In een leven valt
niet te knippen
7
PZC
21
Groep
Van Steen
denkt in
vormen
Coupure
PERMANENT
Dagprogramma
donderdag 22 augustus 2002
e is pas elf jaar na de
watersnoodramp van 1953
geboren in Utrecht. Ze groeide op
in Houten, waardeert Zeeland vooral door
een mooie stad als Middelburg, de
imponerende schepen in Vlissingen en de
impressies die ze krijgt als ze vanaf een hoge
zeedijk over het water kijkt. Maar verder
kent ze de Zeeuwen niet. Wat heeft zo 'n jonge
vrouw dan als inspiratiebron om een
toneelstuk te schrijven over mensen die
vijftig jaar na dato nog de open littekens van
die ingrijpende gebeurtenis dragen? Heieen
Verburg vertelt over haar drijfveren.
De eerste vonk sloeg twee
jaar geleden al over toen de
van oorsprong Zeeuwse acteur
Bram Kwekkeboom haar vroeg
dit stuk te schrijven. „Bram
bleef maar praten over wat die
ramp voor hem zelf had bete
kend. Ik voelde intuïtief dat hier
een bron lag met materiaal waar
ik grip op wilde krijgen. Eén ge
beurtenis die al die levens door
elkaar schudt en na vijftig jaar
nog zijn invloed heeft. Daar kun
je wat mee als schrijver. Dat ik
de Zeeuwen niet kende, vond
Bram juist een pré. Iemand die
er onbevooroordeeld tegenover
staat."
De bron moest natuurlijk wel
worden gevoed met feitenken
nis. Stapels materiaal heeft de
schrijfster doorgewerkt. Daar
geeft ze de voorkeur aan boven
gesprekken met mensen. „Le
zen is beter. Met gesprekken
loop ik het gevaar dat ik blijf
hangen in het verhaal van die
ene persoon. Gaandeweg besef
te ik wel steeds beter hoe om
vangrijk die ramp heeft inge
grepen. Hoe diep het nog steeds
zit, dat er ook ontwikkelingen
Dinsdag 2 7 t/m zaterdag 31 aug.
en dinsdag 3 t/m zaterdag 7 sep
tember in de Zonnemaire-pol-
der bij Zonnemaire, overdekte
tribune, aanvang 20.30 uur.
Coupure werd geschreven in op
dracht van het Zeeland Nazo
mer Festival 2002 naar een idee
van acteur Bram Kwekkeboom.
Tekst: Heieen Verburg.
Regie: Guido Wevers.
Decor: Hartwig Dobbertin.
Licht: Johan Vonk.
Dramaturgie: Alex Mallems.
Spel; Bram Kwekkeboom, Mar
lies Hamelynck en Oscar Poste-
ma.
Op de zolder van de Middelburgse Abdij
vormen 91 papieren zakken en een ku
bieke meter zaagsel belangrijke elementen in
de nummer 2 van de serie Kleine museum
stukken Zonder Titel van De Groep van
Steen. Zaagsel wordt één met de houten zol
dering van het pand. Ondertussen contraste
ren witte maagdelijke zakjes met donkere
houten balken.
Overeenkomst en tegenstelling in één titel
loos werk gevangen. Althans op deze speci
fieke locatie, die door de Amsterdamse bewe
gingstheaterformatie De Groep van Steen in
het kader van Zeeland Nazomerfestival
wordt bezocht. Sinds oktober vorig jaar heeft
De Groep van Steen zes van deze - gemiddeld
zo'n vijftien minuten durende - werkjes ge
maakt. Bedoeld om in musea op te voeren als
een soort van bewegende beelden.
Artistiek leidster Jeannette van Steen typeert
de zes werken zonder titel als stijloefeningen,
experimenten. Stukken waarin nieuwe sa
menwerkingsverbanden, nieuwe muziek en
andere zaken uitgeprobeerd kunnen worden.
Per locatie worden door groepsleden en
publiek bovendien puur aan de omgeving ge
relateerde ervaringen opgedaan. Die wissel
Coupure, met (vlnr): Marlies Hamelynck, Bram Kwekkeboom en Oscar Postema.
Heieen Verburg foto Emiel van Lint
ten goede door in gang zijn ge
zet, maar dat iedereen er in feite
mee te maken heeft. Dat drukt
op je, al die ogen in je nek. Ook
door het besef dat er nog zoveel
pijn zit, zou je heel voorzichtig
kunnen worden, maar daar kom
je als schrijver in feite nergens
mee. Het moet juist een uitda
ging zijn met zaken aan de slag
te gaan die nog leven, die nog
over het nu gaan."
