Het ruikt lekker
in de schuur
Oude
muzikale
momenten
die modern
klinken
Zwarte vogels
in de bomen
De Groep van Steen
ZATERDAG 31 AUGUSTUS
Literatuur voor kinderen
Wim Hofman en Joke van Leeuwen lezen
voor uit eigen werk. Zij kregen beiden diver
se Penselen en Griffels en andere onder
scheidingen voor hun werk.
Zeeuws Museum, 15 uur.
Teruggespoeld
Laatste literaire salon van Kees Slager.
Gast: Willem van Toorn, hij schrijft romans,
korte verhalen, essays en gedichten. In zijn
poëzie probeert hij landschappen, plaatsen
en 'verloren tijd' in woorden te vangen.
Prinsenlogement, 15 uur.
an Het muziek Lod, groep
waarmee hij samenwerkt, is
locatietheater niet vreemd, maar
Eric de Volders Toneelgroep Ceremonia is tot
dusver meestal binnen de deuren van het
theater gebleven. Met Zwarte vogels in de
bomen verandert dat. Weliswaar is het stuk
in het theater al een twintigtal keren
opgevoerd, maar voor het Zeeland Nazomer
Festival is uitgeweken naar een grote
boerenschuur bij Goes. De Volder: ,,Het
eerste wat me daar opviel was de aangename
geur."
Na Diep in het bos (1999) en
Vadria (2000) is Zivarte vo
gels in de bomen het derde pro
ject waarvoor De Volder zijn
krachten bundelt met compo
nist en musicus Dick van der
Harst van Het muziek Lod. The
ma is de teloorgang van het boe
renleven, vandaar dat in samen
werking met het ZNF is gekozen
voor de enorme schuur van
boerderij Hongersdijk, oftewel
de Koninklijke Maatschap De
Wilhelminapolder. De Volder
vertelt dat hij aanvankelijk
door artistiek leider Johan Si
mons van Hollandia - een thea
tergroep die vrijwel uitsluitend
op locatie speelt - was benaderd
om een stuk te schrijven over de
problemen van de hedendaagse
boeren. „Dick en ik hadden een
ander project in ons hoofd, maar
door omstandigheden ging dat
niet door. Voor Hollandia had ik
inmiddels twintig bladzijden
met ideeën en we hebben toen
gevraagd of we dat niet voor on
ze eigen groepen verder moch
ten ontwikkelen. Eigenlijk is
het dus allemaal de schuld van
Johan Simons."
Woensdag 28 augustus, donderdag
29 (première) t/m zaterdag 31 augus
tus, dinsdag 3 t/m zaterdag 7 sep
tember in boerderij Hongersdijk,
Roodewijk bij Goes, aanvang 20.30
uur.
Tekst, regie en vormgeving: Eric De
Volder.
Muziek: Dick van der Harst.
Spel: Paola Bertoletti, Elise
Caluwaerts, Kim Delcour, Ann De
Prest, Leen De Veirman, Liam Fe-
nnelly, Johan Knuts, Jowan Merckx,
Ineke Nijssen, Noémie Schellens,
Hendrik-Hein Van Doorn, Katelijne
Van Laethem, Jan Van Outryve.
Dramaturgie: Ellen Styner..
A Is componist Dick van der Harst en thea-
Z~A.termaker Eric de Volder samenwerken,
kijkehze niet alleen in eikaars keuken, ze roe
ren ook in eikaars pannen. ,,Eric en ik brain-
stormen samen over een voorstelling. Ik doe
suggesties over de inhoud, hij heeft allerlei
ideeën over de muziek. Als duidelijk is welke
acteurs we gebruiken en wat die ongeveer
moeten doen en we hebben een idee over de
muzikale stijl, de klankkleur en het soort in
strumenten, dan wordt het enthousiasme bij
mij zo groot dat ik kan vertrekken. Dan ga ik
de muziek schrijven."
Bij Zwarte vogels in de bomen is het niet an
ders gegaan. Bij het schrijven van de muziek
voor dit drama over de teloorgang van de
landarbeider grijpt Van der Harst terug op de
Middeleeuwen. Dat laat zich niet zo eenvou
dig verklaren, vertelt hij. „Dat is puur intuï
tief. Natuurlijk vloeit het voort uit een
bewuste keuze voor de instrumenten en de
zangers, maar daarna is het niet zo berede
neerd. Als ik muziek schrijflaat ik de thema
tiek van het stuk los. Die zit zo in mijn hoofd,
dat die vanzelf met de muziek verweven
raakt. Ik vind het juist interessant er even uit
te stappen. Met Eric breng ik het later wel
weer samen. Dan veranderen we nog wat in
de teksten, dan kijken we nog eens naar de
muziek, het gaat dan nog echt een tijdje op en
neer."
