Weinig hoop voor mensapen
Egyptenaren bewonderen en haten het Westen
PZC
Bushmeat
27
Peking
Auto's
zaterdag 29 juni 2002
Het gaat niet goed met de
chimpansees en goril
la's in Afrika. Boeren en
houthakkers dringen het
oerwoud waar ze leven
steeds verder terug. Tot
overmaat van ramp zijn ze
ook nog eens de belangrijk
ste slachtoffers van de 'bush-
meat'-handel; jagers schie
ten de mensapen in groten
getale af. Het vlees belandt
in de keukens van exclusieve
restaurants in de Afrikaanse
steden, waar het als een deli
catesse geldt.
Batek is nog maar een peuter
en torst nu al een loodzware
last op zijn schouders. Zijn moe
der werd voor zijn ogen doodge
schoten en afgeslacht en zelf
bracht hij een groot deel van zijn
nog jonge leventje door in een
kooi. De moeder van Batek
werd gedood door 'bushmeat'-
jagers. De jagers doden alleen
volwassen dieren. De jonge
mensapen worden vaak meege
nomen om te worden verkocht.
Zo verging het ook Batek, die na
een aantal omzwervingen uit
eindelijk tedrecht kwam in het
Wildlife Center in Limbé, aan
de Kameroenese kust, waar
mensen zoals Ateh Wilson goed
voor hem zorgen en waar hij an
dere gorilla's heeft om mee te
spelen. Ateh Wilson is 'educa
tion officer' van het Limbe
Wildlife Center. Hij begeleidt
excursies van Kameroenese
schoolklassen in het centrum.
Hij probeert de jonge Kameroe
nezen bij te brengen, dat chim
pansees en gorilla's tot de groot
ste rijkdommen van hun arme
land behoren. Als centrum van
een bloeiende toeristenindu
strie zullen ze heel wat meer op
brengen dan als biefstuk op het
bord van een rijke landgenoot.
Daar moeten de Kameroenezen
dan wel eerst van worden over
tuigd en dat is nog een hele klus,
want de meesten hebben nog
nooit een chimpansee of gorilla
gezien. Daarom is het WLC niet
alleen belangrijk voorde chim
pansee- en gorillakinderen die
er verblijven, legt Tony Chasar
uit. Chasar is een Amerikaanse
bioloog die de leiding heeft over
het WLC. „We verzorgen rond
leidingen voor de plaatselijke
bevolking en voor schoolklas
sen uit heel Kameroen om ze be
wust te maken van het pro
bleem. Daarnaast proberen we
de dieren die we hier binnen
krijgen weer een plekje in de na
tuur te bezorgen."
Dat laatste valt niet mee, erkent
hij. „Het liefst zouden we een
flink stuk oerwoud opkopen
waar de dieren onder natuurlij-
Jonge gorilla's in het Limbe Wildlife Center.
ke omstandigheden kunnen le
ven, maar beschermd en onder
toezicht. Maar daar is veel geld
voor nodig en dat geld is er niet.
We krijgen weliswaar giften en
donaties, maar dat gaat vrijwel
helemaal op aan voeding en me
dische verzorging van de dieren
hier. En het geld dat ons bij her
haling wordt beloofd door de
Kameroenese overheid komt
maar heel mondjesmaat af."
Verschrikkelijk
Een van de grootste experts op
het gebied van de Afrikaanse
mensapen is de Britse Jane
Goodall, die veertig jaar gele
den begon met het bestuderen
van wilde chimpansees in Gom-
be, een natuurreservaat in Tan
zania. Zij was onlangs in ons
land om de problemen toe te
lichten. „De bushmeat-handel
is verschrikkelijk", zegt ze.
„Afrikanen jagen al sinds men
senheugenis op de dieren in het
oerwoud, maar vroeger was dat
alleen om in hun eigen behoef
ten te voorzien."
Dat is echter de afgelopen jaren
drastisch veranderd. „De jacht
is nu commercieel geworden.
