jGevangen in een dichte mist
Een grote geest glijdt weg in de duisternis
Weer bang voor de bom
Dwaze moeders dichtbij
f* w
Fogbound van
Ate de Jong
25
-I
The Sum
of all Fears
Iris
vrijdag 16 augustus 2002
Ale de Jong (rechts) op de set van Fogbound.
orige maand waren Ate de Jong en Jeroen Krabbé
eregasten tijdens het Filmfestival van Karlovy
Vary, in Tsjechië. Zowel het door Jeroen
geregisseerde 'The Discovery Of Heaven' (geproduceerd
door Ate) werd daar gedraaid, als het door Ate geregisseerde
Fogbound (met gastrol van Jeroen). De recensent van het
Amerikaanse vakblad Variety bleek het meeste waardering
te hebben voor de kleine productie Fogbound die in
Nederland 22 augustus in roulatie komt.
■p\eVariety-crit
Inschreven: „Ht
•iticus had ge-
Het evidente re
ferentiepunt voor Fogbound is
Roman Polanski's film 'Mes In
Het Water'. En net als Polanski
heeft ook De Jong volmaakte
controle over materie die uit
pakt als uitermate origineel."
Het citaat doet de gestreelde re
gisseur opmerken: „Dat is echt
een recensie die bijna de vraag
doet rijzen: 'Hoeveel heb je die
man betaald?' Jammer alleen
dat hij 'The Discovery' niet net
zo mooi vond. Ik heb later die
criticus nog eens gesproken en
toen zei hij: 'Discovery is coke,
maar Fogbound is crack'. Wat
hij daarmee precies bedoelde, is
me overigens niet helemaal dui
delijk, want ikzelf heb zelfs nog
nooit een sigaret gerookt."
Ate de Jong - afkomstig uit Aar
denburg - zegt altijd wel te heb
ben vermoed dat het voor een
niet-Nederlands publiek min
der gemakkelijk zou zijn om de
specifieke golflengte van 'The
Discovery' op te pikken, maar
zoveel lof als hem nu ten deel
valt voor Fogbound, dat had hij
nooit verwacht. Beide films zijn
inmiddels aan veertien landen
verkocht. Voor de financiering
hadden ze samen met de door
Michael Apted geregisseerde
film 'Enigma' in één CV-pakket
gezeten en de resultaten blijken
voor de participanten zeer lu
cratief uit te pakken..
Fogbound laat zich omschrijven
als een 'genrefilm' min of meer
vergelijkbaar met Ate de Jongs
in Amerika vervaardigde 'High
way To Heil'. Maar volgens de
regisseur zelf is de nieuwe film
veel persoonlijker. „Alles wat
erin gebeurt, heb ik wel ooit zelf
meegemaakt."
„De essentie van het verhaal is
dat drie mensen tijdens een au
torit door de bergen worden
overvallen door een heel dichte
mist, zodat ze niet meer vooruit
of achteruit kunnen. Een ge
trouwd stel, samen met hun bes
te huisvriend. In het begin ma
ken ze wat jolige grappen, maar
allengs wordt de sfeer beklem
mender. De echtgenoot gaat
vertellen dat hij meent al eens in
de achttiende eeuw te hebben
geleefd en toen twee kinderen
heeft verwekt. De vrouw haalt
herinneringen op aan een eerder
huwelijk waaruit ze zich moest
losvechten. De huisvriend ver
telt over zijn ervaringen als ver
sierder en we gaan beseffen dat
hij verliefd is op de vrouw bij
wie hij nu in de auto zit. Al die
verhalen gaan door elkaar lopen
en je kunt nooit helemaal zeker
weten of men de waarheid ver
telt of enkel bepaalde dingen
zegt om de anderen dwars te zit
ten. Dat wordt broeierig, sexy,
steeds intenser en zelfs gevaar
lijk."
