Ook nu zijn mensen dolend
Razende verliefdheid op Katja overtuigt
The Sound of Music
Film om te koesteren
Van boek,
via hitfilm,
naar musical
voor de hele
familie
Weinig musicals zijn we
reldwijd zo populair als
The Sound of Music. En dat
komt dan vooral door de immer
aansprekende verfilming van
Robert Wise en de welhaast
klassiek geworden muziek van
componist Richard Rodgers en
tekstdichter Oscar Hammer-
stein II. Een familiefilmmusical
bij uitstek.
De geschiedenis van deze musi
cal begint met de publicatie in
1949 van The Story of the Trapp
Family Singers, de autobiogafie
van Maria Augusta von Trapp.
Ze beschrijft daarin hoe ze als
aankomend non in Salzburg
gouvernante wordt voor de ze
ven kinderen van baron Von
Trapp en hoe liefde, muziek en
de naderende oorlog haar leven
ingrijpend veranderen.
De Duitser Wolfgang Reinhardt
verfimt het boek als Die Trapp
Familie. De toenmalige Broad-
wayster Mary Martin, die onder
meer furore maakte als Elisa
Doolittle in My Fair Lady, her
kent daarin meteen de basis
voor een musical en stelt Ri
chard Rodgers en Oscar Ham-
merstein II voor die te schrijven.
Met Mary Martin zelf in de
hoofdrol blijkt 'The Sound' na
de Broadway-première in 1959
een hit te zijn.
In 1964 presenteren Snip
&Snap-producent René Slees-
wijk en Carré-directeur Karei
Wunnink een Nederlandse ver
sie. Mieke Bos speelt Maria en
J ohannes Heesters lij kt de j uiste
keuze te zijn voor de rol van Von
Trapp. Maar waar Von Trapp in
1938 besloot niet te buigen voor
de nazi's en met zijn gezin uit
week naar Amerika, besloot
Heesters juist onder het nazi
bewind te blijven werken. Er
verschijnen alom negatieve pu
blicaties, gevolgd door weinig
jubelende kritieken. De zaal is
vaak angstig leeg en na vier
maanden valt het doek. Boven
dien bleek The Sound of Music
een te onbekende titel te zijn.
Dat verandert al snel. Nadat di
verse filmproducenten vaag in
teresse toonden, besluit in 1962
het bijna failliete 20th Century
Fox de musical te verfilmen. Als
Billy Wilder, Stanley Donan,
Gene Kelly en William Wyler
voor de eer hebben bedankt,
neemt Robert Wise, maker van
West Side Story, de uitdaging
aan. In 1965 begint de film, met
Julie Andrews en Cristopher
Plummer als Maria en Georg
von Trapp, zijn zegetocht.
Pas in 1995 brengt het Ballet
van Vlaanderen de musical te
rug in de Nederlandse theaters.
In de vertaling van Luc Lutz
spelen An Lauwereins en Ernst
Daniël Smid de hoofdrollen. Op
22 september presenteert Joop
van den Ende Theaterproduc
ties een nieuwe Nederlandse
versie met Maaike Widdersho-
ven en Hugo Haenen in de
hoofdrollen.
Hans Visser
aul Eenens wil The Sound of Music regisseren 'uit
overtuiging'. „Daarom heb ik lang geaarzeld toen
Joop van den Ende mij vorig jaar vroeg of ik deze
voorstelling wilde maken. Want een voorstelling moet me zo
sterk prikkelen dat ik er 's nachts wakker van kan liggen. Dat
ik dan in bed nog over bepaalde scènes moet gaan liggen
nadenken. Ik wil dat ik uit mezelf ga voelen dat ik deze
voorstelling moet doen."
En Paul Eenens lag wakker.
Vandaar dat de nieuwe Ne
derlandse versie van de musical
The Sound of Music op 22 sep
tember in het Amsterdamse Ko
ninklijk Theater Carré, de pre
mière beleeft in zijn regie. „De
film heb ik al lang niet meer ge
zien en wil hem nu ook niet zien.