Het vlees is niet meer bestemd
voor de plaatselijke bevolking,
maar voor de handel. Heel wat
Afrikanen prefereren namelijk
'bushmeat' boven het vlees van
door de mens gefokte koeien of
varkens. De jacht is bovendien
een stuk gemakkelijker gewor
den als gevolg van de houtkap in
het regenwoud. De grote bedrij
ven die zich daarmee bezighou
den leggen wegen aan naar de
houthakkerskampen diep in het
regenwoud. Daardoor kunnen
ook de jagers doordringen in ge
bieden die tot voor kort van
mensen gevrijwaard waren."
De gevolgen zijn rampzalig. De
houthakkers bedreigen de leef
gebieden van de mensapen en de
jagers doden hen in aantallen
die tot voor enkele jaren on
voorstelbaar waren. Tel daar
nog eens bij op de bevolkings
groei en de demografische ont
wrichting waaraan Afrika ten
prooi valt als gevolg van oorlo
gen, hongersnood en epide
mieën en het zal duidelijk zijn
dat de toekomst van het oer
woud en de dieren die erleven er
weinig rooskleurig uitziet.
Goodall erkent het grif, maar
weigert de moed te laten zak
ken. „Er is altijd hoop", zegt ze.
„We doen ons uiterste best om
de situatie ten goede te keren.
We praten met de mensen, pro
beren ze te onderwijzen. Intus
sen zijn we in heel Afrika begon
nen met projecten die de lokale
bevolking niet alleen bewust
moet maken van de problemen,
maar ook moeten helpen bij het
vinden van duurzame oplossin
gen."
Zo'n duurzame oplossing is bij
voorbeeld het TACARE-pro-
ject, in 1994 gestart bij het
Tanganyikameer in Tanzania,
het gebied waar Goodall veertig
jaar geleden begon met het be
studeren van wilde chimpan
sees in wat toen nog een onge
rept stuk oerwoud was. Tijdens
een lezing die ze kort geleden in
Groningen hield, toonde ze dia's
van hoe grote stuken van het ge
bied er tegenwoordig uitzien:
kale rotsen waar eens het bos
welig tierde. „Het gebied is
overstroomd met vluchtelingen,
uit Kongo onder andere, die al
leen maar hun best doen om in
leven te blijven. Ze kappen het
woud om akkertjes aan te leg
gen, maar de grond is er erg dim
en onvruchtbaar en spoelt zo
van de hellingen af. Een project
als TACARE probeert hen een
vorm van duurzaam landge
bruik bij te brengen."
Te kwestbaar
Het Jane Goodall Instituut
heeft ook een aantal opvang
centra voor mensapen opgezet,
vergelijkbaar met het Kameroe
nese LWC. De kans dat de daar
opgevangen dieren ooit naar
een bestaan in het wild kunnen
terugkeren, acht zij echter ge
ring. „De dieren zijn te veel aan
mensen gewend geraakt en
daardoor te kwetsbaar gewor
den", zegt ze.
Het werk van Goodall heeft de
wetenschap veel geleerd over
het gedrag van wilde chimpan
sees. Zo weten we nu dat chim
pansees niet alleen in groeps
verband op jacht gaan, maar
ook dat ze 'oorlog' voeren met
naburige chimpanseegroepen.
Was het voor haar geen schok
toen ze besefte dat haar lieve
lingsdieren ook in dat opzicht
griezelig veel op mensen lijken?
„Een van de opdrachten die ik
meekreeg toen ik met mijn on
derzoek begon, was het zoeken
naar vergelijkingen met onze ei
gen vroegste voorouders", ver
telt ze. „Die jaagden ook, dus
dat chimpansees dat eveneens
deden was meer een ontdekking
dan een schok. Dat ze ook oorlog
voerden was wel schokkend
voor me, omdat daarbij dieren
het slachtoffer werden die ik.
persoonlijk had leren kennen."
Geeft het de mensen geen gelijk
die beweren dat oorlog en
bloedvergieten nu eenmaal deel
uitmaken van de menselijke na
tuur?
„Helemaal niet", zegt Goodall
verontwaardigd. „Chimpansees
volgen inderdaad hun natuur.
