Soberheid lijkt deugd op Halligen
PZC
Kopenhagen in ban Golden Days
W3
Deens
Bloemen
Terpen in
Waddenzee
Bergen
Venetië
Vuurtoren
Andalusië
Abdijen
zaterdag 10 augustus 2002
Het Deens Verkeersbureau
zal haar betaalde 0900-
nummer (brochurebestellijn
voor €0,45 per minuut) voor
consumenten per 1 september
opheffen en een nieuw telefoon
nummer, tegen normaal ge
sprekstarief, in gebruik nemen.
Vanaf september is het Deens
Verkeersbureau op werkdagen
bereikbaar van 9.30 tot 12.00
uur via 071-5211544. Brochures
over Denemarken kunnen be
steld worden via de website
www.visitdenmark.com.
Twee Warften op het westelijk deel van het eiland Hooge.
Het is een 'stukje oerland-
schap', de Halligen, een
reeks van tien eilandjes in de
Waddenzee ter hoogte van
Sleeswijk-Holstein. Eiland
jes van terpen en zilte wei
den.
Het is in dit Duitse wadden
gebied zo anders dan bij
ons. Geen brede zandstranden
die een leger zonaanbidders
trekken, zoals op Vlieland en
Schiermonnikoog. Geen cam
pings met luidruchtige, vaak
jonge gasten, zoals op Terschel
ling. Autoverkeer is voorbehou
den aan de bewoners. Voor toe
risten die met de boot van
Schlüttsiel of het schiereiland
Nordstrand komen, staat zelfs
geen bus of taxi klaar. Zij moe
ten zich te voet of op de huur-
fiets verplaatsen of met door
paarden voortgetrokken wa
gens die af en aan naar de ver
schillende terpen rijden. Bewo
ners van de Halligen hechten
aan dit soort zaken. Ze leven
vooral van het toerisme, maar
zijn er op gesteld de zaken in ei
gen hand te houden. Soberheid
lijkt een deugd op deze eiland
jes. Het ontbreken van luxe
trekt een speciaal publiek. Mis
schien dat daarom veel Duitsers
zelf hun zomervakantie door
brengen op een Nederlands
waddeneiland.
Ze heten Warften in het Duits,
de gezichtsbepalende terpen op
de Halligen. Het zijn letterlijk
hoogwatervluchtplaatsen voor
de bevolking. De mensen heb
ben er leren omgaan met de ele
menten. Dat moest wel, omdat
er pas in 1896 voor het eerst eni
ge kustbescherming is aange
legd. Voor die tijd waren de
mensen helemaal overgeleverd
aan de grillen van de stormvloe
den. In 1825 kostte dat nog het
leven van 74 van de in totaal 937
eilandenbewoners.
Oorspronkelijk waren de Halli
gen de overblijfselen van de ou
de kuststrook van dit deel van
Duitsland. Het zijn afzettingen,
die door de bewoners zijn opge
hoogd om er te kunnen leven.
Van de vijftig eilandjes die er
aanvankelijk waren, hebben
tien de woeste stormen door
staan.
Hallig Hooge is er een van. Ei
genlijk is het een eilandje van
niks, met een omtrek van elf ki
lometer. Op de hoogste punten
zijn negen terpen, bevolkt door
125 mensen. Die moeten er in
het winterhalfjaar allemaal op
ingesteld zijn dat ze een paar
keer volledig geïsoleerd op hun
eigen terp moeten verblijven.
Gemiddeld drie keer per jaar,
maar de afgelopen winter zelfs
vijf keer, stuwt een noord wes
terstorm het zeewater over de
zomerdijkjes van de Halligen.
Het moet een indrukwekkend
schouwspel zijn. Een kolkende
watermassa die met de zware
storm op de terpen beukt. Al
leen nog die bulten rijzen boven
de woeste zee uit. De bewoners
hebben him auto's en vee dan al
naar boven gebracht en voor al
les ook zichzelf in veiligheid ge
steld op een van de terpen. Als
de wind is gaan liggen, trekken
de eerste mensen er al snel op uit
om, gekleed in waadpakken en
uitgerust met prikstokken, de
eventuele schade op te nemen.
Zomerse toeristen maken dit
spektakel niet mee, maar alleen
al het bekijken van een film in
een bioscoopzaaltje op een van
de terpen maakt een geweldige
indruk. Het maakt ook duide-
lijk waarom het landschap er
buiten het winterseizoen zo on
gekunsteld en natuurlijk uit
ziet.
