dat doen", roept Edwards.
„Waarschijnlijk wilde iemand een plant
omhoog laten groeien en had die toevallig
deze attributen tot z'n beschikking. Zoiets
fascineert me."
Een ander voorbeeld van een nogal onprak
tische oplossing is de inzet van een lood
zwaar stuk rioolbuis om een deur open te
houden. Een wig of haakje was een stuk
handiger geweest. Edwards vindt het van
een poëtische schoonheid. „Het is eerlijk en
direct. Dat vind ik eigenlijk van alle voor
werpen. Mensen hanteren dit soort oplos
singen zonder het flauwste vermoeden dat
het ooit iemand zal opvallen."
Ze doen het voor zichzelf, zegt hijmaar op
een hele onpersoonlijke manier. „Het wordt
niet ondertekend, zoals een kunstwerk.
Maar uiteindelijk zegt het wel veel over de
persoon die het heeft gemaakt. Dat is het ge
weldige: het is een anoniem ding, maar zo'n
object zegt meer over iemand dan iets wat
hij gewoon in de winkel koopt. Mensen
stoppen zichzelf erin."
Door zijn achtergrond ligt het voor de hand
te denken dat Solutions for Today een iro
nisch commentaar is op de flitsende wereld
van design. Niets is minderwaar, zegt Jere
my Edwards, die zich nog altijd toelegt op
het ontwerpen van handzaam meubilair. Er
is duur design, er is goedkoop design, en
daar is niets mis mee. Wel kan het volgens
hem zijn dat de expositie bijdraagt aan min
der verwarring over het begrip design.
„Het grote publiek associeert het vooral met
glossy magazines en musea. Maar in zekere
zin zijn de objecten die ik fotografeer ook
een vorm van design. En als mensen creati
viteit in zichzelf leren herkennenkunnen ze
dat ook bij anderen. Designers leren er
daarentegen weer uit dat design niet elitair
hoeft te zijn of duur. Eigenlijk gaat
Solutions for Today over de vraag: wat is de
sign?"
Marc Floor
Expositie: Solutions for Today van Jeremy Ed
wards - t/m 3 november in Museum Boijmans Van
Beuningen Rotterdam. De bijbehorende catalo
gus 'Objets Anonymes' kost €6,80.