Maar mensen hebben de gave
van de taal, wij kunnen naden
ken over ons handelen en de ge
volgen ervan. We hebben niet
voor niets een gebod dat zegt:
'gij zult niet doden'."
Martijn Hover
Leven in Egypte betekent een on
derdompeling in faraonische tij
den. Het besef nestelt zich snel dat on
der elke centimeter woestijnzand een
schat uit het Oude Egypte verborgen
kan liggen. Vrijwel elke maand doen
archeologen een belangrijke vondst.
De Oude Egyptenaren drukken eeu
wen later nog steeds hun stempel op
het leven aan de groene oevers van de
Nijl.
Met elke nieuwe vondst vat de mening
meer post dat de huidige bewoners
van de langgerekte rivierstrook niet
kunnen tippen aan de culturele rijk
dom, capaciteiten en visie van de Ou
de Egyptenaren, hoe zeer zij ook hun
best doen. De zeventig miljoen bewo
ners teren nog steeds op de macht en
glorie van het Oude Egypte, dat één
van hun belangrijkste inkomsten
bronnen vormt.
Egypte, opnieuw hunkerend naar een
voortrekkersrol, maakt een gezichts
loze periode door. Cairo kwam on
langs met een intellectuele injectie,
om het wetenschappelijke imago op te
krikken, maar moest een jammerlijke
mislukking incasseren. De nieuwe bi
bliotheek van Alexandrië, die dé trots
van de Egyptenaren in dit millennium
moet gaan worden, is niet officieel ge
opend. Er was al twijfel gerezen over
de vraag of een regering die met de re
gelmaat van de klok publicaties ver
biedt, het juiste klimaat kan bieden
voor de heroprichting van het eens
vermaarde instituut. De Bibliotheca
Alexandrina bood ruim 200 jaar voor
Christus onderdak aan geleerden van
over de hele wereld.
De officiële opening van het nieuwe
informatiecentrum ging niet door
omdat de regering bang was dat de
feestelijkheden zouden worden ver
stoord door een woedende menigte.
Hoogwaardigheidsbekledei's van
heinde en ver, die met hun aanwezig
heid het belang van de lancering had
den moeten onderstrepen, kregen
daarom het verzoek thuis te blijven.
Enkele dagen eerder was in de Egypti
sche kustplaats een demonstrant,, om
het leven gekomen. Oproerpolitie was
er jeugdige betogers te lijf gegaan en
een 20-jarige economiestudent vond
de dood. De veiligheidsdiensten, niet
gewend aan een marcherende massa,
waren in paniek geraakt. Wat was be
gonnen als een betoging van zeker
8000 studenten, kreeg spontane bijval
van inwoners van Alexandrië. De
massa ageerde tegen de Israëlische
agressie tegen de Palestijnen en he
kelde de lakse, pro-Amerikaanse hou
ding van hun regering.
Dat laatste hoort het machtsbolwerk
in Cairo, dat sinds iets meer dan twin
tig jaar vrijwel alleen uit president
Hosni Moebarak bestaat, niet graag.
De voormalige luchtmachtofficier
houdt het land al twee decennia in een
militaire uitzonderingstoestand.
Hierdoor zijn arrestatie en hechtenis
zonder vorm van proces mogelijk.
De politieke besluitvorming is ogen
schijnlijk democratisch. Er is een ge
kozen volksvertegenwoordiging met
een oppositie, maar de besluiten val
len achter de ruggen van de volksver
tegenwoordigers. Demonstraties zijn
verboden, boeken staan onder cen
suur en nieuwe politieke partijen zijn
niet toegestaan.
De regering is bezorgd over de verre
gaande sympathie voor de Palestij
nen. De Palestijnse kwestie kan het
zorgvuldig bevroren politieke land
schap veranderen. Bijna dertig jaar na
de staatsgreep van juli 1952 door ko
lonel Gamal Abd eï-Nasser lijkt het
Arabisch nationalisme in de straten
van Egypte terug te keren. Betogers
dragen portretten van Nasser, de lei
der die als geen ander zijn stempel op
het naoorlogse Egypte heeft gedrukt
en een voorbeeld werd voor andere
Arabische leiders.
