Het vermoeden van een diepere grond
In een conflict kies je voor de oplossing, niet voor je gelijk
Harrie Buijssen,
kritisch katholiek
25
Proefproject
mediation
zaterdag 22 juni 2002
Zijn meningen over de Rooms-
Katholieke Kerk, zijn kerk,
zijn vaak ongezouten. Harrie
Buijssen heeft niet bij voorbaat
ontzag voor heilige huisjes. Niet
dat hij ze omver wil halen, maar
hij zal het niet verzwijgen als hij
meent dat het dak lekt. Of erger.
Een Goese pastor over de recht
lijnigheid van de paus, het tevre
den stellen van gelegenheids
kerkgangers en het intellectuele
gehalte van jonge priesters. ,,De
behoudende krachten in de kerk
hebben vrij spel gekregen."
Zijn leven. Ach. Zo open als hij is
over zijn werk, zo gesloten is
Harrie Buijssen als het gaat om zijn
persoonlijk wedervaren. Hij mag
graag naar Heidegger vei-wijzen, die
vond dat het levensverhaal van een
filosoof beperkt zou moeten blijven
tot de woorden dat deze 'geboren en
gestorven' is. De rest is franje, doet
eigenlijk niet ter zake.
Daarom wil hij alleen met zeven
mijlslaarzen doorzijn curriculum vi-
tae benen. Geboren in 1928 in het
Noord-Limburgse Horst, op z'n der
tiende naar het kleinseminarie, stu
dies filosofie, theologie en germanis
tiek, in 1953 tot priester gewijd, in
1964 naar Goes gekomen om leraar
Duits aan het Sint Willibrordcollege
te worden, in 1966 in Nijmegen ge
promoveerd op het proefschrift Du-
randus'Rationale in spatmittelhoch-
deutscher Übersetzung, tot 1985
kloosterling, in weekeinden altijd en
in toenemende mate actief in pasto
raat, lange tijd redactielid van het
Bredase bisdomblad en van 1987 tot
vorig jaar medewerker levensbe
schouwing van de Provinciale
Zeeuwse Courant.
Dat is meer dan voldoende, vindt hij.
Buijssen oogt en praat vitaal en
strijdvaardig, 's Ochtends heeft hij
ondanks het warme juni weer, zich
flink in het zweet gewerkt op de ten
nisbaan, vlak voordat hij een crema
tie moest begeleiden. ,,Dat tennissen
is voor mij een levenselixir." Hij heeft
er ook gelegenheid voor. ,,Ikben niet
fulltime in het pastoraat. Ik afficheer
mezelf graag als een freelance man."
Volgend jaar wordt hij 75. „Op die
leeftijd moet je als pastor officieel je
ontslag aanbieden en ga je met eme
ritaat. Dan kun je eventueel op basis
van vrijwilligheid hand- en span
diensten gaan verrichten." Of hij dat
doet, weet hij nog niet zeker. „Maar
als ik fysiek nog goed kan functione
ren en andere mensen willen het, dan
vind ik het primaAnderzij ds zie j e in
het bisdom ook mensen van tachtig
die nog actief zijn, maar waarbij je
vraagtekens kunt zetten."
Paus
En niet alleen in het bisdom. „Ook de
paus zou zich dat moeten aantrek
ken. Je kunt ook zozeer opgaan in je
missie, dat je niet meer toegankelijk
Harrie Buijssen: „Als je vasthoudt aan oude begrippen terwijl de inhoud is veranderd, dan krijg je problemen."
bent voor anderen." Een in memori-
am zou hij zo kunnen schrijven.
„Voor de wereld is hi] van grote bete
kenis geweest, vooral door zijn in
vloed op het einde van het commu
nisme. Tegelijkertijd is hij een drama
geweest voor de Rooms-Katholieke
Kerk. De ontwikkeling zoals die bij
het Tweede Vaticaans Concilie was
voorgesteld, heeft hij volledig tegen
gehouden, mogelijk doordat hij zich
heeft laten inkapselen door de be
houdende mensen om hem heen."
„Het is een buitengewoon intelligen
te en creatieve man, maar de waar
heid hanteert hij op een zeer massie
ve manier. Het frappeert me telkens
weer dat hij op bepaalde punten zo
halsstarrig kan zijn. Toen hij in 1985
in Nederland op bezoek was, werd er
bijvoorbeeld gepleit voor vrouwen in
het ambt. Daarop wist hij niets an
ders te zeggen dan dat er bij het Laat
ste Avondmaal twaalf mannen, de
apostelen, aanwezig waren. Dat ben
je echt ongelooflijk behoudend."
