Dat gevoel van machteloosheid...
Atoombommen en raketten als kunstwerken
zaterdag 7 september 2002
Een flinke pleister boven een
blauw omrand oog herinnert
aan een recent ingrijpen op het
station in Breda. Daar belaagden
twee mannen een vrouw die geld
stond te pinnen. De tussenkomst
leverde een forse haal op met een
mes. Goed voor achttien hechtin
gen. Plus een nog steeds zeer hin
derlijk nawerkende forse stoot in
de ribbenkast. Maar de pijn werkt
verzachtend bij de wetenschap
dat de onverlaten door de spoor
wegpolitie konden worden inge
rekend. Vincent Albregts kijkt
niet de andere kant op als een me
demens in de knel dreigt te raken.
Hij springt er meteen in. Die on
vervaarde houding is één van de
uitwerkingen van 11 september.
De dag van de terroristische aan
slagen die de wereld schokten.
Vincent Albregts:,Het wordt tijd om weer structuur in mijn leven te brengen.
reddings- en opruimingswerk te hel
pen coördineren. Dat gebeurde vanuit
een bunker op het terrein van de ha
venautoriteiten, dat als alternatief
was gekozen omdat het crisiscentrum
voor de City of New York en dan met
name Manhattan in een van de twee
torens zetelde. Maar die torens waren
er niet meer.
Wat Albregts in die bunker aantrof?
„Chaos. To-ta-le chaos! Er zaten zo'n
dertig verschillende organisaties door
elkaar heen te praten. Niemand die
wist wat er precies gebeurd was, wat
ze moesten doen en hoe ze dat het bes
té zouden kunnen aanpakken." De
luchtverkeersleider zag zich tot taak
de spraakverwarring te doorbreken
en lijn te brengen in de communicatie.
Hij verliet de commandobunker om in
een nabije elektronicazaak verster
kers te halen om voor de coördinatie
een nooddesk op te zetten.
Opperste paniek
Albregts krijgt het weer even moeilijk
als hij vertelt over de route die hij
moest lopen om de elektronicazaak te
kunnen bereiken. Die tocht voerde
hem langs de plekken waar veel men
sen zich in opperste paniek uit de ra
men hadden gestort. „Er zijn veel
meermensen uit de ramen gesprongen
dan de wereld gezien heef tD aar bl ij f t
niet veel van over als je van zo'n hoog
te neerkomt. En daar loop je dan over
heen. Maar ik moest doen wat ik
moest doen. Dat beeld komt dagelijks
op mijn netvlies. Dat zal ook zo blij
ven."
In het coördinatiecentrum heeft Vin
cent Albregts zich met van alles en nog
wat beziggehouden: hoeveel hijskra
nen zijn er nodig en hoe zwaar moeten
die zijn? Hoeveel ziekenauto's moeten
er komen. Waar moeten die staan?
Welke straten moeten afgesloten wor
den? Wat doe je met de mensen die
wachten op de overlevenden? „Het
ergste was het als ik, om te gaan sla
pen, uit de commandobunker kwam,
de brug over de Hudsonrivier overliep
en naar rechts ging. Daar stonden al
die mensen in onwetendheid te wach
ten. Familie, vrienden. En er is niks
wat je kimt doen. Dat gevoel van
machteloosheid..." Over de aantallen
personen die zich op het moment van
de ramp in de torens bevonden liepen
aanvankelijk de gissingen sterk uit
een. Albregts: „Wij dachten op basis
van de bekend geworden informatie
26.000 mensen. Later bleek dat het er
22.000 zijn geweest. Daarvan zijn er
drieduizend omgekomen. Zeggen ze,
want er is niks van teruggevonden."
Van de zaken die in de berichtgeving
niet of nauwelijks naar buiten zijn ge
komen noemt Albregts de aanwezig
heid van een biochemisch virus dat in
een speciale ruimte thuishoorde maar
bij een Zwitsers bedrijf in een van de
torens was opgeslagen. Door de ramp
kwam het virus vrij en besmette 83
personen. In de tweede toren was - zo
maar in een kantoorgebouw -een gro
te hoeveelheid goud en edelmetalen
opgeslagen. „Daar is niets van terug
gevonden. Waarschijnlijk is het ge
smolten."
