Schans liet weinig sporen na
Nattigheid maakt mechanisch wieden onmogelijk
Bie 't vier wier
't nieuwe oefiezer
op maèt esloge
Of
dinsdag 16 juli 2002
Met als motto De parels en de ketting lanceerde een
werkgroep in 2000 het idee voor herstel van de Staats-
Spaanse linies in Zeeuws-Vlaanderen.
Historische verdedigingswerken, vooral uit de 16e en
17e eeuw, waarvan de sporen in de regio nog altijd, meer
en minder opvallend, aanwezig zijn.
Rijk en provincie stelden geld beschikbaar voor nader
onderzoek, dat momenteel wordt uitgevoerd door het
bureau H+N+S. Na de zomervakantie moet dit
uitmonden in een visie over aanpak van een project,
waarover ook met de streek van gedachten wordt ge
wisseld.
Eerherstel voor de linies, forten, schansen, vestingwer
ken, die eeuwen later nog steeds een verhaal te vertellen
hebben. In Buitengebied aandacht voor een aantal van
de parels en daarmee ook voor de ketting die voor de sa
menhang zorgt. In deze aflevering de Krabbeschans bij
Sluis.
Wat ze mien daè n plezier
mee edaè, die ménsen van
Kèrrekwèrreve. Ineens stieng
daè d'n aauwe stervaolje. 'nBit-
jemoaier dan vroeger, ma jao, ik
ao toevallig ok nèt 'n nieuw pak
an. Waèrom die goeie aauwe
stervaolje dan nie?
'k Stieng d'r langdurig bie te
kieken, tot mien vraauwezei:
'Wat is t'r eigenlijk an dat aauwe
gevaèrte te zien?'
'k Kon t'r nie kwaèlijk neme da
ze nie begriepe kon, dat die
goeie aauwe kammeraod bie
mien oónderdduzenderinnerin-
gen wakker maèkte. Op dit
oagenblik is t'n ver-eve tot mo
nument, mar in mien tied was
t'n nog in vol bedriefIk zie du-
delijk nog 't paèrd, 'n bitje be
nauwd vö de pienloaze operao-
sie van 't verwisselen van z'n
oefiezers. Ma de jonges van
Kèsteloo waère eêl goed in staèt
om 't beest op z'n gemak te stél
len.
Mee zoete woordjes lokten ze 't
angstige dier tussen de paèlen
van de stervaolje. Dan schove ze
'n iezere staève van drie centi
meter dikke, achter z'n koönte.
Mee vee moaie praètjes kreeg 't
paèrd 'n toutje roönd z'n poat.
Daènaè was 'n zö goed as mach-
teloas'k Wete as de dag van gis
tere oe die poat, mee d'oönder-
kaante naè bove, an die stange
wier geboönde. Dan pas wipten
ze mee 'n aandige beweging 't
aauwe iezer d'r oönder vandaè-
ne.
Bie 't vier wier 't nieuwe oefie
zer, witgloeiend op maèt esloge.
't Passe van 't gloeiend eête iezer
oönder d'n oeve gieng gepaèrd
mee 'n vrimde penetrante geur.
'n Geur die ik m'n eige noe nog
precies kan erinnere. 'n Geur die
d'r bie-oarde...
As 'k in de klasse zat bie meester
Heijboer, kon 'k wè 's weg-
droame bie 't geluud van 't aèm-
beêld in de smisse. Zö èlder as da
kloönk. Iedere keer 'n paèr slaè-
gen in daènaè liete ze de vooraè-
mer eve uittikke. Zö van 'bang,
bang, tiktiktik'. Zou ik noe d'n
eênigen weze die an da soart ra-
ore diengen zit te dienke? Ka je
toch mèrreke da 'k oud begin
t'oaren.
Je kon aollerlei diensten laète
verrichte in de smisse. As t'r 'n
scheure in je klompe was
espronge, lei Kees van de smid
d'r 'n blienkend bandje om ene.
