Boeren op de vierkante meter
Radar traceert insectenplaag
Op zoek naar de kip
met gouden eieren
Hightech elektronica levert besparing op bij gelijke gewasopbrengst Superkoele microscoop
Hersenonderzoek Groningen
Onvruchtbaarheidsbehandeling
Prozac helpt ook hond
postzegels
Onderzoek
autisme
vrijdag 5 juli 2002
EINDHOVEN - De Technische Universiteit Eindhoven
(TU/e) krijgt als eerste wetenschappelijk instituut in Neder
land de beschikking over een 'supergekoelde' elektronenmi
croscoop. Het apparaat kost ruim drie miljoen euro en is be
doeld voor gezamenlijke biomedische projecten van de TU/e
en de Universiteit Maastricht.
Met behulp van de geavanceerde microscoop kunnen weten
schappers de moleculaire structuur van biologische materia
len bekijken op 'nanometer'-schaal. Eén nanometer is
0,000001 millimeter. De microscoop wordt met behulp van
vloeibaar helium gekoeld tot 10 graden Kelvin (-263"C). GPD
GRONINGEN - De Rijksuniversiteit Groningen en het Aca
demisch Ziekenhuis Groningen trekken 7 miljoen euro uit.
voor een gezamenlijk centrum voor hersenonderzoek. In het
nieuwe centrum gaan verschillende medische en weten
schappelijke disciplines aan de slag. Deze samenwerking
moet breed opgezet hersenonderzoek op Europees niveau
mogelijk maken.
In het centrum gaan ongeveer dertig neurologen, biologen,
medici en psychologen werken, die nu nog op verschillende
locaties in Groningen hun deelonderzoeken doen. Zij krijgen
de beschikking over dure onderzoeksapparatuur, zoals een
extra krachtige MRI-scanner.
In Nederland zijn drie soortgelijke centra voor hersenonder
zoek, in Nijmegen, Utrecht en Amsterdam. Zij hebben elk hun
eigen specialisatie. ANP
OSS - Behandeling tegen onvruchtbaarheid heeft weinig in
vloed op het seksuele leven van de patiënt. Een grote meerder
heid (85 procent) meent dat na behandeling him belangstel
lingvoor seks niet was afgenomen.
Dat heeft het farmaceutisch bedrijf Organon geconcludeerd
uit onderzoek dat onder 2500 mensen in negen landen waar
onder Nederland is verricht. Tijdens een internationaal con
gres van de European Society of Human Reproduction and
Embryology (ESHRE) in Wenen zijn de resultaten van de stu
die gepresenteerd.
Paren die een vruchtbaarheidsbehandeling hadden onder
gaan kregen een omvangrijke vragenlijst in te vullen. Volgens
80 procent van de paren had hun seksuele relatie in het geheel
niet oncler de behandeling geleden.
Uit het onderzoek is tevens gebleken dat degenen die een be
handeling ondergaan behoefte hebben aan maatschappelijke
en emotionele ondersteuning. ANP
GENT - Antidepressiva zoals Prozac kunnen ook nuttig zijn
voor de hond. Uit onderzoek door de Universiteit Gent blijkt
dat het middel een gunstige invloed heeft op agressieve hon
den.
De faculteit diergeneeskunde doet onderzoek naar oorzaak
en behandeling van impulsief-agressieve honden. Slechte
doorstroom van hersensignalen blijkt een oorzaak te zijn van
de agressie, en de onderzoekers wijten dat aan een gebrek aan
serotonine. Antidepressiva zorgen ervoor dat er meer van de
ze stof beschikbaar komt.
Een simpel pilletje kan het afmaken van gevaarlijke huisdie
ren overbodig maken, redeneert Kathelijne Peremans die het
onderzoek leidt. Overigens is een geneesmiddel alleen niet ge
noeg. Sociale factoren moeten ook aangepast worden.
ANP/BELGA
door Peter de Jaeger
MICHIGAN - Na Herman de
stier, nu de beui't aan Henny de
hen? In theorie kunnen kippen
worden gefokt die eieren leggen
met genezende stoffen. Veelbe
lovende methoden om kippen
voor dit doel genetisch te veran
deren, stuiten echter technische
hobbels die een commerciële
doorbraak verhinderen.