Ik wil deze voorstelling maken
met een Teeg' hoofd. Het alle
maal laten aankomen op een
goed samenspel van spelers,
musici en techniek. Want de
theaterversie is veel onthullen-
der dan de film. Daarom wil ik
met het publiek, dat de film al
kent, de musical opnieuw ont
dekken."
Voor Eenens is dit een voorstel
ling over een actueel thema. Het
zoete verhaal over een meisje
dat als gouvernante in een groot
gezin de rol van moeder op zich
neemt, dan trouwt met de vader
en met de kinderen een koortje
vormt, heeft alles te maken met
de 'Anschluss', het moment
waarop de nazi's op 11 maart
19 3 8 ook in Oostenrijk de macht
overnamen. Die omwenteling
brengt de oud-marine-officier
Georg baron Von Trapp tot de
keuze politiek integer te bhj ven,
niet mee te doen met de nazi's.
Met als consequentie voor hem
en zijn gezin: vluchten, met ach
terlating van alles.
„En dat is herkenbaar", vindt
Eenens. Juist nu er onder de
mensen opnieuw een grote on
benoembare onrust heerst en
menigeen kennelijk behoefte
lijkt te hebben aan een soort lei
der, dwingt die keuze van Von
Trapp ook het publiek tot na
denken. Anders dan Max, de
huisvriend. Hij waait gewoon
mee met de veranderende wind.
En dan Rolf, de jongen in het
verhaal, die verliefd is op Liesl,
de oudste dochter. Ik stel me
voor dat hij de foto boven zijn
bed van Liesl later heeft vervan
gen door die van Hitier. Hij staat
voor het soort mensen bij wie de
zoektocht naar wie ze zijn dood
loopt en besluit zich te confor
meren aan een sterke meerder
heid."
„En dan is er nogElsa, de vrouw
met wie Von Trapp aanvanke
lijk zal trouwen. Intelligent,
charmant en erudiet. Maar toch
zegt ze tegen Von Trapp: 'Verzet
je voor de minste drukte maar
niet tegen wat de nazi's van je
vragen, laat het allemaal maar
gebeuren.' En dan heb je nog
Franz, de butler. Die diende al
bij Von Trapp toen die nog bij de
marine was. In de film is hij ie
mand bij wie je denkt: wat zal
hij nu kiezen? Maar bij ons kiest
ook hij voor de nazi's. Iemand
die achteraf zal zeggen: 'Ik kon
niet anders'."
„Daarmee is The Sound of Mu
sic een voorstelling over dolen
de mensen in een onzekere situ
atie. Ook Maria. Ze twijfelt:
moet ze terug naar het klooster,
of moet ze de leemte opvullen bij
Von Trapp, die eerst zijn positie
bij de marine verloor en daarna
weduwnaar werd. Maar zij is
het die uiteindelijk Von Trapp
de oplossing aanreikt als hij wel
tegen de nazi's wil kiezen, maar
daardoor zijn gezin in gevaar
brengt."
Ter voorbereiding las Eenens de
autobiografie van Maria von
Trapp. „Dan weet je dat Max
een combinatie is van personen
uit de werkelijkheid en datElsa,
met wie hij aanvankelijk lijkt te
trouwen, in werkelijkheid de
prinses Yvonne was en dat de
kinderen allemaal andere na
men hadden. Daar lees je ook
dat de butler inderdaad fout
was. Maar ook dat Maria met de
kinderen heel andere liedjes
zong: geestelijk repertoire, Oos
tenrijkse volksliedjes en veel
klassiek."
„Maria toont zich in dat boek
ook erg religieus. Iedere avond
leest ze met Von Trapp een
psalm, terwijl de jongens hout
snijden en de meisjes sokken
stoppen. God is beslist een goed
thema voor een verhaal, maar
zulke scènes lees ik liever dan
dat ik ze op het toneel moet
zien."
Voor het begin van de repetities
bezocht hij met Maaike Wid-
dershoven en Hugo Haenen, die
rollen van Maria en Georg von
Trapp spelen, de stad waar het
verhaal zich afspeelt, Salzburg.
