Humor maakt
suspense sterker
Schilderij zet vriendschap op scherp
PZC
Landschap van citaten
Juriste pleit voor echtgenoot
High
Crimes
25
Signs van
Shyamalan
Art opnieuw
in het theater
vrijdag 23 augustus 2002
he Sixth Sense was
drie jaar geleden
een film die bijna
700 miljoen dollar opbracht
en waarmee ineens, nergens
vandaan, een Hindoestaanse
Amerikaanse regisseur
furore maakte: M. Night
Shyamalan. Nog voor we
aan die merkwaardige naam
gewend waren geraakt,
stuurde hij er Unbreakable
achteraan. Twee occulte
thrillers, beide met Bruce
Willis in de hoofdrol,
vestigden een reputatie die
thans bevestigd moet
worden met Signs, die 5
september bij ons in
première komt.
Het is een film waarin merk
waardige cirkels in maïs
velden wel degelijk verband
blijken te houden met interpla
netaire activiteiten en waarin
de hoofdrollen worden gespeeld
door Mel Gibson en Joaquin
Phoenix.
Shyamalan - zijn officiële voor
namen zijn Manoj Nelliyattu - is
nog maar 31 jaar oud, maar hij
weet hoe het voelt als de buiten
wacht verwacht dat ook al zijn
volgende films klappers zullen
worden. Veel last zegt hij er niet
van te hebben: „Druk hoort bij
het vak en komt altijd wel er
gens vandaan. Stel dat The
Sixth Sense een geweldige flop
was geworden: Zou dat niet nog
meer druk hebben gegeven bij
het maken van Unbreakable?
En als Unbreakable net zo'n
waanzinnig succes zou zijn ge
weest als Sixth Sense, zou dat
niet een nog veel grotere druk
hebben veroorzaakt om ook
Signs weer te maken tot net zo'n
klapper? Films maken op dit ni
veau is iets anders dan films ma
ken waarmee een cineast hoopt
dat wellicht één procent van het
publiek hem begrijpen en waar
deren zal. Mijn ambities strek
ken verder en dan is 'druk' deel
van het spel."
Hij meent dat Signs beter weer
spiegelt wie hij zelf is: „Daarom
zit er naast alle suspense ook
meer humor inD aaraan had het
een beetje ontbroken in Un
breakable. Maar dit heb ik ge
schreven met een glimlach op de
lippen. Je krijgt hier te maken
met twee volwassen mannen en
twee kinderen, die zelfs op mo
menten dat het doodeng wordt,
zich weten uit te drukken met
een zekere mate van spot en re
lativering. Het is niet allemaal
grijs en donker. Aanvankelijk,
toen ik aan het script begon, had
ik het idee dat het moest gaan
over een veel grotere familie die
toevallig bij elkaar is als de 'war
of the worlds' uitbreekt. Maar
toen begon het te lijken op zo'n
rampenfilm uit de jaren zeven
tig waar iedereen hysterisch
wordt en de vrouwen en de kin
deren zitten te huilen in de ach
terkamer. Dat beviel me niet.
Toen ben ik het kleiner gaan ma
ken en kleiner en heb uiteinde
lijk maar vier personages over
gehouden."
Over het verschijnsel van ge
heimzinnige cirkels in koren
velden, grasvelden, maïsvelden
Regisseur M. Night Shyamalan met Abigail Breslin op de set van de film Signs.
als tekens van buitenaards be
zoek, zegt de schrijver-cineast
persoonlijk zeer sceptisch te
zijn. „Maar ik zou het wel leuk
vinden als er een keer een water
dichte verklaring zou komen
wat het dan wel is. Dit is net zo
iets als de onverklaarbare feno
menen waarover het ging in
mijn twee vorige films. Maar
voorlopig vind ik het een prik
kelende gedachte dat-de cirkels
begrepen kunnen worden als
een taalvorm van buitenaardse
wezens."
