Kans op fatale inslag onderschat
Agressiviteit bij honden
kan behandeld worden
PZC
Sport biedt
indicatie van
sociale status
8
Een honderd meter grote asteroïde kan Nederland in één klap wegvagen
Subsidiebeleid frustreert
Nederlandse wetenschap
Experiment
gemanipuleerde
bacteriën
postzegels
dinsdag 30 juli 2002
Wereldkaart waarop door spionagesatellieten in de 1975-1992 geregistreerde 'atmospheric events' zijn
aangegeven. Bij explosies van meer dan een megaton staat ook de datum vermeld. foto USAF/GPD
Een van de beroemdste kraters op aarde: de 1,4 kilometer brede Arizonakrater. Hij werd 35.000 jaar ge
leden geslagen door een 25 meter grote asteroïde, die met 100.000 kilometer per uur insloeg.
foto NASA/GPD
door Ben Apeldoorn
WASHINGTON - De kans dat
een asteroïde op aarde inslaat
en grote verwoestingen aan
richt, is vele malen groter dan
gedacht. Het wemelt van derge
lijke rotsblokken in de directe
omgeving van de aarde. Puur
door toeval worden ze gevon
den, vaak als ze al akelig dicht
langs de aarde zijn getrokken.
Vroegere, onverklaarbare ge
beurtenissen, zoals de plotselin
ge teloorgang van beschavin
gen, moeten misschien ook
worden toegeschreven aan
neerstortende asteroïden.
De ruim twee kilometer grote
asteroïde met als nummer 2002-
NT7 werd, als zoveelste potenti
ële dreiging, op 23 juli wereld
nieuws. De kans is 'niet nul' dat
hij op 1 februari 2019 op aarde
neerstort. Precisieberekeningen
moeten uitwijzen hoe groot die
kans werkelijk is.
Eens te meer bleek dat de ruimte
rond de aarde niet leeg is en dat
er altijd kans is op een inslag
van een van de vele honderddui
zenden rondvliegende rotsblok
ken, die in ons zonnestelsel
rondzwerven. Een kans die, zo
blijkt uit de feiten van de laatste
jaren, veel groter is dan gedacht.
Doordat de telescopen groter
zijn geworden en de detectoren
gevoeliger, stuit men op steeds
meer asteroïden, die de aarde
passeren, of al gepasseerd zijn.
Het aantal van dergelijke bijna
botsingen loopt snel op en be
draagt nu al zo'n 1.400. Bijna
wekelijks komt er een bij. De
meest recente bijna botsing was
op 14 juni waarbij een honderd
meter grote asteroïde op ruim
100.000 kilometer afstand pas
seerde met een snelheid van tien
kilometer per seconde. Indien
het tot een inslag gekomen zou
zijn, zou daarbij een hoeveel
heid energie zijn vrijgekomen
van 400 miljoen ton TNT. Heel
Nederland zou erdoor kunnen
worden verwoest. Een aan
staande passage staat op naam
van een 600 meter grote astero-
ide (2002-NY40), die de aarde
op 17 augustus voorbij zal vlie-
van onze redactie binnenland
GRONINGEN - Microbioloog
Wil Konings uit Haren veegt de
vloer aan met het Nederlandse
subsidiebeleid voor weten
schappers. Dat noemt hij con
tra-productief en frustrerend.
„Er gaat even veel tijd verloren
met het aanvragen van subsidie
en het beoordelen van plannen,
als dat er uiteindelijk aan on
derzoektijd wordt gefinan
cierd."
Doordat onderzoek maatschap-
pelijlcrelevant moet zijn, vinden
er in Nederland te weinig be
langrijke wetenschappelijke
doorbraken plaats, zegt Ko
nings. „Dergelijk onderzoek
leidt niet tot grote ontdekkin
gen. Daarvoor is onze kennis
van het leven en de materie nog
te gering. Het is juist de nieuws
gierigheid van de onderzoeker,
die een interessante waarne
ming doet en het daardoor aan
gegeven spoor verder volgt, wat
leidt tot de doorbraken in de we
tenschap."
