PZC
De verzwelger een halve eeuw beteugeld
Recreëren tussen de koeien in serene rust
23
Activiteiten Braakman
zaterdag 29 juni 2002
Vijftig jaar geleden ging in Phi
lippine de vlag halfstok. De
mosselhaven was de verbinding
met open zee kwijt. De mosselper
celen van de handelaren verdwe
nen onder zand en klei van de
nieuwe Wevelswaalsdijk, de
scheiding tussen het nieuwe land
en de oude Honte. De hele maand
juli wordt in Terneuzen, Philippi
ne, Biervliet en het Braakmange-
bied zelve herdacht dat een halve
eeuw geleden - nog voor de wa
tersnoodramp - de zeearm werd
ingedamd. De afsluiting van de
Braakman vormde niet alleen een
opmaat tot de Deltawerken; het
project was tevens de grootste
landaanwinning in de Zeeuwse
geschiedenis. In één keer werd het
landareaal uitgebreid met 1500
hectare.
Bijna waren de Zeeuws-Vlamingen
het historische feit van de afslui
ting van de laatste grote zeearm be
zuiden de Westerschelde vergeten. De
Biervlietse onderwijzeres Henny
Sloover trok echter net op tijd aan de
bel en de Terneuzense wethouder Jo
Baart vond ook dat de Braakmanaf
sluiting op gepaste wijze gevierd
moest worden. Vanaf vandaag, zater
dag 29 juni, is in de Grote Kerk in Ter-
neuzen een expositie te zien over de
water-en landwerken van toen, de
eerste jaren van het recreatiecentrum
en de teloorgang van de Philippiense
haven. De hele maand juli zijn er di
verse andere activiteiten gepland.
De Braakman van nu is in niets meer
te vergelijken met de Braakman van
eeuwen terug. De grote verzwelger
van dorpen (in de veertiende eeuw) is
verworden tot een rustige brakwater
kreek met een paar zijarmen. Aan de
oostzijde van de kreek gooien Belgi
sche vissers regelmatig een lijntje uit,
aan de westzijde wordt in de zomer
gerecreëerd op en aan het water. Aan
de zuidkant waaiert de kreek uit in
twee vertakkingen, de waterloop naar
Philippine en het Isabellakanaal naar
Boekhoute-haven, tussen de geulen
ligt een laaggelegen weidegebied, dat
het hele jaar door steltlopers, ganzen
en andere vogels trekt. Aan de noord
zijde van de kreek torenen de installa
ties van chemiegigant Dow boven wa
terplas en dijk uit.
Het recreatiegebied wordt aan beide
zijden omzoomd door akkerland, dat
langzaamaan aan het inboeten is. De
voorbije jaren zijn verschillende vee
boeren de jonge polders ingetrokken
en daar waar tot voor kort nog tarwe
en suikerbieten groeiden, bloeit nu
het groene -onkruidvrije - inkuilgras
van de moderne veehouder.
De wilde Braakman, de verzwelger, is
niet meer. Het is een stukje alledaags
Zeeuws-Vlaanderen geworden. Een
kreek, een polder, wat bossen en een
camping.
Fysieke barrière
Dat was vroeger wel anders. De zee
arm en omliggende schorren verdeel
den tot 1952 Zeeuws-Vlaanderen nog
daadwerkelijk in een oostelijk en wes
telijk deel. De eerste plannen om de
Braakman af te sluiten waren dan ook
niet gebaseerd op veiligheidsargu
menten, maar op puur- economische.
De zeearm vormde - infrastructureel
gesproken - een fysieke
barrière. Daarbij kwam ookdat in de
eerste naoorlogse jaren de vraag naar
landbouwgronden groot was. Een in
poldering van de Braakman zou niet
alleen een positief effect hebben op de
verbindingen in de regio, de boeren
zouden met de 1500 hectare grond er
bij ook niet slecht af zijn en ja, de Phi
lippiense en Boekhoutse vissers, die al
decennia kampten met een terugloop
van hun activiteiten, zouden dan ook
mooi kunnen overschakelen op ande
re bezigheden; fruit telen bijvoor
beeld.
De naam van de zeearm dook voor het
eerst op in geschriften uit de 13 de
eeuw. De naam Braakman is afgeleid
van grontbrekene, een middeleeuwse
term voor oevervallen. Rond 1360 was
de zeearm nog bescheiden van afme
tingen, maar stormvloeden verander
den de arm binnen enkele decennia in
een enorme binnenzee, die zich uit
De Braakman van nu is in niets meer te vergelijken met de Braakman van eeuwen terug. Op de achtergrond het complex van Dow Chemical.
strekte van Biervliet tot bij Axel. In
1375 verdwenen verschillende dorp
jes (Boterzande bij Biervliet, Coude-
kercke bij Hoek en Wevelswale bij
Hoek) onder de Braakmangolven. La
ter volgden nog De Piet en Hertinge.
Het verdwijnen van die dorpen zou de
Braakman later de bijnaam van ver
zwelger opleveren.
