Het eerste uur is cruciaal
Kerk kent geen pardon meer voor seksueel misbruik
PZC
Duveltjes
uit doosjes
zaterdag 29 juni 2002
Het viel laatst pas goed op toen
de oorspronkelijk uit Mid
delburg afkomstige milieu-acti
vist met zijn dodelijke aanslag op
Pim Fortuyn even wereldgeschie
denis schreef: waar kwamen die
agenten met hun kogelvrije vesten
al aan toch zo snel vandaan? Dich
terbij huis viel die vraag bij een
calamiteit van mindere omvang
en impact ook al te stellen. Zoals
bij de gijzeling in Oosterland en
na het brute geweld waarmee bij
Biggekerke iemand een auto werd
ontfutseld. Als duveltjes uit doos
jes kwamen politiemensen van
overal tevoorschijn.
Omdat de aanslag op Fortuyn in het
Hilversumse mediapark plaats
vond, werd meteen voor een breed pu
bliek duidelijk hoe de politie-inzet in
minder dan geen tijd tot oorlogssterk
te werd opgevoerd. Ook in dit gewest
doen zich met enige regelmaat situa
ties voor waarbij de politie flink uit
pakt.
Neem het laatste jaar maar. Bij Zeetex
in Goes dreigde een vat met chemica
liën te ontploffen. Vervolgens kwam
een politiemacht op de been om een il
legaal belegde houseparty op de Beve-
landse oever van het Veerse Meer te
beeindigen. Dan waren daar de lang
durige gasstoring op Walcheren, de
intrede van de euro en de daarmee ge
paard gaande veiligheidsmaatregelen
rond geldtransporten. En dan hebben
we het nog niet gehad over de om de
zoveel weken terugkerende tramme
lant rond het transport van kernafval.
Met deze opsomming wordt meteen
ook de tweedeling duidelij kin het ene
geval moet de politie in actie komen
voor een gebeurtenis die uit de lucht
komt vallen en anderzijds is er sprake
van een geplande activiteit.
De praktijk geeft aan, dat op niet
voorziene situaties net zo snel kan
worden gereageerd als op gebeurte
nissen die men ruimschoots tevoren
heeft zien aankomen, „Dat is onze
grote kracht", stelt politievoorlichter
J. van Mourick van het Zeeuwse korps
met enige trots vast. „Diekrachtzit'm
voor een belangrijk gedeelte in de
voorbereiding", vult J. Kasse aan. Hij
treedt bij grootschalige gebeurtenis
sen op als algemeen commandant.
Scenario
De voorbereiding bestaat uit een
nauwkeurig in elkaar gestoken scena
rio waarin wordt aangegeven welke
stappen er moeten worden genomen
als een grootschalig optreden gewenst
is. Daarbij weet over het algemeen ie
dereen welke taak er wacht. Kasse:
„Het gaat er met name om, dat onze
mensen op straat en vooral ook het
meldkamerpersoneel door goed door
te vragen snel kunnen doorzien wat
voor type incident het betreft. Is het
regulier of gaat het iets' verder? In dat
draaiboek staat exact omschreven
wat de taak is van de brandweer, de
geneeskundige hulpverlening en de
politie. De politie komt vooral in
beeld bij kwesties van openbare orde
en criminaliteit. Buiten het draaiboek
houdt de politie er ook nog een specia
le commandostructuur bij calamitei
ten op na."
Januari 2001. ME-ers staan op het punt actievoerders te verwijderen die zich bij 's-Heerenhoek aan de spoorrails hebben vastgeketend om een kerntransport te
blokkeren. foto Ruben Oreel
Op het moment dat het sein wordt ge
geven voor een grootschalig optreden
hoeft de ene chef niet meer aan zijn
collega te vragen of hij er misschien
wat mensen bij kan krijgen. Deze
schakel is ertussenuit gehaald omdat
de algemeen commandant al heeft be
sloten dat er vijftig man moeten wor
den opgetrommeld. Van Mourick:
„Die algemeen commandant bepaalt
dus de prioriteit voor de hele regio."
Al naar gelang de bezetting worden
desnoods mensen opgeroepen die vrij
zijn. Kasse: „Wij hebben nu eenmaal
magere en wat vettere uren. Het is lo
gisch dat we op zaterdagavond meer
mensen in dienst hebben dan op zon
dagochtend. Maar zo'n incident kan
zich wel op zondagochtend voor
doen."
