Mysterie
in de tunnel
PZC
Digna Sinke
voelt het
landschap
25
The Lighthouse
M
.■adfÊ
7
donderdag 22 augustus 2002
et is een mysterieus verhaal. De
omgeving maakt het nog
mysterieuzer. Drie mannen in
extreme omstandigheden op een geïsoleerde
vuurtoren: een tenor, een bariton en een bas.
Als het bevoorradingsschip arriveert,
blijken de drie verdwenen. Zelfmoord? Of
andere krachten. „Als je geruime tijd in een
ronde ruimte doorbrengt, is dat
i krankzinnigmakend. De claustrofobische
gevoelens zullen door de tunnelbuis nog
worden geaccentueerd", verzekert Ronny
I Lauwers, regisseur van de hedendaagse
opera The Lighthouse. Komend weekeinde
I neemt het operagezelschap bezit van de
westbuis van de Westerscheldetunnel voor
de eerste repetities. Een unieke locatie.
Lauwers (49 jaar en Genten
aar): „Toen ik voor het eerst
van de plannen hoorde om de
opera op te voeren in de in aan-
Regisseur Ronny Lauwers
Zaterdag 31 augustus (première),
zondag 1 september, zaterdag 7 en
zondag 8 september. Aanvang: 15.00
en 20.00 uur. Samenkomst in het
Scheldetheater, waar vooraf een
korte toelichting wordt gegeven.
Vandaar vervoer per bus naar de
Westerscheldetunnel en terug).
Muziek: Peter Maxwell Davies.
Muzikale leiding: Koen Kessels.
Regie: Ronny Lauwers.
Decor: Benoït Dugardyn.
Kostuums: Lionel Lesire.
Licht: Ace McCarron.
Zang: Michael Bennett, Kelvin Tho
mas, Gwion Thomas.
Orkest: Catalpa.
Het spanningsveld tussen vroeger en nu is
nergens zo duidelijk aanwezig als in het
Zeeuwse landschap. De kleinschaligheid en
de overzichtelijkheid uit het verleden stellen
zich met grote moeite teweer tegen landin
richting, bebouwing, industrie en recreatie.
Een strijd die op veel fronten verloren is. Zee
land geldt als groen-blauwe oase, als een
donkere vlek op een nachtelijke satellietfoto,
maar voor hoe lang nog? Tijdens een aantal li
teraire ontmoetingen, onder het motto Terug
gespoeld, staan het landschap in een snel ver
anderende wereld en de teloorgang van oude
waarden centraal. Publicist Kees Slager
praat daar over met verschillende schrijvers
en filmmaker Digna Sinke.
Ze heeft 'heel erg iets met het landschap.' Het
neemt in haar werk een belangrijke plaats in.
De documentaire over het eiland Tiengeme-
ten, waar graan en suikerbieten verdwijnen
voor weemoed, weelde en wildernis, is er een
recent voorbeeld van. Filmmaker Digna Sin
ke is voortdurend bezig met de vraag: wat be
tekent het landschap voor de mensen? „Het is
interessant na te gaan hoeveel effect het land
schap op de mensen heeft. Of ze zich er thuis-
voelen of juist niet, en waarom dat zo is. Wat
me wel eens verbaast is dat de mensen zo wei
nig historisch besef hebben. Ze gaan af en toe
heel onzorgvuldig om met het landschap. Er
is blijkbaar geen nieuwsgierigheid naar wat
er is geweest."
