Het gaat mis met onze pinpas
De toekomst zoals die gisteren was
Gelatine
uit gist
Eiwitrijk maïs zonder manipulatie
Australopithecus liep niet rechtop
Nieuwe behandeling borstkanker
Onderzoek naar onzichtbaar risicoprofiel in software kaartje
postzegels
Voorspellen verloop mensheid op basis van verleden
NEW YERSEY - Onderzoekers van de Rutgers universiteit in
New Brunswick, New Jersey hebben maïs ontwikkeld, dat!
meer voedingseiwit bevat zonder dat zij gebruik hebben ge-
maakt van biotechnieken. In plaats daarvan krijgt het be-:
staande erfelijk materiaal de opdracht meer eiwitten te vor
men.
Jinsheng Lai en Joachim Messing verhoogden het niveau van
het aminozuur methionine, een gangbare bouwsteen van ei
witten die het lichaam aanmaakt, maar wel nodig heeft. Deze
eiwitten krijgen we normaal binnen via ons voedsel. Dat is in
het westen geen probleem. Maar arme kinderen in ontwikke
lingslanden eten voornamelijk maïs.
De onderzoekers hebben eerst het gen dat zorgt voor de aan
maak van methionine geïsoleerd. Vervolgens hebben ze met
behulp van nieuwe technieken het erfelijk materiaal rond dit
gen een andere signaalfunctie gegeven. Messing benadrukt
dat dit totaal iets anders is dan genetisch vèranderd voedsel,
waarbij een vreemd gen is ingebracht in de plant. GPD
MICHIGAN - De Australopithecus die voor 4 tot 2,5 miljoen
jaar in Afrika leefde en die tot de voorouder van de huidige
mens wordt gerekend, beheerste nog niet volledig de kunst
van het rechtop lopen. De Australopithecus behoort tot het
hominidengeslacht. Dat zijn mensachtigen die in het Vroeg
Pleistoceen in Oost- en Zuid-Afrika leefden.
Tot nu toe werd aangenomen dat de Australopithecus, die een
menselijk gebit bezat maar nog geen werktuigen vervaardig
de, wél rechtop liepAan dehandvan recent onderzoek is meni
daarover nu gaan twijfelen. De anatoom-paleontoloog Wil
liam Sanders van de University of Michigan heeft de 2,8 mil
joen jaar oude skeletresten van de Australopithecus africa-
nus uit Zuid-Afrika bestudeerd.
Volgens zijn bevindingen in de wetenschappelijke tijdingen
van de universiteit had deze mensachtige een gewelfde rugge-
graat en een licht hellend bekken, wat hem in staat stelde
rechtop te lopen. Zijn rugwervels waren echter in verhouding
tot bekken en ruggegraat te klein zodat het voorste deel van
de wervelkolom zich nog niet tot een sterke belastbare pijler
had ontwikkeld. De achterkant van de wervelkolom daaren
tegen was voor het rechtop lopen reeds wel geschikt. GPD
ZOETERMEER - De behandeling van hormonale borstkan
ker met de stof anastrozol (merknaam Arimidex) maakt de
kans op uitzaaiing 17 procent kleiner dan de huidige stan
daardbehandeling. Dat blijkt uit een internationaal onder
zoek onder 9355 vrouwen uit 21 landen.
De onderzoekers gaven het middel aan vrouwen met eer
vroeg stadium van borstkanker na de overgang. Anastrozol
zorgt ervoor dat concentraties van het vrouwelijke hormoon
oestrogeen wordt gereduceerd tot zeer lage nauwelijks meet
bare waarden.
Tumoren in de borst groeien sneller als oestrogeen, aanwezi;
is. Bijkomend voordeel is dat anastrozol beter wordt verdra
gen dan het oude standaardmiddel tamoxifen. Daar staatte
genover dat bij de behandeling met anastrozol vaker botbreu
ken, spier- en gewrichtsklachten voorkomen.
Arimidex werd al voorgeschreven in gevallen waarbij vrou
wen na de overgang borstkanker hadden in een vergevordeu;
stadium, waarbij de tumor zich tot buiten de borst had uitge
zaaid.
