Het Dorp is niet met
zijn tijd meegegaan
Heel mijn leven stond weer op z'n kop
h h J
25
OPEN Hf
Verkrachtingszaak na 14 jaar opgelost
zaterdag 20 juli 2002
Steeds minder lichamelijk ge
handicapten willen in Het
Dorp in Arnhem wonen. Bewo
ners hebben bij de Ombudsman
geklaagd over een gebrek aan
zorg. Veertig jaar na de historische
tv-marathon van Mies Bouwman
kraakt het dorp in zijn voegen.
TTeertig jaar prijkt het aan de rand
V van Arnhem: Het Dorp. Met em
mers en lucifersdoosjes met guldens
en kwartjes toog charitatief Neder
land die avond in 1962 naar de RAI om
Mies Bouwman te steunen bij de wor
ding van een voor die tijd uniek pro
ject: een eigen woon-, leef- en werkge
meenschap voor ernstig lichamelijk
gehandicapten.
Het project was ongekend. Nergens
leefden gehandicapten in een wijk bij
elkaar en nergens zouden ze zoveel in
spraak krijgen. „Het Dorp beïnvloed
de wereldwijd het denken over de
gehandicapte mens", zegt grondleg
ger dr. A. Klapwijk (80), gepensio
neerd revalidatiearts in Wolfheze.
Toen zijn geesteskind er eenmaal
stond, en bussen met Nederlanders
naar Arnhem kwamen om te zien wat
er met hun spaarcentjes was gedaan,
reisde hij naar alle uithoeken van de
aarde om lezingen over Het Dorp te
houden. Kopieën verrezen onder meer
in Oostenrijk en Schotland. Maar nu,
veertig jaar na dato, lijkt het concept
achterhaald.
In de jaren zestig was Het Dorp het
summum van vernieuwing, nu lijkt
het een voorbeeld van hoe het niet
moet. Want volgens de huidige opvat
tingen, is het beter en leuker als
gehandicapten zoveel mogelijk in ge
wone buurten wonen, tussen valide
mensen. Daar gaat zeker de voorkeur
van jongeren naar uit. Zij voelen zich
dan ook niet meer zo aangetrokken tot
de Arnhemse gemeenschap. De helft
van de huidige bewoners is intussen
ouder dan 55 jaar.
Inmiddels is er ongenoegen naar bui
ten gekomen. Bewoners hebben bij de
Ombudsman over de zorgverlening in
Het Dorp geklaagd. Bewoner Peter
Brugge: „Een tijdlang was het bar en
boos. Je werd door personeel behan
deld alsof er iets aan je verstandelijke
vermogens mankeerde. Dat gaat nu
beter. Maar een keer onder begelei
ding naar de stad zit er niet meer in.
En j e moet wel anderhalf uur wachten
voor je naar het toilet kunt."
Ook Hugo Reerink, die 25 jaar in Het
Dorp woont, heeft die ervaring.
„Soms duurt het nog langer voordat je
wordt geholpen. Ik heb eens drie uur
in mijn eigen ontlasting gelegen."
Veranderingen
Net als in andere zorginstellingen
worden in Het Dorp de effecten van
een hoge werkdruk en personeelste
kort gevoeld. Maar zeker in Het Dorp
waren ze beter gewend. In de tijd dat
de woongemeenschap er kwam, be
gon de emancipatie van gehandicap
ten. De toenmalig architect A. van der
Vet: „Bij alles wat we bedachten,
stonden de gehandicapte bewoners
centraal. Ik weet zeker dat er nu niet
meer zoveel vanuit de gehandicapten
wordt gedacht."
Het Dorp staat aan de vooravond van
nieuwe veranderingen. Bij de start
woonden er vierhonderd lichamelijk
gehandicaptenNa een renovatie in de
jaren negentig bleven er 320 bewoners
over. Nu zijn er plannen om terug te
gaan naar een kern van honderd ern
stig gehandicapten. Om hen heen zou
den woningen moeten komen voor
honderd minder zwaar gehandicap
ten. Als het lukt buiten Het Dorp al
ternatieven te vinden, wil de directie
op termijn 120 bewoners die dat zelf
graag willen, elders huisvesten.