Sinds hij op achtjarige leeftijd
een super-8 camera kreeg, is
Shyamalan aan het filmvak ver
slingerd. Hij werd geboren in
India maar is getogen in Phila
delphia. Zijn beide ouders zijn
arts en nog tien andere familie
leden behoren eveneens tot de
medische stand. Zijn interesse
voor occulte zaken zou vanuit
de Indiase cultuur moeten wor
den verklaard: „Daar wordt
groot belang toegedicht aan on
zichtbare dingen. Mijn opa spij
kerde nog kippenkoppen op de
voordeur om boze geesten bui
ten te houden. Ook schildpad
den mogen niet naar binnen. Al
les wat ze doen, gebeurt met
ceremonieel, zelfs het pellen van
vruchten. Ik zou miljoenen
voorbeelden kunnen geven.
Hun leven is zo veel meer ver
bonden met de 'andere wereld'
dan die van ons hier waar alle
interesse is gefocust op Coca
Cola en gympies van Nikes."
De regisseur van Signs bewon
dert Spielberg, Hitchcock en
Stephen King. „Maar dat maakt
me niet speciaal, want zij wor
den door iedereen hoog geschat.
Met Stephen King heb ik de
meeste affiniteit: het gevoel dat
hij en ik ooit uit dezelfde bron
hebben gedronken. Daarom ben
ik blij dat ik over die cirkels in
de velden eerder ben begonnen
dan hij. Ik vind zelfs dat we
dichter bij elkaar zitten dan je
zou vermoeden op basis van de
verfilmingen van zijn boeken.
Want daar komt het hoofdac
cent altijd terecht op bloederig
heid en gruwelijkheden, terwijl
zijn boeken feitelijk veel milder
en menselijker zijn en juist
daarom mij altijd hebben aan
gesproken. Spiritueel zitten we
toch op verschillende golfleng
ten. Ik ben iemand met het ver
moeden dat eigenlijk toch alle
mensen de behoefte hebben om
te geloven in meer dan zichtbaar
en wetenschappelijk bewijs
baar is."
„Iemand als Lovecraft interes
seert me veel minder omdat er in
zijn soort science fiction te veel
science zit. Daar heb ik niks
meeVoor deze film moest er dus
een buitenaards creatuur wor
den ontworpen. Dat vind ik ver
schrikkelijk vervelend om te
doen. Ik heb dan ook mijn uiter
ste best gedaan hem zo mense
lijk mogelijk te maken, want dat
vind ik zelf het meest angstaan
jagend. Ik heb ook geprobeerd
om dat wezen iets speciaal vrou
welijks te geven. Omdat het
engste wat ik me kan voorstel
len een volstrekt gestoorde
vrouw zou zijn die zou proberen
mijn kind iets aan te doen. Dat
vind ik griezeliger dan een enge
kerel, want in dat geval krijg je
zoiets van: laten we het uitvech
ten: man tegen man. Maar met
een gekke vrouw raakt alles
ontregeld. Iemand als de moe
der in Carrie, die vond ik werke
lijk huiveringwekkend."
Demonen
Er is in het verhaal van Signs
sprake van een afwezige moeder
- ooit omgekomen in een afschu
welijk verkeersongeluk - die een
tegenpool lijkt te krijgen in de
vrouwachtige 'alien' die de fa
milie komt bedreigen. Voor de
rol van Mel Gibson als vader be
tekent het dat hij niet langer do
minee wilde zijn sinds het onge
luk, maar bereid is zijn taken als
geestelijk herder weer op te vat
ten nadat de 'aliens' verslagen
zijn. Shymalan bekent dat dit
zelfs het aanvankelijke grondi
dee van de film was.
,In wezen is dit een verhaal over
De plot van de juridische
thriller High Crimes had zo
afkomstig kunnen zijn uit een
bestseller van John Grisham
Alleen speelt de film zich niet af
op Grishams favoriete terrein,
het broeierige zuiden van de VS,
maar in San Francisco waar de
zorgzame echtgenoot van een
succesvolle advocate (Ashley
Judd) van de ene op de andere
dag wordt beschuldigd van het
plegen van oorlogsmisdaden.
De man blijkt een dubbele iden
titeit te hebben, en zou als mari
nier in 1988 een slachting heb
ben aangericht in El Salvador.