Die nieuwsgierigheid heeft Sinke (1949), ge
boren in Zonnemaire en in Anna Jacobapol-
der en Middelburg opgegroeid, wél. Daar
door is ook, al in 1993, het meerjaren-project
over Tiengemeten ontstaan. Ze las in de krant
dat er plannen waren de dijken van het eiland
dcor te steken en het over te laten aan de na
tuur. „Ik ben er gaan kijken en het landschap
deed me ontzettend denken aan Flipland.
bouw zijnde Westerscheldetun
nel heb ik gevraagd waarom het
zo zot moest. Maar tegelijker
tijd besef je het avontuurlijke
van de hele operatie, ook voor
het publiek, dat vandaag de dag
toch steeds op zoek is naar de
een of andere kick, naar een bij
zondere beleving. Ook voor de
zangers, het orkest, de decor
bouwers, de belichting... voor
iedereen wordt het normale
stramien doorbroken, het stra
mien van het repeteren in een
vaste ruimte, in een zaal met alle
faciliteiten daaromheen. Even
waren we bang voor over-
akoestiek in die tunnelbuis,
maar de akoestiek is verrassend
goed."
Het oorspronkelijk decor, in
1999 ontworpen door Benoit
Dugardyn, moest worden aan
gepast; uiteindelijk kwam er
een nagenoeg nieuw decor uit de
bus, waarin de zangers zowel in
de rechtbank, op zee als in de
vuurtoren optreden. Lauwers
moest verschillende scènes aan
passen vanwege ruimtegebrek,
„De zangers traden in de origi
nele versie enkele malen buiten
het decor. Dat is nu onmogelijk,
dus dat vergde improvisatiever
mogen. Maar ik moet zeggen dat
hét avontuurlijke van de hele
operatie toch eigenlijk in de
techniek zit. Juist vanwege de
beperkte ruimte ben ik enorm
afhankelijk van de belichting.
Gelukkig heb ik daarvoor een
echte tovenaar tot m'n beschik
king, Ace McCarron. Nieuw is
ook dat het orkest van Catalpa
niet, zoals gebruikelijk tussen
het publiek en het podium zit,
maar achter het podium. En ook
dat vereist alle mogelijke maat
regelen. Speciaal voor de zan
gers worden op strategische
plaatsen kleine monitoren neer
gezet, zodat zij op die manier
oogcontact kunnen houden met
de dirigent", legt Lauwers uit.
De organisatoren van het Zee
land Nazomer Festival kregen
zonder al te veel problemen toe
stemming voor de opvoering
van de opera in de tunnel. Maar
wel onder voorwaarden. Zo mag
het podium niet dieper dan 250
meter in de tunnel worden ge
plaatst en moeten podium, tri
bune en alle andere faciliteiten
na het laatste optreden in een
weekend uit de tunnel worden
gehaald. Woordvoerster Catlien
de Jager van de NV Wester
scheldetunnel: „Aannemer
Kombinatie Middelplaat Wes-
terschelde vond het direct een
leuk plan. Het werk wordt er
verschillende weekends speci
aal voor onderbroken, maar dan
moeten de tunnelbouwers
's maandags wel weer ongehin
derd aan het werk kunnen. Dat
vereist de nodige inspanningen
van het operagezelschap. Om
wille van de veiligheid vinden
de voorstellingen niet al te diep
in de tunnel plaats. Verder dan
Scène uit The Lighthouse
de eerste dwarsverbinding mag
niemand. Die dwarsverbinding
kan meteen ook dienen als
vluchtweg, maar voor de zan
gers en het orkest ook als ver
binding met de 'kleedkamers' in
de oostbuis, waar een aantal
schaftketen wordt geplaatst.
Het is improviseren, maar het
lijkt ons hartstikke leuk alle
maal."
Artistiek directeur Alex Mal-
lens van het Nazomer Festival
over de locatie. „De Wester
scheldetunnel is een symbolisch
verbindingspunt tussen Vlaan
deren en Nederland. Het is mooi
dat we de tunnel als locatie kun
nen gebruiken, nog voor hij
opengaat. Een donker suspen-
severhaal over drie verdwenen
vuurtorenwachters in een tun
nelschacht, die naar het diepste
punt van Nederland, zestig me
ter onder de Westerschelde
leidt... dat is toch spectaculair!