Om aan te tonen hoe persoonlij k
het allemaal wel is, geeft Ate een
paar voorbeelden „De Don
Juan-achtige vriend heeft ooit
een verhouding gehad met een
hele dikke, ontzettend grote
vrouw. Dat komt dus uit mijn ei
gen schatkist. Ik heb zoiets wel
eens zelf bij de hand gehad. De
man die denkt dat hij al eens in
de achttiende eeuw heeft ge
leefd: dat heb ik zelf altijd zo ge
voeld, vanaf mijn vijftiende
jaar. Hoewel ik totaal niet ge
loof in reïncarnatie. Zo zitten
er enorm veel persoonlijke
de film bestaat uit de situatie
met de auto in de mist, de andere
helft omvat de vertellingen. In
een van de episodes speelt Je
roen Krabbé een rol als psychia
ter. „Heel symbolisch, want hij
vindt altijd dat ik zijn psychia
ter ben, maar in dit geval is het
dus andersom."
Behalve de beginscène waar de
auto door de bergen rijdt en een
later tafereel op een kerkhof,
werd Fogbound volledig opge
nomen in studio's in Almere. De
opnamen vonden daar plaats te
gelijkertijd met een aantal 'in
serts' (losse close-ups) die nog
voor 'The Discovery' nodig wa
ren.
„We hadden daar tien sets staan
voor Fogbound en op de achter-
uitgangspunten in deze film."
„Ik had het scenario al in 1991
geschreven, net na 'Drop Dead
Fred'. De producent wilde toen
'Drop Dead Fred 2' maken en
zelf regisseren. Ik zou alleen het
script schrijven en daarvoor
goed betaald krijgen. Helaas is
dat allemaal niet doorgegaan.
Maar ik had toen wel dat script
ontworpen waarvan ik had ge
dacht: Dit wordt het persoon
lijkste wat ik ooit op papier heb
gezet. En toen ik het af had en
nog eens goed had doorgelezen,
ben ik daarna meteen in analyse
gegaan. Echt vijf keer per week
op de bank. Zo erg was het wel."
De vertellingen uit Fogbound
bereiken ons grotendeels in ge-
ensceneerde vorm. De helft van
kanten van de sets maakten we
die 'inserts'. Het is gebeurd dat
ik als regisseur voor mijn eigen
film net een paar 'shots' had ge
draaid, om daarna naar de an
dere kant te lopen waar ik dan
als producent tegen Jeroen kon
zeggen: 'Ik vind wel dat jullie
eens een beetje moesten op
schieten'. Ja, dat was zo heel
lekker werken in Almere."
Ate de Jong, Jeroen Krabbé en
Edwin de Vries als partners in
maatschappij Mulholland Pic
tures, zien nu om naar nieuwe
projecten. Maar de tijden zijn
veranderd. Bij het instituut
Senter, waar producenten pro
jecten moeten indienen om voor
de thans aangepaste CV-rege-
ling in aanmerking te komen,
staan files en het beschikbare
geld is gelimiteerd. De aange
paste condities maken het
volgens De Jong helaas onwaar
schijnlijk dat een zo grootscha
lige productie als 'The Discove
ry' (14 miljoen euro) nog ooit in
Nederland tot stand kan wor
den gebracht. „Ook voor een
film als Fogbound, die drie keer
zo goedkoop was, wordt het al
moeilijk genoeg."
Ate weet echter al wel wat zijn
volgende speelfilm gaat wor
den. Hij bezit de rechten op een
tien jaar geleden door John Car
penter geschreven script dat
'Meltdown' heet en waarin ter
roristen een aanslag beramen
op een kernreactor. Volgend jaar
vinden de opnamen plaats.
Jeroen Krabbé had zijn zinnen
gezet op een verfilming van Um-
berto Eco's roman 'De Slinger
van Foucault', maar de rechten
bleken al geclaimd door de Itali
aanse cineaste Liliana Cavani
en die wil niet verkopen. Dus
dat blijft nog even doorzoeken.