Natuurlijk viel het hem op dat
de stad veel wegheeft van Vo-
lendam. Overal toeristen en
souvenirwinkels, waar ze wor
den bestookt door Mozartku-
geln en folders van Sound of
Music Dinershows.
„Maar het stuit me niet tegen de
borst. Ik vond er wat ik zocht:
het 'Salzburg gevoel'. Daar ligt
het fundament voor dit verhaal,
dat wilde ik daar voelen en erva
ren. Ik wilde zien waar ze heb
ben geleefd. Niet hun wereld zo
als je die kent van in de film,
maar hun échte wereld. Zo is het
huis van Von Trapp in de film
een barokke villa aan een schit
terend meer. Maar ik ben ont
zettend blij dat we ook hebben
gezien waar ze écht hebben ge
woond. Ook een grote villa,
maar kleiner veel meer ingeto
gen van stijl met grote ronde en
ovale vormen. Geen slecht huis,
maar ook niet overdreven. Een
huis dat veel meer past bij het
serieuze karakter van Von
Trapp."
Klooster
„Heel belangrijk is ook dat we
het klooster hebben bezocht
waar Maria novice was. Ik heb
nu gezien wat Maria zag als zij
daar naar buiten keek: de ber
gen. Ze zat daar weliswaar 'op
gesloten', maar haar geest werd
steeds weer naar buiten gelokt.
Want die bergen zijn haar iden
titeit. Daar was ze thuis, daar
wist ze de weg, daar kon ze niet
verdwalen. Kijk naar haar foto's
met die kleding, dat kapsel en
dat verweerde gelaat. Een kind
van de bergen. Daarom kon ze
niet in dat klooster blijven."
„En daarom zie je straks in het
decor ook altijd de bergen. Want
voor haar vormen die het sym
bool van vrijheid. In de salon bij
de familie Von Trapp zie je ze
daarom pas als Maria daar voet
aan de grond krijgt en de luiken
voor de ramen opent. En ook te
gen het eind, op het festival, zie
je die bergen, zij het dat er een
paar nazi's door het beeld lopen.
Maar daar moeten ze om de vrij
heid te vinden dan wel door
heen. Het decor moet dus vooral
een sfeer scheppen die de ver-
beeldingprikkelt. Symboliek en
belichting spelen een grote rol."
„Richard Rodgers en Oscar
Hammerstein schreven in 1959
voor de musical een uitstekend
script. Maar ook het verhaal
voor de film is heel knap ge
schreven. Dus ik zou wel gek
zijn, als ik niet gebruik zou ma
ken van die zes jaar ontwikke
ling en dus ook wat goede
elementen uit de film in onze
voorstelling verwerk. Richard
Rodgers heeft voor de film zelfs
nog twee nieuwe nummers ge
schreven: 'Something good' en 'I
have confidence in me.' Die had
er dus blijkbaar ook geen moeite
mee om verbeteringen aan te
brengen. Ze zijn tekenend voor
de ontwikkeling die Maria
doormaakt. Dus heb ik die lied
jes ook gebruikt."
„Sommige mensen vroegen me:
'Ga je er camp van maken?'
Waarom ook niet. Er is al een
film van gemaakt en je hebt de
meezing-Sound of Music. Maar
camp wordt dit zeker niet. Onze
basis is de musical zoals die in
1959 op Broadway in première
ging. We gaan niet opboksen te
gen de populariteit van de film,
we maken ons eigen verhaal, dat
zo boeiend is, dat het publiek de
film vergeet en zich door onze
voorstelling laten meeslepen.
Omdat ik uit Limburg kom ge
loof ik dat ik wel affiniteit heb
met dit verhaal. Je zit er dicht
bij het Duitse taalgebied, je hebt
daar wat bescheiden bergen en
de omgeving is er katholiek."