De plannen om de Braakmangeul af
te sluiten kwamen begin jaren '50 niet
uit de lucht vallen. Kort voor het uit
breken van de Tweede Wereldoorlog
hadden boeren uit het gebied hun be
klag gedaan over de slechte afwate
ring in het Braakmangebied. Boven
dien hadden ze in toenemende mate
last van zoute kwel, waardoor de ge
wassen steeds vaker zware schade op
liepen.
Invasie
Begin '52 werd begonnen met de aan
leg van een dam aan de noordzijde van
de huidige Braakmankreek. In juni
werden de laatste twee caissons ver
zonken.
In september van dat jaar werd be
gonnen met bouwrijp maken van het
bijna 1800 hectare grote nieuw-
Zeeuws-Vlaanderen. De nieuwe lan
derijen werden geëgaliseerd, voorzien
van een nieuw afwateringssysteem en
boerderijen werden gebouwd. Het
meeste grondwerk was in februari
1953 verricht en gelukkig maar, want
hadden de dam en de daaropgelegen
Wevelswaaldijk er niet gelegen, dan
had de watersnood nog meer ellende
veroorzaakt dan toen het geval was.
De schade zou het bedrag van de kos
ten van de inpoldering (tien miljoen
gulden slechts) ruimschoots overtrof
fen hebben.
In 1954 werd er in Biervliet feest ge
vierd. Het nieuwe gemeentehuis werd
in gebruik genomen, maar en passant
werd ook stilgestaan bij de eerste
oogst uit de nieuwe polders. Vijftien
honderd ton koolzaad, duizend ton
tarwe en een paar honderd ton rogge
kon van het nieuwe land worden ge
haald. In de jaren erna verrezen in de
Braakmanpolders 23 nieuwe boeren
bedrijven.
De uiteindelijke inrichting van het
nieuwe land was - bekeken door een
hedendaagse bril - niet altijd even ge
lukkig. Het begin jaren '60 aangeleg
de recreatiecentrum was een welkome
aanvulling op het toeristisch-recrea-
tieve aanbod in die jaren, zo ook de
Braakmanbossen. Anders ligt het met
de WMZ-bekkens, die noordelijk van
Philippine aangelegd werden. Een
andere planologische schandvlek
breidde zich vanaf 1962 uit aan de
noordzijde van de vroegere zeearm,
foto Peter Nicolai
het complex van Dow Chemical.
Philippine, in de jaren '20 nog een flo
rerende vissersplaats, veranderde na
de inpoldering van de Braakman vol
ledig van karakter. De haven werd
gedempt, het oude zeekanaal ver
waarloosd en de oude vestingswerken
geslecht. Lieden die decennia hun
brood verdiend hadden in de mossel-
handel verkasten naar elders, sommi
gen naar Wieringen bij de Waddenzee,
anderen naar Yerseke. Weer anderen
zochten een bestaan in de - inmiddels
vrijwel verdwenen - fruitteelt. Tien
jaar na de eigenlijke sluiting van de
Braakman zou Philippine naam ver
werven als culinair centrum met de
nadruk op - hoe kan het anders - mos
selen.
Conny van Gremberghe
1952, het invaren van caissons.
foto Zeeuws Documentatiecentrum/Oscar de Milliano
Temeuzen: 29 juni tot en met 31 juli
- overzichtstentoonstelling 50
jaar Braakman in de Grote Kerk in de
Noordstraat. Geopend; dinsdag tot en
met donderdag van 10 tot 17 uur, op
vrijdag van 10 tot 21 uur.
Biervliet: 1 juli - tentoonstelling en vi
deovoorstelling in Dorpshuis aan
Hoogstraat. Geopend van 14 tot 17
uur.
Braakman: 3 juli - nachtwandeling
Braakmanbossen vanaf parkeer
plaats recreatiecentrum. Vertrek
21.30 uur.
Braakman: 4 juli - bustocht door
Braakmangebied. Vertrek vanaf par
keerplaats recreatiecentrum om 14
uur.
Braakman: 5 juli - excursie naar duin
vallei om planten te bekijken. Vertrek
vanaf parkeerplaats recreatiecen
trum om 19 uur.
Sas van Gent: 6 en 20 juli - stadswan
deling en onthulling van de Kattekop.
Vertrek vanaf het Keizer Karelplein
om 14 uur.
Braakman: 9 juli - natuurwandeling
in noordelijke Braakmanbossen. Ver
trek vanaf parkeerplaats Savoy-
aardsweg om 18.30 uur.
Terneuzen: 10 juli - stadswandeling.
Vertrek vanaf ANWB-kantoor op
Markt om 14.00 uur.
Biervliet: 13 juli - videovertoning en
diaserie sluiting Braakman in Dorps
huis aan de Hoogstraat van 14 tot 17
uur.
Boekhoute:14 en 20 juli - bezoek vis
serijmuseum op Markt Boekhoute van
10 tot 17 uur.
Braakman: 17 en 31 juli - nachtwan
deling in Braakmanbossen. Vertrek
vanaf parkeerplaats recreatiecen
trum om 21.30 uur.
Braakman: 18 jul i - busrondrit door
Braakmangebied. Vertrek vanaf par
keerplaats recreatiecentrum om 14
uur.