Snelheid
Het eerste uur is cruciaal. Dan ge
beurt er vaak heel veel. De snelheid
van reageren is dus vooral in dat eer
ste uur van belang. Kasse: „Hoe snel
ler je ergens bent, des te eerder kan de
situatie gestabiliseerd en genormali
seerd worden." Op zo'n moment is de
verleiding groot om iedereen er op af
te sturen en, zo schetst hij beeldend,
als een pupillenelftal op een kluitje op
de bal te gaan zitten. Iedere rechtge
aarde politieman staat te popelen om
in actie te komen, want zo'n akkefie
tje is immers vaktechnisch reuze inte
ressant om mee te maken. „Maar je
zult ook mensen op bepaalde posten
moeten achterlaten. Je kunt niet altijd
iedereen wegtrekken, want daarmee
kun je lieden die kwaad willen in de
kaart spelen."
Omdat Zeeland één politiekorps heeft
kan, als zich in Goes iets voordoet, er
net zo goed assistentie komen van
Schouwen, Tholen, Walcheren en
Zeeuws-Vlaanderen. Eén telefoontje
met het korps Midden- en West-Bra
bant, Zuid-Holland Zuid of Rotter
dam-Rijnmond en ze rijden ook daar.
Bovendien is in eigen gewest met een
enkele druk op de knop 75 man aan
Mobiele Eenheid binnen een uur ter
plekke. Ook naburige regio's kunnen
met een enkel telefoontje dergelijk ge
schut in stelling brengen. Zo kan de
politie-inzet in een vrij kort tijdsbe
stek fors worden opgeschaald.
Rust
Bij een gijzeling zoals die zich in Oos
terland voordeed, was op basis van de
aanwezige draaiboeken al tevoren be
kend welke deskundigheid gewenst
zou zijn. Het incident vereiste de inzet
van specialistische eenheden zoals
een arrestatieteam en onderhande
laars, politiemensen die specifiek ge
traind zijn op bepaalde taken en daar
bij worden ondersteund door psycho
logen De politiemensen die bij de ge
beurtenis betrokken raakten - er wer
den meteen ook twee busjes met vijf
tien in Vlissingen stage lopende agen
ten naar de plek gedirigeerd - hadden
ieder een eigen taak. Die bestond er
vooral uit om rust te creëren. Kasse:
„Als die rust er niet is kan nog zo'n
hoog opgeleide onderhandelaar goed
zijn werk doen. Die dienders stonden
daar heus niet als een soort drang
hek."
Het geval van car-jacking bij Bigge
kerke bracht veel blauw op straat en
leidde voorts tot de inzet van een flin
ke ploeg rechercheurs. Het publiek
verwachtte met name op de plaats van
het misdrijf veel politievolk te zien.
„Maar daar was voor ons niet zoveel
meer te vinden", verklaart Kasse na
der. „Ja, we moesten die locatie na
tuurlijk goed afzetten om te voorko
men dat sporen werden vernietigd. En
er moest opvang zijn voor slachtof
fers. We hadden onze mensen toen
vooral nodig om te gaan zoeken in de
omgeving."
Helikopter
Daarbij was al vrij snel vanuit de
lucht ondersteuning aanwezig door
twee vliegtuigen en een politieheli-
kopter. Omdat de overvallers de duin
overgang opgevlucht waren, kwamen
die 'ogen in het veld' goed uit. Het ge
wenste effect bleef uit. De mannen
bleven onvindbaar, gingen op in de
massa die op die zonnige zaterdag in
de meivakantie het strand bevolkte.
De zaak ligt nog steeds open.
Inzet van een politieheli biedt bij ca
lamiteiten het voordeel dat in het
commandocentrum dat vlak bij de
meldkamer in Middelburg is inge
richt, ook meteen camerabeelden be
schikbaar zijn. Daarmee komen mo
gelijkheden binnen bereik om op de
tails in te zoomen en te werken met in
frarood en warmtebeelden. Tot de ta
ken van het commandocentrum be
hoort eveneens het bedenken van sce
nario's voor het geval een gebeurtenis
langer gaat duren en er personeel af
gelost moet worden. Die mensen moe
ten ook nog een keer kunnen eten. En
hoe staat het met de batterijen van de
portofoons? Liggen er voldoende
nieuwe klaar?
Eigenlijk willen ze bij de politie Zee
land niet praten over het inrekenen
van de man die de LPF-politicus om
het leven bracht 'omdat het onze zaak
niet is'. Maar in algemene zin is het
niet verbazingwekkend dat de politie
zo snel in beschermende kleding
rondliep. Daarvoor hoefden ze niet
eerst naar het bureau terug te keren
om zich zo te wapenen. Kasse:.Iedere
surveillanceauto is voorzien van
beveiliging en van beveiligingsmid
delen. Kogelwerende vesten zitten
daar ook bij. Dat betekent dat dien
ders bij de melding van een gebeurte
nis waarbij vuurwapens verwacht
kunnen worden, alleen maar even
hoeven te stoppen om die dingen aan
te trekken."