The Lighthouse, een productie
van het Catalpa Ensemble in sa
menwerking met het Muziek
theater Transparant in Antwer
pen, ging in april '99 in première
in theater 't Eilandje in Antwer
pen. Het worclt beschouwd als
een van Sir Peter Maxwell Da-
vies beste muziektheaterstuk
ken. Hij schreef de opera in
1979. Een jaar later beleefde het
stuk z'n première op het presti
gieuze Ediburgh International
Festival. De inspiratie ervoor
vond hij in een boek van Craig
Mair over de familie Stevenson
in Edinburgh. Deze familie
bracht, naast de bekende schrij
ver Robert Louis Stevenson,
meerdere generaties vuurtoren
en haveningenieurs voort. Het
verhaal in het kort. Op tweede
kerstdag 1900 vertrekt het be
voorradingsschip Hesperus
vanuit de thuishaven Stromness
(Orkney) voor een routinevaart
naar de vuurtoren van de Flan-
nan Eilanden aan de uiterste
rand van de Hybriden om de
vuurtorenwachters af te lossen.
Bij aankomst blijkt de vuurto
ren leeg. De drie bedden en de
tafel wekken de indruk dat er
sprake is geweest van een haas
tig vertrek. En hoewel de lamp
uit is, werkt het mechanisme
nog perfect. Waarom en hoe de
mannen verdwenen zijn, is tot
op de dag van vandaag (het ver
haal is waar gebeurd) een raad
sel. De opera biedt geen oplos
sing voor het mysterie, maar
geeft een mogelijk verloop aan
van wat er gebeurde toen de drie
mannen er langer dan ze hadden
verwacht, opgesloten zaten.
Na de première in Antwerpen
volgde een toernee door Vlaan
deren, Nederland en Groot-Bri-
tannië. De kritieken waren lo-
fotoJohan Jacobs
vend. De Standaard: „The
Lighthouse is spannend mu
ziektheater met een aparte sfeer
in een dwingende muzikale uit
voering." 'De Morgen': The
Lighthouse is wellicht Maqx-
well Davies' interessantste par
tituur voor het muziektheater;"
en 'The Daily Telegraph':
Gripping and unforgettable.
Regisseur Guy Lauwers: „Je
kon goed merken dat de recen
senten geen ijkpunt hadden. Bij
oudere, bestaande stukken kun
je verschillende uitvoeringen
met elkaar vergelijken; dat kon
hier niet. Ze vonden het goed,
maar konden niet precies duide
lijk maken waarom." The Light
house vergt veel van de zangers.
„Het is een opera van 1 uur en 25
minuten, van de eerste tot de
laatste minuut boordevol span
ning. Vooral vanwege de vele
hoogteverschillen is het voor de
zangers een erg gecompliceerd
geheel; van hun stem wordt het
uiterste gevraagd.Dat geldt
overigens ook voor het publiek.
Het is zeker geen lyrische opera,
waarbij je achteroverleunend
kunt genieten van een aria. Bij
The Lighthouse kun je geen mo
ment afhaken. Je moet steeds
alert zijn, je laten meeslepen
door de spanning."
Wout Bareman
Tiengemeten, kort voor het eiland werd teruggeven aan de natuur.
Alsof de tijder stilstond, het maakte een soort
jaren vijftig-achtige indruk." Sinke wilde de
veranderingen op Tiengemeten vastleggen,
schreef een scenario en probeerde een omroep
te strikken. Dat lukt aanvankelijk niet; pas in
1999 kwam ze met de NPS tot een akkoord.