D an kon j e cl'r wi vö 'n tiedj e mee
vöruut. Ma 't was uuteindelijk
toch ma uutstèl van executie. Te
gauw kwam d'n dag da je naè de
wienkel van Tone-Pie most vö 'n
paèr nieuwe. Die kostten toe
vuufindertig cent in ze waère
dikke in moeilijk om op te loa-
pen in 't begin. Ze zaète pas lék
ker tegen d'n tied da je d'r wï
mee naè Kees Kèsteloo mos vö 'n
nieuwe blienkende klomp-
noudts weet in feite alleen uit
overlevering dat er ooit sprake
was van de Krabbeschans. ,,Nu
kan ik opnieuw subsidie krijgen
om. de gracht weer uit te gra
ven", lacht hij „Maar daar ben
ik nog niet aan toe.
De geschiedenis van de Krabbe
schans gaat terug tot het eind
van de 16e eeuw. De opstandige
(protestantse) Nederlandse ge
westen zijn verwikkeld in een
onafhankelijkheidsstrijd tegen
het (katholieke) Spaanse gezag.
Zeeuws-Vlaanderen, het grens
gebied van de Noordelijke -en
Zuidelijke Nederlanden, is het
toneel van oorlogshandelingen.
Grote stukken land komen on
der water te staan en door heel
de regio worden verdedigings
werken - forten, schansen, re-
douten, verbindingslinies - aan-
gelegd.
Schansen
De Spanjaarden beginnen in
1573 met verbetering van de af
weer van Sluis, in die tijd een
vloothaven. Tussen 1578 en
1587 is de stad voor het eerst in
Staatse handen en de moderni
sering van de vestingwerken
gaat door. Alexander Farnese,
hertog van Parma, verovert de
stad en hij laat in West-Zeeuws-
Vlaanderen kleinere verdedi
gingswerken aanleggen. Zo
foto's Peter Nicolai
dijkschans op. Vijf jaar later is
de Vrede van Munster een feit.
De Opstand is voorbijTot de
wederopbouw hoort het (op
nieuw) bedijken van polders,
waaronder de Bewester-Eede-
Benoorden-Sint Pietersdijk-
polder. De functie van de Krab
beschans komt te vervallen. In
1672 wordt de schans verkocht
voor de sloop. De uit Frankrijk
afkomstige familie Hennequin
wordt eigenaar.
Stempel
Nog altijd drukt de familie een
stempel op de resten van de
Krabbeschans. Op het terrein
bevindt zich een grafkelder,
waarin 43 telgen begraven lig
gen. In 1914 vindt Pi eter Henne
quin, burgemeester van Sint
Kruis en Aardenburg, Kamer-
en Statenlid, er zijn laatste rust
plaats. Het graf, omgeven door
knotlinden, gaat in 1938 dicht;
er ligt nu een grafzerk op. Nico
Aernoudts heeft het nooit ge
opend. „De beesten lopen er ge
woon over. Nazaten, als die er
nog zijn, hebben nooit contact
opgenomen." Er is door de
Stichting Landschapsbeheer
Zeeland een plan gemaakt voor
herstelwerk aan de grafkelder
(en trouwens ook voor het uit
diepen van de gracht en ander
opknap werk); de uitvoering
laat op zich wachten.
Aernoudts zegt wel steeds be
wuster te worden van de cul
tuurhistorische waarde van de
Krabbeschans, mede door de
toenemende aandacht voor de
Staats-Spaanse linies. En ook
omdat de aanwezigheid van
(schamele) resten van het verde
digingswerk hem enkele beper
kingen opleggen. „Met de wei
mag ik niks meer doen. Uitbrei
dingen zijn moeilijk." Hij kan er
mee leven, maar zit er niet op te
wachten dat de Krabbeschans
onderdeel wordt van een cul
tuur historische-toeristische
route. „Ikbesef terdege dat ik op
een schoon plekje woon. Wel
heb ik er schrik van dat het te
veel in de belangstelling komt.
Voor mij heeft dat geen toege
voegde waarde."
Rinus Antonisse
kramme. 't Eênige prebleem da
je mee zö'n baandje roönd je
klompe kon was in de winter.
As de jonges 'n spiegelgladde
slierbaèn emaèkt oade op durp,
was 't verbode om mee klompen
mee klompkrammen, d'r op te
slieren. Vö de beschaèdiging van
't ies, begriep je wè? Daèrom
wiere de oönderkanten van je
klompen gecontroleerd vö da je
je aonloap mog neme. Da was 'n
karweitje da meêsta edaè wier
deü Ènk van de smid in Koos
van denBosse.
