In de gracht lopen nu lama's
Jaoj oengen,
iederéén weet
wie Noesje is
-Wr
Volop kleuren en geuren langs de N61 bij IJzendijke
Of
FORTEN EN LINIES
dinsdag 30 juli 2002
Met als motto De parels en de ketting lanceerde een
werkgroep in 2000 het idee voor herstel van de Staats-
Spaanse linies in Zeeuws-Vlaanderen. Historische ver
dedigingswerken waarvan de sporen in de regio nog al
tijd, meer en minder opvallend, aanwezig zijn. Rijk en
provincie stelden geld beschikbaar voor een onderzoek,
dat momenteel wordt uitgevoerd door het bureau H+N
+S. Na de zomervakantie moet dit uitmonden in een vi
sie over aanpak van een project, waarover ook met de
streek van gedachten wordt gewisseld. Eerherstel voor
de linies, forten, schansen, vestingwerken, die eeuwen
later nog steeds een verhaal te vertellen hebben. In Bui
tengebied aandacht voor een aantal van de parels en
daarmee ook voor de ketting die voor de samenhang
zorgt. In deze aflevering het Mauritsfort bij Hoek.
Plaats van het vroegere Mauritsfort bij Hoek.
foto's Peter Nicolai
Over de naam werd des
tijds niet moeilijk ge
daan. De opdracht voor
bouw van een fort in de zuid
oosthoek van de Koudepol-
der bij Hoek kwam in 1588
van prins Maurits. Dus werd
het simpel Mauritsfort. Van
het fort is, als met zovele ver
dedigingswerken uit de tijd
van de Opstand, niet veel
zichtbaars meer overgeble
ven.
De naam is overgenomen
door de huidige buurtschap
Mauritsfort, tussen Hoek en
Philippine. Een deel van het
voormalige fort spoelde in 1682
bij een stormvloed weg. Ruim
dertig jaar geleden werden de
aarden wallen met de grond ge
lijk gemaakt, vanwege de vesti
ging van een nieuw boerenbe
drijf. De oude, tegen de wallen
gebouwde, opstallen vielen on
der de slopershamer.
Het is een en al vredigheid die de
buurtschap Mauritsfort uit
straalt. Schril contrast met vier
eeuwen geleden toen het fort
werd gebouwd ter bedwinging
van het in Spaanse handen zijn
de Philippine. De rust wordt al
leen verstoord door het verkeer
op de Van Wijckhuijseweg, die
overigens voor een gedeelte over
de geslechte wallen van het
fort loopt. Veel dijkjes, veel
(knot)bomen - kortom, een lan
delijke sfeer. In de wei bij het
grondverzet- en verhuurbedrijf
Vincent lopen zowaar lama's.
Daar moet de gracht van het fort
hebben gelegen. Vlakbij ligt een
fraaie 'valput', elders in Zee
land weel genaamd, die duidt op
een dijkdoorbraak als gevolg
van een stormvloed.
In hun boek Versterckt Zeeland
melden P. Stockman en P. Ever-
aers dat het Mauritsfort werd
gevormd door een vierkante ge-
bastioneerde aarden veld-
schans, voorzien van een gracht
en een contrescarp (buitenoever
van een vestinggracht). Aan de
zuidzijde had de contrescarp
een waterkerende functie. Van
uit het fort werd in 1600 het aan
de overzijde van het Axelse Gat
(uitloper van de Braakman) ge
legen Philippine veroverd. Het
stadje diende vervolgens als
verzamelplaats voor Maurits'
Staatse troepen voor een veld
tocht tegen het door kapers be
heerste Duinkerke, die leidde
tot de befaamde slag bij Nieuw-
poort. De Spanjaarden herover
den Philippine weer snel, tot
Frederik Hendrik het in 1633
definitief in bezit nam.
De nieuwe boerderij draagt de naam van het oude fort.
De functie van het Mauritsfort
verviel en het verdedigingswerk
werd aan zijn lot overgelaten.
De stormvloed van 1682 zorgde
voor het doorbreken van de con
trescarp en het instorten van
twee bastions. Bij een eerdere
watersnood - in 1601, waarbij
Vremdieke verdronk - diende
het fort als vluchtplaats voor de
verdreven dorpelingen. Het was
in feite de aanzet voor de stich
ting van het dorp Hoek, vertelt
B. Haak, die zich verdiept in de
geschiedenis van de streek.