Er bestaat een kleine kans dat
Jeroen 'Meltdown' gaat regisse
ren, maar waarschijnlijker is
toch dat Ate het zelf zal doen.
„Ik ben iets meer gepokt en ge
mazeld als filmer en heb een an
dere achtergrond. Ik kan mak
kelijker dan Jeroen, die er pas
veel later mee is begonnen, me
aan verschillende genres aan
passen. Hij moet een heel pre
cieze keuze maken voor iets
waar hij meteen en voor 100
procent op valt, zoals 'Left Lug
gage' en 'The Discovery'. En dan
wordt het heel hard werken. Hij
zal vermoedelijk ook geen twin
tig films meer maken. Dus we
blijven zoeken tot we weer iets
heel moois hebben gevonden
wat helemaal geschikt is voor
Jeroen."
Pieter van Lierop
Fogbound gaat 22 augustus in Ne
derlandse première
The Sum of all Fears is de
vierde film die werd geba
seerd op door Tom Clancy ge
schreven thrillers over CIA-
man Jack Ryan. We maakten
met hem kennis toen hij in 1990
werd gespeeld door Alec Bald
win in 'The Hunt For Red Octo
ber'. De rol werd door de 16 jaar
oudere Harrison Ford overge
nomen voor 'Patriot Games'
(1992) en 'Clear Present Dan
ger' (1994). Van consistentie is
geen sprake nu we Ryan in de
vierde film ineens gespeeld zien
worden door Ben Affleck die
weer 30 jaar jonger is dan Ford.
En Jack gaat nu voor het eerst
op buitenlandse missie, maar
het verhaal speelt pas volgend
jaar, in 2003.
Een merkwaardige film is The
Sum of all Fears eveneens als je
hem vergelijkt met het boek
Daarin was nog sprake van Ara
bische terroristen die een
atoombom laten ontploffen in
Baltimore, in de hoop aldus de
Amerikanen te verleiden tot een
kernoorlog tegen de Russen. Het
betreft een wraakactie van Pa-
lestijnen die het niet eens zijn
met de condities waaronder het
vrede is geworden in het Mid
den-Oosten.
Maar Hollywood wil niet graag
paniek zaaien met de suggestie
dat Arabische terroristen kern
wapens kunnen gebruiken. Dus
had men (overigens nog vóór 11
september 2001) deze moslims
veranderd in een bende door
Alan Bates aangevoerde neo
nazi's, wat de waarschijnlijk
heid van de plot bepaald niet
heeft verhoogd.
Aardig aan The Sum of all Fears
is hoe regisseur Phil Alden Ro
binson de sfeer van wantrouwen
en oplopende spanning creëert
tussen Washington en Moskou.
Want in beide hoofdsteden zijn
volgend jaar nieuwe presiden
ten terechtgekomen die elkaar
proberen in te schatten als dui
ven dan wel haviken. Jack Ryan
heeft in gezelschap van zijn
CIA-baas (Morgan Freeman) de
gelegenheid gehad persoonlijk
Ben Affleck (links) en regisseur Phil Alden Robinson.
kennis te maken met het Russi
sche staatshoofd en sympathie
voor hem opgevat. Die man kan
volgens Jack niet verantwoor
delijk geweest zijn voor het 'nu-
ken' van Baltimore. Maar om
dat vooralsnog het Pentagon
geen andere verdachte kan be
denken, nemen de Amerikanen
toch maar vast de Russen op de
korrel.
Geruststellend is het om alvast
te weten dat, als de werkelijk
heid ooit dit scenario zou willen
volgen, niet meteen de complete
atoomoorlog uitbreekt na het
uitroeien van de eerste miljoe
nenstad. De presidenten zitten
als aan een schaakbord de we
reldkaart te bestuderen met de
hand al trillend uitgestrekt naar
de rode knop, maar laten eerst
toch een vliegdekschip van de
een en een luchtmachtbasis van
de ander platleggen. Daar krij
gen we trouwens ook bar weinig
van te zien. Het is net de Gijs-
brecht van Aemstel, waar ook
alle rampspoed via de mond van
boodschappers het publiek be
reikt.