In Nederland krijgen jaarlijks ongeveer 10.000 vrouwq
borstkanker. Bij drie kwart van hen gebeurt dit na de overj
gang. Jaarlijks overlijden ongeveer 3500 vrouwen aan dezi
ziekte. ANP
donderdag 27 juni 2002
door John van Oppen
NIJMEGEN - Pinpas, parkeerkaart,
tankpasje. De stapel waardekaarten in
onze portemonnee groeit. En daarmee
de kans op vergissingen, fouten en op
zettelijk misbruik. Prof. dr. Bart Jacobs
legt het onzichtbare 'risicoprofiel'
bloot dat verborgen ligt in de software
van elk pasje.
'Ga naar de eerste de beste witgoed
handel, koop een strijkijzer en je krijgt
een garantiecertificaat. Als het ding
binnen het eerste jaar na aankoop ku
ren vertoont, krijg je een ander exem
plaar. Vergelijk dat eens met de gang
van zaken in de software-branche. Je
koopt een programma, zoals een tekst
verwerker of een spelletje, en je moet
maar hopen dat alles draait zoals be
loofd."
Bart Jacobs (Nuenen, 1963) is onlangs
benoemd tot hoogleraar aan de Facul
teit der Natuurwetenschappen, Wis
kunde en Informatica van de Nijmeeg
se universiteit. Zijn specialisatie is be
veiliging van computerprogramma's.
Hij verbaast zich al jaren over het ge
brek aan veiligheid, bedrijfszekerheid
en correctheid daarvan. En over het
ontbreken van enige vorm van garan
tie.
In zijn nieuwe functie krijgt Jacobs de
kans én de middelen om daar iets aan te
doen, zeker als het gaat om het zoeken
naar een 'kwaliteitskeur' voor soft
ware die zit ingebakken in de chip
kaarten die we bij ons dragen: pinpas,
telefoonkaart, chipknip, SIM-card in
het mobieltje, parkeerkaart, airmiles-
pasje, tankpasje, klantenpas van de su
permarkt, bonuskaart, zorgkaart van
het ziekenfonds, toegangspasje tot het
werk.
Ingebakken
Bedrijven en instellingen die hun sys
teem van werken volledig gebaseerd
hebben op deze informaticatechnie-
ken, durven zelden openlijk toe te ge
ven dat er risico's aan kleven, zelfs niet
als ze opeens geconfronteerd worden
met ingebakken problemen. En hoe
langer het dan nog duurt voordat een
ontdekt hiaat wordt gedicht, hoe groter
het risico is dat slimmeriken in de tus-
sentijd misbruik maken van die situa
tie. Kwaadwillende hackers weten
maar al te goed dat de weg terug voor
veel bedrijven niet gemakkelijke is, als
de chipkaartjes eenmaal in omloop
zijn.
Jacobs: ,,A1 die bedrijven hebben hun
Prof. dr. Bart Jacobs: „We ontwikkelen een keuringstechniek waarmee de veiligheid, betrouwbaarheid en correctheid van
applicaties op chipkaarten stelselmatig geverifieerd kunnen worden." foto Theo van Zwam
programma ooit uitvoerig getest. Des
tijds was de foutenkans, of het risico
van misbruik, wiskundig geredeneerd
zó minimaal dat men die wel voor lief
durfde nemen. Maar nu de hele wereld
gebruik maakt van deze pasjes, groeit
de kans dat er vroeg of laat iets ver
keerd gaat - opzettelijk of onopzette
lijk. Dat probleem is alleen te onder
vangen met een stelselmatige certifice
ring van software. Daarom proberen
we technieken te ontwikkelen waar
mee voor gevoelige toepassingen - zo
als op chipkaarten - de veiligheid, be
trouwbaarheid en correctheid van
werken stelselmatig geverifieerd kan
worden."
Jacobs noemt als voorbeeld telefoon
kaarten, bedoeld om er in een cel mee te
bellen. Die zijn gebaseerd op software
programma's die uitgaan van de hoe
veelheid tikken. Het aantal tikken dat
iemand nog tegoed heeft, moet alleen
maar kunnen dalen naarmate er vaker
gebeld wordt met dezelfde kaart. Ja
cobs: „Dat is een simpel en logisch
principe, uit te drukken in een wiskun
dige formule voor de veelgebruikte
programmeertaal Java. Maar als dat
vanzelfsprekende principe niet met
wiskundige zekerheid vastgesteld kan
worden, zou een hacker dat kunnen
ontdekken en uitbuiten, en daardoor
eeuwig en wereldwijd kunnen bellen
met zo'n kaart."
