Zeeland
was een
ramp voor
cartograaf
Moet het Krammer-Volkerak van zoet weer naar zout?
25
25
27
27
weerwoord
Ruiter- en
menroutes op
N-Beveland
Twee nieuwe
exposities in
Agrimunda
Monnikenhof
Kattendijke
Open dagen
op kwekerij
De Bierkreek
bijzonder blauw
Regen op
Zevenslapersdag:
zeven weken
regenslag
(27 juni is de dag van de
Heilige Zevenslapers, of
wel de zeven broeders van
Ephese).
Nieuwe weerwoorden zijn welkom
bij de redactie PZC, postbus 18,
4380 AA Vlissingen, fax 0118-
470102, e-mail redactie@pzc.nl
Buitengebied is een wekelijkse
bijlage over natuur en
landschap, land- en tuinbouw,
streektaal en streekcultuur,
visserij, recreatie en vrije tijd.
Vragen, opmerkingen en
suggesties zijn welkom bij de
redactie van de PZC, postbus
18, 4380 AA, Vlissingen,
fax 0118-470102,
e-mail redactie@pzc.nl
Oude topografische kaar
ten geven een beeld van
de omgeving, de context en
het landschap waarin ge
beurtenissen zich ooit heb
ben afgespeeld. Maar wie
een oude kaart zinvol wil ge
bruiken, moet weten waar
voor de tekenaar hem maak
te. Het boek Werken met
Zeeuwse kaarten wijst de
weg naar een nog altijd te
weinig bekende schat.
landschapsarchitectuur.
De eerste schriftelijke gegevens
over Nederland dateren uit de
Romeinse tijd, beschrijft Y.
Donkersloot de Vrij. Het zijn
opmerkingen van toenmalige
schrijvers waar de hedendaagse
onderzoekers niet mee uit de
voeten kunnen. Hetzelfde geldt
voor de geschreven teksten uit
de Middeleeuwen zoals bijvoor
beeld de nautische leeskaarten
die topografische informatie
geven, met name ook over de
Zeeuwse kust.
Werken met Zeeuwse kaarten.
Handleiding bij het gebruik van
oude topografische kaarten.
Uitgeverij Matrijs, Utrecht.
Prijs: tot 1 nov. 14,95, daarna
17,95.
ISBN 90 5345 207 9.
De eerste kadastrale kaart van de dorpskern van Noordgouwe uit
1820. De kaart maakte onderdeel uit van een enorm karteringspro-
ject dat in 1812 in gang werd gezet door de minister van Financiën.
In 1832 resulteerde dat project in de oprichting van het kadaster.
Zeeland moet een aantal eeu
wen geleden voor kaarten-
tekenaars een ramp zijn ge
weest. Het landschap op de
grens van land en water veran
derde zo snel, dat een kaart bij
wijze van spi'eken al was ach
terhaald zodra de tekenaar zijn
potlood neerlegde. Niet voor
niets bestaat een schat aan to
pografische kaarten van Zee
land. Naarmate de veranderin
gen in de hedendaagse woon- en
leefomgeving sneller, ingrij
pender en grootschaliger zijn,
lij kt de behoefte aan kennis over
de vroegere omgeving toe te ne
men, constateert A. P. de Klerk
in de 'kaartenhandleiding'. Zo
willen bijvoorbeeld steeds meer
mensen die zich bezighouden
met genealogie, weten hoe Ne
derland er in een bepaalde tijd
uit zag.
Wie zich meer dan oppervlakkig
verdiept in het verleden, kan
niet zonder oude kaarten, stelt
De Klerk vast. Dat geldt in het
bijzonder voor onderzoek door
(historisch) geografen, maar
ook voor vormen van toekomst
gericht onderzoek zoals plano
logie, stedenbouwkunde en
Dit is de oudste kaart waarop Schouwen-
Duiveland, Tholen en Sint-Philipsland zijn
afgebeeld. In het boek is die ingedeeld in de
categorie 'kaarten van waterschappen en
polders'. Doelbewust is een deel van
Overf lakkee weergegeven. De daar gelegen
heerlijkheid Sommelsdijk behoorde tot
Zeeland.
