Jongetjes zó
weg-eloape uut
'n breiboekje
Historie landleven te
zien op Hongersdijk
Op
Hekwerk van duur kastanjehout gaat lang mee
w wMw§
erfgoed}
Hongersdijk is de naam
van een boerderij in de
Wilhelminapolder. Of eigen
lijk moet ik zeggen: het was
in een eerdere fase één van de
zes boerderijen die overkoe
peld werden door de maat
schap die de Wilhelminapol
der als geheel vormde. Met
'de Wilhelminapolder'
wordt al bijna twee eeuwen
de grootste landbouwonder
neming van Nederland aan
geduid. Dat grote gebied, een
polder van ongeveer 1500
hectare ten noorden van
Goes, werd in 1809 ingedijkt.
Lang hebben de zes grote
boerderijen met bedrijfslei
ders, die onder krachtig cen
traal gezag stonden van de di
rectie van de Wilhelminapolder,
gefunctioneerd. Thans zijn alle
boerderijen, voorzover nog be
staand, niet meer dan een verza
meling bedrijfsgebouwen (min
of meer verouderd en dus niet
erg functioneel) onder leiding
van de directie van de maat
schap.
Hongersdijk is een oude Zeeuw
se naam. Van ongeveer 1100 tot
1334 was het een Zuid-Beve-
lands dorp ten noorden van
Goes, in hetzelfde gebied waar
nu dus de Wilhelminapolder
ligt. Zoals dat vroeger zo vaak
ging in het Zeeuwse, is het dorp
met de overstroming van 1334 in
de golven verdwenen. Maar niet
voorgoed. Een polder, dorp of
stad die door de zee is veroverd,
noemen we al achthonderd jaar
met een typisch Zeeuws eufe
misme: een drijvende polder,
dorp of stad. Daarmee geven we
in feite aan dat we niet berusten
in de verovering door de zee. We
beschouwen dat als een tijdelij
ke toestand.
In het geval van Hongersdijk
was dat onverwoestbare opti
misme gefundeerd; rond 1430
waren de schorren en het ver
dronken dorp weer ingepolderd
en bedijkt. Een nieuw dorp
Hongersdijk verrees. Helaas,
120 jaar later verdronk ook dit
dorp weer. Tweehonderd jaar
later werd er weer ingepolderd,
in die buurt althans. De Oost-
Bevelandpolder ontstond. Die
werd weer honderd jaar later, in
1809, met de Wilhelminapolder
tot één geheel en een landbouw-
maatschap gevormd. Het dorp
Hongersdijk werd niet meer
herbouwd. Min of meer er voor
in de plaats kwam Wilhelmina-
dorp. Dat ligt nogal wat ooste
lijker dan het oude Hongers
dijk. Ter herinnering aan het
oude dorp werd de eerst ge
bouwde boerderij Hongersdijk
genoemd. Die ligt waarschijn
lijk zelfs op de plek van het
voormalige dorp. Tientallen ja
ren lang werden er op en rond de
boerderij grafzerken, stukken
muur en steen opgeploegd en
opgegraven.
Rijke reders
De rijke Rotterdamse reders,
handelaren en bankiers die rond
1800 ongeveer 1500 bunder
schorren kochten, hadden
geenszins de bedoeling een
landbouwonderneming te
stichten. Het kapitaal was be
stemd voor nering en handel in
Nederlands-Indië en omstre
ken. Maar door het ontstaan van
dinsdag 27 augustus 2002
Boerderij Hongersdijk, ten noorden van Goes. foto's Dirk-Jan Gjeltema
de Bataafse Republiek en later
de komst van Napoleon lag de
handel met de koloniën stil. Dus
konden ze hun kapitaal niet te
gelde maken. Het beste alterna
tief leek beleggen in grond. Dat
werd de Wilhelminapolder. Die
moesten ze eerst zelf nog (laten)
bedijken en inpolderen. De be
doeling bleef echter het gewon
nen land zo snel mogelijk te ver
kopen - met winst. Dat lukte
niet, omdat onder andere door
de Franse overheersing de
grondprijzen kelderden.
Noodgedwongen zijn de Rotter
damse heren toen maar gaan
boeren. Maar nog steeds met het
plan in het achterhoofd de tot
waarde gebrachte grond zo snel
mogelijk van de hand te doen.
Toen echter na een vijftiental ja
ren de vruchtbare grond veel
geld opbracht, raakte men ge
wend aan de winstdeling en ge
hecht aan de Zeeuwse grond en
bleef men boeren... tot vandaag
toe.