Braakman-noord: 19, 20 en 27 juli -
open dagen logistiek centrum Katoen
Natie van 10 tot 17 uur.
Terneuzen: 19 20 en 27 juli - rond
vaarten Braakmanhaven. Vertrek
vanaf oude veerhaven Terneuzen om
14 uur.
Philippine: 30 en 31 juli - rondleidin
gen pompstation Braakman-Delta.
Vertrek 14 uur.
Biervliet: 31 juli - tentoonstelling en
video vertoning, tevens afsluiting.
Dorpshuis aan de Hoogstraat van 14
tot 17 uur.
jtóUBI-'te
Iedere zomer recreëren duizenden toeris
ten in het Braakmangebied. Duits is dan
de voertaal, surfers komen alleen uit het
water om te slapen en kleine kinderen zijn
niet weg te slaan bij de speelwei. In 1955,
drie jaar na de afsluiting en inpoldering
van de Braakmanheerste er serene rust en
deed het terrein nog ongerept aan. Terneu-
zenaar Willem de Bruijn kan er uren over
vertellen.
De 60-jarige De Bruijn behoort tot het eer
ste groepje toeristen, dat vertier en vrijheid
zocht in de Braakman. „Wij waren Terneu
zense jongeren, in de leeftijd van twaalf tot
veertien jaar. Wij werden door Henry Leten,
voorzitter van de Royal Belgian Sailing
Club, betrokken bij de zeilwereld. Hij wilde
zijn club uitbreiden met jonge Zeeuws-
Vlaamseleden. Doorzijn inspanningen kre
gen wij de beschikking over drie bootjes. We
voeren daar wedstrij den meemaar in de zo
mer van 1955 verhuisden we d^bootjes voor
de eerste keer naar de Braakmaï^ Meestal
op een karretje, maar soms voeren we vanaf
de Terneuzense jachthaven naar de land
tong waar nu het restaurant staat. Dat
mocht eigenlijk niet van onze ouders. Von
den ze veel te gevaarlijk", vertelt De Bruijn.
Eigenlijk was recreatie in het ingepolderde
gebied toen nog uit den boze, maar toevallig
was één van de jeugdige zeilgekken een neef
van burgemeester Kostense van Biervliet.
„We kregen toestemming om daar te over
nachten, want we moesten nou eenmaal op
onze bootjes passen", zegt De Bruijn met
een knipoog. „Het was voor ons dé ideale
plek om vakantie te vieren. Weg van alles en
iedereen, het was pure vrijheid. Er was nie
mand, alleen een stel koeien."
Anekdotes
De anekdotes volgen elkaar in rap tempo
op. „Zo gingen wij vaak op de fiets naar de
Braakman. Daar aangekomen zetten we on
ze tweewielers altijd tegen elkaar aan. Op
één jongen na, die pas een nieuwe fiets had
gekregen. Een Raleigh, de Rolls Royce on
der de fietsen. Hij parkeerde hem netjes te
gen een paaltje. Zag ik de volgende ochtend
dat een koe zijn zadel op stond te vreten!
Met behulp van Henry Leten organiseerden
de zeilfreaks vanaf 1956 regelmatig wed
strijden op 'hun terrein'. Overdag stond hun
sportieve passie centraal, 's avonds zochten
ze gezelligheid bij een kampvuur. „In de zo
mer waren er in de nabije omgeving regel
matig kermissen. We kwamen eens na zo'n
feest terug bij onze tenten en hadden hon
ger. Zijn we 's nachts met een kano naar een
fuik gevaren, om vervolgens een heleboel
palingen mee te nemen. Die rookten we op
ons kampvuur. Stond er opeens een politie-
busje achter ons. Die agenten waren op het
vuur afgekomen. We zeiden dat we die pa
lingen vanuit Terneuzen hadden meegeno
men. Maar toen ze in onze kano nog een he
leboel zwemmende exemplaren vonden,
geloofden ze dat natuurlijk niet meer."
Langzamerhand kreeg het Braakmanter
rein een officiële recreatieve bestemming.
De komst van een restaurant noodzaakte de
vriendengroep te verschuiven naar het
jachthavengedeelte. Er kwamen aparte
gedeeltes voor bungalows, caravans en ten
ten. De beheerder zag de 'eerste bewoners
van de Braakman' om die reden, het liefst
ook bij de jachthaven vertrekken, maar de
groep wist van geen wijken. „Hoe meer het
recreatieve aspect werd uitgebuit, des te
meer wij onze vrijheid kwijtraakten. Die
beheerder was als een vogelverschrikker
voor ons, we hadden er constant ruzie mee."
Toch kwam de vriendengroep ook in die la
tere periode af en toe niet meer bij van het
lachen. De Bruijn gooit er nog maar eens een
anekdote tegenaan. „In de haven lag eens
een Belg in het water. Hij hing aan zijn boot
en riep in paniek 'help, ik verzuip'. Wij
proestten het uit. Als hij had losgelaten, had
hij gemerkt dat hij daar gewoon kon staan."
Raymond de Frel Willem de Bruijn: „Het was pure vrijheid."
foto Peter Nicolai
i