En achter elk schijnbaar laatste
noodlottige commando, blijkt
een nog definitiever noodlottig
commando te moeten komen,
dat uiteindelijk ook nog niet het
allerlaatste definitieve noodlot
tige commando is dat alle kern
raketten op de vijand zou doen
afvliegen en de wereld in de
hens zou zetten. Zo krijgt Ryan
net genoeg respijt om het neo-
nazistische complot bloot te
leggen, aldus de presidenten be
hoedend voor de noodzaak het
allerallerlaatste noodlottige be
vel te geven. En zodoende kan
het allemaal toch nog eindigen
met een knusse picknick van
Jack Ryan en zijn vaste verke
ring, op een zonnig veldje tegen
over het Witte Huis, waar Balti
more' al lang vergeten is. Van de
vier Jack Ryan-films is The Sum
of all Fears zeker niet de sterk
ste, maar wel de allerallermal-
ste.
Pieter van Lierop
The Sum of all Fears. Regie: Phil Al
den Robinson. Met: Ben Affleck,
Morgan Freeman, James Cromwell,
Liev Schreiber, Alan Bates. Te zien
in CineCity Vlissingen, De Koning
Hulst en Roxy Bergen op Zoom.
Sinds Willem-Alexander en
Móxima hun verloving be
kend maakten, en vader Zorre-
guieta zich met betrekking tot
hun komende huwelijk schikte
in een rol op de achtergrond,
wordt de discussie over diens rol
in het Argentijnse schrikbe
wind een stuk minder verhit ge
voerd. De affaire Zorreguieta
heeft echter wel de historische
belangstelling gewekt van veel
jonge mensen die ten tijde van
Videla's junta te jong waren om
zich er een mening over te vor
men. Dat de Argentijnse ge
schiedenis in Nederland leeft
bleek tijdens het vorig jaar in
Amsterdam georganiseerde
filmfestival van Amnesty Inter
national, waar ter herdenking
van de vijfentwintig jaar gele
den gepleegde generaalscoup
een aantal Argentijnse films op
het programma stond.
Als openingsfilm fungeerde La
Historia Oficial, een met een Os
car bekroonde film uit 1985
waarin een Argentijnse vrouw
uit de hogere kringen zich lang
zaam realiseert welke misdaden
er door het militaire regime zijn
gepleegd, wat des te pijnlijker is
omdat ze begint te vermoeden
dat haar geadopteerde dochter
tje geroofd is van een 'verdwe
nen' echtpaar. Het nog immer
aangrijpende drama van Luis
Puenzo bewees zijn actualiteit
op die openingsavond van het
festival, die door een wonderlijk
Dwaze moeders in Buenos Aires.
toeval precies samenviel met de
aankondiging van de koninklij
ke verloving. Volgens festival
programmeur Leo Hannewijk
leidde deze samenloop tot een
boeiende discussie.
In de vertoningen die daarna
volgden van La Historia Oficial
bleek dat de film door zijn emo
tionele impact de verbitterde
strijd van de Dwaze Moeders
een stuk dichterbij bracht, wat
genoeg reden was om de film op
nieuw in Nederland uit te bren
gen. Gelegenheidsdistributeur
Leo Hannewijk hoopt overigens
wel dat de discussie die naar
aanleiding van Puenzo's indrin
gende geschiedenisles wordt ge
voerd zich niet alleen toespitst
op de kwestie Zorreguieta. Uit
eindelij k zou een film als deze de
interesse en de betrokkenheid
moeten wekken voor mensen
rechten in de hele wereld.
Fritz de Jong
La Historia Oficial. (Argentinië
1985, regie: Luis Puenzo). Dinsdag
20 aug. te zien in 't Beest Goes.
Niemand verdient het om te worden ge
troffen door een ernstige ziekte. Toch
vinden we soms het ene ziektegeval erger
dan het andere Als het om iemand in onze
omgeving gaat, bijvoorbeeld. Maar ook als
de zieke een heel bijzonder iemand was.