De eerste aflevering over het leven en de om
slag op Tiengemeten is inmiddels uitgezon
den. Sinke werkt nu aan deel twee. „Ik ben
nog niet klaar. Het is een project van lange
adem. Ik wil het volgen tot het eerste spon
taan opgekomen boompje net zo lang is als ik
zelf ben - dat is trouwens maar 1 meter 5 6Ze
overweegt de tweedelige documentaire later
te combineren tot een bioscoopfilm. Niet ver
rassend is haar intense aandacht voor het
landschap op het ruim 1.000 hectare grote ei
land in het Haringvliet. Sinke brengt het
prachtig in beeld. Hier is een filmer met veel
invoelend vermogen aan het werk. Dat toont
ze ook wanneer de laatste boer, Leen Vos,
wordt gevolgd.
Die wil, zeer tot verdriet van eigenaar Vereni
ging Natuurmonumenten, niet van wijken
weten en staat daardoor de complete omvor
ming van Tiengemeten in de weg. De span
ning tussen de boer die hangt aan het be
staande en de bureaucratische natuuront-
wikkelaars loopt als een rode draad door de
documentaire. Digna Sinke blijft zelf op af
stand. „Ik voel me vooral een chroniqueur.
Het is een democratische beslissing iets met
de Ecologische Hoofdstructuur te doen en
daar Tiengemeten in op te nemen. Ik vind het
belangrijk dat er voor de natuur wat gebeurt,
maar denk tegelijkertijd ook: goede land
bouwgrond en zo'n mooi landschap gaan me
aan het hart. Daar heb ik moeite mee."
Met het door Natuurmonumenten bedachte
thema weemoed, weelde en wildernis heeft ze
niet zoveel. Sinke volgt het proces op het ei
land met 'open nieuwsgierigheid', zonder bij
voorbaat schande te roepen. Toch wekken
boer Vos en zijn landschap bij de kijker meer
sympathie op dan de plannenmakers van Na
tuurmonumenten, die gewoon een klus lijken
te klaren. „Ik probeer zoveel mogelijk beide
partijen te laten zien en bekijk het met enige
ironie. Het verbaast me wel hoe het in de
praktijk werkt. Dit is blijkbaar de manier van
werken van de natuurbeschermers. Ik hoorde
ook van mensen dat het altijd zo gaat bij dit
soort clubs, niet alleen op Tiengemeten."
Hoewel Digna Sinke als tienjarige uit Zee
land vertrok, zijn de banden met de provincie
nauw gebleven. Haar eerste korte speelfilm,
afstudeerproject aan de filmacademie in Am
sterdam, was Groeten uit Zonnemaire (1972).
Ze heeft al jaren een tweede woning in het
Schouwse dorp, op 50 meter van haar geboor
tehuis en komt daar vele weekeinden. Op de
plank ligt de opzet voor een film die in Zee
land speelt, werktitel: Atlantis. Over een
plaats waar niemand mag komen en alleen
een oude vrouw woont, die door een meisje
boodschappen aangereikt krijgt. „Een eiland
waar de tijd is stil blijven staan. Je komt er
ook in verschillende tijdperken terecht."
Ze heeft in het scenario nogal wat verhalen
verwerkt die ze van familieleden hoorde. Er
komen verdronken dorpen in voor, maar ook
de befaamde poeders van een Yersekse dorps
dokter. Voor de uitvoering heeft Sinke nog
geen geldschieters en een omroep gevonden.
„Ik ben bang dat die film nooit gemaakt gaat
wordenik weet niet precies hoe ik er mee ver
der moet.Concreter is het verfilmen van ge
dichten over Zeeland. Twaalf regisseurs zijn
bezig met het schrijven van scenario's voor
korte films. Het geheel moet bij de vijfde edi
tie van festival Film by the Sea, september
2003 in Vlissingen, vertoond worden. Digna
Sinke en festivaldirecteur Leo Hannewijk
zijn de producenten.