De strijd tegen de conservatieve
krachten binnen de kerk, die weige
ren de godsdienst mee te laten groei
en met de voortdurend veranderende
tijdgeest, is de rode draad in zijn be
schouwingen. „Mijn opvattingen
zijn soms ook honderdtachtig graden
gedraaid. In de loop der jaren heb ik
wel drie keer compleet anders tegen
dingen aangekeken. Het komt erop
aan zaken telkens opnieuw te benoe
men."
„Mijn kritiek op de huidige kerklei
ding is dat zij daarvoor niet de moed
heeft, waardoor mensen zich weer in
de godsdienst zouden kunnen her
kennen. Ik denk niet dat je de secula
risering kunt tegenhouden. Bij het
Tweede Vaticaans Concilie zijn za
ken weer op de rails gezet, maar het is
nadien fout gegaan doordat de kerk
leiding niet in staat was mensen in
die ontwikkeling mee te nemen. De
heeft men de lat wel heel laag gelegd.
Daardoor krijg je misschien wel vro
me jongens, maar theologisch en in
tellectueel zijn die vaak onder de
maat. Je kunt wel pastoraal bewogen
zijn, maar je moet ook in staat zijn
een tijdperk te analyseren en er lei
ding aan te geven. Ik wil niet zeggen
dat ze allemaal van dat kaliber zijn,
maar in grote lijnenvalthet tegenOp
dat punt zie ik helaas ook geen verbe
tering."
Het zijn standpunten die hem niet al-
behoudende krachten hebben juist
vrij spel geinregen."
Hij mag graag verwijzen naar kardi
naal Danneels, aartsbisschop van
Mechelen-Brussel, van wie hij naar
eigen zeggen een 'fan' is. „Danneels
heeft zich er regelmatig over be
klaagd dat het intellectuele niveau
van de priesteropleiding tekort
schiet. Er worden bisschoppen be
noemd die niet in de gaten hebben
waar het naartoe moet. Door het
grote tekort aan vooral priesters
tijd in dank worden afgenomen. „Als
er niet regelmatig iemand reageert,
heb je het niet goed gedaan." Hij
heeft geregeld verantwoording moe
ten afleggen, bij de nuntius, de bis
schop, de kardinaal. Anderhalfjaar
geleden nog riep bisschop Muskens
hem op het matje. „We hebben een
boeiend gesprek gehad, waarin ik
heb uitgelegd vanuit welke filosofie
ik mijn standpunten verkondig."
„Ik vroeg de bisschop: 'Waarom bent
u zo populair? Omdat u op sociaal ge
foto Willem Mieras
bied dingen zegt die anderen niet
durven te zeggen, zoals destijds met
het stelen van het brood. Dat zou u
binnenkerkelijk ook eens moeten
doen'." Buijssen stelt tot zijn teleur
stelling vast dat Muskens in de bis
schoppenconferentie zich doorgaans
neerlegt bij het algemene standpunt.
„Volgens mij moet hij, met zijn idee-
en, dan toch af en toe vastlopen."
De botsing tussen de behoudende en
meer vernieuwende stromingen
zorgde vorig jaar ook iri de eigen re
gio, de Bevelanden en Schouwen-
Duiveland, voor commotie. Het leid
de uiteindelijk tot het vertrek van
pastor Gr'otaers, die 'van bovenaf'
was aangesteld. „De kwestie is heel
vervelend geweest." De onvrede van
een groep meer 'traditionele' kerk
gangers is met name in het Katholiek
Nieuwsblad breed uitgemetenBuijs-
sen: „En dan zijn wij natuurlijk de
gebeten hond, maar we hebben er
verder geen last van."
Het huidige tijdperk, waarin kerkbe
zoek nauwelijks meer vanzelfspre
kend is, dwingt de kerk tot een eigen
tijdse benadering, aldus de pastor.
„Mensen zijn ook inmiddels mondig
genoeg om niet allerlei apekool zo
maar te slikken. Je krijgt steeds meer
gelegenheidsmensen in de kerk, die
bijvoorbeeld komen met Kerst of
wanneer het hen behaagt. Wie kan er
oordelen over de motieven van ande
ren? Maar als ze komen, moet je er
ook voor zorgen dat het goed is, dat
het body heeft, dat mensen het gevoel
hebben dat het de moeite waard is om
te komen."