Hongersdijk, die eerste boerde
rij werd heel zuinigjes gebouwd
in 1813. Immers, toen warende
Rotterdamse heren nog van plan
de grond zo snel mogelijk te ver
kopen. Maar ja, geoogste pro
ducten, paarden, werktuigen en
dergelijke moesten wel een on
derdak hebben. Geen nood, er
gens in Wolphaartsdijk en in de
buurt van Rammekens (Walche
ren) waren oude schuren te
koop. Die werden gekocht, af
gebroken, en weer opgezet in de
Wilhelminapolder.
De eerste vijftien jaar werd zo
veel mogelijk de oogst op het
veld verkocht. Of als dat niet
mogelijk was, werd het graan
naar Rotterdam verscheept.
Vlas en meekrap werden in
principe altijd te velde ver
kocht. Dus konden de gebou
wen in de (kortzichtige) filosofie
van de maatschap klein en be
perkt blijven. De eerste schuur
van Hongersdijk is natuurlijk
van geteerd hout geweest en be
dekt met riet. Hij is afgebrand in
1887. Hoewel de oorzaak van de
brand nooit is geboekstaafd, is
het niet onwaarschijnlijk dat
het door roken van arbeiders
en/of knechten gebeurd is. Hoe
wel roken volgens vele oekazes
en mededelingen van de directie
volstrekt verboden was, wist ie
dereen in de polder dat er tij
dens de schaft en soms tijdens
het werk in de schuur veel aan
de pijp gelurkt werd.
De nieuwe schuur die in 1887
gebouwd werd, was een kapita
le brede schuur, passend bij het
formaat van de boerderij van
meer dan vijfhonderd gemeten
(ongeveer 250 hectare). De
schuur had drie mendeuren,
stallen over de gehele lengte van
55 meter, 18 meter breed en ong.
14 meter hoog. Niet meer met
riet gedekt, maar met pannen.
Met eronder een laagje riet voor
betere isolatie. Nog wel met
houten wanden, maar aan de
mestvaaltkant al totaal van
steen opgetrokken. Dat was
toen modern. Men had ervaren
dat het hout bij de mestvaalt
door alle amoniadampen te snel
rotte, en dus vaak vervangen
moest worden. Deze schuur, met
vele bijschuren eromheen (er
was verderop een grote hangar-
/kapschuur om het stro te ber
gen) heeft vele decennia goed
gefunctioneerd. In de loop van
de tijd is een eindgevel in steen
gezet, zijn de houten wanden (de
wèège of aanslag) aan de men
deurenkant vervangen door
steen, zijn de oude mendeuren
vervangen door hoge schuifdeu
ren, zijn een aantal tassen ver
groot, enzovoorts. Met andere
woorden, men heeft het oude ge
bouw steeds weer aangepast
aan de nieuwe landbouwkundi
ge ontwikkelingen.
Ergens in de jaren vijftig van de
vorige eeuw is een groot deel van
de oude gebinten vervangen
door nieuwe houten spancon-
structies. Die bestaan uit aller
lei gebogen plankdelen die met
elkaar verlijmd zijn. Die con
structie is zo sterk, dat er geen
tussenbalken nodig zijn. Deze
zogenaamde Nemamo-spanten
zijn in deze schuur verant woord
ingebouwd. Zo'n verlijmd hou
ten spangewelf is voor het eerst
toegepast in de Wieringermeer-
polder omstreeks 1940.
En nu, anno 2002, is de grote
open ruimte van deze schuur
weer niet optimaal bruikbaar in
de moderne landbouw. En dus
moet men opnieuw zoeken naar
passende mogelijkheden. Of af
braak (hopelijk niet), óf herbe
stemming. Verandering lijkt
wel de enige constante factor in
de Zeeuwse landbouwgeschie-
denis van vooral de laatste hon
derd jaar. De geschiedenis van
Hongersdijk - zowel van het
dorp als van de boerderij - is in
feite exemplarisch voor het
landleven in ons Zeeland tussen
1100 en 2002.
Gerard Smallegange
Tussen 28 augustus en 7 septem
ber wordt in de schuur van Hon
gersdijk het toneelstuk 'Zwarte
vogels in de bomen' opgevoerd.
Dit in het kader van het Zeeland
Nazomer Festival. Het is een
drama over de teloorgang van
het familiale boerenbedrijf.
Een makelaar: een stuk hout, in de top van een kap aangebracht, dat
dient tot verenigingspunt van nok, spruiten en hoekkepers.