Bij zijn afscheid als hoogleraar
aan de Rijksuniversiteit Gro
ningen vertelde Konings dat
van alle met subsidie gehono
reerde plannen, ook die van
hemzelf, meestal niets terecht
komt of is gekomen. „Al heel
snel blijkt dat een onderzoek
HAMBURG - In een ziekenhuis
in Amsterdam worden in sep
tember voor het eerst in de we
reld genetisch gemanipuleerde
bacteriën in mensen ingebracht,
zo meldt het Duitse weekblad
der Spiegel.
Twaalf testpersonen clie aan de
darmkwaal Morbus Crohn lei
den zullen miljarden genetisch
gemanipuleerde bacteriën in
slikken. De microorganismen
produceren in de darmen van de
patiënten de proteïne Inter-
leukin-10, die de ontsteking af
remt.
Bioloog L. Steidler van de Bel
gische Universiteit Gent, maker
van de bacteriën, zegt dat er
geen gevaar is dat de microorga
nismen buiten de lichamen van
de patiënten actief kunnen wor
den. „Ik heb ze extra zo ge
kweekt dat ze zich in de darm
niet kunnen vermeerderen en
buiten het menselijk lichaam
kunnen ze niet overleven." AP
anders loopt dan gepland en dat
voor een goed eindresultaat an
dere wegen moeten worden in
geslagen. Dan mag je je met
recht afvragen waar we met zij n
allen mee bezig zijn voor wat
betreft de financiering. Want
een onderzoeker die subsidie
aanvraagt moet in het huidige
systeem wel in detail aangeven
wat het doel van het onderzoek
is, hoe het gedurende een aantal
jaren wordt uitgevoerd en welke
belangrijke wetenschappelijke
resultaten het zal opleveren",
aldus Konings.
Hij vindt dat alle subsidiepotjes
bij elkaar moeten worden ge
voegd. Toekenning van subsidie
zou vervolgens op basis van
prestaties moeten gebeuren.
„Goede onderzoekers en onder
zoeksteams zouden bovendien
de vrijheid moeten krijgen om
zelf te beslissen welk funda
menteel wetenschappelijk on
derzoek gedaan gaat worden.
De invloed van het bedrijfsle
ven en maatschappelijke in
stanties op fundamenteel we
tenschappelijk onderzoek moet
beperkt blijven tot onderzoek
dat het bedrijfsleven zelf finan
ciert. Expliciet toegepast on
derzoek hoort niet thuis aan een
universiteit."
Konings geniet in binnen- en
buitenland grote bekendheid op
zijn vakgebied en is onder meer
lid van de Koninklijke Neder
landse Akademie van Weten
schappen. Aan het schrijven
van subsidie-aanvragen beste
den wetenschappers volgens
Konings een kwart of meer van
hun werktijd. „Vervolgens wor
den ze beoordeeld door meerde
re collegae die ook weer veel tijd
kwijt zijn en legt een commissie
al die aanvragen en beoorde
lingen naast elkaar om priori
teiten te stellen. Uiteindelijk
wordt hooguit twintig procent
van de aanvragen gehonoreerd,
meestal veel minder.
Konings vindt dan ook dat ons
land een instelling moet krijgen
waar excellente onderzoekers
en onderzoeksteams zich gedu
rende meerdere jaren onge
stoord aan een onderzoek kun
nen wijden. Voorbeelden zijn
het Max Planck Instituut in
Duitsland, de Medical Research
Council Institutes in Engeland
en de Howard Hughes Medical
Institutes in Verenigde Staten.
„Die maken continuïteit in het
onderzoek mogelijk. Zo kunnen
boeiende ontdekkingen voor
langere periodes worden ge
volgd. Dergelijke instanties le
veren de Nobelprijs winnaars
op." GPD
gen op 530.000 kilometer af
stand. Dat lijken flinke afstan
den, maar voor astronomen zijn
dit 'schampschoten'.
„Naast de vraag, welke bedrei
ging deze objecten voor ons vor
men, is ook de vraag belangrijk
hoe ze zijn opgebouwd", zegt as-
teroïdenspecialist dr. David
Morrison, in dienst van NASA.