Toen Albregts op 18 oktober werd af
gelost rookte het op de rampplaats
nog steeds. „Het zat ook zo diep: tot en
maatregelen voor de passagiers ver
scherpt. Maar voor de rest niet. Alles
wat er buiten de passagiersruimten
gebeurt valt daar niet onder. Ik kan in
Atlanta met mijn eigen auto zo de
luchthaven oprijden. Ik weet hoe het
moet. En als ik het weet, kunnen an
deren dat ook weten. Schiphol? Ga
maar met me mee. Dan lopen we bui
tenom, dus niet over de gates, zo naar
een vliegtuig. Ik ben vijftien jaar weg
geweest uit Nederland maar ik weet
hoe het moet."
In deze dagen wordt uitvoerig terug
geblikt op wat een jaar geleden ge
beurde. De tv zal er bol van staan. Vin
cent kijkt niet. „Ik zet de tv uit. Ik
word emotioneel van die beelden.
Laat mij op die dag maar een stuk
langs het strand lopen." In gedachten
hoort hij al de commentaren: hadden
we niet dat of moesten we niet zo. „Ik
denk dat we het beste hebben gedaan
wat kon onder die omstandigheden.
Burgemeester Rudy Giuliani heeft
een hoofdrol gespeeld in het uitstip
pelen van de beleidslijn hoe het verder
moest. Hij kwam iedere dag bij ons in
de bunker."
Albregts is niet benauwd voor nieuwe
aanslagen. „Er is toch niks wat we er
aan kunnen doen. Er zijn genoeg gek
ken op de wereld". Het baart hem wel
zorgen wat er in Zeeland gaande is. De
gevaarlijke transporten over de Wes-
terschelde, het vervoer van gevaarlij
ke stoffen per trein. „En dat alles ter
wijl er geen coördinatieplan voor de
rampenbestrijding bestaat." Toen ze
onlangs bij Rijkswaterstaat een ma
nager nodig hadden voor de bestrij
ding van calamiteiten te land en ter
zee bood hij zich aan. Het steekt Al
bregts dat de vacature intern is ver
vuld en er geen gebruik is gemaakt
van zijn kennis en ervaring.
Te vlug
„Of ik niet een beetje te vlug ga? Dat
zegt mijn dokter ook: je gaat veel te
vlug. Maar ik moet wat. Ik vind rust in
mezelf door anderen te helpen. Ik help
nu ouderen. Dat geeft veel voldoe
ning. Maar ik ben geen ziekenbroeder.
Het is tijd om weer structuur in mijn
leven te brengen. Natuurlijk, ik krijg
nog hulp. Dat heb ik ook nodig, ik geef
dat volmondig toe. Daar ben ik ook
helemaal niet beschaamd over. Maar
je hoort in Nederland steeds vaker,
dat mensen met ervaring voor bepaal
de functies zo moeilijk te vinden zijn.
En als die er dan zijn, zie je angsten bij
mensen. Zo van: hij weet meer dan ik
weet. Dat vormt waarschijnlijk een
bedreiging. Misschien denken ze wel:
wat doet een meester in de rechten nou
in de luchtvaart. Een luchtverkeers
leider die in Middelburg zit. Wat moe
ten we daar mee? Nou, dat is iemand
met een bepaalde ervaring. En daar
kun je wat mee doen. Ik heb geen en
kele ambitie om iets op Schiphol te
betekenen. Ik vind Zeeland heerlijk.
Ik zou hier graag iets willen doen."
De gebeurtenissen in New York, zijn
ervaringen daar; het heeft voor Vin
cent Albregts een accent geplaatst op
wat essentieel is in het leven: „Hoe wij
met elkaar omgaan. Dat heeft mij na
11-9 extra gemotiveerd. Daarom kan
ik mij ergeren als iemand een ander in
de trein aftuigt en dat niemand iets
doet. Het frustreert me dat ik mensen
tegenkom die lamgeslagen zijn, zich
helemaal niet meer bewust hoe we als
naasten moeten optreden. Die ver
vlakking: daar kom ik tegenop."