Slechts stille bewondering past
bij de zonsondergang, wanneer
die zon als een grote rode bol
tussen twee terpen langzaam in
de zee lijkt weg te zinken. Over
weldigend is de rijkdom aan vo
gels die bij ons op lijsten staan
van bedreigde soorten. In de zil
te, bloemrijke weiden, doorsne
den door slenken en kreken, ja
gen zomaar vier paartjes van de
tureluur achter een dreigende
meeuw aan. Ze zijn zo machtig
in getal, dat ze hun belagers ver
van zich weten te houden.
Bijna onmogelijk lijkt het, zo
Rietgedekte huizen in Hanswarft.
talrijk de leeuweriken hier nog
zijn. Hoog in de lucht klinkt hun
lied. Visdiefjes hebben aan de
kust hun kolonie, kluten verto
nen hier en daar hun vreemde
capriolen die als afleidingsma
noeuvres moeten gelden. Onop
houdelijk is het gekrijs van de
honderden scholeksters. Tot
diep in de nacht laten ze horen
dat ze hun jongen moeten verde
digen. Een mens gaat zich een
indringer voelen bij al deze sig
nalen in zo'n rijke vogelwereld.
Slechts twee boeren zijn er die
met hun gezinnen van het ge
bruik van dit land hoeven te le
ven. Ze hebben er vooral weid-
vee, wat schapen en paarden.
Een van de twee heeft melkvee.
Hij brengt op het eiland zelf zijn
producten aan de man.
Dagjesmensen
De landbouwbranche op Hooge
is dus klein, net als de onder
wijssector. Het schooltje op een
van de terpen telt dertien leer
lingen, verdeeld over negen
klassen met twee leraren. Tot
hun vijftiende jaar blijven de
kinderen op school op hun eigen
eiland. Daarna gaan de meesten
nog twee jaar naar Husum op de
vaste wal, voor vervolgonder
wijs.
De rest van de mensen leeft, di
rect of indirect, van kust- en na
tuurbeheer en recreatie. Hoe so
ber de voorzieningen ook zijn,
de Halligen blijven lokken. Het
zijn vooral dagjesmensen,
140.000 tot 150.000 per jaar, die
alleen al Hooge komen bezoe
ken. Ze worden bij de boot opge
wacht en in de door paarden
voortgetrokken wagens gelokt.
Zo denderen ze met flinke vaart
van terp naar terp.
Een deel van de toeristen stapt
op huurfietsen die ook bij de
veerboot staan gestald. Nie
mand rijdt ze in de weg als ze
zich van terp naar terp trappen.
De bewoners die wel over auto's
beschikken, rijden met een slak-
kengangetje van pakweg dertig
kilometer per uur. Als ze toeris
ten zien naderen, gaan ze gedul-
foto's Antje Postma
dig langs de kant van de weg
staan wachten. Haast lijkt op de
Halligen niet te bestaan.
De meeste bezoekers lijken op
hun dagtrip naar Hooge een
vast programma te volgen, met
bezoekjes aan de twee musea,
een souvenirwinkel, het natuur-
centrum en een van de weinige
restaurants die het eilandje rijk
is. Sommige groepen wagen
zich verder de natuur in, bij
voorbeeld als wadlopers onder
leiding van een ervaren gids.
Passievere genieters stappen op
een rondvaartboot om enkele
andere Halligen te zien en vlak
bij de zandplaten met zonnende
zeehonden langs te varen.
Naast de dagjesmensen zijn er
per jaar zo'n 45.000 toeristen
die op Hooge overnachten. Zij
slapen in een pensionnetje of in
het enige hotel dat het eiland
rijk is, maar zijn voor het eten
aangewezen op een andere ac
commodatie. Even op de fiets
naar een andere terp om de
maaltijd te gebruiken, het hoort
er allemaal bij op deze bijzonde
re eilandjes.
Toekomst
Het lijkt alsof de tijd stilstaat op
de Halligen, maar in de praktijk
maken de bewoners zich zorgen
over de toekomst. Ze weten uit
ervaring wat het water kan aan
richten. Een kade van basalt en
een bescheiden zomerdijkje
houden een stormvloed niet te
gen. Ze keren slechts het weg
spoelen van een deel van het ei
land.
In 1962 ging het nog flink mis.