De kaart is in 1660 gedrukt en uitgegeven
door Joan Blaeu. Opvallend is dat de afstan
den tussen de eiland onjuist zijn. Zo is de
Oosterschelde tussen Schouwen en Noord-
Beveland op de afbeelding ongeveer één ki
lometer breed. In werkelijkheid was die vijf
keer zo groot.
Deze zeventiende-eeuwse
kaart van Zierikzee werd
gemaakt voor de atlas
Theatrum urbium, uitge
geven in 1649 door Joan
Blaeu. De gravure is ge
maakt door Josua van den
Eijnde en is volgens de sa
menstellers van het boek
om verschillende redenen
interessant. De uitvoe
ring kan artistiek worden
genoemd, bovendien is de
kaart zeer nauwkeurig.
De verschillende kerke
lijke en stedelijke gebou
wen zijn accuraat weer
gegeven, met veel oog
voor detail. Van den Eijn
de heeft niet alleen de
stad als geheel zo correct
mogelijk willen weerge
ven, maar ook de belang
rijkste gebouwen. Het
beeld van Neptunes bo
venop de toren van het
stadhuis is daarvan een
voorbeeld. Voor zover de
ruimte beperkt was, zijn
in de straten en bij de ge
bouwen nummers ge
plaatst. De verwijzen
naar een legenda rechts
onder op de gravure.
Het waren teksten gemaakt
voor zeemannen over de te va
ren route. Er stonden bijvoor
beeld gegevens in over water
diepten, ankerplaatsen en
bakens. Dergelijke boekjes be
vatten vanaf het begin van de
zestiende eeuw dikwijls ook ge
tekende kustprofielen. Het be
sef dat de beste topografische
informatie via kaarten is over te
dragen, groeide gaandeweg in
de eerste helft van de zestiende
eeuw. Vanaf die tijd zijn kaarten
niet meer weg te denken. Dat
had onder meer te maken met
verbeterde meetmethoden en -
technieken.
Maar al die kaarten zijn ge
maakt met een bepaald doel. Ze
zijn er in vele soorten. Gegroe
peerd in elf typen, passeren in
het boek 34 kaarten (of kaart -
fragmenten) met toelichting de
revue. Van land-en provincie-
kaarten, kaarten van water
schappen en polders tot stads
en kadastrale kaarten, militai
re-, rivier- en zeekaarten. De sa
menstellers schrijven dat ze de
toelichting bewust summier
hebben gehouden. Dat laat on
verlet dat een schat aan infor
matie is opgenomen. Wie nog
meer wil weten, kan grasduinen
in de bibliografie achterin het
boek.
Jeffrey Kutterink
De Slikken van de Heen: bosschages, open vlakten met varens, wilgenroosjes en bramen en een uitge
breid stelsel van grote en kleine kreken. foto Ron Brouwer
Wie Sint Philipsland afrijdt
via de Philipsdam heeft
aan twee kanten uitzicht op een
natuurgebied. Westelijk van de
dam liggen de Ruinoirtschor-
ren. Hoewel er in de loop der ja
ren veel van deze Rumoirtschor-
ren is afgeknabbeld, eerst door
inpolderingen en later door ero
sie, doen ze hun oorspronkelijke
naam nog steeds eer aan: Ruim
oord; een wijdse vlakte dus. Het
zoute water van de Oosterschel
de zorgt hier voor een laagblij-
vende begroeiing met zoutplan-
ten als zeekraal, lamsoor en
zoutmelde. Aan de andere kant
van de dam ligt een natuurge
bied dat eveneens uitgestrekt is,
namelijk de Slikken van de
Heen. Het landschap is er totaal
anders dan op de Rumoirtschor-
ren. Bosschages die afgewisseld
worden door open vlakten met
varens, wilgenroosjes en bra
men en doorsneden door een
uitgebreid stelsel van grote en
kleine kreken. Die laatsten her-
innneren aan het verleden. Tot
1986 vormden de Slikken van de
Heen één geheel met de Ru-
moirtschorren en was er dezelf
de flora en fauna. De aanleg van
de Philipsdam bracht daar radi
caal verandering in. Het Kram
mer-Volkerak was afgesneden
van het zoute getij de water en in
snel tempo begon er een proces
van verzoeting.