„Het dorp gaat verdwijnen", is de
overtuiging van architect Van der Vet.
Daar waar eerst sociale werkplaatsen
stonden, prijken nu twee dure flats.
De woningen brachten tussen de
400.000 en 500.000 gulden op. „En al
lemaal onder het mom van integra
tie'", zegt Van der Vet. „Wie gelooft er
nou dat die rijke tweeverdieners naar
beneden gaan om een praatje te ma
ken met een gehandicapte. De flats
zijn er neergezet omdat het een dure
toplocatie is. Wie volhoudt dat er eni
ge relatie is met Het Dorp, die zwetst.
Niet alleen de werkplaatsen werden
gesloopt. Ook het pompstation op Het
Mies Bouwman tijdens de afsluiting van de inzamelingsactie 'OpenHet Dorp'.
foto Nationaal Audiovisueel Archief
Peter Brugge (samen met zijn vrouw Carua en zoontje Thomas) bij de gedenskteen van de actie 'Open het Dorp!
Dorp verdween, evenals een restau
rant, waar, volgens de integratiege
dachte, heel Arnhem een maaltijd kon
nuttigen. Ook een postkantoor en een
ANWB-gebouw werden opgeheven.
Er is nog een dorpshuis en een super
markt, maar daar moet geld bijDe bi
bliotheek heeft zijn beste tijd gehad.
„Is Het Dorp nog wel Het Dorp?",
vraagt Klapwijk, man van het eerste
uur, zich in gemoede af. Toen hij sa
men met Mies Bouwman voor de tv-
camera's stond, had hij het helder
voor de geest. Zijn grondgedachte was
'volstrekte gelijkwaardigheid van
mensen met een handicap'. Dat ideaal
lag in de jaren zestig ver weg. Gehan
dicapten bleven bij familie thuis wo
nen of kwamen terecht in een ver
pleeghuis, bejaardenoord of, in het
ergste geval, in een psychiatrische in
richting. In instellingen maakten va
lide mensen voor hen de dienst uit.
Dat moest totaal anders, vond Klap
wijk. Een van de 'gouden bouwstenen'
van Het Dorp, dat in 1970 openging,
was 'democratie', de gehandicapten
kregen zeggenschap over het eigen le
ven en het reilen en zeilen in de ge
meenschap. Bewoners kwamen in het
bestuur en ook in de driehoofdige di
rectie zat een gehandicapte. Tot op het
hoogste niveau konden ze meedenken
en beslissen. Die invloed verloren ze
vrij snel. Daarmee is volgens Klap
wijk een cruciale fout gemaakt.
Maar ook het verdwijnen van allerlei
voorzieningen was een breuk met de
basisgedachte. Klapwijk: „We noem
den het niet voor niets een dorp. Het
idee erachter was dat er allerlei voor
zieningen dicht bij elkaar moesten
komen omdat de actieradius van ern
stig gehandicapte mensen beperkt is.
Maar die voorzieningen hadden ook
tot doel de integratie te bevorderen
want we wilden niet dat het een geïso
leerde gemeenschap zou worden. En
dan kun je wel zeggen dat er in dat res
taurant weinig mensen kwamen eten,
maar daar moet je ook wel moeite voor
doen, zoals reclame maken. Hang je
bijvoorbeeld in pubs in de stad posters
op dat je de ene week in Het Dorp Rus
sisch kunt eten en de andere week
Vietnamees. Het vereist spirit, elan."
Kleinschaligheid
Terwijl kleinschaligheid het uit
gangspunt is voor de hedendaagse
zorg, is Het Dorp de grootste gehandi
capteninstelling van Nederland. Bin
nen de huidige organisatie blijkt het
niet eenvoudig tegemoet te komen
aan de persoonlijke, vaak complexe
wensen van de bewoners. Maar de toe
komstige veranderingen zijn daar wel
op gericht. „Hier wonen nu 320
mensen bij elkaar. Ongeacht hun han
dicap. De doelgroep is ontzettend
breed. Dat leidt tot moeilijke situa
ties, ook voor de medewerkers", zegt
T. Bentvelzen van de centrale cliën
tenraad van SiZa Dorp Groep. „De
een kan zelf veel regelen, terwijl de
buurman aanzienlijk meer onder
steuning nodig heeft."