Tijdens een zware storm werden
er veel huizen vernieldD e scha
de was enorm. De Duitsers leer
den ervan. Ze herstelden de
huizen en deden veel aan ver
sterking van de terpen. Dat was
maar goed ook, want in 1976
was er een stormvloed met nog
veel grotere kracht. De schade
bleef toen, dankzij de getroffen
maatregelen, beperkt.
Het water mag op de Halligen
tot aan de terpen vrij spel heb
ben, maar daar ligt de grens. Het
werken aan het behoud van de
eilandjes gaat daarom altijd
door. Zo wordt er ook deze zo
mer, met Europese steun, ge
werkt aan versterking van de
terp Hanswarft op Hooge.
Dat helpt, zeker voor de niet al
te lange termijn. Maar wat er
gebeurt als de zeespiegel de ko
mende eeuw werkelijk 80 centi
meter omhoog komt, daar ma
ken de eilandbewoners zich
zorgen over. Zij beseffen als
geen ander dat hun terpen niet
oneindig kunnen worden opge
hoogd.
Halbe Hettema
Algemene informatie over de Halligen onder
meer bij de Stichting Noordfriese Halligen,
Postfach 9, 25847 Pellworm, tel. 00-49-4844-
18913, website www.nordfriesische-halligen.de;
Zie ook: www.nationalpark-sh-wattenmeer.de;
www.wattenmeer-nationalpark.de; www.wat-
tenmeerhaushooge.de;
VVV Hooge: 00-49-4849-9100, website www-
.hooge.de;
Online tijdschrift over de Halligen: www.halli-
gen-online.de;
Voor informatie over de veerdiensten: WDR, Post
fach 1540, 25933 Wyk auf Föhr, tel. 00-49-4681-
800, website www.wdr-wyk.de;
Kopenhagen maakt zich op
voor het Golden Days Fes
tival, een spektakel dat de
Deense hoofdstad van 1 tot 22
september in de ban houdt. Ver
tier en vermaak met een knip
oog naar het culturele verleden.
Beeldende kunst, muziek, ar
chitectuur en theater worden in
hapklare brokken voorgescho
teld, zodat bezoekers zelf een
keuze kunnen maken uit de
stortvloed aan exposities, con
certen, voorstellingen en stads
wandelingen.
De Denen hebben alles uit de
kast gehaald om het neusje van
de zalm op cultureel gebied te
presenteren. Door de hoogte
punten in de vier weekeinden te
laten plaatsvinden, wordt bo
vendien handig ingespeeld op
het fenomeen stedenreizen.
Meer dan vijftig culturele in
stellingen organiseren voor
Golden Days in totaal ruim hon
derd evenementen. De belang
rijkste tentoonstellingen zullen
bovendien tot volgend jaar nog
te zien zijn.
Het festival is gefocust op het
tijdvak 1870-1890, een periode
waarin Kopenhagen op de
drempel stond van het moderne
Europa. De technologie nam
een sprong voorwaarts; spoor
wegen, elektriciteit, tramver
keer en telegrafie, allerlei nieu
we vormen van transport en
communicatie brachten de De
nen een stap dichter bij Europa.
Het was de tijd van grote groei.
In Kopenhagen werden hele
woonwijken uit de grond ge
stampt. Schrijvers begonnen
zich te roeren, schilders kozen
taferelen uit het alledaagse le
ven tot onderwerp. Een vrouw
die aan tafel de krant zit te le
zen, emigranten op straat, ar
moede in de lommerd.
Kunstenaars switchten van geï
dealiseerde plaatjes naar de
echte wereld, de realiteit.
Aan de hand van het Golden
Days programma krijgen be
zoekers een kijkje in de keuken
van eind-negentiende eeuw,
toen Kopenhagen zich als swin
gende stad ging profileren. Niet
voor niets heet een van de expo
sities Big City Dreams.
Het Kopenhagen uit die tijd was
een walhalla voor architecten.
De stadspoorten waren al in
1857 neergehaald, zodat ont
werpers en bouwers vrij spel
hadden. Monumentale gebou
wen verrezen in een bonte ver
scheidenheid aan stijlen, net als
fabrieken, bibliotheken en sta
tions. Kleine theatertjes met op
het repertoire Strindberg en Ib
sen schoten als paddestoelen uit
de grond, terwijl rond Tivoli het
wat lichtzinnigere amusement
floreerde.
Golden Days biedt een bloemle
zing uit die culturele rijkdom.
De belangrijkste musea haken
in op het festival met exposities
over onder meer beeldhouw
werken, architectuur en vrou
welijke schilders. Daarnaast is
een uitbundig muzikaal onthaal
te verwachten, variërend van
Brahms in het Concertgebouw
tot opera in Tivoli.