Jim Caviezel overtuigt als de in
militaire hechtenis genomen
beschuldigde, die op beslissen
de momenten in de film twijfels
zaait over zijn (on)schuld. Ash
ley Judd is minstens zo sterk als
de pittige jonge carrièrevrouw,
die bedreigingen, loopbaanbe-
eindiging en fysiek geweld trot
seert om haar man van het scha
vot te redden. En dan wordt ook
nog de als acteur immer be
trouwbare Morgan Freeman op
gevoerd als een door het leven
getekende legeradvocaat, die
Judd mopperend en grauwend
bijstaat in haar eerste zaak te
genover een militaire recht
bank.
Vooral Judd en Freeman, die
eerder al eens samenspeelden in
de sterke seriemoordenaarsfilm
Kiss The Girls, brengen op het
scherm een plezierige chemie
teweeg. Daarnaast houdt regis
seur Franklin het tempo er ste
vig in, ook als de plot enigszins
wordt opgehouden door ver
haallijntjes over de pogingen
van de juriste om zwanger te
worden of haar moeizame rela
tie met een wildebras van een
zuster (Amanda Peet). Wanneer
je het welslagen van een thriller
dan ook afmeet aan de vraag of
de plot spannend en vakkundig
aan de man wordt gebracht, dan
is High Crimes gewoon een ge
slaagde thriller. Zelfs de gefor
ceerde en bepaald niet logische
plotwending aan het eind doet
daar niets aan af.
Toch laat de film een wat onfris
se smaak achter, door de mis
daad te situeren in El Salvador.
De burgeroorlog in het Midden-
Amerikaanse land dient louter
als visueel behang, als een decor
waartegen de juridische strijd
van Judd en Freeman kan wor
den afgezet. Over de achter
gronden van de militaire aan
wezigheid in het land vermeldt
de film ondertussen helemaal
niets - ruim een decennium na
dato was een kleine toelichting
op de geschiedenis toch wel op
zijn plaats geweest. De vraag of
de eenzijdige Amerikaanse in
menging met de interne aange
legenheden van een naburig
land op zichzelf misschien ook
wel een 'high crime' was komt
geen moment aan de orde. Voor
Amerikanen is het - zeker na 11
september - kennelijk zo nor
maal om zwaar bewapende
troepen in een ver buitenland
voor politieman te laten spelen,
dat men het stellen van vragen
overbodig acht. Voor 'lastige'
Europeanen bij wie dergelijke
vragen zich onwillekeurig wel
opdringen, was het beter ge
weest als de filmmakers hun
thriller hadden gesitueerd in
een fictief land, met een fictieve
burgeroorlog. Nu krijgt de film
toch een ongewenste politieke
lading mee, die onnodig de aan
dacht afleidt van de op zichzelf
best spannende intrige.
Fritz de Jong
High Crimes: regie Carl Franklin,
met Ashley Judd, Morgan Freeman,
Jim Caviezel, Amanda Peet, te zien
in Cine City Vlissingen en Cinemac-
tueel Bergen op Zoom.
Mel Gibsons personage die een
gevecht heeft te leveren met zijn
eigen demonen. Het is zoiets als
wat ik ook herkend meende te
hebben in The Birds, van Hitch
cock. Daar kon je ook de vraag
stellen: 'Waar komt ineens dat
eigenaardige agressieve gedrag
van al die vogels vandaan?' En
voor mij hield het verband met
bijzondere krachten van de
moeder, die zich zo probeert te
verzetten tegen de vreemde
vrouw die de zoon probeert weg
te halen. Het kan goed zijn dat
mijn interpretatie de plank mis
slaat, maar ik schep er behagen
in om zometa f orischtegen
dingen aan te kijken."
De regisseur speelt een kleine
rol zelf mee, als een dierenarts
die de confrontatie met een
'alien' bekoopt met totale gees
telijke ineenstorting. Shyama
lan ontkent dat zo'n rolletje een
Hitchcock-achtige manier is om
zijn handtekening te zetten.
„Het is nog een andere manier
om mezelf uit te drukken. Het is
een verlengstuk van wat het ma
ken van films voor me sowieso
betekent: veel meer dan werk
namelijk. Het is niet zo dat ik
acteren leuk vind, want ik vind
het doodeng. Maar ik maak ook
mijn films over juist de dingen
die ik angstaanjagend vind. In
Sixth Sense gaat het om de
spanningen bi] een man tussen
zijn werk en zijn liefde. In Un
breakable gaat om de crisis van
iemand met een minderwaar
digheidscomplex. In Signs gaat
het om iemand die geschokt
raakt in zijn godsvertrouwen.