Programmeerfouten
Soortgelijke programmeerfouten kun
nen opduiken in elke chipkaart, weet
Jacobs. „Ik beschouw het als mijn op
dracht om een systeem van wiskundige
formules te ontwikkelen met bijbeho
rende speciale 'logische calculators'
voor verificatie, waarmee straks pro
gramma's kunnen worden gecontro
leerd op zowel de aanwezigheid van
programmeerfouten, als op de ade
quaatheid en veiligheid in alle mogelij
ke scenario's van gebruik."
Onlangs ontstond landelijk deining
vanwege de toenemende fraude met
pinpasjes. Kwaadwillende slimmeri
ken weten de magneetstrip met een
speciaal apparaat te kopiëren. Daar
naast kijken ze de pincode af, bijvoor
beeld met een piepkleine videocamera.
Het is een vorm van criminaliteit die al
leen werkt voor magneetkaarten. Ja
cobs: „We moeten voorkomen dat cri
minelen met verstand van informatica
straks ook chipcards op grote schaal
misbruiken."
Jacobs, wetenschapper in hart en nie
ren, acht het zijn taak om software-
ontwikkelaars te helpen in hun streven
naar een perfect programma. Om hem
zoveel mogelijk van dienst te zijn in die
missie, heeft de Nijmeegse universiteit
hem benoemd tot hoogleraar, met als
opdracht de beveiliging van computer
programmatuur. Ook de Nederlandse
Organisatie voor Wetenschappelijk
Onderzoek (NWO) erkent de bijzonde
re waarde van zijn zogeheten 'Pionier
project'. De NWO heeft het inmiddels
uitgekozen tot onderzoek van natio
naal belang. Samen met de Nijmeegse
universiteit investeert NW Ode komen
de vijf jaar nu bijna 1,8 miljoen euro in
het project.
Geheimzinnigheid
Instituties als de Nederlandse Vereni
ging van Banken, maar ook grote tele-
communicatieconcerns zoals KPN,
zijn belanghebbenden. Het probleem
blijft echter bestaan, dat alle chipcard-
verstrekkers moeite blijven houden
met het openlijk bespreken van de
kwetsbare kanten in hun systeem. Ja
cobs: „Er heerst een cultuur van ge
heimzinnigheid, waarbij niemand te
veel aan iemand wil vertellen, in de
hoop dat het grote geheim bewaard
blijft."
De noodzaak voor nieuwe openheid
dringt zich echter op. Zeker nu grenzen
vervagen en instellingen steeds vaker
gegevens willen combineren op één
chipkaart. Jacobs: „Dat vraagt om een
nieuwe ontwikkelstrategie, om het zo
openlijk mogelijk bespreken van de ge
bruikte standaards, zodat iedereen ze
kan implementeren en uittesten.
Zwakke onderdelen komen dan van
zelf aan het licht. Daar kan dan met
man en macht aangewerkt worden. Die
wijze van werken leidt tot vooruitgang;
stelselmatig zwijgen betekent stil
stand."
Er komt een vliegtuig over. Jacobs wijst
ernaar. „In de wereld van de luchtvaart
gelden al jarenlang uitermate strenge
veiligheidseisen voor softwarepro
gramma's. In de wereld van de chip
cards, waar de programma's klein en
overzichtelijk zijn, gaat het erom nóg
hogere eisen waar te maken. Dat is mo
gelijk, met behulp van de nieuwe wis
kundige verificatietechnieken en hulp
middelen waar we hier in Nijmegen
hard aan werken. Succes in deze sector,
zou zich dan kunnen verspreiden."
door Marcel Hulspas
AMSTERDAM - In 'Mappae
Mundi' pogen Bert de Vries en
Johan Goudsblom de ontwikke
ling van de mensheid te voor
spellen op grond van het verle
den. Dat levert een keur van
open deuren op.