„Met Middeleeuwse muziek hou ik me al ge
ruime tijd bezig. Ik heb een fascinatie voor de
eerste tweestemmige muziek. Daarin zitten
bepaalde muzikale momenten die eruit vlie
gen. Dingen die in onze oren heel modern
klinken. Die vergroot ik uit. Daarbij komt dat
de verhouding tussen tekst en muziek in de
Middeleeuwen een heel andere was dan bij
voorbeeld in de achttiende en negentiende
eeuw. Soms bestond een tekst uit drie woor-
gen: Hé, dat doet me ergens aan denken."
Bij Het huis der verborgen muziekjes, dat Van
der Harst twee jaar geleden schreef toen
Brussel culturele hoofdstad van Europa was,
zijn wel bewust muzikale stijlen gemengd.
,Mijn opdracht was iets te schrijven voor mu
zikanten die wel in Brussel spelen maar die je
niet zo gauw tegenkomt. Mensen uit allerlei
windstreken die her en der in cafés, clubs en
culturele centra spelen. Daar moest research
naar worden gedaan, dan moesten ze verza
meld worden en samen gaan spelen. Ik heb
dat iets anders aangepakt. Ik heb gekozen
voor de tweede generatie van die muzikan
ten, die wat meer ingeburgerd en wat veelzij-
diger zijn. Die gaf ik muzikale aanzetten met
de vraag daar verandering in aan te brengen,
of ik gaf juist het liedje van de één aan een an
der, dus bijvoorbeeld een zigeunerliedje aan
een flamencomuzikant. Zo ontstond een gro
te suite die een mix is tussen volksmuziek uit
verschillende regio's, jazz en klassiek. Voor
waarde was voor mij wel dat ik al die stijlen
zelf min of meer in de vingers moest hebben.
Er zijn in Brussel zoveel stijlen aanwezig die
ik muzikaal onvoldoende doorgrond. Als ik te
weinig weet van Marokkaanse muziek, moet
ik die niet gebruiken. Dan wordt het effectbe
jag en dat is het laatste wat ik wil."
Zijn orgelconcerten geeft Van der Harst op
een chromatisch draaiorgel dat Herman de
Roover speciaal voor hem heeft gebouwd. In
tien jaar is er steeds wat aangebouwd, waar
door het omvangrijke instrument nu vrijwel
alle denkbare muziek kan spelen. „De klank
kleur is wat zachter dan van het gewone
draaiorgel", verklaart Van der Harst. „Het
gaat wat meer in de richting van een kerkor
gel. Alle arrangementen van de muziek die ik
erop speel, maak ik zelf. Ik kap ook zelf de
boeken. Zo blijft een concert op dat orgel een
heel persoonlijke en ambachtelijke zaak. Het
is geen voorgeprogrammeerd concert. Dan
zou ik net zo goed een computer aan kunnen
zetten."
Het verband tussen Zwarte vogels in de bo
men, Het huis der verborgen muziekjes en de
draaiorgelconcerten is groter dan alleen de
bemoeienis van Van der Harst. Zangers uit
het theaterstuk draven op bij de Brusselse
suite, zoals ook het draaiorgel daarin figu
reert. Van der Harst: „Het zijn drie heel ver
schillende stukken, maar de overeenkomst
zit 'm in mijn visie als componist. Het is een
staalkaart van de dingen die ik de laatste vier
jaar heb gedaan."
Ernstjan Rozendaal
Draaiorgelconcerten: woensdag 4 september om 15
en 16 uur voor kinderen, 20.15 uur voor volwasse
nen in de Nieuwe Kerk Middelburg; Het huis der
verborgen muziekjes: zondag 8 september om 15
uur op het Abdijplein Middelburg.
Componist Dick van der Harst (links) en theatermaker Eric de Volder. fotoTania Desmet
den die vaak herhaald werden. Dat kon alleen
door een vertellende melodie. Hoe zing je?
Hoe draag je iets voor? Tekst, ritme en melo
die zijn nauwelijks uit elkaar te halen. Die
vertelkracht van de melodie probeer ik naar
het heden te trekken. Vervolgens geven type
rende instrumenten als luit, doedelzak en ve
del het geheel ook een Middeleeuwse klank
kleur. Ook dat roept moeilijkheden op, omdat
de muziek natuurlij k niet Middeleeuws is. Ei
genlijk stel ik aan die instrumenten eisen die
nog niet bestonden toen ze gebouwd wer
den."