Dat zijn allemaal zaken die ik
aan de openbaarheid prijs geef
en ter sprake breng, nadat ik er
over heb geschreven met alle
emoties en eerlijkheid die ik
heb. Mijn films zijn uiterst per
soonlijk. Je mag ze beschouwen
als een bizarre vorm van publie
ke therapie."
Pieter van Lierop
Voor de fans van Jean-Luc
Godard is er goed nieuws: de
meester heeft een nieuwe film
gemaakt die bovendien nog in
Nederland is uitgebracht ook.
Met name dat laatste was al ze
ventien jaar niet meer gebeurd,
al heeft de beeldenstormende
cineast die in 1960 met About de
souffle de meest invloedrijke
film na de Tweede Wereldoorlog
maakte sinds Je vous salue, Ma
rie (1985) toch niet stilgezeten.
En een blik op Eloge de I'amour
is voldoende om vast te stellen
dat de dwarsligger uit principe
nog helemaal de oude is. Voor
wie een prettig overzichtelijk
betoog verlangt is dat slecht
In Eloge de l'amour speelt Bru
no Putzulu een regisseur - het
vermoedelijke alter ego van Go
dard - die werkt aan een project
waarin drie liefdeskoppels figu
reren, maar dat ook over iets
heel anders kan gaan. Halver
wege stappen we twee jaar te
rug. Het in nostalgisch zwart
wit gefilmde heden maakt
plaats voor een verleden in de
intense kleuren van digitale vi
deo. Onze regisseur ontmoet
twee oud-verzetsstrijders die
overwegen hun herinneringen
aan een Amerikaanse filmpro
ducent te verkopen. Zo onge
veer kan je het samenvatten, al
is daarmee nog weinig gezegd,
want de toch al frustrerend
fragmentarisch verbeelde plot
is iets wat Godard nauwelijks
interesseert.
Hij associeert en problemati
seert er lustig op los, en strooit
voortdurend met namen, op
merkingen en invallen waarmee
hij telkens lijkt te willen zeggen:
„Hier zouden we het ook eens
over moeten hebben." Je kan
niet iets denken zonder iets an
ders te denken, stelt iemand er
gens. Als je bijvoorbeeld een on
bekend landschap ziet vergelijk
je dat immers altijd met de land
schappen die je al kent. Eloge de
l'amour als een landschap van
citaten. Misschien zou daar met
wat goede wil een geleerd klin
kend betoog over op te zetten
zijn, dat vervolgens weer als een
filosofische zeepbel kan worden
doorgeprikt. Dat is het gevoel
dat de film oproept.
Godard bewijst eer aan Robert
Bresson en Henri Langlois, ci
teert Picasso en Max Ophüls,
zinspeelt op Vietnam, ziet iets
diepzinnigs in het feit dat de
staat niet verliefd kan worden,
merkt op dat inwoners van de
Verenigde Staten zich de naam
van het hele continent hebben
toegeëigend, en geeft een
hoogstwaarschijnlijk onjuiste
verklaring voor de herkomst
van het woordje 'oké'. Is dat wat
hij bedoelt met 'als feiten legen
de worden'?
Dat Godard, de cinefiel en criti
cus die uit pure hartstocht voor
het medium zelf ging filmen,
vooral in zijn begintijd baan
brekend en radicaal werk
maakte staat buiten kijf. Ook
toen hij zich later weer meer
menselijk en bezadigd toonde
bleef hij altijd iemand voor wie
het onderzoeken belangrijker
was dan het vinden. Zo zullen
we Eloge de l'amour waar
schijnlijk ook moeten bekijken
Een halffabrikaat, een collage
van mogelijke onderwerpen die
ons een blik gunt in de hersen
pan van een culturele en cine
matografische tobber. Dat God-
ards filmliefde nog steeds
brandt proef je uit ieder beeld,
maar waarom kunnen de woor
den dan niet eens achterwege
blijven? Nu is het toch vooral
een omgevallen boekenkast vol
aforismen waarover de zeer eru-
dieten onder ons ongetwijfeld
naar hartelust kunnen orake
len. Eloge de l'amour is voer
voor Godard-vorsers. Ik vrees
dat dat een klein publiek is. Wie
het aandurft adviseer ik eerst
het werk van de filosofe en acti
viste Simone Weil eens door te
nemen. Het zou een sleutel kun
nen zijn.