„Ze zijn vaak bros van samen
stelling. Dat betekent dat ze
door hun snelheid en de giganti
sche luchtweerstand, al op grote
hoogte in de dampkring uiteen
vallen en geheel verbranden. De
enige dreiging die dan van ze
uitgaat, is de immense schok
golf die ze in de dampkring ge
nereren. Die kan ook grote
verwoestingen op het aardop
pervlak aanrichten."
Siberië
Zoiets gebeurde in Siberië in de
ochtend van 30 juni 1908. Een
bros samengesteld lichaam van
ongeveer 100 meter groot, ver
moedelijk een fragment van een
komeet, viel op acht kilometer
hoogte compleet uit elkaar. De
1^- MUiTlflFT
daarbij optredende explosie-
golf verpletterde een gebied ter
grootte van de provincie
Utrecht. Iets soortgelijks ge
beurde op 13 augustus 1930 in
het Amazonegebied. Beide lo
kale rampen voltrokken zich
in vrijwel onbewoonde gebie
den.
Twee neerstortende kosmische
brokken in goed twintig jaar,
zou dat niet een vingerwijzing
zijn voor de werkelijke 'kans
dat'?
Morrison: „Er is heel lang uitge
gaan van gemiddeld één inslag
per 1.000 jaar van een 100 meter
grote asteroide. Op basis van
wat we nu vinden, moet dat zon
der meer worden bijgesteld.
Ruw geschat denk ik. dat enkele
malen per eeuw realistischer is.
Sinds het eind van de koude
oorlog zijn trouwens ook gege
vens van militaire spionagesa
tellieten vrijgegeven. Die blij
ken, tijdens hun speurtochten
naar vijandelijke raketlance
ringen, tussen 1975 en 1992
meer dan 100 exploderende mi
ni-asteroïden in de dampkring
te hebben geregistreerd. Vrijwel
allemaal boven zee. Schade
richtten ze dus nauwelijks aan.
Kronieken
Explosies gebeuren echter niet
altijd boven zee, zoals blijkt uit
de gebeurtenissen van juni 1908
'en augustus 1930. Ook oude
kronieken meldden explosies in
de lucht. De bisschop van het
Franse Tours beschreef dat Bor
deaux in het jaar 580 na Chris
tus door een zware aardbeving
werd getroffen, nadat in
Louraine een 'groot hemellicht
werd waargenomen, dat zich
oostwaarts bewoog'. Het vuur
legde dorpen rond Bordeaux in
de as, en 'ook de stad Orléans
verbrandde in een groot vuur'.
Orléans en Bordeaux liggen een
slordige 400 kilometer van el
kaar; een bewijs hoe omvang
rijk de verwoestingen waren. In
latere jaren is dit elders op de
wereld nog een aantal malen ge
beurd, zoals in het voorjaar van
1490 bij de Chinese stad Ching-
Yang. Overlevenden spraken
van duizenden doden, als gevolg
van 'vurige hemeldraken'.
De snelle verdwijningen van be
schavingen in het verleden, zou,
zo menen sommige archeolo
gen, ook teruggevoerd kunnen
worden op inslaande mini-aste
roïden. Zo werd Peru in 900 voor
Christus getroffen door een
vloedgolf, die tot bij na drie kilo
meter hoogte in de Andes sporen
naliet en bloeiende kustneder-
zettingen wegvaagde. Zulke
kolossale vloedgolven kunnen
alleen door in zee stortende
asteroïden worden veroor
zaakt.
„We hebben het bij dit soort
rampen toch over kleine, neer
stortende asteroïden", zegt
Morrison. „Die zijn hoogstens
100, 200 meter groot. De rest
moet nog worden ontdekt. Er
moet meer geld, meer man
kracht en meer opsporingsap-
paratuur komen, het liefst ver
spreid over de wereld. Maar
zoals bij veel dingen, moet mis
schien ook hier eerst het kalf
verdrinken voor de put gedempt
wordt." GPD
door John Lamoral
GENT - Hond bijt man. Je leest
het regelmatig in de krant en
dan klinkt telkens weer luid de
roep: afmaken dat dier want
het is een gevaar voor de maat
schappij. In de Vakgroep Me
dische Beeldvorming en de
Vakgroep Dierlijke Genetica
aan de Universiteit Gent
denkt men daar iets genuan
ceerder over. Als een rustig en
vriendelijk huisdier plots naar
zijn baasje of naar de kinderen
gaat happen, is er iets fout met
die hond en moet die eerst on
derzocht en wellicht behan
deld worden.