Zelf dacht Verburg aanvanke
lijk aan veel spektakel, maar
Bram Kwekkeboom pleitte juist
voor soberheid en veel verinne-
lijking bij de personages. Zo
min mogelijk toeters en bellen
dus en zeker geen anekdotische
weergave van de rampnacht. Zij
volgde die wens, hij was tenslot
te ook de opdrachtgever. Boven
dien kreeg ze en passant bij
Jeugdtheatergroep Artemis in
Den Bosch al de kans spektakel
te maken met haar toneelstuk
'Katharina Katharina in het
Ganzenbord'.
Twee jaar is een lange span
ningsboog voor Verburg. Haar
jeugdtheaterstukken komen in
veel korter ti j dsbestek tot stand
Coupure had het echter nodig te
rijpen. Met die titel maakt ze een
dubbelslag. In de technische be
tekenis is het de opening voor de
vloedplanken, maar veel meer
gaat het om de metafoor van dat
ene stukje dat de vrouw en de
man als hoofdpersonages in
haar stuk uit hun leven willen
knippen. De ene doet het om te
vergeten, de ander juist om zich
dat stukje als enige te blijven
herinneren. Het lukt ze geen van
beiden. In een leven valt niet te
knippen.
Het verhaal speelt zich af bi j een
bushalte ergens in de polder.
Een halte overigens die allang is
opgeheven. Daar ontmoeten de
oude man en vrouw elkaar. Met
het ontdekken van die uitgangs
situatie begint voor Heieen Ver
burg in feite het echte schrijven.
„Een heerlijk moment als ik dat
heb bepaald. Als ik weet dat dit
de situatie is van waaruit ik alle
motieven waarover ik het in dit
stuk wil hebben, kan laten
voortkomen. Hoe gek dat voor
sommigen misschien mag klin
ken, voor mij is die bushalte met
die twee mensen dan mijn vorm
voor die hele ramp. Zodra ik
daar zeker van ben, kan ik echt
gaan schrijven."
Sfeer
Naast de man en de vrouw komt
er van tijd tot tijd een jongen in
het spel voor. Hij brengt berich
ten van een zekere 'Meneer de
Bruin'. De sfeer waarin hij ver
schijnt en weer verdwijnt, wekt
associaties op met Samuel Bec
kett's bekende stuk 'Wachten op
Godot'. „Voor ik zelf ga schrij
ven, sla ik er inderdaad Beckett
nogal eens op na. Misschien om
moed te vatten en weer eens te
ervaren hoe knap hij met taal
omgaat", zegt Verburg.
Opvallend is hoe verrassend
knap ze zelf uit de voeten kan
met metaforen. De passage
waarin de man filosofeert over
het groeien van een boom of een
narcis met al die knoppen vol le
ven, vertelt in feite alles over de
wijze waarop de hoofdpersona
ges omgaan met hun levens
kracht. Verburg: „Die knop als
symbool voor het leven met de
wortels als bron van levenssap
pen. Die knop wordt omhoog
gestuwd en groeit. Het is ook
angstig of bedreigend, in elk ge
val onbekend wat eruit voort
komt als die knop opengaat. Als
mens wil je dat zo lang mogelijk
uitstellen, maar de groei zet
door en als je op het juiste mo
ment toelaat dat de knop zich
opent, kan er iets heel moois uit
voortkomen. Maar als je kramp
achtig het opengaan blijft be
lemmeren, gaat dat juiste mo
ment voorbij en sterven de
levenssappen uiteindelijk af."
Coupure wordt tijdens het Zee
land Nazomer Festival (ZNF)
tienmaal opgevoerd in de polder
bij Zonnemaire. Initiatiefnemer
Bram Kwekkeboom vertolkt de
mannelijke hoofdrol. De rollen
van de oude vrouw en van de
jongen worden gespeeld door
Marlies Hamelynck en Oscar
Postema. De regie is in handen
van Guido Wevers. De toe
schouwers zullen veel herken
ning ervaren. „Zeg maar de
evergreens, of misschien zelfs
wel de clichés van de ramp vin
den ze erin terug", zegt Verburg
doelend op de verhalen die vrij
wel iedereen over de ramp kent.
Zoals over de hazen die ruim
voordat de rampvloed kwam al
de polder invluchtten. Of over
het overleven op de daken die
alleen bleven drijven als ze van
de zware dakpannen werden
ontdaan. Maar ook over de vaak
oneerlijke kledingverdeling en
over het egoïsme dat zich al snel
na de rampnacht weer manifes
teerde onder de bevolking. Ver
burg kwam die verhalen in vrij
wel alle documentatie tegen.