Demografen verwachten dat er
over een halve eeuw zo'n tien
miljard wereldburgers zullen
zijn. Op dit moment is drie
kwart van het aardoppervlak
door de invloed van de mens
voorgoed veranderd, over vijf
tig jaar zal onze invloed overal
op aarde aanwezig zijn. Dan
wonen we in de Sahara en op het
poolijs, en maken we een week
endtripje naar het Afrika-reser-
vaat om de laatste olifanten te
zien. Nergens zal er nog onbe
zorgd bos gekapt kunnen wor
den, nergens ongelimiteerd ge
jaagd of gevist. De uitstoot van
de industrie is streng geregu
leerd; afvalproducten worden
voor honderd procent gerecy
cled. Want de aarde zal dan he
lemaal van ons zijn.
Dat kunnen we nu al voorspel
len. En we kunnen nog iets voor
spellen, namelijk dat onze voor
spellingen nooit uit zullen ko
men. 'Als er een les is die we uit
de afgelopen halve eeuw kun
nen trekken', schreef het World
NIJMEGEN - Het Wageningse
onderzoeksinstituut ATO is erin
geslaagd om een klein organis
me gelatine te laten produceren.
ATO ziet brede toepassingsmo
gelijkheden, zoals nieuwe medi
sche producten als kunstbotten
en -weefsels.
Gelatine wordt nu nog gewon
nen uit dierlijke botten en hui
den. Winning van niet-dierlijke
gelatine was tot nu toe niet mo-
gelijk.
ATO heet nu ontdekt dat de gist
Hansenula polymorpha van na
ture wel degelijk in staat is om
dat te doen, Omdat men deze
gist ook precies kan 'instrue
ren', wordt een groot aantal toe
passingen mogelijk. In industri
eel opzicht komt nu de groot
schalige productie in zicht van
zelfreparerende materialen.
GPD
Watch Institute (WWI) vorig
jaar, 'dan is het dat de meeste
trends zich aan de voorspellin
gen van de deskundigen ont
trekken. De belangrijkste ver
anderingen kwamen over het
algemeen onverwacht, zonder
enige waarschuwing.'
De samenstellers van Mappae
Mundi ('Wereldkaarten') - Bert
de Vries, verbonden aan het
Rijksinstituut voor Volksge
zondheid en Milieu (RIVM), en
Johan Goudsblom, emeritus
hoogleraar sociologie aan de
Universiteit van Amsterdam -
kunnen die uitspraak niet on
weersproken laten. We kunnen,
zo schrijven ze, de toekomst in
derdaad zonder enige visie tege
moet gaan, „of toegeven dat een
dergelijke houding van com
pleet agnosticisme maar een po
se is. We hebben onze verwach
tingen. De vraag is hoe ver we
daarin kunnen gaan zonder het
contact met de werkelijkheid te
verliezen."
Biosfeer
Mappae Mundi is een poging
verschillende wetenschappelij
ke disciplines te combineren om
te komen tot een 'Long-Term
Socio-Ecological Perspective'
(aldus de ondertitel) op de ge
schiedenis van de mensheid. De
bijdragen betreffen mondiale
ontwikkelingen als klimaatver
schuivingen, de opkomst van de
landbouw en industrialisatie,
maar ook specifieke bijdragen
over de opkomst en ondergang
van individuele beschavingen.
In al deze gevallen wordt geke
ken naar de invloed van kli
maatverandering, de opkomst
van landbouw of industrie en de
bevolkingsgroei.
De grote lijn die de auteurs ont
waren, is de toenemende in
vloed van de mens op de 'bio
sfeer', die dunne laag tussen he
mel en aarde waarin we leven en
waarin de belangrijkste biolo
gische en chemische transfor
maties plaatsvinden. Het stukje
van de biosfeer dat de mens be
heerst, de 'antroposfeer', wordt
in de loop van duizenden jaren
langzaam maar zeker steeds
groter.
Krachten
Dan hebben we ons weten te be
vrijden van de krachten die ons
leven daarbinnen beheersten.