Onder leiding van de Gentse
professor Francis Verschooten
werd onderzoek verricht naar
agressie bij honden. Daarbij is
gebruik gemaakt van technie
ken uit de menselijke genees
kunde. Assistente Kathelijne
Peremans. legt uit: „De hond
gaat onder de gamma camera
om de werking van zijn brein
in beeld te brengen. Daarbij
concentreren wij ons zowel op
de doorbloeding als op de neu
rotransmitter serotonine, die
een belangrijke rol speelt bij
problematisch menselijk ge
drag zoals depressie, agressie,
boulemie en anorexia."
Voor een goed begrip: een
neurotransmitter is een che
mische stof die zorgt voor de
prikkeloverdracht van de ene
zenuwcel naar andere cellen.
Serotonine is een van die over-
drachtstoffen en heeft een sti
mulerende werking. Het speelt
een rol bij slapen, dromen,
voedselopname, lichaams
temperatuur en regelt vooral
de gemoedsstemmingen.
„Impulsief agressief gedrag
van honden ontstaat door een
kortsluiting in de frontale her
senschors of cortex. Door een
tekort aan serotonine functio
neert de cortex niet zoals het
hoort en slaagt hij er niet in om
de primitieve impulsen uit het
limbisch hersensysteem te
controleren."
Voor het onderzoek gaat de
hond eerst naar de vakgroep
Dierlijke Genetica. Daar
wordt de impulsieve agressie
van de hond in kaart gebracht
en de invloed van omgevings
factoren onderzocht. Er wor-
Impulsn
schors."
f agressief gedrag van honden ontstaat door een kortsluiting in de frontale herscen-
foto Ed Oudenaarden/ANP
den eveneens vragen over de
afstamming van de hond ge
steld, maar ook over hoelang
het dier kan blijven zitten, hoe
het reageert op een voorbij
zwevende luchtballon en of
het bij een bijtincident eerst
gedreigd heeft of onmiddellijk
heeft gebeten.
Milieufactoren
Uiteindelijk worden de resul
taten van het gedragsonder
zoek en van de medische
beeldvorming aan elkaar ge
koppeld. Geneticus Frank
Coopman: „Het resultaat van
het scanonderzoek kan gene
tisch nog beter geëvalueerd
worden als van de hond ook
nog stamboomgegevens be
schikbaarzijn. Zo kan blijken
dat milieufactoren, zoals de
manier waarop wordt opge
voed, de agressie voor bijvoor
beeld 7 0 procent kunnen ver
klaren. Impulsieve agressie
vind je trouwens in elk ras te
rug en kan je in elk ras infolc-
ken. Zelfs kindvriendelijke
honden als labradors durven
wel eens uit hun rol vallen."
Moet men een hond laten in
slapen als blijkt dat hij lijdt
aan impulsieve agressiviteit?
Of maakt het dier nog een kans
door een behandeling met een
SSRI-antidepressivum zoals
prozac?
Assistente Peremans: „Wij
schrijven een menselijke dosis
voor, wat voor een hond vrij
laag is, en wel voor een kuur
van zes weken. Indien nodig
passen wij de dosis na enkele
weken aan. Een andere moge
lijkheid is een gedragsthera
pie. De cortex van de hond kan
wel gestoord zijn, maar als ei
genaar kun je de taak van de
frontale cortex grotendeels
overnemen. Je moet dan de im
pulsiviteit van je huisdier in
toom houden." GPD
door Johan Lamoral
LEUVEN -Ook in ons demo
cratisch Nederland is sport
beoefening nog altijd gebon
den aan sociale status.