Het lijkt zo mooi. De kip als fa
briekje voor humane eiwitten.
Hennen zijn immers de meest
efficiënte bioreactor. Het dier
legt gemiddeld 250 eieren per
jaar, elk met minstens vier gram
eiwitten. Als slechts tien milli
gram hiervan (een kwart pro
cent) bestaat uit humane eiwit
ten is dat genoeg om een gewone
kip te veranderen in een kip die
gouden eieren legt.
Dit productiesysteem van ge
neesmiddelen is twee keer zo
goedkoop als bestaande tech
nieken, zoals humane eiwitten
uit genetisch veranderde E.coli
bacteriën of uit eicellen van
hamsters. Daar komt bij dat een
hen al binnen een half jaar sek
sueel volwassen is en eieren legt,
terwijl een koe of geit pas na an
derhalf jaar productief is.
Maar lappen zijn lastpakken en
laten zich niet zomaar genetisch
manipuleren. Elke aanpak heeft
zijn eigen problemen, aldus een
artikel in Signals Magazine, een
on-line tijdschrift over biotech
nologie. Overdracht van erfelij
ke eigenschappen met behulp
van virussen in pas gelegde, be
vruchte eieren werkt slechts
sporadisch en is daarom niet ef
ficiënt. Het nieuwe gen mengt
slecht met de dooier en als het al
wordt opgenomen is het in de
meeste gevallen dodelijk voor
het embryo.
Het biotechbedrijf GeneWorks
in Michigan probeert genover-
dracht daarom al in een vroeger
stadium te bereiken. Onvol
groeide eieren worden in de kip
geïnjecteerd met vreemd DNA.
Dit is erg lastig, omdat het em
bryo ergens onzichtbaar ver
stopt zit, diep in de dooier. Het is
als zoeken naar de bekende
speld in een hooiberg.
Nog moeilijker is het om sperma
van de haan genetisch te verrij
ken met materiaal dat zorgt
voor kuikens die humane eiwit
ten produceren. Het is namelijk
niet van tevoren bekend welke
spermatozoïden uiteindelijk de
dooier gaan bevruchten.
Een laatste beproefde methode
is via stamcellen. Dat wordt on
der meer geprobeerd door Ori-
gen Thei-apeutics Ine in Calif or-
nie en het befaamde Roslin
Instituut in Schotland. Stam
cellen zijn cellen van een pril
embryo die nog verder moeten
ontwikkelen tot organen of le
dematen. Door deze cellen in
een zeer vroeg stadium uit dé
moederkip te halen kunnen die
met succes worden gemengd
met andere genen. Hierdoor
kunnen desgewenst bepaalde
erfelijke eigenschappen worden
geblokkeerd en nieuwe worden
toegevoegd. Op deze manier is
het inmiddels gelukt een kip
menselijke antilichamen te la
ten maken. Een vervelend strui
kelblok was dat de kip die ge
wenste eigenschap niet doorgaf
aan de volgende generatie.
„In de tien jaren dat er nu wordt
gewerkt aan de kip met de gou
den eieren is er weinig vooruit
gang geboekt", geeft Bill Mac-
Arthur van GeneWorks toe.
Onderlinge concurrentie van de
naar schatting acht bedrijven,
die er in het geheim aan werken,
is hier mede schuld aan. „Elk
bedrijf wil als eerste op de
markt. Als de bedrijven meer
open zouden zijn worden er veel
sneller resultaten geboekt".
In 2000 werd wereldwijd een
recordaantal van 17.836 ze
gels uitgegeven. Ongeveer 1.700
meer dan in het recordjaar 1999.
Dat blijkt uit het overzicht dat
het Duitse maandblad Michel
Rundschau jaarlijks (al sinds de
jaren '70) publiceert. Wie alle
zegels in zijn bezit zou willen
hebben zou alleen voor alle in
2000 uitgegeven emissies
39.586,10 euro hebben moeten
neertellen.