„We hebben een kleine groep vrijwil
ligers, die er probeert voor te zorgen
dat er altijd iets te doen is in de kerk.
Op die mensen wordt een zware wis
sel getrokken. Maar als dat komt te
vervallen, moet je de tent sluiten."
Zover ziet Buijssen het niet komen,
maar harde beslissingen zijn onver
mijdelijk. „Als je met de mensen die
je hebt, de verwachtingen niet meer
kunt waarmaken, moet je dat niet
krampachtig proberen blijven te
doen. Dat betekent bijvoorbeeld
diensten schrappen of gebouwen af
stoten. Dat zijn beslissingen die je tij
dig moet nemen, op het moment dat
er nog voldoende vitaliteit is."
„Het massale kerkbezoek is ook niet
altijd geweest. Kijk naar Frankrijk.
Dat heeft een uitgesproken christe
lijke cultuur, maar de mensen die
naar de kerk gaan moet je er met een
lampje zoeken. Religie zal echter al
tijd vanzelfsprekend blijven. De filo
soof W. Drees heeft het heel mooi
geformuleerd: 'Ik geloof in het ver
moeden van een diepere grond van
ons bestaan.' Dat is een vorm van
agnosticisme, maar ik herken mezelf
er goed in en ik denk ook dat veel an
deren dat onderschrijven. Daar is
ook niets mis mee. De mens heeft ech
ter wel de behoefte dat gevoel in een
bepaalde vorm te uiten. De geschie
denis leert dat bepaalde religies in
hun uiting totaal zijn verdwenen.
Misschien maken het christendom en
de islam die ontwikkeling ook door."
Traditie
Hoe vooruitstrevend hij ook is, uit
gangspunt voor Buijssen blijft de
traditie. „Je moet daar middenin
staan, ook al neem je niet alles in je
rugzak mee. De traditie is een
stroom. Je dient te weten wat er voor
bij komt.Dan ziejedat bepaaldedin-
gen heel zinnig zijn. Andere zaken
zijn misschien juist weer onzin, maar
dat geeft niet. Er is best in te leven. De
kracht van de katholieke kerk is dat
zij het belang van de traditie ziet.
Daardoor is er geen kerkscheuring
mogelijk. Als je een zij stroom zou
beginnen, zie je niet meer wat de
hoofdstroom meevoert. Dat is een
verschraling." „Prediking vind ik
daarom ook heel belangrijk. Ik houd
me altijd aan de liturgie en kijk of het
zinnig is en hoe we er in deze tijd mee
om kunnen gaan. Waardoor is de li
turgie ontstaan, waarom werden za
ken benoemd zoals ze worden be
noemd en hoe kunnen wij ze opnieuw
benoemen? Doe je dat niet, dan houd
je alleen dogma's over. Dogma's zijn
tijdsopnamen. Zo moet je ze ook zien.
Als je vasthoudt aan oude begrippen
terwijl de inhoud is veranderd, dan
krij g j e problemen
Het bisdom Breda is druk doende met
de voorbereidingen van de festivitei
ten voor het 150-jarig bestaan. Bis
schop Muskens vierde afgelopen
week uitgebreid zijn veertigjarig
priesterjubileum. Van de Goese pas
tor hoeft dat feestgedruis niet. Hij
doet zijn werk liever ingetogen, maar
wel vol overtuiging en allesbehalve
zwaarmoedig. „Als geloof geen bron
van vreugde meer is, dan moet je er
acuut mee stoppen."
Rolf Bosboom
De huurder was al naar het Bureau Rechtshulp ge
stapt om de verhuurder voor de rechter te dagen.
Het conflict ging over een onderhoudskwestie die tot
schade leidde in de woning. Maar toen de mediator
werd ingeschakeld, bleek de oplossing van een verba
zingwekkende eenvoud. „Als de inboedelverzekering
de schade niet dekt, betalen wijZo simpel, ongeloof
lijk. We hadden het zelf al voorgesteld, maar op de een
of andere manier zat er een blokkade", zegt de ver
huurder. Zijn naam mag niet in de krant, want gou
den regel nummer één van mediation is: geheimhou-
ding.