Marga Kampei-man (28) heeft een ma
nier gevonden om, binnen de grenzen
van Het Dorp, toch zoveel mogelijk
haar eigen leven te regisseren. Dank
zij een speciale regeling beschikt ze
over een budget waarvan ze zelf zorg
betaalt. Ze merkte dat het personeel
steeds minder tijd voor haar had.
„Een keer extra mijn haren wassen,
mijn nagels knippen en lakken, dat
zat er niet meer in. Terwijl die dingen
wel heel belangrijk voor me zijn." Nu
bepaalt ze zelf het tijdstip waarop ze
wordt gedoucht. Ook kan ze regelen
wanneer de was wordt opgehaald.
Dat gebeurt normaal op vaste tijden
per straat. „Maar ik ben jong en wil 's
avonds nog wel eens uitgaan. Als dan
net die broek in de was zit die je aan
wilt, is dat erg vervelend."
Architect Van der Vet vindt dat alles
op alles moet worden gezet om weer
vooral uit te gaan van de belangen van
de gehandicapte bewoners. Maar hij
vreest dat Het Dorp geen lang leven
meer beschoren is.,Het wordt daar op
die mooie locatie steeds meer als een
brok ellende gezien."
Hij heeft brieven geschreven naar de
gemeente om zijn onvrede over de ont
wikkelingen te uiten. „Ze zeggen te
gen mij wel eens dat ik niet met mijn
tijd meega. Maar dat is onzin. Er is nog
altijd draagvlak voor Het Dorp. Ga
maar na hoeveel mensen er jaarlijks
een ernstig ongeluk krijgen en daar
zwaar gehandicapt uit komen. Waar
zitten die nu? Ik denk dat ze weer in
instituten komen waar ze met vier
man op een kamer bivakkeren. Ons
uitgangspunt was dat je lichamelijk
gehandicapten, ook al kunnen ze al
leen nog hun ogen bewegen, voor vol
aan moet zien. Dat was in 1962 zo en
dat geldt nu nog. Daar is niks in ver
anderd." Ook Klapwijk denkt dat Het
Dorp nog altijd bestaansrecht heeft.
Het Sociaal Cultureel Planbureau
heeft berekend dat er in 2010 hon
derdduizend meer ernstig lichamelijk
gehandicapten zullen zijn dan in
1998."
Wat er ook met Het Dorp gebeurt, van
de nationale inzamelingsactie heeft
hij geen spijt. „Die had een tweeledig
doel: niet alleen voldoende geld ver
zamelen voor dit bijzondere project,
maar ook de emancipatie van gehan
dicapten bevorderen. Dat laatste ef
fect zal nooit verloren gaan."
Klapwijk is gevraagd mee te denken
over de toekomst van Het Dorp. Hij
zegt daarin het volste vertrouwen te
hebben. „Ik geloof dat Het Dorp, naar
zijn oorspronkelijke bedoeling, weer
een gemeenschap zal worden waar
veel gehandicapten hun geluk zullen
vinden.En Mies? Wat vindt de konin
gin van Open het Dorp, de grootste in
zamelingsactie aller tijden ervan? Vet
heeft zijn zorg, in correspondentie,
met Mies Bouwman gedeeld. „Die
vindt het ook niet aardig wat er alle
maal gebeurt", zegt hij,Maar Mies is
ook niet meer piep. Die gaat heus niet
de barricade op."
Wilma de Cort en Karin Mulder
yeertien jaar geleden werd Margot ver-
V kracht. In al die jaren stopte ze het dra-
33 zo ver mogelijk weg. Onlangs kreeg ze
»eens bericht dat de zaak is opgelost. De
«ader blijkt de 'steentjesgooier van Woen-
sel' te zijn geweest. Een slachtoffer aan het
woord.