Jacques Cats
A lbregts (45) was erbij om orde te
XA-scheppen in de totale chaos die er
in New York heerste nadat twee vlieg
tuigen zich in de Twin Towers hadden
geboord. Drie uur nadien was hij op de
plaats van de ramp om vervolgens we
ken lang van geen wijken te weten.
Twaalf tot veertien uren per dag. Op
14 oktober werd hij afgelost. Toen
kwam de psychische klap die nog
steeds nadreunt. „Ik heb een hele tijd
ontkend dat het mij zo geraakt heeft.
Ik heb alles gewoon weggedrukt. Pas
de laatste tijd heb ik het een beetje
naar boven laten komen."
In een hem na bemiddeling van het
Rode Kruis toegewezen Middelburgse
woning komt de in Domburg geboren
Albregts weer langzaam bij zijn posi
tieven. Urenlange strandwandelin
gen doen hem goed. Daarnaast is daal
de hulp van een psychotherapeut, die
Vincent bijstaat in zijn streven om
zich niet teveel terug te trekken in
zichzelf. Hij praat niet veel met ande
ren over wat hij heeft meegemaakt.
„Je wilt daar ook niet iedereen mee
lastig vallen want mensen weten toch
niet wat ze daar mee moeten. Die kun
nen alleen maar zeggen: 'tjonge, jon
ge, jongen, nou zeg, potverdikkie'."
Als luchtverkeersleider in Atlanta
had Albregts nauw te maken gehad
met de opzet van een rampenplan wat
te doen als iemand ongeautoriseerd
zou komen binnenvliegen of met een
kernwapen zou komen aanzetten.
Daar was ook al mee geoefend. Die
kennis van hoe te handelen bij een
ramp konden ze in New York goed ge
bruiken. Vandaar dat telefoontje
waarin hem werd gevraagd om het
foto Lex de Meester
met de achtste laag van de onder
grondse." Op Walcheren komt Vin
cent nu een beetje op verhaal. Dat
heeft tijd nodig. „Ik heb dingen mee
gemaakt waar je niet zomaar door-
heen loopt. Daar ben ik nog steeds
mee bezig.'. Aardige mensen hebben
geholpen de door het Rode Kruis gere
gelde woning in Middelburg een beet
je gezellig te maken. „Ik had daar de
adem niet voor." Het Leger des Heils
kwam met meubeltjes aanzetten.
Nachtmerrie
In Middelburg treft Vincent Albregts
de sfeer en rust om zijn gedachten te
ordenen. Hij heeft het over een nacht-
merrie, de terroristen die de ramp ver
oorzaakten noemt hij 'stomme idio
ten' Albregts vindt het onbegrijpelijk
dat de aanstichter van het kwaad. Bin
Laden, nog vrij kan rondlopen. „Daar
wordt niet voldoende aan gedaan. En
ze weten waar die zit, hoor Dat weten
ze pi-ecies."
Beveiligingsmaatregelen? Vincent
moet er schamper om lachen: „In
Amerika zijn alleen de veiligheids
Gregory Green: „Ik steun niet de keuze die terroristen maken, maar ik begrijp wel iets van de wanhoop die
mensen tot dergelijke daden kan drijven." foto Lex de Meester
Soms is de grens tussen kunst en terrorisme flin
terdun. Kijk maar eens naar het werk van de New
Yorkse kunstenaar Gregory Green, die vanaf volgend
weekeinde exposeert in De Watertoren in Oost-Sou
burg. Hij heeft daar een selectie uitgestald van objec
ten die hij de afgelopen dei-tien jaar maakte. Er is on
der meer een tien meter lange raket te zien, een
atoombom, een in een bijbel verborgen explosiefeen
bommenlaboratorium en een in een koffer verborgen
radiostation. „Sommigen omschrijven mijn werk als
conceptueel terrorisme", zegt Gi-een.
Green groeide op in België en Frankrijk. Heel na
drukkelijk noemt hij zich geen Amerikaan, maar een
New Yorker. Wie zijn kunstwerken bekijkt, zou ver
wachten dat zijn stadgenoten hem - zeker na 11 sep
tember 2001 - uitkotsen, maar het tegendeel is waar.