Tot de uitvinding van de land
bouw waren we volledig afhan
kelijk van wat de natuur ieder
jaar opbracht. Dankzij de land
bouw kregen we beschikking
over voedselvoorraden, maar
misoogsten betekende honger,
oorlogen en ellende. De indu
striële revolutie bracht ons in
ternationale handel en een
nieuwe afhankelijkheid, van
grondstoffen. Maar ook dat tijd
perk spoedt ten einde. Nieuwe
technologie belooft ons de tota
le beheersing over grondstoffen,
klimaat en opbrengsten.
In het laatste hoofdstuk van
Mappae Mundi, 'Terugblik en
vooruitzichten', doen De Vries
en Goudsblom een poging om de
ontwikkeling van de mensheid
in een schets samen te vatten.
Dat levert een geschiedenislesje
op met onvermijdelijk een keur
van open deuren.
Levert deze poging tot integra-
tie nog iets substantieels op? De
auteurs lopen er niet mee te
koop. Slechts twee keer duikt er
in de 'overpeinzingen' een op
merking op die suggereert dat ze
een wetmatig verband vermoe
den. Een eerste verband dat ze
schuchter 'als een algemene hy
pothese voortkomend uit onze
onderzoekingen zouden willen
suggereren' betreft de verhou
ding tussen extensieve en inten
sieve groei. In de economische
geschiedschrijving worden deze
twee termen als contrasterend
gezien: een economie ondergaat
dan wel extensieve groei ('meer'
en 'groter'), dan wel intensieve
groei (toename van kennis en
complexiteit). De Vries en
Goudsblom constateren daar
entegen 'dat intensieve groei al
foto GPD
tijd een voorwaarde is geweest
voor, en zelfs een drijvende
kracht achter, extensieve groei'.
Een erg stevige indruk maakt
deze conclusie niet. Natuurlijk,
voor succesvolle expansie is een
zekere mate van politieke, eco
nomische en technologische
complexiteit noodzakelijk.
Geen frontier zonder revolver,
geen kolonie zonder regelmati
ge bootdiensten. Maar de omge
keerde redenering is net zo
waar. Expansie leidt tot innova
tie.
De eerste Britse koloniën waren
weinig meer dan private onder
nemingen; de politiek begon
zich daar pas veel later voor te
interesseren om daarna te 'inno
veren'. De verovering van het
Wilde Westen vormde een
krachtige stimulans voor de we
tenschap en technologie, bij
voorbeeld op het gebied van
transport en telegrafie. Geen
droogmakerijen zonder wind
molens), maar die polders
vormden op hun beurt weer
proeftuinen voor agrarische,
stedenbouwkundige en water
staatkundige werken. Innovatie
kan net zo goed oorzaak als ge
volg van expansie zijn. Het gaat
om een wisselwerking, niet om
een eendimensionaal causale
relatie.
Autorijden
De tweede door de auteurs voor
gedragen wetmatigheid luidt:
„Samenlevingen die hun con
trole over energie en materie
vergrootten, werden daarmee
ook afhankelijker van de aldus
gecontroleerde bronnen én van
het sociaal-culturele raamwerk
betrokken bij deze controle."
Met andere woorden: wie mor
gen auto wil rijden, moet goede
vriendjes blijven met de Arabi
sche oliestaten en ondertussen
de mondiale olievoorraden in de
gaten houden. Dat weten we al
sinds de oliecrisis van 1974.
De mondiale catastrofe veroor
zaakt door het opraken van de
aardolie en andere grondstof
fen, zoals de Club van Rome in
dertijd voorspelde, geldt nu nog
slechts als een van de mogelijke
toekomstscenario's, een die
slechts bewaarheid wordt als de
macht in handen blijft van hen
die niet geloven van de eindig
heid van natuurlijke hulpbron
nen.
De Vries en Goudsblom hopen
dat de droeve ervaringen uit het
verleden de mensheid hoger in
zicht mogen verschaffen. Bij ge
brek aan betrouwbare lange-
termijnvoorspellingen moeten
we maar zoveel mogelijk letten
op 'het volledige vitale netwerk
van wederzijdse afhankelijkhe
den waarin mensenlevens zich
ontwikkelen'. Nog even en we
zijn in staat om dat vitale net
werk volledig te beheersen.
Maar als het zo ver is, dan heb
ben we ook geen keuze meer;
dan zijn we met z'n allen volle
dig afhankelijk van een zorg
vuldig beheer van de biosfeer,
en is dat ook onze morele plicht.