Leo Bankersen
Bruno Putzulu in de film Eloge de
l'amour.
Eloge de l'amour: regie Jean-Luc
Godard, met Bruno Putzulu, Cécile
Camp, Jean Davy, Frangoise Verny,
te zien in Schuttershoftheater Mid
delburg (vr. 22.00, za. 19.30 en di
20.00 uur).
Ze zijn al jaren bevriend met elkaar: de
acteurs Hans Resting, Paul de Leeuw en
Edwin de Vries. In het wereldberoemde to
neelstuk Art (1995) van de Franse schrijf
ster Yasmina Reza spélen ze nu drie vrien
den, wier vriendschap door een schilderij
ernstig op de proef wordt gesteld. Vorig jaar
speelden ze het stuk met zoveel succes in
Rotterdam, dat werd besloten om aan het
begin van het nieuwe theaterseizoen een
korte tournee van deze theaterhit langs ze
ven schouwburgen in te lassen.
Het toneelstuk van de Franse toneelschrijf
ster, romancière en actrice Yasmina Reza
(1957), dat al bijna zes jaar onafgebroken is
te zien in Londen, speelt in de grote stad en
het moderne leven. Serge, een gescheiden
dermatoloog heeft een peperduur schilderij
gekocht. Zijn vriend Mare, een vliegtuig-
bouwkundige, is verbijsterd: het schilderij
is namelijk volkomen wit. Hij bespreekt het
geval met hun beider vriend Ivan, een lich
telijk gekwelde jongeman. Er ontspint zich
een discussie over wat mooi is. Dat lege wit
op een doek, dat als een soort spiegel werkt,
zorgt ervoor dat de vriendschap onder druk
komt te staan.
Het dwingt hen voor hun gevoelens uit te
komen. „Het gaat over drie vrienden die el
kaar redelijk goed kennen", zegt Paul de
Leeuw, die de brave Ivan speelt die het 'leuk
en gezellig' probeert te houden. „Dat schil
derij zet hun vriendschap op scherp. Hij
twijfelt, want kun je wel bevriend zijn met
iemand die zoiets koopt en mooi vindt?" Zo
vormt de kunst een mooi opstapje naar het
werkelijke thema van deze geraffineerde
zedenschets waarin de diepe ernst tragiko
Paul de Leeuw, Hans Kesting en Edwin de Vries (vlnr) als de drie vrienden in het toneelstuk van Yasmi
na Reza. fotoGPD
misch werkt: vriendschap. Bestaat ware
vriendschap? Is vriendschap een illusie?
Nee, zegt Kesting, die Mark speelt. „Vriend
schap bestaat. Absoluut." De andere twee
knikken instemmend. Kesting weer. „Ik
heb een paar heel dierbare vrienden. Het is
maar hoe je de vriendschap onderhoudt, je
moet er moeite voor doen De Vries, die de
beledigde kunstkoper Serge speelt: „In Art
krijgen de vrienden verschrikkelijke ruzie.
Zoals je in een echte vriendschap ruzie kunt
maken. Dat heb je af en toe nodig. Aan de
vriendschap hoeft dat verder geen afbreuk
te doen. Die kan er alleen maar sterker op
worden."
Twee keer eerder was Art in het Nederland
se theater te zien, bij het Noord Nederlands
Toneel (1995) en theater Teneeter
(1997). Te kort om een grootse indruk achter
te laten. Maar Edwin de Vries, die een paar
maanden geleden voor zijn prachtige rol als
George in Edward Albees Wie is er bang
voor Virginia Woolf de Louis d'Or ontving,
de belangrijkste toneelprijs voor acteurs,
raakte daardoor geïnteresseerd in het stuk.
Hij zag het in Londen, onder anderen met
Albert Finney, en was meteen verkocht: „Ik
vond het schitterend, prachtig geschreven.
Ik heb gehuild van het lachen."