De commandant heeft zijn bedenkin
gen bij het 'ramptoerisme' dat op gang
komt als de politie met veel vertoon
uitrukt. „Het is sowieso niet verstan
dig om maar achter ieder zwaailicht
aan te rijden. Daardoor krijg je con
centraties van publiek waar we alleen
maar last van hebben.
Bovendien kunnen onze mensen nog
informeren wat een veilige aanrijrou-
te is als er bijvoorbeeld een ongeval is
met een tankwagen met chloor of een
andere gevaarlijkevloestof. In zo'n si
tuatie is het van groot belang om te
weten hoe de wind staat en hoe je aan
komt rijden. Het publiek weet dat
niet."
Jacques Cats
In de Samen op Weg-kerken hoeven predi
kanten, die seksuele relaties met gemeen
teleden hebben gehad, niet meer op enige
clementie te rekenen. „Gaan ze op dit punt
in de fout, dan volgt onherroepelijk een
schorsing", zegt clr. Ruard Ganzevoort, we-
tenschappelij k medewerker praktische
theologie aan de Theologische Universiteit
Kampen (THUK), die een onderzoek doet
naar seksueel misbruik in het pastoraat.
Een tweede kans komt pas aan de orde als
schuld wordt beleden.
Dominees die zich schuldig maken aan sek
sueel misbruik van gemeenteleden. In de
roerige jaren zestig en zeventig werd het
vaak met de mantel der liefde bedekt, nu
hanteert dr. Ruard Ganzevoort het begrip
zero tolerance. En dat betekent dat het voor
de betrokken predikant over en sluiten is.
„We hebben een periode van tolerantie ach
ter ons liggen. Alles moest kunnen en mo
gen. In zo'n klimaat werd pedofilie goedge
praat. Ook bestond er begrip voor dominees
die een seksuele verhouding met een ge
meentelid hadden. De laatste tien jaar is het
denken hierover aan het schuiven. Er zijn
grenzen aan wat je als gemeentepredikant
wèl en nfet kunt doen. Dan kom je uit bij
waarden en normen. Wanneer je als domi
nee een relatie begint met iemand uit de ge
meente, kun je geen pastor, herder, meer
zijn voor die persoon. Dan zit je op een hel
lend vlak. Bovendien mag je uit hoofde van
je beroep geen mensen beschadigen", licht
dr. Ganzevoort toe
De 37-jarige Ganzevoort was Nederlands
gereformeerd gemeentepredikant in Wor-
merveer/Alkmaar en Doorn. Hij promo
veerde in 1994 in Utrecht op een onderzoek
naar geloof in crisissituaties. Twee jaar la
ter volgde z'n benoeming aan de THUK.
Binnen de vakgroep is hij vooral bezig met
het pastoraat. In 1998 kreeg hij opdracht
van de generale synode van de gereformeer
de kerken om seksueel misbruik in kaart te
brengen. „Het ging daarbij om drie dingen:
misbruik in pastorale relaties, pedofilie en
incest." Met collega Alexander Veerman
schreef hij het boek Geschonden lichaam,
een pastorale gids voor gemeenten die ge
confronteerd worden met seksueel geweld.
Onlangs verscheen van zijn hand Recon
structies, praktisch-theologisch onderzoek
naar de verhalen van mannen over seksueel
misbruik en geloof.
Nu concentreert het onderzoek zich op sek
sueel misbruik in pastorale relaties in de
Samen op Weg-kerken. Komt het veel voor?
Wat zijn de gevolgen voor dader en slachtof
fer? Hoe moet de gemeente verder? Op dat
soort vragen wil hij een pastoraal antwoord
geven. Namen van gemeenten en predikan
ten noemt hij niet, maar hij verheelt niet dat
het om aanzienlijke aantallen gaat. Zo zijn
er in de afgelopen jaren tientallen gevallen
aan het licht gekomen.
Bijna altijd gaat het tot nu toe om het klas
sieke beeld: de mannelijke dominee, die zich
vergrijpt aan een volwassen vrouw uit de
gemeente. Ganzevoort onderscheidt twee
types: naïef misbruik en de 'jagers', die
vrouwen als een prooi zien. Over de eerste
categorie maakt hij zich niet zoveel zorgen.