Daarom ook vertoont het wapen
van Hoek een kasteel, waarop
een oranje-wit-blauwe vlag met
de letter M wappert. Aan weers
zijden van de kasteeltoren staan
twee bomen. Die bomen zijn in
werkelijkheid door Maurits
persoonlijk geplant, weet Haak.
Ze stonden er nog toen de wal
len in 1970 met de grond gelijk
werden gemaakt en verdwenen
eveneens. Daar kan Haak zich
nog'kwaad overmaken. ,,De ge
meente Terneuzen heeft nooit
anders gedaan dan de historie
slechten. Voor iemand het wist
was Mauritsfort verdwenen.
Dat zou vandaag-de-dag toch
niet meer kunnen gebeuren."
Haak vindt dat er opnieuw een
bulldozer aan het werk gezet
moet worden, maar dan om de
wallen van het fort te herstellen.
„Dat moet met de middelen van
tegenwoordig toch in een week
gebéurd zijn."
Zo'n idee kan ongetwijfeld niet
rekenen op de steun van boer H.
de Moor, die zich eind jaren zes
tig op het Mauritsfort vestigde.
Hij moest in Terneuzen van hof
Zeldenrust wijken voor wo
ningbouwplannen en vond in de
Koudepolder bij Hoek een nieu
we stek. Over het neerhalen van
de wallen haalt hij de schouders
op. „Wij waren boeren en we
wilden land hebben. Zo gauw
we toestemming hadden om de
wallen te slechten, hebben we
dat gedaan. Het land hebben we
met ongeveer 75 centimeter
kunnen ophogen." De nieuwe
gebouwen van de boerderij be
vinden zich op wat De Moor 'het
middenveld' noemt van het ou
de Mauritsfort. Als herinnering
heeft hij de hoeve die naam ge
geven. Hij vindt het wel jammer
destijds van de oude situatie
geen foto's gemaakt te hebben.
Volgens hem is het vooral de
aanleg van de Van Wijckhuijse
weg geweest die de doodsteek
voor het fort betekende. Haak is
het er niet helemaal mee eens.
Hij wijst erop dat waar nu de op
rit van de boerderij ligt, zich cle
dam over de gracht van het fort
bevond. Vanuit een haventje
daar werd een verbinding op
Philippine onderhouden. Door
de bedijking van de Van Wijck-
huijsepolder in 1912 kwam dat
te vervallen. Zelf woonde hij
lange tijd in de Oud-Wester-
wijkpolder, bedijkt in 1616 en
na het Twaaljarig Bestand
(1609-1621) door Maurits onder
water gezet, ter verdediging van
Mauritsfort. Dat duurde tot
1638.
Rinus Antonisse
Als het mooi weer is, ligt hij er
altijd: de rode kat van de
buren, tussen mijn twee reekjes
spinazie die al een paar weken
in het zaad staan. Op een veilige
afstand van mijn aardbeien.
Schöönefrènzenjoengen, zegt
een mannetje uit de buurt, die
dagelijks zijn wandeling door
het dorp komt maken en met af
keuring naar het onkruid staat
te kijken, dat riant tussen de
straat op de parkeerhaven
groeit.
Da straotgos en die kattestèèr-
ten die moe je mao nie inj'n 'of
krieg'n vintje, wan dao raolc je
nie van af. 't Is vuulte en 't bluuf
vuulte en opgewekt stapt ie ver-
der, de polder in. Zijn stok tikt
de regelmaat van zijn voetstap
pen op de tegels, tot hij de hoek
omslaat.
De straat is weer stil, een paar
mussen zitten zich in de hoek
van de tuin te wassen in het rulle
zand. Twee witte vlindei's flad
deren duikelend voorbij en bij
en vliegen op de rozenbottels. In
de verte komt een familie aan
gestapt: vader, moeder achter
een lege di'iewielskmderwagen,
oma en twee kleine meisjes. De
oudste is een kind met twee
staartjes ixx d'r blonde haar. Niet
over de weg lopen Monica, hoor
ik vader zeggen en schijnbaar
heeft hij het tegen het oudste
meisje.
En dan heb ik het in de gaten.