Hans Kesting en Paul de Leeuw, zo meende
hij, waren geknipt voor de andere twee rol
len. Als regisseur van deze Nederlandse Art
werd Gijs de Lange aangetrokken, hij was
ook acteur bij Toneelgroep Amsterdam en is
al jarenlang, evenals Kesting, een bekend
gezicht van het tv-jeugdprogramma Het
Klokhuis. De oorspronkelij ke Franse titel is
gehandhaafd Art dus, geen Kunst, zoals bij
Teneeter. De Vries: „Voor de titel Kunst heb
ben we bewust niet gekozen. Die was ons te
saai, te belegen. Die deed ons ook teveel
denken aan een lesje moderne kunst. Het
stuk gaét tenslotte niet over kunst, het heeft
er zijdelings mee te maken,
Art bevat verschillende lagen, zodat een re
gisseur het stuk naar hartelust naar zijn
hand kan zetten Het is een klein bezette ze
denschets, zoals Reza die meer schreef: ele
gant, amusant en lichtvoetig. De Vries: „De
kracht van het stuk is dat het heel dwingend
is geschreven. Het laat zich als vanzelf spe
len, het springt telkens heen en weer tussen
speelsheid, kwinkslagen en ernst. Reza
heeft die mannenvriendschap heel goed ge
troffen."
De karakters op het toneel vertonen veel
overeenkomsten met de spelers zelf. Toeval?
Edwin de Vries: „Nee, toen ik het stuk ge
zien had en ook hier wilde spelen, zocht ik
acteurs die voor de andere twee rollen ge
schikt waren. Ik kwam toen als vanzelf op
Paul en Hans." Ze herkennen in hun perso
nage inderdaad wel iets van zichzelf, 'al is
Paul bijvoorbeeld privé veel overheersen-
der dan de Ivan die hij speelt', zegt De Vries.
De Leeuw, mijmerend: „Ik heb een waar
heid, mijn kleine waarheid, daar ben ik heel
stellig in, ik ben niet zo snel op andere ge
dachten te brengen."
Kesting: „Feit is dat wij al bevriend waren.
Dat geldt trouwens niet alleen voor de ac
teurs. Gijs (de Lange, de regisseur, red.) en
ik kennen elkaar al heel lang Van Edwin
heb ik les gehad op de toneelschool. Van be
lang is dat er een zekere chemie ontstaat
tussen de acteurs. En die is hier onmisken
baar aanwezig." De Vries: „Het mooie van
deze rollen is dat het karakters zijn die je
naar jezelf kunt toetrekken. Door ons wor
den ze ook heel anders gespeeld dan ze in
Engeland doen. Ik geef mijn eigen invulling
aan een rol, zoals ik dat ook deed bij George
in Virginia Woolf. George wordt meestal als
een lulletje gespeeld, behalve dan indertijd
door Richard Burton (die het stuk zowel op
het toneel als in de film speelde met Elisa
beth Taylor, red.). Ik wilde hem in geen ge
val als een sul spelen, maar als iemand die
van zich af weet te bijten.
Hetzelfde geldt voor Kesting, die uiteenlo
pende toneelrollen speelde, van komedie tot
klassiek drama. „Voor mij geen mopsneusje,
bochel, pruik of maniertje om nadrukkelijk
te laten zien dat je iemand anders speelt
Nee, echt de rol naar me toetrekken. Dat wil
ik. Ik kan eigenlijk ook niet anders. Zoals
John Gielgud deed. Niet dat ik me meteen
met hem zou willen vergelijken, maar hij
dient wel als voorbeeld voor mijn manier
van spelen."
Nico de Boer
Voorstelling Art van Yasmina Reza: met Hans
Kesting, Paul de Leeuw, Edwin de Vries, regie
Gijs de Lange, vertaling: Coot van Doesburgh, te
zien in: Koninklijke Schouwburg Den Haag (t/m
25 aug), Theater aan het Vrijthof Maastricht (28
t/m 31 aug.), Stadsschouwburg Utrecht (2 t/m 5
sept.), Het Park Hoorn (9 en 10 sept.), Stads
schouwburg Groningen, 12 t/m 15 sept., Tilburg
(17 t/m 20 sept.), Stadsschouwburg Amsterdam
(22 t/m 26 sept.)