Dat maakt dat de muziek van Van der Harst
tegelijk teruggrijpt op de Middeleeuwen én
experimenteel is. „Bij het publiek zorgt dat
voor een zekere vervreemding", bevestigt de
componist. „Er zijn mensen die zeggen dat
het klinkt als hedendaags klassiek, anderen
zien meteen de link met muziek van vroeger,
het zweeft van de ene modus in de andere.
Zelf vind ik de muziek heel klinkend, heel
melodisch, maar volstrekt niet logisch."
Als Nederlander timmert Van der Harst voor
al in België aan de weg. Hij volgde een klas
sieke opleiding aan het Sweelinck Conserva
torium in Amsterdam. Hij kan gerust de
centrale componist van dit Zeeland Nazomer
Festival worden genoemd. Met Het muziek
Lod verzorgt hij het grootschalige slotcon-
cert dat de titel Het huis der verborgen mu
ziekjes draagt. Verder geeft hij in het kader
van Nazomer Lucht twee draaiorgelconcer
ten, één voor kinderen en één voor volwasse
nen. Wat opvalt aan alle projecten van Van
der Harst is dat hij muziek van alle tijden en
uit verschillende (meest Europese) landen
aaneen smeedt. „Dat gebeurt vanzelf", zegt
hij. „Ik heb een klassieke opleiding gehad,
maar daarnaast had ik altijd een passie voor
volksmuziek Vooral uit Eux-opa, zoals Bre
tonse muziek, flamenco, zigeunermuziek.
Dat sijpelt door in mijn composities. Het is
niet zo dat ik nieuwe flamenco ga schrijven,
maar onbewust kan een aan de flamenco ont
leend ritme de muziek binnensluipen. De
meeste mensen zullen het niet eens direct ho
ren. Misschien dat alleen Spanjaarden zeg-
donderdag 22 augustus 2002
Hij zegt het gekscherend, want
net als Van der Harst beseft hij
dat de thematiek hem na aan het
hart ligt. „Ik heb regelmatig
contact met boeren en hun pro
blemen hebben België, Neder
land en de Europese Unie de
laatste jaren natuurlijk niet on
beroerd gelaten. Toen we ons er
in gingen verdiepen, bleek veel
materiaal voorhanden. De bla
den staan er vol van. Wat mij
vooral interesseert is hoe de pro
blemen waarmee een maat
schappij geconfronteerd wordt
uitwerken op het dagelijks le
ven van gewone mensen. Daar
ligt dus ook de focus van het
stuk. Het gaat om het drama dat
zich afspeelt in de beslotenheid
van het boerenerf, of zelfs de
keuken en de woonkamer van
een boerderij. De boer voelt dat
hij het niet meer aankan, ook
omdat hij wat ouder wordt,
maar hij wil zijn zaak toch
draaiend houden. Het is een fa
miliale geschiedenis. Via die in
gang worden de bredere thema's
van het hedendaagse boerenle
ven aangeboord." De Volder
beaamt dat hij een maatschap
pelijk geëngageerd kunstenaar
is. „Als mensen daarbij maar
niet denken aan een pamflet of
iets als vormingstheater. De
boodschap is niet politiek maar
menselijk. Ik geef de gewone
mens stem. Bij gratie van het to
neelstuk probeer ik de proble
men van boerenbedrijven te
overzien en er een oplossing
voor te vinden. Iedere keer als
het stuk begint en de personages
de scène oplopen, hoop ik dat zij
inderdaad die oplossing vinden
Natuurlijk besef ik tegelijker
tijd dat het verhaal een drama
tische ontwikkeling kent."
Op de site van Het muziek Lod
wordt de inhoud van Zwarte vo
gels in de bomen als volgt om
schreven: „Over boze boeren,
zieke beesten, vergiftigde le
vens en alle andere kadavers die
achterbleven op het slagveld
van vijftig jaar agrarische be
leidsplannen en moderniserin
gen, over hoe dat men de beer
putten heeft laten overlopen en
hoe daar duizenden gezinnen
door verdronken zijn.Deson
danks wil De Volder het stuk
niet als pessimistisch betitelen.