Naast het meisje loopt een zwart
jong poesje van pakweg twee
maanden. Meer niet. Met om
hoog gestoken zwarte staart en
Monica probeert steeds de
staart van de poes te pakken. De
staart is dik opgezet. Net alsof
de poes wil zeggen: Pak me dan
als je kan. En elk keer als ze de
punt te pakken heeft, stapt de
viervoeter verder. De poes en het
meisje hebben er allebei plezier
in.
Als ze de staart pakt, stapt hij
gewoon door; de gladde haren
glijden door haar handje. Pap
pa, pappa, kraait ze. Net as
vroeger op de draoierij, denk ik,
toen prombeerende witdder ook
altied de kivaste tepakk'n die
onder an de balie 'ieng. En a je
'm 'ao, dan sloor tie deuje vien-
gers. Je was even blij, lachte,
maar de pi-et was van koi-te
duur. 't Is 'n bliwwe mêêze, zeg
gen ze dan op Beveland. Maar
altijd had wel iemand de kwast
te pakken gekregen en
die mocht de volgende keer gra
tis een ritje mee in de draaimo
len.
Huppelend
Het gezinnetje komt aange
stapt. De zwarte poes met de
spitsoortjes bepaalt het tempo.
Soms schiet hij even een tuintje
in, tussen de struiken en komt
huppelend een eindje verder
weer tevoorschijn. De jongste
van de twee meisje heeft het spel
ook ontdekt, maar achter het
poesj e aanlopen kan ze niet. Die
'ei nog bos an d'r eigen, hoor ik
oma zeggen. Inderdaad het
meisje loopt met gestrekte arm
pjes op d'r eerste schoentjes in
een holletje in de richting' van
het zwarte poesje. Ze kijkt en
kijkt naar mamma. Zou die het
zien? Mooi hè Nastascha, zegt
die en lacht samen met de kleine
meid als het zwarte katje tussen
de conifei-en verdwijnt.
Even verdei'op steekt ze d'r kop
je tussen de Engelse theei-ozen.
Een auto komt langzaam aan
gereden. De chauffeur heeft
schijnbaar ook schik in het tafe
reeltje dat zich daar in die stille
straat op zondagmiddag af
speelt. Hij lacht en draait het
raampje open, Mao da kan nog
al ee, zegt hij en rijdt stapvoets
ver-der, het dorp in.
Het gezinnetje wandelt verder
en draait de straat uit. Nog
steeds met het zwarte poesje in
de buurt.
Een vrouw met opgestoken haar
en een veel te grote zonnebril
komt langzaam op de fiets aan
gereden. Da docht ik wè, zegt ze,
terwijl ze afstap. Die lóópt mee
iedereen mee. Die is van schuin
tegenover ons.
Het poesje komt naar haar toe
gelopen. De vrouw neemt het
beestje op d'r arm en streelt over
d'r rug, het kopje en de staart.
Met pretoogjes kijkt het diertje
naar de kinderen, die ook hun
handjes uitsteken. Gisteren was
tie ook teruggebracht. Een ten
ger, vrouwtje had bij haar aan
gebeld en gevraagd van wie dat
poesje was. Was het beestje ook
meegelopen. Het tengere
vrouwtje had er nog een foto van
gemaakt.
Huiswaarts
Jaojoengen, 'êêldestraoteweet
wie Noesje is. Mao wudder ge-
ev'njoe nie weg ee. Maoraje da-
orom mee iedereen mee. lóópt
Noesje, danzou 'ttochwel 'nkèè
slecht kunn'n aflööp'n meejoe.
Ze neemt het poesje op d'r ande
re arm en rijdt voorzichtig huis
waarts.
Het gezinnetje wandelt verder,
de straat wordt weer stil. De ro
de poes van de buren springt
weer van tussen de spinazie-
struiken.
Lette hie mao goed op m'nfrèn-
zen, denk ik en ga door de ach
terdeur naar binnen.
Rinus Willemsen
Psalmen in
het Zeeuws in
Middelburg
In de Nieuwe Kerk in Middel
burg worden zondag 4 augus
tus psalmen voorgedragen in
het Zeeuws.
Martin van der Bent speelt
daarbij improvisaties op het or
gel.