Buiten, op het terras wijst de thermometer
graden aan. Maar Margot heeft kippen
kop haar armen. „Als ik er aan denk wat
"ij met die meisjes heeft gedaan, word ik on
passelijk. Ik was een volwassen vrouw,
®aar die kinderen.
J^vee weken geleden werd 'hij', de man die
"aar in 1988 verkrachtte, veroordeeld tot
negen jaar cel en TBS met dwangverple-
jj>ng. Via een DNA-'link' was de politie op
;jletot dan toe onopgeloste verkrachting uit
«Bgekomen. De verkrachter wordt 'de
steentjesgooier van Woensel' genoemd,
;0mdat hij 's nachts steentjes tegen slaapka
merramen gooide om meisjes naar buiten te
kkken. Hij werd twee weken geleden ook
;Veroordeeld voor de aanranding van een
Harig meisje in 1999 in Eindhoven. De ver
pachting van een tweede meisje kon niet
'Wezen worden. Margot, inmiddels 36, is
ret naar het zes dagen durende proces ge
weest. „Ik had het te druk, denk ik."
.UPeen koele novemberavond in 1988 knal
de de toen 22-jarige vrouw om elf uur de
deur van haar flatwoning in Hilversum ach
ter zich dicht. Ze had ruzie met haar vriend
en niet zo'n beetje ook. Margot liep de flat
uit en ging op de hoek van de straat op een
muurtje zitten en stak een sigaret op. Met
haar hoofd naar beneden en haar lange ha
ren voor haar ogen, zat ze boos te wezen.
„Mag ik een vuurtje", vroeg plots een man
nenstem naast haar. „Tuurlijk", zei ze.
Voordat ze wist wat er gebeurde, werd ze
achterover getrokken en trok de man een
muts over haar hoofd. Vervolgens sleepte hij
haar een brandgang in. „Ik dacht alleen
maar: dit is een nachtmerrie, dit kan niet
waar zijn. Ik wist ook precies waar we naar
toe gingen, want ik was in die buurt opge
groeid. Mijn ouders woonden er nog steeds,
honderd meter verder. Ik had daar als kind
altijd gespeeld, in dat labyrint van brand
gangen tussen die flats."
De man vroeg hoe ze heette. „Ik noemde
mijn naam nog, kun je je dat voorstellen?!
Margot werd een tuin van een onderste flat
woning ingesleept. En terwijl de flatbewo
ners tv keken, of zich klaarmaakten om
naar bed te gaan, werd de vrouw op het gras
geduwd en verkracht, terwijl de man con
stant haar naam fluisterde, „Het enige wat
ik dacht, was: 'schiet asjeblieft op, schiet as
jeblieft snel op, dan kan ik naar huis'."
Margot gilde niet en riep ook niet om hulp.
„Ik was totaal overdonderd, kon niet meer
logisch denken en had die muts over m'n
hoofd waardoor ik niets zag. Ik weet nog wel
dat hij lang, dik haar had. Ik voelde ook dat
hij een skijack aan had."
Het was een snelle en pijnloze verkrachting,
constateert ze nuchter. Na de daad trok hij
haar weer de brandgang in. Daar moest ze
knielen en tot 100 tellen. Bij '2' hoorde ze
hem wegrennen en trok ze de muts van haar
dat schoot niet op want ik had heel die man
natuurlijk niet gezien."
's Morgens om zes uur kon Margot eindelijk
terug naar huis. En toen? „Toen heb ik drie
uur onder de douche gestaan. Ik voelde me
zo ontzettend vies, ik wilde schoon worden,
bleef mezelf maar schrobben." Maar er was
ook nog een ander gevoel. Een heel verve
lend, knagend gevoel. „Ik voelde me name
lijk ontzettend schuldig. Dacht de hele tijd
.wat ben ik toch stom geweest om 's avonds
hoofd. De verkrachter was nergens meer te
zien. Verdwenen in het labyrint.
Margot rende terug naar huis en belde haar
vriend op die na de ruzie boos naar zijn
stamcafé was vertrokken. „Ik wilde me
douchen, dat was het enige wat ik wilde.