„Zo zit ik zelf niet in elkaar. Ik
probeer altijd de optimistische
kant van dingen te laten zien. Ik
probeer dus ook de personages
kansen te geven. 'Zwarte vogels'
is ook geen strenge hap. Er valt
voor het publiek heel wat te la
chen. Een komedie is het niet,
maar tragi-komische aspecten
zitten er wel in. Als je bovenop
de zware thematiek duikt, krijgt
het publiek het gevoel dat het
met het hoofd tegen een muur
loopt. Dan wordt het onderwerp
niet meer te tillen. Daarom is
humor een uitstekende manier
om problemen tegemoet te tre
den."
Het toneelbeeld van Zwarte vo
gels in de bomen is eenvoudig,
de kleurrijke personages steken
daar schril bij af. Een enkele
keer wordt het realisme van de
voorstelling bewust overstegen,
zegt De Volder. „De muziek is
zeer belangrijk. Een aantal van
de teksten is in het Latijn. Per
sonages die in hun eenvoud
moeilijk woorden kunnen vin
den, krijgen via gezangen in een
andere taal toch grip op hun si
tuatie. En op een bepaald mo
ment lopen de doden op de scè
ne. Dat is interessant. Daardoor
ontstaat de mogelijkheid ande
re dingen te vertellen, die perso
nages uit het hiernamaals kun
nen een visie op het verleden
formuleren."
Van begin af aan heeft de opvoe
ring in de schuur bij Goes de
vormgeving van Zwarte vogels
in de bomen bepaald. Het to
neelbeeld is vrij eenvoudig. De
zwarte doos van het theater is
vervangen door het natuurlijke
decor van een boerenschuur, al
te veel ingrepen in de voorstel
ling waren daarvoor niet nodig.
„Toch wordt het een andere
voorstelling", voorspelt De Vol
der. „Deze schuur is bijna een
kathedraal. Het eerste wat me
opviel, naast de monumentali
teit van het gebouw, was de zeer
aangename geur. De grond, het
graan, de machines, zulke din
gen gaan zeker de perceptie van
de toeschouwer beïnvloeden.
En het feit dat mensen er door de
polder naartoe reizen, dat ze
worden opgevangen in het eer
ste gedeelte van de schuur en
dan doorstappen. Die architec
tuur, die sfeer, die gaan de kleur
van de voorstelling mede bepa
len. Daar ben ik zeer blij mee.
Dat is uniek."
Ernstjan Rozendaal
Toneelgroep Ceremonia Het muziek Lod spelen Zwarte vogels in de bomen.
foto Peter Dewindt
MAANDAG 2 SEPTEMBER
West-Vlaamse pop
Flip Kowlier behoort tot de top van de
Vlaamse popscene. Hij werd aanvankelijk
bekend met zijn hiphopband 't Hof van
Commerce. Zijn eerste solo-cd Ocharme Ik
biedt een mengeling van rock, folk, pop en
tango. Voor zijn solo-debuut ontving hij de
Zamu Music Award.
Abdijplein, 20.30 uur.
ZONDAG 1 SEPTEMBER
Thé-Dansant
Muziekmiddag met het Titanic Ensemble,
dat salonmuziek uit de twintigste eeuw
speelt. Amerikaanse jazz, Berlijns cabaret
en licht klassiek uit de tijd van de Titanic.
Met gelegenheid om te dansen.
Abdijplein, 15 uur.
De Groep van Steen
Bewegingstheater door De Groep van Steen
onder leiding van mimespeelster Jeanette
van Steen. Kleine Museumstukken Zonder
Titel is een serie van vier korte duetten en so
lo's, die de mens in beweging toont. De groep
koos eigen locaties in de abdij, het publiek
wordt langs de performances geleid.
Abdij, 19 uur.
Duveltjeskermis
Theaterconcert Duveltjeskermis door Bart
Voet en Esmé Bos met liedjes uit de jaren
dertig en veertig van de vorige eeuw. Via
anekdotes over de grootouders van zangeres
Esmé worden de oude liedjes nieuw leven in
geblazen. Het programma Duveltjeskermis
trekt in Vlaanderen al twee jaar uitverkoch
te zalen. Dagblad De Morgen oordeelde:
„Een voltreffer, formidabel, grandioos, ein
delijk eens iets op niveau, theater in zijn
mooiste en puurste vorm."
Abdijplein, 21.30 uur.
Wim Hofman
Wawadadakwa
Wawadadakwa is een uit Antwerpen af
komstige groep, die naam heeft gemaakt als
live-band. Jazz, funk, retro rock, latino en
andere stijlen, maar bijna altijd een opzwe
pend ritme.
Abdijplein, 22 uur.