De straten vormen nog het beste
podium voor een trip terug in de
tijd. Het centrum van Kopenha
gen laat zich prima te voet ver
kennen. In de maand september
leiden stadswandelingen langs
manshoge foto's met beelden uit
het leven van pakweg honderd
jaar geleden. Als een soort
Openluchtmuseum zijn in ver
schillende huizen complete in
terieurs uit die periode te be
zichtigen.
Ook imposante gebouwen als de
Koninklijke Schouwburg gooi
en de deur wijd open voor het
publiek. En wie genoeg heeft
van kunst en cultuur, kan aan
kloppen bij de beroemde Carls-
berg Brouwerijen. Om even bij
te tanken, meer informatie:
www.goldenday sdk
Jennifer Faasen
Dagelijkse onderwerpen wer
den populaire onderwerpen van
Deense schilders, zoals dit olie
op doek van Laurits Anders
Ring, die zijn eigen vrouw als
model nam.
De Grote Markt van de Belgi
sche hoofdstad Brussel
krijgt kort een ander aanzien.
Van donderdag 15 tot en met
zondag 18 augustus is het pla
veisel bedekt met een groot
bloementapijt in een fraai pa
troon. Voor deze gelegenheid
opent het stadhuis de deuren, de
bloemenpracht ook vanaf de
eerste verdieping is te bewonde
ren.
Meer informatie:
tel. 0032-25138940.
T Takantiegangers die de
V Spaanse bergen willen ver
kennen, hetzij in de zomer of in
de winter, kunnen allerhande
informatie verzamelen via de
speciale website
www.spainmountains.com. De
informatie is voorhanden in di
verse talen, helaas niet in het
Nederlands. De website is breed
opgezet, met gegevens over ac
commodaties, activiteiten, ver
keerssituaties, weerberichten
en andere nieuwtjes.
Toeristen in Kroatië kunnen
sinds kort weer over water
een tocht maken naar Venetië.
Vanuit Rijeka vaart elke woens
dag een veerboot naar Venetië.
Het schip biedt plaats aan 320
passagiers. De overtocht duurt
drie en half uur. Het laatste half
uur vaart de boot door de Vene-
tiaanse lagune, waarna in het
centrum van de stad wordt aan
gelegd. 's Avonds vaart de boot
terug naar Rijeka.
Voor de kust van Bremerha
ven staat een vuurtoren die
is ingericht als hotel. De gast
wordt er per schip naar toege
bracht en de organisatie (de
plaatselijke VW) zorgt voor een
voedselpakket. Er moet zelf
worden gekookt. Een nachtje
slapen kost, inclusief vervoer en
voedselpakket, 399 euro per
persoon. Het is mogelijk een ex
cursie zonder verblijf naar de
vuurtoren te maken. Dan be
draagt de prijs 55 euro.
Meer informatie: Bremerhaven
Touristik, Van-Ronzelen-Stras-
se 2a, D-27568 Bremerhaven,
telefoon (0049).471 946.46.18
en/of internet:
www.bremerhaven-tounsm.de.
Voor Nederlandse vakantie
gangers die in Andalusië
meer willen zien dan alleen de
stranden, richtten de Haarlem
mers Bob en Githa Schouten on
langs 'Pura Vida' op. Het in het
dorpje Nigüelas (op 20 minuten
rijden van Granada) gevestigde
agentschap verzorgt excursies
en bemiddelt bij het vinden van
landelijke accommodaties in de
Valle de Lecrin.
Meer informatie: Pura Vida,
telefoon (0034).958.777.861
en/of internet
www.adventurepuravida.com.
In België zijn twee abdijen her
opend: de imposante ruïne
van de Abdij van Aulne (niet ver
van Charleroi) die al mondjes
maat kon worden bezocht, maar
nu tot eind september elke dag
(behalve dinsdag) voor het pu
bliek toegankelijk is en die van
Stavelot die na een ingrijpende,
drie jaar durende restauratie z'n
deuren weer heeft geopend. De
Franse dichter Guillaume Apol-
linaire verbleef in 1899 een zo
mer in Stavelot. Aan hem is in de
abdij een klein museum gewijd.
Meer informatie: Belgische Ver
keersbureau voor de Ardennen
en Brussel, Postbus 2324, 2002
CH Haarlem,
telefoon (0900).202.01.07
MBStaiai