Zo'n milieuschok als het uit
bannen van de zoute getij denin
vloed brengt een proces van
schoksgewijze veranderingen
teweeg. In het verzoetende wa
ter kwamen miljarden muggen-
larven en omdat er nog weinig
natuurlijke vijanden in het wa
ter leefden, ontwikkelden zich
grote muggenplagen. Het leek
soms alsof op de Philipsdam aan
alle kanten rookpluimen uit de
grond kwamen. Zo'n situatie
duurt als het meezit niet al te
lang, want er zijn genoeg dieren
die zich graag tegoed doen aan
een uitgebreide muggenmaal-
tijd. Zo verschenen er enorme
groepen zwaluwen op het toneel
die zich op de muggenwolken
stortten en in het water ver
scheen de kuifeend, waarvan de
kuikens enorme hoeveelheden
muggenlarven naar binnen
werken.
Ondertussen werd ook actief in
gegrepen in de levensgemeen
schap. Via het uitzetten van gro
te hoeveelheden vissen, is
gepoogd om een evenwichtige
visstand te creëren. Dat is van
groot belang voor een gezonde
levensgemeenschap onder wa
ter. Helaas is de toeleg om een
visstand in evenwicht te krijgen
niet gelukt. Een belangrijke
handicap daarbij is, dat zich
langs de oevers geen uitgestrek
te riet- en biezenmoerassen ont
wikkeld hebben die dienst kun
nen doen als paaigebied voor
roofvissen als de snoek. En die
spelen voor een evenwichtge le
vensgemeenschap en een goede
waterkwaliteit juist een heel be
langrijke rol. Er is geen goed na
tuurlijk evenwicht en als gevolg
van lozingen van afvalwater
vanuit Brabant is het water
overbelast met voedingsstoffen.
De situatie is zo slecht dat er re
gelmatig problemen zijn met
blauwalgen en dat geldt onge
veer als het ultieme signaal van
een slechte waterkwaliteit.
Momenteel gaan er veel stem
men op om het zoute water weer
in het Krammer-Volkerak toe te
laten. Daarmee zouden de wa
terkwaliteitsproblemen naar
verwachting opgelost kunnen
worden. Dat is overigens wel
een veronderstelling waar men
de nodige vraagtekens bij kan
plaatsen. Wat te doen bijvoor
beeld als er in het water stratifi
catie optreedt? Het is heel wel
mogelijk dat het zoute water een
laag boven de bodem vormt, ter
wijl het (lichtere) zoete water als
een lens aan de oppervlakte
blijft stromen. Een dergelijke
gelaagdheid is voor de natuur
kwaliteit tamelijk desastreus.
Noorse woelmuis
Bovendien moet niet worden
vergeten dat een geschiedenis
van vijftien jaar verzoeting voor
de oevernatuur enorm veel heeft
opgeleverd. Broedvogels als
blauwborst, buidelmees, bruine
kiekendief, aalscholver en lepe
laar hebben vaste voet gekre
gen. Op de moerassige eilandjes
leeft de zeldzame noorse woel
muis en de flora omvat tal van
bijzondere soorten als parnas-
sia, bonte paardestaart, allerlei
orchideeën en typische rivier
soorten als de maskerbloem en
het slijkgroen. Dat zijn bepaald
geen zaken om over het hoofd te
zien bij het nemen van een be
slissing over de toekomst van
het Krammer-Volkerak. Zout of
zoet?; het laatste woord is er nog
lang niet over gezegd.
Chiel Jacobusse
De PZC heeft een stuk Oosterscheldenatuur geadopteerd. Het
gaat om de Rumoirtschorren en de Slikken in de Krabben-
kreek, achterin de Oosterschelde. Ook het schorretje voor de
Oesterput, langs de noordkust van Noord-Beveland behoort
bij het geadopteerde gebied. De krant betaalt mee aan het be
houd van dit bijzondere stukje Zeeland, door een sponsorbij
drage aan Het Zeeuwse Landschap. In 'Bijzonder blauw'
wordt het wel en wee van het reservaat belicht en bovendien
komen er regelmatig vertegenwoordigers van de unieke flora
en fauna ter sprake.
dinsdag 25 juni 2002
k i. A N D i M
PA KS I K VN WAMHNA