„In Europa is altijd meer begrip getoond voor mijn
werk dan in Amerika. Daar begreep men eigenlijk
niet waar ik mee bezig ben, waardoor ik inderdaad
vijandig werd bejegend. Amerikanen blokkeren bij
alles wat zweemt naar terrorisme. Het was ondenk
baar dat je daarmee iets zou kunnen in de kunst. Het
idee alleen maakte ze al hysterisch. Maar sinds 11
september komen tentoonstellingsmakei-s en schrij
vers juist naar mij toe om me te zeggen dat ze eindelijk
begrijpen wat ik aan het doen ben."
Green is geen wapenfreak. Hij maakt zijn vernieti
gingswapens niet omdat hij ze mooi vindt. „Dat zou
natuurlijk kunnen. In de meeste Amei-ikaanse films
draait het om de esthetiek van geweldMaar ik ervaar
horror bij het maken van een bom. Het is moeilijk om
dan esthetisch te denken. Zou je dat doen, dan wordt
het object een abstractie. Dan hebben die voorwer
pen geen betekenis meer. Als ik het gevoel heb dat ik
in een wapenfabiïek wei'k, dat het een normale baan
is, dan stop ik."
Verzet
Eigenlijk is zijn onderwerp het verzet van het indivi
du tegen machthebbers. Dat verzet kan geweldloos
zijn, bijvooi-beeld door het oprichten van piratensta-
tions, een vlucht in drugs of het verspreiden van com
putervirussen. Green laat zien hoe makkelijk dat is.
Hij bouwt een radiostation in een bestelbusje of een
koffer. Hij richt een laboratorium in waar drugs kun
nen worden gefabriceerd. Of hij ontwerpt een compu
tervirus.
Het verzet kan ook gewelddadig zijn. Net zo makke
lijk, lijkt Green te willen zeggen. Met behulp van ge
bruiksaanwijzingen die hij van internet haalt, of
scheikundeboeken van de middelbare school bouwt
hij bommen. In Oost-Souburg is een bom te zien die
verborgen is in een van binnen opengesneden bijbel.
In plaats van spijkers - die bij een ontploffing rond
vliegen en maximale schade aanrichten - heeft hij
kruisjes gebruikt. Er is ook een atoombom te zien.
Een aluminium bol met allerlei snoeren en een base
ball in het midden. Wie denkt dat het een nepcon-
structie is, heeft het mis. Kernfysici hebben Green
verzekerd dat de bom werkt, indien plutonium en ex
plosieven worden toegevoegd. Komende week hoopt
de kunstenaar de laatste hand te leggen aan zijn
meest in het oog springende sculptuur: een tien meter
lange raket die Saddam Hoessein ongetwijfeld het
water in de mond doet lopen.
De kunstwerken komen voort uit een gevoel van
machteloosheid dat iedereen die zich realiseert hoe
de wereld in elkaar zit wel eens heeft, aldus Green.
„Het hangt er natuurlijk wel vanaf waar je woont. Er
zijn verschillende soorten macht. In de eerste wereld
hebben wij nog het idee dat we redelijk wat controle
hebben over ons eigen leven. In de derde wereld voe
len veel mensen zich zo machteloos dat ze voor terro
risme kiezen. En 11 september heeft ons geleerd dat
de derde en de eerste wereld niet los van elkaar kun
nen worden gezien. We leven met zijn allen op één we
reld."
Enig begrip
Green koestert geen sympathie voor terrorisme, maar
heeft er - hij zegt het voorzichtig - wel enig begrip
voor. „Ik vind dat er andere opties zijn. Ik steun niet
de keuze die terroristen maken, maar ik begrijp wel
iets van de wanhoop die mensen tot dergelijke daden
kan drijven. Dat je het vervolgens ook doet, daar be
grijp ik niets van. Dat zal ik ook nooit kunnen, zolang
ik niet in hun schoenen sta."