Hans Visser
Musical The Sound of Music: te zien
in Bussum (4 t/m 14 sept., inspeel-
voorstellingen), Carré Amsterdam
(18 sept, t/m 13 okt. en 11 jan. t/m 23
febr.), Oude Luxor Rotterdam (16
okt. t/m 3 nov.), Nijmegen (6 t/m 16
nov.), Maastricht (28 nov. t/m 8 dec.),
Den Haag (11 dec. t/m 5 jan.), Leeu
warden (26 febr. t/m 16 maart), Bre
da (19 maart t/m 13 april.), Gronin
gen (16 t/m 27 april), Den Bosch (7
t/m 18 mei), Apeldoorn (21 mei t/m 1
juni), Eindhoven (4 t/m 22 juni),
Utrecht (25 juni t/m 6 juli).
De grootste verrassing aan
Signs is wel dat regisseur
M. Night Shyamalan zijn pu
bliek ditmaal niet trakteert op
een grote verrassing. De onver
wachte ontknoping van zijn
succesvolle debuutfilm The
Sixth Sense is inmiddels klas
siek. Het verrassend bedoelde
slot van de opvolger Unbreaka
ble bood een minder verrassen
de variant op hetzelfde thema,
waarna het Amerikaans-Hin-
doestaanse wonderkind inzag
dat het ook zonder surprises
moest kunnen.
Ondanks de fantastische the
matiek - de film gaat over
graancirkels, de mogelijkheid
van een buitenaardse aanval en
het verliezen dan wel aanvaar
den van het geloof in God - is
Signs voor alles een klinische les
in filmische vertelkunst. In een
stijl die de invloed verraadt van
Steven Spielberg ten tijde van
E.T. en Close Encounters Of The
Third Kind construeert
Shyamalan zijn film als een in
genieus bouwwerk. Sfeer, ka-
rakteropbouw en plot gaan
daarbij steeds hand in hand.
Alle cameraopstellingen, mise
en scène en montages zijn zorg
vuldig van te voren uitgekiend,
waarbij het geheel steeds meer
is dan de som der. Anders dan de
meeste Hollywoodfilms, waarin
plot en dialogen de boventoon
voeren, probeert Shyamalan
zijn verhaal vooral te vertellen
door een dwingende aaneen
schakeling van beelden.
Nadat hij in zijn vorige films de
hoofdrol gunde aan macho Bru
ce Willis, koos hij in Signs op
nieuw voor een ster van het type
ruwe bolster, blanke pit. Mei
Gibson speelt Graham Hess, een
voormalig geestelijke die van
zijn geloof viel na een persoon
lijke tragedie. De crisissituatie
die zich ontwikkelt na de ont
dekking van geheimzinnige
graancirkels op de akkers van
boer Hess dwingt hem ertoe zijn
religieuze opvattingen te her
zien. Daarbij krijgt hij fraai te
genspel van Joaquin Phoenix,
die als een nogal naïef familielid
een bijna absurdistische toon
aanslaat.
Ook Gibsons kinderen, die de
eventuele dreiging van een bui
tenaardse invasie ondergaan
met een mengeling van verwon
dering en doodsangst, krijgen
verassend sterke vertolkingen.
In The Sixth Sense bewees
Shyamalan al dat hij een kind
acteur als Haley Joei Osment tot
grote hoogten kon stuwen, en
met de al net zo dromerig uit zijn
ogen kijkende Rory Culkin lukt
het hem weer.
Door steeds weer nieuwe teke
nen (oftewel signs) van nade
rend kosmisch onheil te intro
duceren werkt de film trefzeker
toe naar de climax. Dat slotak
koord leunt helaas te zwaar op
een niet echt overtuigend uitge
werkte theorie over lotsbestem
ming en toeval. Iets minder ge
slaagd zijn daarnaast de nogal
melodramatisch uit de toonval
lende flashbacks naar het voor
val dat Graham Hess voor het
leven tekende.
Het zijn kleine missers, die niet
weg kunnen nemen dat
Shyamalan er vrijwel constant
in slaagt om een licht vervreem
dende, bijna hypnotiserende
toon en tempo vast te houden.