Golfen heeft meer prestige en
staat sjieker dan een partijtje
voetbal en squash doet het
beter bij kaderleden dan een
robbertje boksen. Het 'Sport
voor Allen'-beleid mag de af
gelopen decennia wel in alle
lagen van de bevolking zijn
doorgedrongen, toch heb je
nog steeds hoge en lage sta-
tussporten.
Wetenschappers van het De
partement Sport- en Bewe
gingswetenschappen van de
Katholieke Universiteit
Leuven onderzochten de
sportgewoonten van onge
veer 46.000 volwassen man
nen en vrouwen in verschil
lende beroepen en sociale
klassen. Zij ontdekten dat
sportvoorkeuren nog steeds
sterk samenhangen met soci
ale klasse en dat lager opge
leiden minder kansen kri j gen
tot het beoefenen van sport.
Ofschoon het hier een Bel
gisch onderzoek betreft, lij
ken de conclusies te gelden
voor alle West-Europese lan
den.
In 'Campuskrant', het tijd
schrift van de Universiteit
Leuven, zeggen de professo
ren Bart Vanreusel en Jeroen
Scheerder dat in vergelijking
met dertig jaar geleden veel
meer volwassenen aan sport
doen. „Voor het onderzoek
vroegen wij mannen en vrou
wen welke sporten zij ooit
beoefend hadden of nog be
oefenden", verduidelijkt Je
roen Scheerder.
Voetbal
„Voetbal valt nog altijd het
meest in de smaak bij man
nen terwijl vrouwen het liefst
zwemmen. Sporten in club
verband is populairder dan
ooit maar tegelijk doen men
sen ook meer individueel aan
sport. Ze gaan al eens een
rondje joggen of fietsen. Het
valt echter op dat, als je de
sociale piramide met de
sportvoorkeuren vergelijkt,
sporten nog altijd sociaal'ge-
laagd zijn. Als je vroegere on
derzoeken bekijkt, blijkt dat
in de loop der afgelopen jaren
de voorkeuren weinig of nau
welijks zijn veranderd. Een
arbeider of een gewone amb
tenaar zal nog altijd eerder
voetballen, terwijl iemand
van een hogere beroepsklas
se liefst gaat tennissen of
squashen."
„Hogere statussporten ver
tonen een zekere afstand tus
sen sportbeoefenaar en in
strumentarium. Voor skiën,
zeilen of schermen heb je een
instrument nodig, en dat is
vaak duur. Lage statusspor
ten, die dus lager op de socia
le ladder staan, steunen
meestal op een direct licha
melijk contact, zoals voet
ballen, boksen en andere ge-
vechtssporten".
Kansen
Scheerder vindt dat er op
zich niets mis is met deze ver
schillen, gesteld dat iedereen
op een of andere manier aan
sport kan doen. Hem bleek
echter ook dat mensen uit de
lagere sociale categorieën
opvallend minder kansen
krijgen om aan sport te doen.
Zij participeren om uiteenlo
pende redenen beduidend
minder in sport en fysieke ac
tiviteiten.
„De afgelopen dertig jaar is
vrijwel elke sociale categorie
er in sportbeoefening op
vooruitgegaan. Eerst zijn
vrouwen zich op het gebied
van sport gaan emanciperen
en nu volgen de senioren en
de vroege VUT-ters. Maar er
blijven blijkbaar ongelijkhe
den bestaan. Lang niet ieder
een krijgt de kans om aan
sport te doen, vooral de lager
opgeleiden niet. Het beleid
zal zich daar meer op moeten
richten." GPD
Pas over drie jaar is 'gastro
nomie' het gemeenschappe
lijke thema voor de Europaze
gels van de Posteurop(landen).
Het lijkt er echter verdacht veel
op dat enkele landen al op dit
onderwerp vooruitlopen.
Zo hebben we in Portugal al en
kele series gehad met traditio
nele gerechten en met zoete spij -
zen uit de kloosterkeuken, gaf
Eiland Man al een serie uit met
lekkere hapjes van gerechten uit
de keuken van Kevin Woodford
(die op de Britse televisie een
veel bekeken programma heeft)
presenteerde Aland enkele ze
gels met gedekte tafels en nu
heeft Zweden voor 29 augustus
een serie op het programma
staan die aandacht besteedt aan
culinaire hoogstandjes van 's
lands meesterkoks.