Maar mijn vriend zei dat we eerst de politie
moesten bellen. Dat wilde ik eigenlijk niet
eens. Maar hij belde en de politie was er snel.
Ze hebben me naar een huisarts gebracht. Ik
werd overal op getest: aids en geslachts
ziektes. Ze wilden ook sperma hebben, voor
bewijsmateriaal. Op het bureau moest ik
ook allerlei fotoboeken doorbladeren. Maar
laat nog de straat op te gaan. Ik gaf mezelf
de schuld van al die ellende."
Er volgden na die avond nog een paar tele
foontjes van politiemensen die vroegen hoe
het met haar ging. De politie vertelde dat ze
een week gepost hebben in de bewuste
straat. Na twee weken hoorde ze niets meer.
Van zoiets als slachtofferhulp wist ze het be
staan niet af. Hulp zoeken deed ze niet.
„Vond ik niet nodig, ik ben een sterke
vrouw." Haar vriend wilde niet meer over
'die verkrachting' praten. „Hij zei altijd:
'dat is ons geheim. Daar moet je niet over
praten'." Ze werkten, reisden, en woonden
verschillende malen in het buitenland. In
1994 werd haar eerste zoon geboren. Vlak
daarna gingen ze scheiden, kreeg Margot
een nieuwe relatie en bijna twee jaar gele
den werd haar tweede zoon geboren. Onder
tussen kabbelde het leven voort. Die avond
in november 1988 raakte ergens tussen de
luiers, flesjes en Olvarite-potjes op de ach
tergrond.
Totdat er vorig jaar ineens een brief van de
rechtbank in Den Bosch op de mat lag. „Ik
dacht nog: 'wat heb ik fout gedaan?' Ik
maakte hem open en stond werkelijk als aan
de grond genageld. Die brief was van de of
ficier van justitie die schreef dat ze iemand
hadden opgepakt die in Eindhoven meisjes
had verkracht en aangerand en van wie het
DNA een 'match' vertoonde met het sperma
dat ze in 1988 bij mij hebben weggehaald."
,Kun j e het j e voorstellen.vraagt ze
hoofdschuddend. „Veertien jaar later! Heel
mijn leven stond plots weer op zijn kop. Ik
heb huilend opgebeld naar die officier, was
helemaal over m'n toeren. Hij zei dat ze bij
mij een hele sterke zaak hadden omdat het
DNA-materiaal zo overtuigend was. Ik ben
naar Den Bosch gereisd om met die officier
te praten. Dat was een heel prettig gesprek
Dit jaar kreeg ze opnieuw een brief van de
rechtbank, ditmaal met de zes data van het
proces. „Ilc schrok weer heel erg. Want nu
kwam het letterlijk en figuurlijk wel heel
dichtbij. Ik vroeg me af of ik die man eigen
lijk wilde zien. En wat ik dan zou doen. Of ik
bijvoorbeeld agressief zou worden, hem zou
willen slaan en schoppen of iets zou roepen
in de rechtszaal. Uiteindelijk ben ik niet ge
gaan. Ik zat ook middenin een verhuizing,
maar weet niet of dat de werkelijke reden is
dat ik niet op de trein ben gestapt."
Afgelopen weekend lag de derde brief van
de rechtbank op de mat. De dader heeft ne
gen jaar en TBS met dwangverpleging ge
kregen, stond erin. „Vooral van die TBS
schrok ik heel erg. Ik hoorde ook dat hij al
twaalf jaar in gevangenissen heeft gezeten
voor andere aanrandingen en verkrachtin
gen, waarbij ook jonge kinderen zaten. Het
is dus echt een engerd."
„Weet je", zegt Margot peinzend, „dat die
man zo'n zware straf heeft gekregen, is voor
mij ook eindelijk een bewijs dat mij iets heel
ergs is overkomen. En dat het dus niet mijn
eigenschuld was."
Misschien gaat ze naar de zitting in Den
Bosch als de zaak in hoger beroep voor
komt. „Heel misschien, zeg ik."
Mariëtte van Wissen
De naam Margot is gefingeerd