D'r kwam 'n tied, da de smisse
wier veraanderd in 'n atelier. Da
was toen d'r èkkens emaèkt wie-
re vö de nieuwe moaie mure
roönd de kèrreke. Artistiek wie-
re daè van massief metaèl stik
ken an mekaore elast. Daèbie
wiere de contouren van de rots
blokken van de mure gevolgd.
Misschien lègge ze d'r nog, op 't
Wie op de bonnefooi de
Krabbeschans in het
polderland tussen Draai
brug en Sluis hoopt te vin
den, kan dat mooi vergeten.
Van het verdedigingswerk
uit de Tachtigjarige Oorlog -
een stervormige aarden wal,
met bastions en een gracht -
is vrijwel niets meer te zien.
De sporen in het landschap
zijn in de ruim 300 jaarna
het buiten bedrijf stellen van
de schans grondig uitgewist.
Alleen enkele scherpe boch
ten in de Bewester Eeweg ge
ven aan dat er ter plaatse niet
altijd gewoon landbouw
grond lag.
Het land ter hoogte van de
bochten vertoont wat lichte
oneffenheden. Een hollebollige
laagte, die herinnert aan het mi-
litahe object dat een rol speelde
in de verdediging van het nabije
Sluis. Het ANWB-bord in de
berm, waarop enkele bijzonder
heden over de Krabbeschans
staan, valt nauwelijks op. De
tekst is trouwens door de in
vloed van wind en water bijna
onleesbaar. Het is duidelijk: hier
is met de cultuurhistorie weinig
zorgzaam omgesprongen.
Nico Aernoudts (41) is geboren
en getogen op de boerderij die
op de voormalige Krabbeschans
staat. Dat hij op een militair-
historisch plekje woont en
werkt heeft hem nooit zo bezig
gehouden. Het meeste was al
verdwenen voor zijn geboorte.
Zijn vader kreeg in 1960 toe
stemming om met subsidie de
kavel rond de boerderij te egali
seren. De vierpuntige gracht
van de schans werd dicht ge
schoven. Over zoiets werd toen
niet moeilijk gedaan. Aer-
Graf van de familie Hennequin, die de schans in 1672 kocht.
kèrrek-of bie de mine van de
mure, 'n bitje roestig da wè ma
toch ka je zie oe kunstzinnig ze
daè in de smisse waère.
Ze wachte noe op 'n schroat-an-
delaèr, 'nvintzoönder gevoel vö
romantiek. Tusse kapotte fiet
sen in aander oud roest, zü ze
wèg-ebrocht oare naè de oago-
vens om daè veraanderd te oa-
ren in 'n vierkaantig stik iezer,
waèruut de ziel van de smeden
verdwenen is.
'k Oare d'r nie opgewekt van,
oönder ons ezeit.
Daè realiseer ik m'n eige noe pas
da 'k in mien veraèl aolle paère-
liefebbers van vandaège d'n dag
ekwètst Ik oneerbiedig es-
proke over de poaten van 'n
paèrd. In dan nog wè van zö'n
edel dier. Ie kakt wè zöma mid
den op straète, ma 'n kniesoor
die daèr op lèt.
Ma laè m'n julder vertèlle da 'k
net zö vee van paèren aauwe as
julder. In nog meer aauw ik van
oöns ondje. Ma m'n zégge toch
dat 'n poatjes eit. In as 'n cload
gaèt, kriegt t'n 'n keurige be-
graèfenis. M'n zü cl'r op létte dat
'n nie verwèrkt oart tot ap-klaè-
re brokken vö oönden in katten.
In da's bie 'n paèrd nog zeer de
vraèg...
Joop van Zijp
Boerderij op de plek van de voormalige Krabbeschans bij Sluis.
wordt ter beheersing van het
ondergelopen gebied tussen
Sluis en Aardenburg de Krab
beschans opgeworpen. Tijdens
de belegering van Sluis bouwt
ook prins Maurits enkele schan
sen, zoals de Elderschans en de
Olieschans.
De Krabbeschans wordt door
Staatse troepen in 1604 ingeno
men; hetzelfde jaar geven de
Spanjaarden ook Sluis prijs.