Volgend jaar zullen posters (als
kunstuiting) de Europazegels
sieren en voor 2004 is 'vakantie'
het gemeenschappelijke thema.
Daar kunnen we dus weer veel
van verwachten. Maar ook dit
jaar mochten de Europazegels
met beelden van het circusleven
er zijn. Nederland heeft na een
onderbxeking van negen jaar de
draad weer opgevat; Noorwe
gen daarentegen laat al sinds
1992 (de herdenking dat vijf
honderd jaar geleden Amerika
werd ontdekt) verstek gaan.
Inmiddels is het pakket Europa
zegels circusleven afgerond.
Tijd voor een overzicht:
Aland, 0,40 (3/5), Azoren, 0,52
en vel van 1,56 (9/5), Alba
nië, 40, 90, 2201 en vel van 350 1
(1/5), Andorra/Frans, 0,46
(10/5), Andorra/Spaans, 0,50
(9/5), Armenië, D Azerbei
dzjan, 1000 en 3000 m, plus
boekje, België, 0,52 €(4/5), Bos
nië Herzegovina, 2,50 m (20/4),
Bulgarije, 0,25 en 0,65 1, plus
boekje (22/3), Cyprus, 20 en 30 c
(9/5), Denemarken, 4,00 en 5,00
kr, plus twee boekjes (1/5),
Duitsland, 0,56 (2/5), Estland,
0,50 kr (9/5), Faeröer, 6,50 en
8,00 kr (8/4), Finland, 0,60
(15/4), Frankrijk, 0,46 (2/3),
Georgië, 40 en 80 t, plus boekje
(22/3), Gibraltar, 30,40,42 en 54
p (4/3), Griekenland, 0,20 en
0,30 plus boekje (9/5), Groen-|
land, 11 kr (24/6), Groot-Brit-!
tannië, 1st en E (9/4), Guernsey,!
27 en 36 p (6/2), Hongarije, 62 ft(
(9/5), Ierland, 0,41 en 0,44
plus 2 x 0,41 zelfklevend
(14/5), Italië, 0,41 (4/5), Jer
sey, 29 en 38 p (12/3), Joegosla
vië, 28,70 en 50 nd, plus vel 45 nd
(3/5), Kroatië, 3,50 en 5 k (9/5),
Kroatische Republiek, 1,50 m
(5/4), Letland, 60 s (4/5), Liecht-
enstein, 0,90 en 1,30 fr (4/3), Li
touwen, 2 x 1,701, keerdruk
(4/5), Luxemburg, 0,45 (14/5), I
Macedonië, 6 en 36 d (9/5), Ma-j
dera, 0,52 plus vel 1,56
(9/5), Malta, 16 c (9/5), Man, 38p-
(5/11), Moldavië, 31, plus boekje j
(5/5), Monaco, 2 x 0,46 (3/5),j
Nederland, vel met 2 x 3 0,54 €-
zegels (twee motieven) met
prioritylabel (11/6), Noorwe-|
gen, ook dit jaar geen zegels, Oe- j
kraïne, vel met 2 x 1,75 g (4/4),
Oostenrijk, 0,87 (3/5), Polen, 21
zl (5/5), Portugal, 0,52 plusi
vel 1,56 (9/5), Roemenië,)
17.000 en 25.000 1 (9/5), Rus-,
land, 8 r (9/5), San Marino, 0,36
en 0,62 (22/3), Servische Re
publiek, 1,00 en 1,50 m, plus,
boekje (3/5), Slowakije, 18 skj
(6/5), Slovenië, 40 t (22/5),,
Spanje, 0,50 (9/5), Tsjechische
Republiek, 9 kc (7/5), Turkije,
500.0001 (5/5), Turks Cyprus vel,
met 2 x 600.000 1 (27/5), Vati-I
caanstad, 0,41 (13/6), Wit-
Rusland, 400 en 500 r (30/4),
Zweden, 4 x 8 kr (2/5), Zwitser- j
land, 70 en 90 rp (15/5).
Hero Wit