Liberia heeft in 2000 van alle
244 postadministraties de
meeste emissies uitgebracht. In
totaal 771 (677 zegels en 94 vel
letjes), gevolgd door respectie
velijk Gambia met 632 (554 en
78) en Grenada met 508 (438 en
70).
Nederland heeft inmiddels op
de wereldranglijst wel een bij
zonder twijfelachtige positie in
genomen. Het Amerikaanse
postzegelweekblad Linn's heeft
namelijk aan de hand van de ge
gevens van de Rundschau ook
nog eens een top-50 samenge
steld van landen die in 2000
meer dan honderd zegels heb
ben uitgegeven. Op deze lijst
staat Nederland met 106 uitgif
ten (101 zegels en vijf velletjes)
op de 44ste plaats. Hiermee
wordt het ongeremde uitgifte-
beleid dat Nederland al enkele
jaren voert op duidelijke wijze
onderstreept.
In de top-50 staan slechts vier
West-Europese landen. Alleen
Ierland met 116 uitgiften (113
en drie) gaat Nederland voor,
39ste plaats. België staat op de
46ste plaats (103, 99 en 4) en
Spanje op de 47ste (102, 81 en
21). De VS op 15, Australië op 18
en Canada op 41.
Ook op de toekomstige lijsten
van 2001 en van dit jaar zal Ne
derland niet positief scoren. Vo
rig jaar hebben we namelijk de
lawine aan zegels in dubbele
waarden gehad en dit jaar werd
geopend met de vele nieuwe ze-
De zweefvlieg is een natuurlijke vijand van bladluis. De boer weet wanneer hij dit insect kan verwachten dankzij de radar.
gels in euro waarden, om de
twaalf provincievelletjes, plus
het Amphilexvelletje niet te
vergeten.
Het zal duidelijk zijn, en in feite
is dat al heel lang tijd het geval,
dat je als filatelist een keuze
moet maken: of één of meerlan
den, of alleen permanente ze
gels, of een paar thema's, of bij
voorbeeld bijzondere emissies.
Zo'n bijzondere zegel werd on
dermeer op 7 juni door de Ver
enigde Staten uitgegeven. Met
een zogenoemde first-class+
(34c llc)-zegel werden de
Heroes of 2001 herdacht. Afge
beeld worden drie arbeiders die,
op de plaats waar de Twin To
wers hebben gestaan, de Ameri
kaanse vlag hijsen.
Deze zegel is een vervolg op de
vorig jaar 24 oktober uitgege
ven 34c-zegel met daarop een
deel van de Amerikaanse vlag
en met de tekst United We
Stand.
Sindsdien hebben diverse lan
den ook een zegel met een
United We Stand-thema uitge
geven.
Dat zijn: Antigua Barbados.
Australië, Bahamas, Kaaiman
Eilanden, Dominica, Gambia,
Grenada, Guinee, Guyana, Ki
ribati, Liberia, Marshall Eilan
den, Micronesië, Nauru, Para
guay, Rusland, Roemenië, St.
Vincent, Sierra Leone, Tuvalu,
en Zambia.
Nog even terug naar de VS waar
vier wereldberoemdheden
postaal werden/worden geëerd.
In de serie Black Heritage ver
scheen de 25ste zegel (34c) met
een portret van de schrijver-
/dichter Langston Hughes
((1902-1967). Verder op 37c-ze^
gels (het tarief wordt 1 juli ver
hoogd van 34c naar 37c): de ont
snappingskunstenaar Harry
Houdini (1874-1926), de 'song
writer' li-ving Berlin (1888
-1989) en een van de invloed
rijkste kunstenaar van zijn tijd
(pop art) Andy Warhol (1928-
1987).
Hero Wit
door Peter de Jaeger
WAGENINGEN - Nu gebruikt
de boer op zijn land overal even
veel mest en landbouwgif. Maar
binnen elk perceel zijn grote
verschillen van bodemkwaliteit
en vochtigheid. Door daar reke
ning mee te houden kan de boer
flink besparen, terwijl de ge
wasopbrengst hetzelfde blijft.