«rijwel iedereen onderkent de tragiek van
de grote componist Van .Beethoven, die in
zijn laatste levensjaren doof werd. Instinc
tief vinden veel mensen dat (stiekem?) toch
"rger, dan als hetzelfde lot Tante Mien zou
treffen, die na dertig jaar oefenen op haar
auiskamerorgel nog steeds geen noot kan
spelen.
to Iris is te zien hoe een grote geest wordt ge-
Knakt door de afschuwelijke ziekte die Alz-
jieimer heet. De getroffene is Iris Murdoch
1919-1999), een filosofe en schrijfster die
naam en faam verwierf in de Britse intellec-
tuele wereld met haar vele scherpzinnige es
says en romans over grote thema's als liefde,
macht en vrijheid. In haar laatste levensda
gen kon deze erudiete vrouw zelfs de Teletu-
noies niet meer volgen
e leren Iris kennen in twee fases van haar
even. In de jaren 1950 is zij een bruisende
I vrouw. Kate Winslet speelt Murdoch
een brok zelfverzekerde vrouwelijkheid
geestig, verleidelijk en seksueel ruimden-
t end. De dementerende Iris wordt daaren-
e§en gespeeld door een breekbare Judi
Dench. Op onnavolgbare wijze geeft de gel
auwerde Britse actrice gestalte aan het pro
ces van dementerenvan de koppige aanval
len van kindsheid tot een pijnlijk moment
van inzicht, waarin ze vaststelt dat haar
geest langzaam wegglijdt in de duisternis.
In haar laatste dagen wordt Iris terzijde ge
staan door echtgenoot John Bayley. op
Kate Winslet als de jonge Iris Murdoch.
Judi Dench speelt de zieke schrijfster.
wiens memoires het filmscenario werd ge
baseerd. Terwijl de jonge en de oude Iris als
gevolg van de ziekte sterk van elkaar ver
schillen, zorgen Hugh Bonneville en Jim
Broadbent in hun vertolking van kamerge
leerde Bayley voor een bewonderenswaar
dige continuïteit. De Oscar die Broadbent
met zijn rol verdiende had dan ook best ge
deeld mogen worden met zijn collega
De uit de Londense theaterwereld afkom
stige Richard Eye zet de beginperiode van
Murdochs schrijverschap af tegen haar ont
luisterende ziekte. Nu weer eens zoekt hij
naar parallellen, een andere keer naar
schrijnende contrasten. Bij het door elkaar
vlechten van de verschillende verhaalni
veaus neigt Eyre naar een wat artistiekerige
aanpak, zoals in de enkele malen terugke
rende onderwateropnamen van een naakte
en zeer levenslustige Kate Winslet, die sug
gestief worden afgewisseld met beelden van
de fragiele Judi Dench. Maar zelfs als de ge
kozen vorm niet altijd aanspreekt, of als de
symboliek er soms wat zwaar is opgelegd:
de film getuigt wel van lef. Eyre wendt zijn
enigszins literaire verhaalconstructie aan
om de ziekte van Alzheimer op zijn pijn
lijkst te tonen, terwijl hij ook ruim de tijd
neemt om de liefdevolle relatie tussen Mur
doch en haar echtgenoot in al zijn onortho
doxe oprechtheid uit te werken.
Even eigengereid is de keuze om het middel
ste deel van Murdochs leven, het deel waar
in haar vruchtbare carrière gestalte krijgt,
vrijwel buiten beschouwing te laten. Daar
door lijkt de beroemd geworden Iris Mur
doch als een schim boven de film te hangen.
Net zoals Iris voor zichzelf al een schim is
geworden in haar laatste dagen.
Fritz de Jong
Iris. Regie: Richard Eyre. Met: Judi Dench, Jim
Broadbent, Kate Winslet, Hugh Bonneville. Te
zien in Schuttershof Middelburg