Onder meer de Krabbeschans
wordt verbeterd. Nog in 1640
werpen de Staatsen de Kruis-
De travalje in Kerkwerve.
foto Marijke Folkertsma
De Bierkreek tussen IJ-
zendijke en Schoondijke
is de eerste biologische ro
zenkwekerij van Neder
land. Wat begon als een
hobby van vier vrienden,
is drie jaar later een pro
fessionele kwekerij, waar
idealisme en dadendrang
gelijk op gaan met zake
lijk inzicht en behoefte
aan perfectie. Wat blijft is
het deeltijd-ondernemer
schap. Want Geertje van
der Krogt, Eric de Millia-
no, Marianne Lundahl en
Hans van Hage hebben er
allevier een baan bij.
Het weer zit De Bierkreek de
laatste weken niet mee.
Door de vele regen is de grond te
drassig geworden om mecha
nisch onkruid te wieden. Het
trekkertje met hierachter een
schoffel staat daarom al gerui
me tijd werkeloos in de schuur,
waardoor veel handwerk moet
worden verricht. „Daar hebben
we nu drie krachten voor inge
huurd. Zij staan de hele dag te
wieden. Weliswaar een forse ex
tra kostenpost, maar het kan
niet anders omdat dat werk nu
eenmaal moet gebeuren", ver
klaart Geertje.
Evenals Eric is ze blij dat Hans
en Marianne zijn teruggekeerd
van vakantie. Vanaf het eind
van de week storten ze zich weer
volop op hun werk voor De Bier
kreek. Hans zit nu nog in Lim
burg waar hij stamrozen aan het
bekijken is. Als hij terugkomt
neemt hij zijn nichtje Yare mee.
„De laatste jaren komt ze hier
's zomer enkele weken werken
als het oculeerseizoen van start
gaat. Vandaag kan ze meteen
volle bak aan de slag omdat we
dan min of meer officieel gaan
beginnen."
Aan Eric is dergelijk werk voor
lopig niet besteed. Hij maakt
zich meer zorgen om ziektes in
de rozen. De bloemen gedijen
het best in droog, zonnig weer en
een temperatuur van zo'n vijf
entwintig graden. „Het aantal
ziektes is dan het kleinst en voor
de bloei is dit weer ook het beste,
want sommige soorten kunnen
slecht tegen regen", legt Eric
uit. De natte weersomstandig
heden zorgen vooral voor een
toename van schimmels, in
principe de enige ziekte waar
voor de rozen op De Bierkreek
kwetsbaar zijn. Om die reden
gebruikt Eric meer bestrij
dingsmiddelen dan gewoonlijk.
„Ik weet, het klinkt tegenstrij
dig, maar ook op een biologisch
bedrijf doen we aan gewasbe
Op De Bierkreek wordt nu met
de hand geschoffeld.
foto Peter Nicolai
scherming via bespuiten. Voor
waarde hierbij is uiteraard wel
dat we gebruik maken van bio
logische bestrijdingsmiddelen
die in principe zo veel mogelijk
preventief worden ingezet. Ik
spreek daarom ook liever over
versterkingsmiddelen in plaats
van bestrijdingsmiddelen."
Het bespuiten van de rozen
heeft met name als doel de strui
ken weerbaarder te maken
tegen schimmelinfecties. Daar
voor worden onder meer
zeewierextracten en bacterie
extracten gebruikt. Zo zorgt
bijvoorbeeld het zeewierextract
van binnenuit voor versterking
van de plant. Het middel bevat
hormoonregulerende stoffen
die het afweermechanisme in
gang zetten en een gezonde
groei reguleren. Daarnaast be
vat het een stof die ook regelma
tig bij planten en bomen
voorkomende stressfactoren
opheffen. In de praktijk bete
kent dit een gezonder groeiend
gewas, een beter wortelstelsel,
verhoogde natuurlijke weer
stand tegen schimmelziekten en
infecties en meer kleur en blad
groen op het gewas, waarbij ook
het uitlopen van 'slapende' ogen
wordt bevorderd. „Het zijn min
of meer vitamines voor de strui
ken", aldus Eric.
Alle preventieve maatregelen
ten spijt, moet hij bij sommige
besmettingen weieens curatief
(genezend) optreden. Vorig jaar
gebeurde dat bij de bestrijding
van meeldauw. Eric gebruikte
hiervoor spuitzwavel, waarna
de schimmel in de zon ver
brandde. „Tot nu toe is dat dit
jaar niet nodig geweest. Trou
wens, de weersomstandigheden
waren er ook niet naar, omdat
de zon dan moet schijnen."
René van Stee