Slechts één procent van de twee
miljoen hectare landbouw
grond bestaat uit een aaneenge
sloten eenvormig kleipakket.
Dat unieke plekje ligt in het zui
den van Zuidelijk Flevoland.
„De rest van de Nederlandse
landbouwgrond is zo bont als
een lappendeken. Zelfs de Fle-
vopolders en de Wieringermeer
zijn niet uniform van bodemsa-
AMSTERDAM - De oorzaak
van autisme is bij meer dan een
op de drie patiënten te achter
halen. Bij een bekende oorzaak
is het mogelijk uitspraken te
doen over de kans op herhaling
voor ouders van een autistisch
kind. Dat schrijven onderzoe
kers van het AMC in het Journal
of Medical Genetics.
De onderzoekers onderzochten
25 autistische volwassenen en
ontdekten bij negen van hen een
oorzaak. „De oorzaken van au
tisme zijn erg divers", stelt C.
van Karnebeek van de afdeling
Kindergeneeskunde en Klini
sche Genetica.
Meestal is de oorzaak genetisch,
zoals een afwijking in een chro
mosoom of een aandoening
waarbij één enkel gen betrok
ken is, bij bijvoorbeeld stofwis
selingsziektes. Autisme kan
echter ook ontstaan door bij
voorbeeld blootstelling aan
schadelijke stoffen tijdens de
zwangerschap.
Ongeveer zes op de 10.000 Ne
derlanders -overiges meer man
nen dan vrouwen- leiden aan
autisme.
menstelling en elke vierkante
meter vraagt een specifieke be
werking", zegt Daan Goense
van het Instituut voor Milieu-en
Agritechniek te Wageningen.
„Alles wat je teveel gebruikt is
verlies", weet de onderzoeker.
,Precisielandbouw is nodig om
dat de milieueisen steeds scher
per worden. Er kan flink be
spaard worden op kunstmest en
bestrijdingsmiddelen door de
gift af te stemmen op de werke
lijke behoefte."
En daar is veel elektronica voor
nodig. Trekkers staan tegen
woordig in directe verbinding
met satellieten die precies de
plaats in het veld aangeven met
bijbehorende bodemgegevens.
Een moderne trekker, waarbij
de rijsnelheid en het toerental
digitaal is weergegeven, is uit
gerust met een beeldscherm en
een toetsenbord. Deze basis-
elektronica is met een stekker
aangesloten op werktuigen.
Er zijn inmiddels spuitmachi-
nes en meststrooiers die varia
bel kunnen doseren en op som
mige plekken niets toedienen.
Zaaimachines kunnen de zaai-
dichtheid aanpassen aan de si
tuatie. Maaidorsers houden tij
dens de oogst precies bij wat er
van het land wordt gehaald.
Ook aardappel- en bietenrooi
ers meten de opbrengst ter
plekke. „Dat is belangrijke in
formatie voor het volgende
groeiseizoen. Precisielandbouw
is vooral een leerproces".
Satellietgegevens
Dankzij die nauwkeurige
plaatsbepaling met behulp van
satellietgegevens is automati
sche besturing mogelijk. Poot-
aardappelen worden in keurig
rechte lijnen in de grond ge
stopt. Door digitaal vast te leg
gen waar die ruggen liggen kan
de boer er later tussen rijden en
schoffelen zonder het gewas te
beschadigen. De route en de rij
richting van de trekker kan na
melijk vooraf exact worden ge
programmeerd. De chauffeur is
alleen nodig om te draaien op de
wendakkers. „Op de rechte
stukken kan hij gerust met zijn
armen over elkaar zitten", zegt
Goense.
door Peter de Jaeger
ROTHAMSTED - Een nieuwe radartech
niek maakt het mogelijk de route van zwer
men hoogvliegende insecten te volgen.
Hierdoor kunnen boeren tijdig maatregelen
nemen.