B. de Vries en J. Goudsblom (eds.),
Mappae Mundi: Humans and their
Habitats in a Long-Term Socio-Eco-
logical Perspective - Myths, Maps
and Models. Amsterdam. University
Press, 446 biz., euro 39,-
Honderd jaar geleden werd
de Teddybeer geboren. De
ontstaansgeschiedenis: tijdens
een drijfjacht in 1902 weigerde
de Amerikaanse president The-
odor 'Teddy' Roosevelt een be-
renjong, dat hij op de korrel
kreeg, neer te schieten. De kari
katurist Clifford K. Berryman
tekende dat voor de Washington
Post van 16 november en Rose
Michton maakte daarop een
beer die ze met toestemming van
de president Teddy noemde. Met
enkele partners richtte ze daar
na de Ideal Novelty and To Com
pany op, de eerste teddyberen-
fabriek in de VS.
Tot in de jaren veertig was de
teddybeer alleen speelgoed. Pas
de laatste tien a vijftien jaar
werden ze begeerde verzamel
objecten. Het verzamelen van
teddyberen wordt als arctophi-
lie aangeduid, Grieks: Arctos
=beer en Philos=liefde.
Het 100-jarig bestaan van de
beer wordt gevierd met ver
schillende zegels. Van vier lan
den zijn emissies bekend. Dat
zijn: Duitsland, Oostenrijk, Ver
enigde Staten en Zwitserland.
(oplage 1 miljoen) twee Steifi
beertjes, PB 28 en PB 35 uit he
jaar 1904.
In de Verenigde Staten staat
voor 15 augustus vier zelfkle
vende 37c-zegels met teddybe
ren gepland. De zegels zitten it
blokjes van vier. NB. Per 1 juli
wordt in de VS het brieftariel
verhoogd van 34 naar 37c).
De Zwitsers hebben op 15 mei
de jarige teddybeer met een wel
heel bijzondere uitgifte her
dacht. Op een velletje hangen
fotolijstjes aan een spijkertje
(twee ronde, een ovale, een vier
kante en een langwerpige) met
in elk een zelfklevende zegel van
90 rappen waarop teddybeer
tjes staan afgebeeld.
Duitsland heeft overigens op 6
juni nog twee emissies uitge
bracht. Twee zegels met be
dreigde diersoorten, een ge
meenschappelijke uitgifte met
de Tsjechische Republiek. Op
een zegel van 51c-zegel een
huisjesslaksoort (Vertigo
moulinsiana) en op een 56c-ze-
gel een parelmossel (Margariti-
fera margaritifera). Verder
werd de honderdste geboorte
dag van de schilder Ernst Wil
helm Nay (1902-1968) herdacht
met een 56c-zegel waarop het
schilderij Gelbfeder in Rot.
witserland liet het 15 mei ook)
niet bij de teddybeerzegels. Te
vens verschenen de Europaze
gels (70 en 90 rappen, clowns),
een miniatuurvelletje met een
90 rp.-zegel gewijd aan de post-,
zegeltentoonstelling Expo 02..
en de jaarlijkse Pro-Patriaserie,
vier bijzonder sfeervolle zegels
waarop watermolens. Afge-I
beeld worden de molens bijj
Oberdorf BL (70 35), bij Bru-.
zella TI (70 35), bij Lusse-
ry-Villars VD (90 40) en bij
Buren A.D.Aare BE (90 40).
Hero Wit
De Duitse teddybeerzegel die 6
juni verscheen maakt onderdeel
uit van de jaarlijkse Jugend-se-
rie. Het beertje zit op één van de
twee 56 26-zegels. Op de ande
re zegel in die waarde een pop.
De andere drie zegels tonen
schaakstukken (bordspelen, 51
26), een kraanwagen (houten
speelgoed, 51 26) en een elek
trische spoorbaan (technisch
speelgoed, 153 51).
Toeval of niet, eveneens eind
1902 maakten de Duitsers Ri
chard en Margarete Steiff ook
hun, nu wereldberoemde Steiff-
beren. Op de Oostenrijkse zegel
van 0,51, die 14 juni verscheen
-rèAAy 5ews U-SA34 J