„Als ik objectief en zonder emotie tegen het ver
schijnsel terrorisme aankijk, beschouw ik het in de
eerste plaats als een extreme vorm van spektakel. Met
een terroristische daad creëren belangengroeperin
gen een forum om hun ideeën te presenteren. Als je er
zo naar kijkt, kun je Greenpeace een geweldige terro
ristische organisatie noemen. Een enorm spandoek
spannen over een kerncentrale of over een kantoorge
bouw in Manhattan, een vissersvloot het uitvaren be
letten, dat past binnen dat concept. Natuurlijk heb je
meer impact als je de torens van het World Trade Cen
ter neerhaalt. Het grote verschil zit 'm in de keuze wel
of niet geweld te gebruiken. Greenpeace maakt een
morele keuze, de aanslag op 11 september was een
immorele daad. De grens tussen Greenpeace en Al
Qaeda is dus duidelijk, maar moeilijker wordt het bij
sommige milieuorganisaties. Als je een vestiging van
McDonalds met brandbommen bestookt, of lange
spijkers in bomen slaat zodat het werk van houthak
kers levensgevaarlijk wordt, dan zijn dat behoorlijk
agressieve keuzes."
„Ik verken al die ideeën en strategieën. Eigenlijk is
alles wat ik maak onderdeel van een groot project.
Het is een roman die ik schrijf en ik ben halverwege.
Elke strategie, gewelddadig of geweldloos, is een
hoofdstuk. Pas als je alles bij elkaar ziet, begin je te
begrijpen wat de gedachte is achter dit werk. Ik pre
senteer alle opties en laat zien hoe makkelijk ze be
schikbaar zijn. Ik geloof wel dat ik door die presenta
tie mensen in de richting van geweldloosheid duw.
Uiteindelijk is geweld namelijk niet productief. Een
tot nu toe onbekende groep kan met een
verschrikkelijke terreurdaad in één klap wereldwijd
bekend worden, maar als ze die daad herhalen onder
mijnen ze hun eigen positie. In de publieke opinie
denk ik dat je als slachtoffer meer bereikt dan als da
der. Osama bin Laden zal het dus altijd verliezen van
Nelson Mandela."
De titel van Greens expositie in de Watertoren, The
potential for chaos, geeft aan dat zijn werk een waarr-
schuwend karakter heeft. „Ik ben iemand die alleen
maar de kunstacademie heeft gedaan. Als ik atoom
bommen kan maken waarvan experts zeggen dat ze
het doen als er plutonium en explosieven aan worden
toegevoegd, maakt dat duidelijk hoe gevaarlijk de si
tuatie is. Er kunnen verschrikkelijke dingen gebeu
ren. Als wij daarvoor onze ogen sluiten, roepen we de
problemen over ons af."
Hoewel hij nog niet door Bin Laden is opgebeld met
de waag om een paar goede tips, heeft Green in ver
schillende landen wel problemen gehad met de auto
riteiten. In Chicago deden vijftien agenten met ge
trokken pistolen een inval in de galerie waar hij een
drugslaboratorium had tentoongesteld. De eigenaar
werd gearresteerd en tegen Green werd een aanhou
dingsbevel uitgevaardigd. In Potsdam legde de
politie beslag op t-shirts en posters waarop werd uit
gelegd hoe je Molotov-cocktails maakt. Twee mede
werkers van de tentoonstelling werden aangehouden
door een anti-terrorisme-eenheid..Kijk naar een ou
de film over het verzet in de Tweede Wereldoorlog en
je ziet hoe een Molotov-cocktail wordt gemaakt",
spot Green. „In Chicago heeft de politie in het open
baar excuses aangeboden, iets wat bij mijn weten
nooit eerder is gebeurd. En in Duitsland gaf de recht
bank de politie een reprimande. Ik geloof dat daar
zelfs een agent is ontslagen. Juist omdat ik werk op
het randje van wat nog legaal is, is dat voor mij heel
belangrij k Zo'n rechter bevestigt dan dat ik een kun
stenaar ben en geen terrorist."
Ernst Jan Rozendaal
Expositie: Gregory Green, The potential for chaos,
van 15 september t/m 10 november in de Watertoren
in Oost-Souburg, open do t/m zo van 12-17 uur (ope
ning zondag 15 sept om 15 uur). In dezelfde periode
exposeert Green ook in Paviljoen Wolfshaar Presen
teert in Breda.