De bijeenkomst begint om 14.00
Bloeiende rozen op De Bierkreek. foto Peter Nicolai
De kleurenpracht op het ro
zenveldvan De Bierkreek is
op zijn hoogtepunt. Ruim 250
soorten van de tweejarige teelt
staan verleidelijk langs de N61
nabij IJzendijke te bloeien en te
geuren voor de voorbijrijdende
automobilisten en fietsers. De
klanten rijden dan ook af en
aan.
Vooral op de zaterdagen is het
volgens Marianne een gekken
huis. Zij noemt het opvallend
dat de kooplust van de klanten
dit jaar nauwelijks valt te pei
len. Dat komt volgens haar
vooral door het grotere assorti
ment - ruim twee keer dat van
vorig jaar - waardoor bewustere
keuzes worden gemaakt.
„Oranje soorten die vorig jaar
niet vielen aan te slepen, blijven
nu staan omdat veel mensen hun
oog laten vallen op een nieuw
exemplaar dat ze net een tikkel
tje mooier vinden", aldus Mari
anne wiens buik door haar
zwangerschap al aardig vorm
begint te krijgen. Samen met
Hans verwacht ze in november
haar eerste kind. Tot nu ver
loopt de zwangerschap op rolle
tjes. „Alleen dat buikje, hè. En
dat wordt natuurlijk nog veel
groter."
Zoals de rozen op het veld staan,
krijgen de mensen ze ook thuis.
Ze kunnen ze nu meenemen of
wachten tot november als de ro
zen worden gepot. Het is nu dus
heel gemakkelijk een keus te
maken en onderling te vergelij
ken.
Als service staat bij iedere soort
een stok met hieraan een naam
kaartje. De meest poëtische
namen passeren de revue. Die
variëren van de Ballerina, 'een
klassieke roze ruiker', en de
Souvenir du dr Jamain, 'flu-
weelpaars met een zware geur
die in het Duits Duftwolke
(geurwolk) word genoemd', tot
de Peaudouche, 'een wit-gele
bloem die minder sterk ruikt',
en de Baron Giraud de l'Aim,
'heel bijzonder met zijn paarse
kleur en wit gekarteld randje'.
Ook ontbreken de doornrozen
niet, pteracantha genaamd, en
door de Duitsers omgedoopt in
prikkeldraadroos.
Marianne vertelt dat sommige
klanten wel anderhalf uur rond
kijken totdat ze een definitieve
keuze maken. Een enkeling
vraagt hierbij honderduit, an
deren weten vooraf wat ze wil
len en gaan gericht op zoek. „De
dames zoeken het vooral in de
bijzondere soorten met zachtere
kleuren zoals abrikoos, lichtro
ze of -lila. Mannen zijn traditio
neler ingesteld, waarbij vooral
hardrood of geel favoriet is",
verklaart ze.
Citroen
Ondertussen wijst ze op de au
bergine-achtige Illos, een roos
met een ongebruikelijke kleur
die bovendien een citroengeur
afscheidt. „Onze bijzonderste
soort, waarvan we vermoeden
dat De Bierkreek de enige is die
hem heeft."
De tweejarige teelt telt ook en
kele nieuwe soorten, waaronder
opvallende exemplaren als de
Brown Velvet (vanzelfsprekend
vernoemd naar zijn kleur), de
Rock-'n-Roll (oranje met witte
randjes) en de Edith Holden
(bruin met een geel hart die op
den duur kleurt naar lavendel).
Marianne verklaart dat dit stuk
voor stuk soorten zijn die uiter
ste reacties oproepen: of men
vindt ze prachtig of men loopt er
met een grote boog omheen.
Over één nieuwe soort bestaat
geen misverstand en dat is de
Orange Lemons. „Een twee
kleurige roos waarover de klan
ten heel enthousiast zijn.
Geheid een toppertje in het as
sortiment."
René van Stee
De Bierkreek tussen IJ
zendijke en Schoondijke
is de eerste biologische ro
zenkwekerij van Neder
land. Wat begon als een
hobby van vier vrienden,
is drie jaar later een pro
fessionele kiuekerij, waar
idealisme en dadendrang
gelijk op gaan met zake
lijk inzicht en behoefte
aan perfectie. Wat blijft is
het deeltijd-ondernemer
schap. Want Geertje van
der Krogt, Eric de Millia-
no, Marianne Lundahl en
Hans van Hage hebben er
alleviereen baan bij.
MAURITSFORT