Nasser, de populaire zoon van een
postbode nationaliseerde het Suez-
kanaal, dat in handen was van een
Brits-Franse maatschappij. Hij trot
seerde een poging van Groot-Brittan-
nië, Frankrijk en Israël om de strate
gische doorvaart terug te krijgen.
Nassers beeltenis en gedachtegoed
zijn terug. Met name de jongeren zet
ten zich in voor herstel van een Arabi
sche identiteit, zo geknakt door eeu
wen van westerse kolonialisering.
'Palestina is Arabisch', scanderen zij.
En: 'Egypte is Arabisch, geen Ameri
kaanse kolonie'.
Het nieuwe bewustzijn maakt weinig
kans door te dringen tot de top. Daar
houdt Moebarak zijn hand op om
jaarlijks enkele miljarden dollars aan
financiële steun van Washington te
ontvangen. Cairo kan zich moeilijk
loswrikken van de groeiende econo
mische, en daardoor politieke, afhan-
kelijkheid van de VSZelfs als de poli
tieke wil daartoe aanwezig zou zijn, is
er geen eigen, Arabische identiteit,
om naar terug te keren.
In zijn boek Whatever happened to the
Egyptians constateert hoogleraar
economie Galal Amin dat Egypte in
rap tempo is verwesterd. De galla-
biya, het traditionele lange hemd van
het platteland, is nu een teken van ho
peloze achterstand. In zijn ijver Egyp
te een eigen, Arabisch, smoel te geven,
streefde Nasser naar vooruitgang.
De socialist Nasser koos voor wel
vaart, zijn doel was gelijk te worden
aan het Westen.Zijn opvolger, Anwar
Sadat (1971-1981), liet geen misver
stand bestaan over zijn fascinatie met
de westerse technologie en levensstijl.
De vrede die hij met Israël sloot, was
voor hem een volgende stap naar ver
westering. De joodse staat is immers
het product én de bondgenoot van
westerse machten.
Sadat wilde de Egyptenaren doen ge
loven dat die geen andere keuze had
den dan in de voetsporen van het wes
ten te lopen. Hij omschreef Israël als
een geciviliseerde natie. De Arabische
Golfstaten waren in zijn ogen achter
lijke samenlevingen. In snel tempo
groeide de consumptie, veranderde de
gewoonten en gebruiken en verdwe
nen de ethische waarden. Hierdoor
negeerden de Egyptenaren belangrij
ke nationale en ideologische vraag
stukken, schrijft Galal Amin.
Hoe succesvol ook, talloze muziek
liefhebbers in Egypte zien in de muzi
kale successen van Amr Diab het top
punt van verlies aan identiteit. De
Egyptische popartiest ontving dit jaar
in Monaco de prestigieuze Music
Award. Diabs muziek klinkt niet Ara
bisch maar westers, met Arabische in
vloeden.
Als gevolg van de aanslagen van 11
september ondervindt de Egyptische
samenleving in toenemende mate be-
1 angstelling én kritiek van het Westen.
Oud- secretaris generaal van de VN,
de Egyptenaar Boutros-Boutros Gha-
li, wond zich recentelijk enorm op
over een BBC-interviewer. Die be
stookte de oud-topman met vragen
die volgens hem waren doorspekt met
westerse vooroordelen. Zijn landge
noot, de feministische schrijfster Na-
wal el-Saadawi, bekende een hekel te
hebben aan de term Midden-Oosten.
Het oosten van wat, bekritiseerde zij
deze staande uitdrukking.
Egypte heeft het gebrek aan identiteit
voor een deel aan zichzelf te wijten.
De discrepantie tussen de verheerlij
king van het westen en de politieke af
keer van dat werelddeel blijkt in de
vestigingen van de Amerikaanse
hamburgerketens. Menig Egyptenaar
viert daar nog steeds de verjaardag
van zijn kind. Buiten houden militai
ren de wacht om vernielingen en aan
slagen te voorkomenHet aantal klan
ten overtreft nog steeds de hoeveel
heid soldaten.