Alleen daarom al is Signs een
film om te koesteren. Minstens
zo bijzonder is de manier waar
op de film zich onder de huid
van de kijker nestelt, om vervol
gens in het geheugen te blijven
groeien.
Fritz de Jong
Signsregie M. Night Shyamalan,
met Mel Gibson, Joaquin Phoenix,
Rory Culkin, Cherry Jones, te zien in
Cine City Vlissingen, De Koning
Hulst en Cinemactueel Bergen op
Zoom.
Mel Gibson speelt Graham Hess, een voormalig geestelijke die van zijn ge
loof viel na een persoonlijke tragedie.
vrijdag 6 september 2002
Maaike Widdershoven en Hugo Haenen spelen de hoofdrollen in de musical. fotoTon Kastermans/GPD
Het beste aan de door Polio de Pimentel
geregisseerde verfilming van de door
Kees van Beijnum geschreven bestseller De
oesters van Nam Kee is de bezetting van de
hoofdrollen. Egbert-Jan Weeber speelt de
18-jarige Amsterdamse gymnasiast Berry
die met huid en haar verslingerd raakt aan
de charmes van de iets oudere Thera (Katja
Schuurman) die net als hij de middelbare
school in de steek liet, waarna ze de kost
ging verdienen als paaldanseres en fotomo
del voor herenbladen.
De mooiste scènes uit Oesters zijn die waar
Berry en Thera op straat kennismaken, een
gezamenlijke draad te pakken krijgen en
met elkaar het bed in duiken. Enige prema
ture opwinding had zich voorgedaan over
de vraag of Katja Schuurman in de defini
tieve versie van de film zich teveel of te wei
nig bloot geeft. Thans mag worden gecon
stateerd dat de dosering precies in balans is.
De Pimentel biedt een paar porties pittige
erotiek waar het verhaal erom vraagt, maar
gratuit wordt het nergens. In de aan Angie
Dickinson herinnerende, beetje bitterzoete
glimlach van Katja zit trouwens meer per
soonlijkheid, belofte en bekoring dan in al
les wat de camera nog verder te onthullen
belieft.
Oesters van Nam Kee is een film die qua his
torie, ambitie en toonsoort in het regelrech
te verlengde ligt van Turks Fruit, Ik Ook
Van Jou en in zekere zin De Kleine Blonde
Dood. In alle gevallen ging het om zeer toe
gankelijke, typische Hollandse romans
waarin sprake was van een plotseling opge
stoken stormachtige liefde, die in contrast
wordt gezet tegen het geknoei van burger-
truttige ouders, waarna de mannelijke held
uiteindelijk alleen en in tranen zal worden
achtergelaten. In de films naar de boeken
van Wolkers en Giphart was de geliefde on
derhevig aan respectievelijk een hersentu
mor en, een geestesziekte en kwam ze in bei
de gevallen te sterven. In De Kleine Blonde
Dood werd de plek van de stervende gelief
de ingenomen door een stervend zoontje. De
Büch-verfilming had een motto dat stelde
dat liefde een soort vuurwerk is dat vroeg of
laat in je handen ontploft. In Oesters van
Nam Kee horen we tot drie keer toe een
soortgelijke wijsheid van de koude grond
verkondigd worden: „Wat goed is, mag niet
lang duren. Anders ga je er nog in geloven",
weet de teer beminde Thera.
Ze blijkt op zeker moment te lijden aan val
lende ziekte, maar daar hoeft ze niet aan
dood. Het is vooral van belang om te onder
strepen dat de jonge minnaar op sommige
momenten geen idee heeft wat hij met haar
moet beginnen, hetgeen voor haar mede re
den is hem te laten vallen en terug te vluch
ten naar een eerder door haar vermaledijde
louche Duitser die in elk geval meer zeker
heid te bieden heeft. Op zo'n manier je ge
liefde verliezen is wellicht nog erger dan
door de dood, zeker voor een jongen van
achttien. Berry zal ervan door het lint gaan.