Insectendeskundige Alan Smith van de uni
versiteit van Rothamsted heeft de vernufti
ge methode bedacht. De radar zendt verti
cale straling uit. Door weerkaatsing kan de
afmeting en vleugelslag van individuele in
secten worden herkend tot op een kilometer
hoogte. Door deze data te vergelijken met
gegevens in de computer weet de waarne
mer precies om welk insect het gaat, op wel
ke hoogte die zit en welke kant die uitvliegt.
„Met deze informatie kan precies worden
bepaald, rekening houdend met de wind
richting en snelheid, wanneer een zwerm
coloradokevers een aardappelveld be
reikt", zegt Smith. De boer kan hiertegen
preventief spuiten of natuurlijke vijanden
uitzetten.
Joop van Lenteren, hoogleraar entomologie
aan de Wageningen Universiteit, noemt het
een fantastisch systeem. Een medewerker
van hem heeft in Engeland meegeholpen het
systeem te ontwikkelen. „Dankzij de verti
cale radar kun je bijvoorbeeld zwermen
sprinkhanen tijdig zien aankomen in de Sa-
hellanden. Dichterbij huis kan het helpen
fruittelers te waarschuwen voor nachtvlin
ders die de appelboomgaarden teisteren."
Het apparaat wordt ook gebruikt om na
tuurlijke vijanden van deze zogenoemde
plaaginsecten te traceren. Van Lenteren
denkt aan zweefvlieg en gaasvlieg die blad
luizen en kleine rupsen in graanvelden aan
vallen. „Als je weet dat die natuurlijke vij
anden er aankomen hoef je ze niet zelf uit te
zetten in het veld. Dat bespaart de boer flink
wat kosten." De boer kan bevorderen dat de
natuurlijke vijanden van plagen zijn velden
bezoeken door nectarrijke akkerranden
aan te leggen. „Dat moeten dan wel planten
zijn die suiker leveren waar alleen de na
tuurlijke vijanden op afkomen en die de
plaaginsecten niet lusten. Want anders sti
muleer je de verkeerde insectensoort."
De bedenkers bij de radar die insecten tot op een kilometer kan traceren.
Door het vastleggen van de rijen waarin de aardappelen zijn gepoot, kan later de freesmachine precies tussen de rijen manoeuvreren.
foto GPD
In Sillingen op de Veenkoloniën
en in Zuidland op het eiland
Voorne-Putten werken twee
boeren al enkele jaren op deze
geavanceerde manier. De resul
taten zijn veelbelovend. Er is tot
een derde minder stikstof nodig
om dezelfde opbrengst te halen.
Van onkruidbestrijders is liefst
tachtig procent minder nodig en
op schimmeldoders kan twintig
procent worden bespaard. Toch
wordt de high-tech niet massaal
opgepikt door andere boeren.
Volgens Goense ligt dat aan de
hoge investering. Een boer moet
al snel 50 000 euro neertellen
voor de vereiste randappara
tuur en bijbehorende software.
En daarnaast moet hij nog aan
gepaste werktuigen kopen, die
twee keer zo duur zijn. „Maar
niet elke boer afzonderlijk hoeft
een variabele meststrooier aan
te schaffen. Hij kan het werk
ook door een loonwerker laten
doen. Dat is veel rendabeler."
Wel worden deelcomponenten
die het meeste resultaat laten
zien, uitgedrukt in geld, snel
overgenomen door de akker
bouwers. Goense noemt geleide
bemesting met reflectiemeters.
Meststrooiers voorzien van sen
soren, een soort elektrische
ogen, kijken wat een gewas no
dig heeft aan stikstof. Hierdoor
kan de bemesting per plek wor
den aangepast. Ook melkvee
houders hebben baat bij preci
sielandbouw. Door mest op de
juiste plek aan te brengen kan
de kwaliteit van het ruwvoer
(gras en maïs) worden verbe
terd.
Een andere nuttige toepassing
van high-tech elektronica in de
landbouw is het op de voet vol
gen van product tot in de win
kel. „De gebruikte meststoffen
en gewasbeschermingsmidde
len zijn dan waterdicht vastge
legd voor de afnemers. Dat is
belangrijke productinformatie
voor de consument, die graag
weet wat hij op zijn bord krijgt.
HEROES
USA
2001