Schuldvraag
De man en de vrouw in Coupure
worstelen sinds de ramp met
schuldvraag en boetedoening.
„Mensen willen bij rampen een
schuldige kunnen aanwijzen,
maar daar verandert de ramp
niet mee. Dat zag je ook met de
foto Ruden Riemens
vuurwerkramp in Enschede ge
beuren, dat zoeken naar een
schuldige. In dit soort situatie
snappen we niet wat nog de zin
van het leven is. Bij rampen be
staat geen rechtsvergelding,
maar mensen willen de schuld
toch bij iemand kunnen neer
leggen en gaan dan soms hun
hele verdere leven lang op zoek
naar die persoon. Maar het vin
den van die schuldige moet je
nooit verbinden aan je eigen ge
luk, daarmee kap je immers de
rest van je leven af. Je zult moe
ten leren accepteren dat het le
ven wreed en subjectief kan
zijn. Dat je moet leren verder te
leven met de dingen die je over je
krijgt uitgestort en dat ons ge
voel voor rechtvaardigheid in
die situaties niet geldig is", al
dus Verburg.
Als schrijfster heeft ze het stuk
met honderd procent vertrou
wen overgedragen aan de regis
seur. Voorafgaand aan de eerste
tekstlezing met de spelers heeft
ze het stuk uitgebreid doorge
sproken met Guido Wevers.
Over de dramaturgische lijn zijn
ze het eens.
Heieen Verburg heeft zelf jaren
op de speelvloer gestaan. Aan
het jeugdtheatergezelschap
'Mevrouw Smit' was ze vijf jaar
lang vast verbonden als tekst-
chrijfster én als actrice. Verder
is haar werk al jaren zeer in trek
bij andere vooraanstaande
jeugdtheatergezelschappen.
Spelen doet ze al geruime tijd
niet meer, schrijven heeft haar
voorkeur. „Maar het helpt wel
als je zelf hebt gespeeld. Je voelt
goed aan wat je weg kunt laten.
De tekst is tenslotte maar een
kwart van het uiteindelijk to
neelstuk." Ze kan zich op dit
moment niet indenken iets an
ders dan toneelteksten te schrij
ven. „Geen boek dus, ik kies al
tijd voor de dialoogvorm en laat
anderen, de personages, graag
uitspreken wat ik te zeggen
heb."
De eerste repetitie die ze van
Coupure heeft bijgewoond, ont
roerde haar. Bram Kwekke
boom had gelijk. Die sobere
vormgeving en die verinnelij-
king werken uitstekend.
Ali Pankow
vf
W
f I
L-ïJmr m\ mx i mm. m im
De Groep van Steen brengt bewegingstheater, aangepast aan de locatie. foto Willem Hekkema
werking is van belang voor de groep die niet
voor niets de architectuur van de ruimte als
belangrijke component beschouwt van een
voorstelling. Neem Zonder titel 3, waarin een
soort roestig kamerscherm de indeling van de
ruimte bepaalt. Met het verplaatsen van dit
scherm verandert, verduidelijkt Van Steen,
niet alleen de ruimte. „Ook de verhouding
tussen de mensen die in de ruimte staan, ver
andert mee."
Van Steen volgde de mimeopleiding in Am
sterdam. Liet zich aansluitend vormen door
deelname, gedurende zo'n dertien jaar, aan
het gezelschap van Bart Stuyf. Toen was de
tijd rijp om zelf aan de slag te gaan. „Maar ik
moest me eerst losmaken van de sterke ach
tergrond die ik inmiddels had", blikt ze terug
op haar verzelfstandiging. Jeannette van
Steen vertrok naar Japan, aanvankelijk voor
een jaar en later nog eens voor negen maan
den. Ze verdiepte zich daar in het traditionele
Japanse theater, met name het Noh-theater.
Ze voelde sterke verwantschap met het uit
gangspunt dat de persoonlijkheid van de ac
teur medium is, bedoeld om een verhaal on
der het voetlicht te brengen. „In het Westers
theater richt de aandacht zich toch sneller op
de acteur, is ego belangrijker. Ik vrees dat
daarmee per definitie theater nooit kunst
wordt. Echte kunst verheft zich, denk ik, bo
ven het ego van de kunstenaar. Wat niet wil
zeggen dat dat idee bij De Groep van Steen te
rug te vinden is, maar ik streef er wel altijd
naar."