In zulke grove lijnen samengevat, werkt het
verhaal goed genoeg om bij een breed pu
bliek de Pavlov-reacties op te roepen die
Oesters van Nam Kee wellicht kunnen ma
ken tot een succes vergelijkbaar met die drie
eerdere films. Men dient dan wel een stilisti
sche aanpak te kunnen verdragen die 'ge
luk' uitbeeldt als volop seks en smijten met
geld, 'onheil' als op het dak gaan staan van
het Amsterdam-Hilton, 'machteloosheid'
als een aanval van epilepsie en 'verdrietige
wanhoop' als gaan zwaaien met een pistool.
Subtiel kun je dat allemaal niet noemen,
tenzij je het zou vergelijken met de nog bot
tere stijlmiddelen die Theo van Gogh han
teerde in het verwante Vals Licht, wat even
eens een variatie was op het immer tot
uiteindelijke tragiek gedoemde thema van
de puber en het lichte meisje.
Oesters van Nam Kee is gebaseerd op een re
cente Nederlandse romanhetgeen betekent
dat men bij het ontwerpen van een filmsce
nario te maken kreeg met het probleem dat
zich vrijwel altijd voordoet bij het bewer
ken van Nederlandse romans tot films. Ne
derlandse romanciers verkeren in de veron
derstelling dat je alleen als literator serieus
wordt genomen indien je grossiert in flash
backs of op zijn minst je verhaal vertelt in
retrospectief, met meestal een begrafenis
als aanleiding. Het respecteren van ver
schillende tijdsniveaus echter resulteert
doorgaans in verwarrende films. Het zou
met Oesters van Nam Kee precies zo zijn ge
gaan, indien Hans de Wolff (als scenaxdst-
px'oducent) en Polio de Pimentel de struc
tuur van de oorspronkelijke roman hadden
gevolgd. Dat hebben ze gelukkig niet ge
daan.
Alleen de buitenste rand van het oude
raamwerk komen we nog tegen. Berry be
reikt in opperste ontreddering een Frans
buitenhuis en vexvolgens wordt uit de doe
ken gedaan wat die jongen zo van streek
heeft gemaakt. Waax'na de openingssequen
tie netjes wordt afgemaakt in de finale.
Maar alle flash backs tussendoor zijn ver
dwenen. Het verhaal is daarmee sneller en
makkelijker verteex'baar geworden. Helaas
is er ook iets moois mee verdwenen, name
lijk de sociale en emotionele onderbouwing
van de factoren die verklaren waarom Berry
zich zo met ziel en zaligheid vastklampt aan
Thera.
Alleen volledigheidshalve is er nu iets aan
gestipt over een vader die vx-eemd gaat, over
een broer die te vroeg terugkeert van een
wereldreis, over een stuntelend vrienden
clubje waarmee een Wilde Mossels-achtige
poging tot i'oofoverval wordt ondernomen
en over een Marokkaanse buurtwerker die
zich zo gehaat maakt dat Berry zelfs op hem
gaat schieten. Maar al die motieven ont
breekt het zo zeer aan helderheid en preg
nantie - hier wreekt zich de vliegende haast
van een x'egisseur die gepokt en gemazeld is
gei'aakt bij tv-series - dat ze beter helemaal
achtei*wege hadden kunnen blijven. Want
het enige wat nu echt overtuigt is de razende
verliefdheid van Egbert-Jan Weeber op
Katja Schuurman en haar vertedering voor
de verdwaalde zwaan die zo maar haar le
ven binnenzwom en daar koidstondig ge
duld wordt. Voor velen is meer misschien
ook niet nodig en het is stellig meer dan niks.
Pieter van Lierop
Oesters van Nam Kee: regie Polio de Pimentel,
met Egbert-Jan Weeber, Katja Schuurman, Ed
win Jonker, Johnny de Mol, Mohammed Chaara,
Hans Dagelet, Guusje Eybers, te zien in CineCity
Vlissingen, De Koning Hulst en Cinemactueel
Bergen op^Zoom.