Een slepend conflict werd in betrekkelijk korte tijd
voor alle partijen bevredigend opgelost. Terwijl er
een duidelijke patstelling was. De huurder stelde
zich op het standpunt dat wijals verhuurder, de
schade moesten vergoeden. Wij vonden dat de inboe
delverzekering kon worden aangesproken. Maar dat
werd om de een of andere reden als onbillijk ervaren.
Zo'n conflict waarin een normaal gesprek niet meer
mogelijk is, waar geen beweging meer in zit, is ty
pisch iets voor mediation. Het is een vorm van alter
natieve conflictbemiddeling die thuishoort in het
rijtje van ombudsman, geschillencommissies en arbi
trage. Het Ministerie van Justitie verwacht er veel
van en is daarom in drie regio's, waaronder Zeeland,
proefprojecten begonnen. Ten eerste is het goedkoper
om een mediator in te schakelen dan een advocaat,
omdat beide partijen de kosten van de mediation be
talen. Er komt geen rechter of deurwaarder aan te
pas, de druk op de rechtspraak neemt af. Tel uit je
winst. En, van mediation kunnen organisaties en per
sonen leren hoe je conflicten gewoon met elkaar uit
praat in plaats van direct voor rechtspraak te kiezen.
Vandaag precies een jaar geleden begon het project
Mediation Zeeland. Over een half jaar stopt het. Dan
bekijkt een onderzoeksbureau in opdracht van Justi
tie wat het project heeft opgeleverd. Valt het oordeel
positief uit, dan zal mediation voor lagere inkomens
beschikbaar komen via de Bureaus voor Rechtshulp.
Karei Verdurmen (directeur van het Bureau Rechts
hulp in Zeeland) en Liesbeth Peters (projectcoördi
nator Mediation Zeeland) twijfelen er niet aan dat de
uitslag goed zal zijn. Want:.Driekwart van de media
tions verloopt voor beide partijen bevredigend. Dat
zul je dus bij een rechtszaak nooit zien, dat iedereen
gelukkig is met de uitkomst. En daar komt nog eens
bij dat het voor alle betrokkenen goedkoper- is dan
een rechtszaak. Ook voor de overheid, de subsidie
verstrekker. Het kan dus bijna niet anders of media
tion blijft."
Gedurende de looptijd van het project kosten de eer
ste drie uur 13,50 euro. Mochten die drie uur niet toe
reikend zijn, dan wordt op basis van inkomen een
eigen bijdrage vastgesteld. Daarvoor krijgen de cli
ënten net zo veel mediation-tijd als nodig is om tot
een oplossing te komen.
Onbekendheid
Tevredenheid voor een zacht prijsje. En toch valt het
aantal mensen dat een beroep doet op mediation te
gen. „Ons grootste probleem is onbekendheid", zeg
gen Verdurmen en Peters eenstemmig. Het aantal af
geronde mediations bedraagt tot nu toe vijftig, waar
gerekend was op 175 voor de hele duur van het pro
ject. Dat loopt op 1 januari 2003 af. Het streefgetal zal
dus zeer waarschijnlijk niet worden gehaald. Wat
meespeelt, denkt Verdurmen, is dat mensen niet da
gelijks worden geconfronteerd met juridische pro
blemen. „Stel, je hoort van mediation en je hebt op
dat moment geen netelige kwestie aan je hoofd, dan
gaat het je ene oor in en het andere weer uit. Het be
klijft niet. Is er een tij d later wél een probleem, dan zie
je dat mensen toch kiezen voor traditionele oplossin
gen. Macht der gewoonte, of behoudendheid. Het is
een proces dat heel veeltijd nodig heeft."
Mediation lijdt onder een soft imago, stelt Verdur
men. Lief zijn voor elkaar, geven en nemen. Compro
missen en halfzachte oplossingen.Volkomen ten on
rechte, betoogt Peters. Verdurmen vult aan: „Er
wordt onderhandeld, indien nodig hard, op het
scherpst van de snede. Twee partijen staan lijnrecht
tegenover elkaar. Ze zijn op een punt gekomen dat
hun blikveld vernauwd is en ze niet meer normaal
met elkaar kunnen praten. De eerste stap is dat het
gesprek weer op gang komt en het conflict weer
bespreekbaar wordt. Daartoe verklaren beide partij
en zich bereid, op papier. Aan het eind, als er een
oplossing is gevonden, wordt ook die vastgelegd
en ondertekend. Dat is juridisch keihard, net als el
Karei Verdurmen (links) van het Bureau Rechtshulp en Liesbeth Peters (Project Mediation Zeeland) over me
diation: ,In driekwart van de zaken weten we het conflict op een voor beide partijen bevredigende manier op te
lossen." foto Lex de Meester
ke andere overeenkomst waar je je handtekening
onder zet. Daar ben je aan gebonden en als een van
beiden die niet nakomt, kun je naar de rechter stap
pen."