In 1983 begon de bewegingstheatermaakster
- met een vaste kern mensen om zich heen -
'voor zichzelf'. Zij het nog niet - de durf ont
brak - onder haar eigen naam. De voorstel
ling Bewogen concert gebaseerd op het 15e
Strijkkwartet van Dmitri Sjostakovitsj
maakte korte metten met die voorzichtig
heid. „In dat stuk kwam alles samen. Voor
mijn gevoel is dat het begin van De Groep van
Steen. Kwam er toen een duidelijk soort stijl
naar voren." Die stijl staat niet stil. Neem de
ze zes titelloze museumstukken. Zij vormen
springplankjes richting de volgende - zo'n
vijftig minuten durende - voorstelling geti
teld Dubbelduet. Deze maand beginnen de
repetities. Het stuk moet eind november in
première gaan.
Jeannette van Steen denkt in vorm. Mijmert
ooit een voorstelling te willen maken waar
ruimte door licht wordt gesuggereerd. Maar
denk niet dat inhoud er niet toe doet. Het is de
abstractie, denkt de artistiek leidster, die de
emoties waarover De Groep van Steen ver
haalt juist te pruimen maakt. Elke beweging
die een mens maakt, vertelt wat over de ge
moedstoestand waarin die persoon zich be
vindt. Gaat, evenals elke andere kupstvorm,
over zaken als verlangen, liefde en dood. Za
ken die, naar Van Steen hoopt, een zekere
ontroering bij mensen kunnen wekken. Daar
horen 'emotionele bouwstenen' bij. De ac
teur, de muziek, het ritme en de kleuren. Het
kamerscherm én de papieren zakken op rij
Esme Soesman
Kleine Museumstukken Zonder Titel door de
Groep van Steen: maandag 2 september Abdij Mid
delburg, 19 uur.
Kees Slager
Het Zeeland Nazomer Festival brengt een
uitgebreid muziek- en voordrachtprogram
ma in en rond de Abdij van Middelburg, het
hart van het festival. In de periode 27 augus
tus tot en met 8 september zijn er dagelijks
activiteiten in het Prinsenlogement, de
Kloostergangen, de Nieuwe Kerk en op de
zolder van het Zeeuws Museum. Op het Ab-
dijplein is de f oto-video-installatie van Paul
en Menno de Nooijer beeldbepalend. Op het
plein staat ook een podium voor de dagelijk
se concerten. 'Teruggespoeld' is één van de
kernactiviteiten: in dat programma wisselt
publicist Kees Slager - bekend van zijn boe
ken over de watersnoodramp en Zeeuwse
landarbeiders - van gedachten met Neder
landstalige schrijvers over vroeger en nu, de
globalisering van de wereld. Er is een kin
derprogramma met literatuur, theater en
muziek. In de Nieuwe Kerk staat onder de
noemer Nazomer Lucht een serie concerten
gepland waarin het orgel een hoofdrol
speelt. De derde editie van Abdijpop brengt
Zeeuwse en Vlaamse muzikanten voor het
voetlicht.
Naast het Festivalcafé in de Leeuwenkooi
zijn de informatiebalie en de kassa van het
festival te vinden.
Festivalcafé
De Leeuwenkooi op het Abdijplein is inge
richt als festivalcafé: ontmoetingsplek van
publiek, makers en spelers.
Geopend dagelijks 17-24 uur; wo. 28 en za.
31aug.,wo.4enza.7sept. 14-24 uur;zo. len
zo. 8 sept. 14-18 uur.
Informatie 0118 886 886
Kruispunt
Fotovideo-installatie van de Middelburgse
kunstenaars Paul en Menno de Nooijer. Va
der en zoon De Nooijer presenteren op het
Abdijplein een metershoge installatie van
projectieschermen, waarop films en foto's
worden vertoond. In hun werk zoeken zij
naar de grenzen tussen werkelijkheid en fo
tografische verbeelding. De Vlaamse com
ponist Stefaan Smagghe verzorgde de
'soundscape' bij het project.
Dagelijks 17-24 uur.
DINSDAG 27 AUGUSTUS
Festivalopening
De Middelburgse componist Christian Bla-
ha schreef in opdracht van het Zeeland Na
zomer Festival een muziekstuk, waarmee
het festival wordt geopend. Het carillon van
de Lange Jan gaat een dialoog aan met slag
werk, trompetten en trombones.
Abdij en omgeving, aanvang 17 uur.
Teruggespoeld
Kees Slager spreekt met schrijver Geert
Mak, die naam maakte met zijn boek Hoe
God verdween uit Jorwerd. Ook De eeuw
van mijn vader werd enthousiast ontvan
gen.
Prinsenlogement, aanvang 20 uur.