Mien moeder dee 'n paèr
stappen achteruut. Toe
keek ze langdurig naè mien ver-
schiening. Op d'r gezicht kwam
'n vaège glimlach. Zó te zie was
ze groas op de trui die ze pas vö
mien ebreid ao.
,,Ie staèt je netjes", zei ze toen.
„Je lieken wè 'n jongetje uut 'n
breiboekje."
Ik voelde 's verzichtig aan mien
aols omda 'k van meêning was
dat 't op die plèkke 'n bitje knel
de.
„Ik ao evroge of ik 'n trui kreeg
mee 'n opstaènde kraège", prut
telde ik. „Ma dit is 'n rolletje in 't
knèltnog ok."
„Jie bin noe noait 's tevree", ant
woordde mien moeder. „Aoltie
jie wat te moppere. Kan ik 't èl-
lepe dat joe nikke a wï dikker
oaren is?"
Omda 'k de zinloas-eid van de
discussie inzag, ield ik m'n
moónd ma. 'k Zou d'r wè vö zur-
rege da 't kleêdingstik nie aol te
lange mee zou gaè.
'n Weke vö dien ao mien moeder
mien aèr eknipt mee de nieuwe
tondeuze die ze speciaol in de
stad was gaè koape. Ok a gin
coupe de Paris. Van achtere zo
glad as 'n biljartbal in van vore
'n kuve die boven mien oagen
kaèrsrechte was of-eknipt. De
spiegels in oöns uus ao m'n ao-
maè wè weg kunne doe want ik
wou d'r nie mïr in kieke. In dan
vertèlle da 'k d'r uutzag as 'n
joan uut 'n breiboekje. Laè me
nie lache.
Das noe aomaè lang gelee. In-
tusse zoek ik mien eige truien
uut in kies ik mien eige kapsel.
Oewèl, de aèrdracht is noe nie
vee beter dan tiedens 't wérk van
mien moeder. Die ao 'n vooruut-
ziende blik. 't Aauwerwetse
kapsel van 't durps-jongetje is
vandaèg d'n dag wi eêmaè 'in'.
Je mö noe vuuftien euro neertèl-
le vö n' kippekoönte mee 'n
kuufje.
D'r is noe ok 'n nieuw jongetje
uut 'n breiboekje. Wat waère
m'n groas mee z'n aollen op oön-
ze eige Zeêuwse Jan Peter toe de
Nederlaanders in groate getaèle
op 'm stèmden. As d'r eên jonge
tje rechtstreeks uut 'n breiboek
je is weg-eloape, is 't oönze mi
nister presidènt. Inoeaandigt'n
't aomaè espeeld eit. Zö écht op
z'n Zeêuws. Toe t'n in de gaoten
kreeg da Wim nie mi mee zou
doe, zag t'n z'n kanse schoan.
Mit verzichtige opmerkingen in
de richting van Pim in uut de
richting van Pim eit t'n aolle
bangerikken op evange. Zö'n
bitje van de dit en zö'n bitje van
de dat in a ras bleek dat d'r 'n
nieuwe Messias was op estaè. In
as je 't mien vraègt m'n 'n schot
in de roas etroffe mee oönze pro-
vinciegenoat.
Mos j 'm zie staè op 't bordes bie
Hare Majesteit, mee z'n eêle ka
binet. Nie d'n groasten van alle-
maèle, ma wè d'n dappersten.
Joviaal in goed-lachs. Af in toe
'n bitje boas as eên van z'n disci
pelen z'n moónd verbie praèt.
Vol vertrouwen in eigen kunnen.
Wachtliesten, asielzoekers. Jan
Peter za 't aomaè tot normaole
proporties terugbrienge.
Helaos mos ik vandaège in de
kraante leze da 't kabinet
eplaèst oart vö 'n nieuwe econo
mische tegenslag. Kiek, da vin
ik noe stemmingmaèkerie. Wil
der, 't land, 't volk, oare vö dat
nieuwe prebleem eplaèst. 't Ka
binet is t'r vö om 't op te losse.
Ik m'n eige laète vertèlle dat de
vraauwe van de minister-presi
dent ok geleerd is in 'm mee raèd
in daèd terziede kan staè. Ze eêt
Bianca in da klienkt in oönze
Zeêuwse oaren eêl exotisch.
Wilder bin in de loap van de jaè-
ren gewend eraèkt an Sientje in
Maotje of Joppa. Ma Bianca,
da's eêmaè nieuw vor oöns.
Over vier jaèren zü m'n wete of
oönze keuze juust ewist eit in of
de optimisten geliek kriege, of...
dat de beste stuurlieden an de
wal staè in zö-as meêsta, wi an't
langste ende zulle trèkke.