„Dat zijn predikanten, die zich niet van hun
machtspositie bewust waren. Meestal heb
ben ze er ook spijt van. Het is gebeurd zon
der dat ze het in de gaten hadden."
Ellende
De 'jagers' zijn vaak 'inspirerende figuren,
leiders die niet zo makkelijk te corrigeren
zijn'. „Ze staan niet open voor kritiek, ze
zijn populair en wekken vertrouwen. Veel
vrouwen zijn onder de indruk van zulke
persoonlijkheden en laten zich verleiden in
een periode dat ze kwetsbaar zijn, bijvoor
beeld bij ziekte, een depressie, echtschei
ding."
De 'jagers' laten een spoor van ellende ach
ter zich, want soms hebben ze vier, vijf ge
meenten gediend, waarbij ze volgens het
zelfde patroon te werk zijn gegaan. De
gemeente komt veelal pas later te weten wat
zich binnenskamers onder mom van pasto
rale zorg heeft afgespeeld. „Honderden
mensen zijn erbij betrokken. De slachtof
fers zelf, de familie, vrienden en kennissen.
Je kunt er een grote cirkel omheen trekken
Dr. Ruard Ganzevoort.
Seksueel misbruik komt in elke stroming
voor, zo weet dr. Ganzevoort. De motivatie
is alleen anders. „In de vrijzinnige hoek
wordt het goedgepraat met begrippen als
vrijheid en openheid, in de zwaardere stro
ming gaat het om gehoorzaamheid en on
derwerping. In beide gevallen maakt de do
minee misbruik van z'n positie."
Ganzevoort vindt geen enkele rechtvaardi
ging voor dergelijke seksuele escapades,
ook niet als de vrouw er op dat moment mee
instemt. „Achteraf hebben ze er bijna alle
maal spijt van. Los daarvan, een predikant
gaat een grens over, die hij niet mag over
foto Freddy Schinkel/GPD
schrijden. Hij is daar als pastor en niet als
vriend." Hij licht dat toe met een voorbeeld
uit de praktijk. „Een catechisante mag ver
liefd worden op de predikant en omgekeerd
mag hem dat 'wat' doen. Maar hij zit hart
stikke fout als hij ingaat op die gevoelens."
Degenen die willens en wetens misbruik
hebben gemaakt van hun positie hoeven
niet te rekenen op clementie. „Schorsing is
het enige antwoord. Overplaatsing naar een
andere gemeente, is geen oplossing. Hij ver
dient straf. En als hij brodeloos wordt, is dat
de consequentie van z'n gedrag. Als ik bij
een bank werk en ik plunder de kas, word ik
ook ontslagen."
Ondanks die stevige taal, erkent Ruard
Ganzevoort dat er een grijs gebied is. Zo kan
het gebeuren dat een jonge, alleenstaande
dominee (m/v) verliefd wordt op een even
eens alleenstaande man/vrouw. Daar is toch
niks mis mee? Ganzevoort reageert voor
zichtig. „Het is heel riskant", oordeelt hij.
„Je zit in de gevarenzone. Een huisarts kan
verliefd worden op een patiënt, dat kan,
maar dan moet ze een andere huisarts zoe
ken. Een predikant heeft net als een huisarts
een professionele verantwoordelijkheid en
daar hoort in principe geen seksuele relatie
bij. Daarom moeten beiden daar heel zorg
vuldig mee omgaan."
Vergeving
Ondertussen is wel duidelijk dat seksueel
misbruik een plaats krijgt in de opleiding
tot gemeentepredikant. „Vlak na de oorlog
was het geen item. De dominee ging samen
met een ouderling naar een weduwe. Toen
kwamen de jaren zestig en zeventig, waarin
begripvol werd gesproken over pastorale
seksuele relaties. Daar zijn we van terugge
komen, reden waarom het de laatste tien
jaar in de publiciteit staat. Zo langzamer
hand is iedereen ervan doordrongen dat een
predikant geen misbruik mag maken van
z'n positie. In de opleiding kun je naïeve da
ders voorkomen. Ik ben niet zo optimistisch
wat betreft het type 'jager'. Ik denk dat die
lieden alleen ontvankelijk zijn voor duide
lijke, heldere taal. Gaan ze in de fout, dan
volgt onherroepelijk een schorsing. En of ze
een tweede kans moeten krijgen, weet ik
niet. Voordat daar over wordt gesproken,
moet in elk geval schuld worden beleden.
Pas dan kunnen we over vergeving praten.'
Kees van Oosten