Ze maakt deel uit van de film literatuur
jury, die van 9 tot en met 14 september aan
staande tijdens het vierde Film by the Sea een
oordeel velt over nieuwe internationale lite
ratuurverfilmingen De winnende filmmaker
krijgt een prijs van tienduizend euro. Sinke
vindt Film by the Sea een interessant festival
('het is leuk als jurylid het hele festival bij te
wonen') en prijst de initiatiefnemers. Dat
geldt eveneens voor het Zeeland Nazomer
Festival. „Het is goed dat Zeeland dit soort
dingen probeert te doen. Je moet koesteren
dat die dingen gebeuren. Kijk hoe ze in Zon
nemaire bezig zijn, met de activiteiten van
Jaap Verseput - geweldig."
Rinus Antonisse
De films van Digna Sinke worden dinsdag 27 au
gustus vertoond op een groot scherm op het Abdijp
lein in Middelburg. Aanvang 21.30 uur. Ter inlei
ding praat Kees Slager met de filmmaakster; loca
tie: Prinsenlogement
DINSDAG 3 SEPTEMBER
Nazomer Lucht
Margreet Chr. de Jong, is cantrix/organiste
van het Van Leeuwenorgel in de Nieuwe
Kerk. In samenwerking met sopraan Nienke
Oostenrijk presenteert zij een concert met
eigen composities en werk van Gounod,
Mendelssohn en Hendrik Andriessen.
Nieuwe Kerk, 20.15 uur.
Boenox
Cello en contrabas, fagot en hobo: dat zijn de
instrumenten waarmee het klassiek ge
schoold kwartet Boenox zich in het grensge
bied begeeft van klassieke muziek, jazz,
pop, rock en electronica.
Abdijplein, 21.30 uur.
WOENSDAG 4 SEPTEMBER
Nazomer Lucht
Draaiorgelconcert voor kinderen door Het
muziek Lod en Dick van der Harst. Op een
speciaal voor hem gebouwd draaiorgel
speelt Van der Harst een op kinderen toege
spitst repertoire en nodigt ze ook uit om zelf
muziek te maken.
Nieuwe Kerk, aanvang 15 en 16 uur.
Nazomer Lucht
Het muziek Lod en Dick van der Harst pre
senteren een muzikale wereldreis: Nineteen
books with songs and dances. Centraal staat
een chromatisch draaiorgel, dat Herman De
Roover speciaal voor Van der Harst bouwde.
Van der Harst kapte zelf orgelboeken met ei
gen werk en composities van Poulenc, Bach,
Chick Corea en anderen.
Nieuwe Kerk, 20.15 uur.
Sexteto Tanguedia
Het Sexteto Tanguedia interpreteert mu
ziek van de Argentijnse componist Astor Pi-
azzolla. Het concert is een zoektocht naar
het originele klankbeeld van Piazzolla's
concertante tango.
Abdijplein, 21.30 uur.
DONDERDAG 5 SEPTEMBER
Nazomer Lucht
Concert voor kamerkoor en harmoniums
door Capella Breda onder leiding van de in
Kruiningen geboren componist Daan Man
neke. Programma: twee canons en psalmen
van Sweelinck, een 8-stemmig motet van de
Thoolse meester Ghiselin Danckerts en drie
motetten van Herman Hollanders. Verder
eigen werk van Manneke: twee psalmen en
nieuwe madrigalen op tekst van de Zeeuwse
dichteres Yvonne Né. Dit laatste werk is een
half-scenische madrigalencyclus voor koor
en twee harmoniums.
Nieuwe Kerk, 20.15 uur.
Viewmaster
Wereldmuziek geïnspireerd door filmbeel
den. Viewmaster bestaat uit acht muzikan
ten/klankkunstenaars: N'Faly Kouyaté uit
West-Afrika speelt kora, een 21-snarig in
strument. Uit Tunesië komen danseres/zan
geres Ghalia Benali en componist Moufad-
hel Adhoum. Stephan Parmetier en Pieter
Verschueren ontwerpen klanklandschap
pen. Jan Marmenout is multi-instrumenta-
list, Bert Cornelis speelt sitar en Bob Her
mans is componist en
klankdesigner.Abdijplein, 21.30 uur.
Dick van der Harst