Dora Rovers
Zelfs voor de zwarthan
delaren viel er nog
wat te verdienen bij Auto
China 2002, de tweejaar
lijkse autotentoonstelling
die in Peking werd gehou
den. In de wijde omgeving
werden al kaartjes iets bo
ven de reguliere prijs van
5 euro aangeboden. Niet
omdat er geen kaartjes
meer waren, maar om de
koper het ongenoegen te
ontnemen om meer dan
een half uur in de bloedhe
te zon in de rij voor het lo
ket te moeten staan.
De meer dan 400.000 be
zoekers die de gang naar
het Internationale Ten
toonstellingcentrum
maakten kwamen niet
voor de primeurs. De
kwalificatie 'slap aftrek
sel van de Autosalon van
Zürich' is zelfs voor Auto
China 2002 te veel eer. De
meeste auto's die waren te
zien, rijden al lang op de
wegen van Europa of Ja
pan of zullen daar nooit te
zien zijn omdat ze alleen
voor de Chinese markt
worden geproduceerd.
Het maakte het enthousi
asme er niet minder om.
Bewapend met camera en
statief cirkelden de meest
jonge bezoekers rond de
modellen van BMW, Mer
cedes en Volkswagen. Om
de auto's compleet met de
verleidelijke, maar chag
rijnig kij kende pitspoezen
vast te leggen. Of beter
nog om zelf als voorgrond
te dienen bij een decor van
blinkend gepoetst blik.
Alleen bij de stand van
Bentley moest er een ge
distingeerde afstand wor
den bewaard en was aan
raken niet gewenst. Uit
angst voor schade en de
woede van de nieuwe ei
genaren. Op alle vier de
modellen zat onder de rui
tenwisser het bordje 'ver
kocht' geklemd.
Chinezen, de inwoners
van Peking vooropzijn
gek op auto's. Ze willen
meegenieten van de ge
neugten van mobiliteit.
De wens is begrijpelijk,
voor velen is de auto na de
eigen woning een teken
van financiële onafhan
kelijkheid. De jonge gene
ratie heeft gezien hoe het
voor hun ouders was om te
leven als eenheidsworst.
Iedereen verdiende even
weinig, bewoonde dezelf
de krakkemikkige woon
kazernes, droeg hetzelfde
blauwe Mao-pak en was
voor transport aangewe
zen op de fiets of de stin
kend volle bussen.
Maar mobiliteit heeft zijn
beperkingen in Peking. In
een wiskundige formule
weergegeven neemt de
mobiliteit evenredig af
met het aantal mensen dat
hun droom verwezenlijkt.
De wegen zijn simpelweg
niet berekend op de enor
me toestroom van blik.
Peking is in het noorden
van de stad al bezig met de
aanleg van de vijfde ring
en op de tekentafel be
staat zelfs de zesde ring al.
Maar vroeg of laat moet je
toch de rondwegen verla
ten en dan kom je op we
gen die zijn aangelegd in
de keizerlijke tijden toen
de draagstoel het sum
mum van mobiliteit was. -
Naar goed communistisch
gebruik worden paarden
middelen niet geschuwd
om de ergste nood te leni
gen. 'Geeststraat' bij de
oude stadspoort Dongzhi-
men stond bekend als het
uitgaanscentrum voor de
autochtone bevolking van
Peking, maar van de vele
kleine eethuisjes, de rode
lampions en de kappers-
en massagesalons,
dekmantel van de flore
rende illegale prostitutie,
rest niets dan puin. De
weg wordt vei'breed om
een betere doorstroming
te garanderen. Het is vrij
baan voor de auto, een
busstrook voor het open
baar vervoer en de fietser
die steeds meer in de ver
drukking komt.
Het stadsbestuur vecht
een verloren strijd. Maar
veel auto's horen bij de
moderne tijd, Peking gaat
mee in de vaart der volke
ren. In het dagelijks taal
gebruik is het Chinese
woord voor file 'sai che',
letterlijk vertaald 'ver
stopte auto('s)'. Een mooie
term voor wat ook voor
Chinezen de evenknie van
mobiliteit is geworden.
Gert-Jan Broere
De bibliotheek van Afëxandrië moet de trots van de Egyptenaren worden.
foto GPD