Voorloapig ou ik 't ma op dat
veraèl over Napoleon:
Toe de keizer wat van 'n oage
planke mos lange, waè d'n nie
bie kon, zei 'n soldaot tegen z'n:
„Laè mien 't even vör u pakke
Sire. Ik bin groater dan u."
„Je vergist je mien kam-
meraod", antwoordde de keizer.
„Jie bin langer dan ik, ma ik bin
groater dan jie..."
Joop van Zijp
Jan Peter: Nie d'n groasten van allemaèle, ma wè d'n dappersten.
foto Phil Nijhuis/GPD
De Bierkreek tussen IJ-
zendijke en Schoondijke
is de eerste biologische ro
zenkwekerij van Neder
land. Wat begon als een
hobby van vier vrienden,
is drie jaar later een pro
fessionele kwekerij, waar
idealisme en dadendrang
gelijk op gaan met zake
lijk inzicht en behoefte
aan perfectie. Wat blijft is
het deeltijd-ondernemer
schap. Want Geertje van
der Krogt, Eric de Millia-
no, Marianne Lundahl en
Hans van Hage hebben er
allevier een baan bij.
Hans noemt het nieuwe pot-
tenveld geen sieraad in het
landschap. Betonpaden, een on
dergrond van zwart plastic, be
tonijzeren pottenrekjes op het
erf van de oude boerderij; het is
allemaal niet even fraai. Om die
visuele verstoring weer enigs
zins op te heffen en ook de rozen
te beschutten tegen al te harde
wind, komen er een windsingel
en een hekwerk rond het veld.
„Het pottenveld detoneert met
de omgeving en dat moet veran
deren. Door de toepassing van
natuurlijke materialen probe
ren we het zo goed mogelijk in te
passen. Er wordt onder andere
aansluiting gezocht bij de ak
kerranden en de reeds aanwezi
ge houtsingels langs de kreek-
rand."
Er is gekozen voor de combina
tie van een strook eigenge-
kweekt autochtoon bos- en
haagplantsoen en een hekwerk
van de tamme kastanje (casta-
nea sativa) in hoogtes van één
tot twee meter, dat ook op De
Bierkreek wordt verkocht. De
argumenten voor deze keuzes
zijn divers. „De gebruikte mate
rialen passen prima in het land
schap. Verder geven we door het
gebruik ervan het goede voor
beeld, maar dat is eigenlijk van
ondergeschikt belang. Dat we er
ook echt achter staan, is veel be
langrijker", legt Marianne uit.
Ze verwijst hiermee met name
naar het milieuvriendelijke as
pect. Zoals in het geval van tro
pisch hardhout, hoeft er niet il
legaal te worden gekapt omdat
het hout voornamelijk afkom
stig is van kastanjeplantages in
Frankrijk. „Die leveren de beste
kwaliteit. Door de plantage
achtige aanpak gaat er ook geen
waardevol bos verloren. Dat
vergroot onze geloofwaardig
heid, omdat we onze klanten
hierop kunnen wijzen."
Het vrij licht gekleurde tamme
kastanjehout doorstaat de ver
gelijking met tropisch hardhout
volgens Hans glansrijk. Zo
komt het gewicht van de diverse
soorten nagenoeg overeen. Ook
geeft hij hoog op van de duur
zaamheid van het product. „On
behandeld gaajt het gegaran
inaakt. Een andere charme is
dat het hout niet alleen op indu
striële wijze wordt verwerkt.
Een ietwat kromme paal of een
afwijkende kleurstelling is bij
voorbeeld geen reden tot afkeu
ring", zegt Hans. Omdat er geen
gebruik wordt gemaakt van
schadelijke conserveringsmid
delen wordt het milieu ook nog
op een andere wijze gespaard.
Met name door de milieuvrien
delijke productiewijze kent tam
kastanjehout een relatief hoge
aanschafprijs. Door de grote
duurzaamheid valt die prijs op
langere termijn mee. De plaat
sing van het hekwerk rond het
pottenveld zou ook een positie
ve impuls kunnen geven aan de
verkoop van tam kastanjehout.
René van Stee
deerd twintig jaar mee. En dan
niet niet alleen in een beschutte
omgeving, maar ook in de meest
barre weersomstandigheden."
Tam kastanjehout kent tal van
toepassingen die variëren van
hekwerk en kozijnen tot meu
bels en speelgoed. „In principe
kan er dus alles van worden ge-
foto Peter Nicolai