Respect
De verhuurder heeft inmiddels al een tweede conflict
met een huurder opgelost via mediation. In een geval
dat nog iets gevoeliger lag. „Onze verwachtingen ten
aanzien van mediation zijn ten volle uitgekomen",
zegt hij.
Mediation heeft voor beide partijen voordelen. Aller
eerst kunnen de gesprekken al op heel korte termijn
binnen veertien dagen beginnen. Oplossingen die
door twee partijen samen worden bedacht, hebben
meer kans van slagen. En er is wél ruimte voor de
emoties die met conflicten gepaard gaan. „De rechter
vraagt heus niet of je boos of verdrietig bent." Vooral
als de betrokkenen nog met elkaar verder moeten,
zegt Liesbeth Peters, is de winst groot. „Want bij een
rechtszaak worden de partijen tegenover elkaar gezet
en wakkeren de advocaten van beide kanten de te
genstellingen nog eens aan. Eén van beiden krijgt ge
lijk; maar of dat winst is, is vaak twijfelachtig. Stel
dat je je baas voor de rechter daagt en je krijgt gelijk,
maar de situatie is daarna op de werkvloer gespan
nen? Of je weet af te dwingen dat je buren hun boom
moeten omzagen, waarna het jarenlang haat en nijd
is tussen jou en de mensen waar je naast woont? De
rechter kent alleen: ja of nee. De een of de ander krijgt
gelijk. In mediation gaat het niet om wie wint: je kiest
voor oplossingen, niet voor gelijk."
Arbeidsconflict
Niet altijd vinden de partijen elkaar weer. Dat blijkt
uit het voorbeeld van een horeca-exploitant, die te
recht kwam in een arbeidsconflict. „Ik zat daar erg
mee in mijn maag, want het ging om een zeer loyale en
hardwerkende werkneemster. Op een dag kwam ze
niet meer opdagen. Toen we belden waar ze bleef, zei
ze: ik kom niet en ik neem ontslag. Maar de dag erna
trok ze dat weer in. Mijn eerste reactie was: jij hebt
ontslag genomen, dus blijf maar weg. Die reactie was
ingegeven door boosheid, omdat ze haar collega's had
laten zitten. Maar er is altijd meer aan de hand. Er
waren eerder voorvallen geweest. Die hadden we
door de vingers gezien omdat het zo'n trouwe werk
neemster was. Die hadden we nooit op papier gezet,
omdat ze al jaren bij ons werkte en alles nogal infor
meel liep. Nu liep het conflict ineens hoog op. Wij
vroegen ontslag aan en werden juridisch bijgestaan
door juristen van Koninklijke Horeca Nederland. Zij
van haar kant vocht het ontslag aan met hulp van het
Bureau Rechtshulp. Een jurist van het Bureau
Rechtshulp heeft ons toen benaderd om het arbeids
conflict met mediation op te lossen."
Heel kort daarna werd de arbeidsovereenkomst ont
bonden. Verdere escalatie werd voorkomen. „We
hadden verwacht dat ze terug zou komen, maar in het
eerste gesprek bleek al dat de werkneemster bij haar
eerste besluit wilde blijven." In goed overleg werd
met de werkneemster een financiële regeling getrof
fen. „Omdat ze al zo lang bij ons was geweest."
De horeca-exploitant zou zo weer voor mediation
kiezen. Want, zegt ze: „Als ik mijn voormalige werk
neemster nu op straat tegenkom, kunnen we elkaar
recht in de ogen kijken. Ik denk dat het zonder dat
mediationproject heel anders was gegaan."
Ondine van der Vleuten
Het project Mediation Zeeland is bedoeld voor con
flicten waarin ten minste één van de partijen in aan
merking komt voor gesubsidieerde mediation. Er
kende mediation-bureaus zijn te vinden via de site
van het Nederlands Mediation Instituut. Meer infor
matie: Bureau Rechtshulp: 0118 637120 of Project
Mediation Zeeland: 0118 441249.