Graven naar de Varrus slag
Fietstocht volgt het spoor van de Romeinen
W5
Kalkriese
Manteling
Fietstocht
Schotsman
Meeuwen
Inlaag
Haringvreter
Heemtuin
Bomen
Dijkwater
zaterdag 8 juni 2002
Niet in Detmold, waar het
protserige Hermanns-
denkmal staat, hakten de
Germanen in het jaar 9 na
Christus de Romeinen in de
pan, maar in Kalkriese in het
Osnabrückerland. „Her
mann is van ons", zeggen ze
in Detmold. „Wij willen Her
mann helemaal niet heb
ben", zeggen ze in Kalkriese.
Stoer en uitdagend staat hij
op zijn sokkel, het zwaard
opgeheven, de blik naar het
westen gericht, de kant van
Frankrijk op. 'Der liebe Her
mann', zeggen de Duitsers
enigszins vertederd, als ze pra
ten over het Hermannsdenkmal
op de 386 meter hoge Groten-
burg bij Detmold in het Teuto-
burgerwald. Een protserig mo
nument, bijna 54 meter hoog,
temidden van prachtige natuur.
In 1875, vier jaarna de vorming
van het Duitse rijk èn de zoveel
ste verloren oorlog tegen Frank
rijk, werd het in aanwezigheid
van keizer Wilhelm I en tal van
andere Duitse vorsten onthuld.
Als waarschuwing tegen poli
tieke verdeeldheid en als appèl
tot nationale eenheid. Of zoals
op het zeven meter lange en elf
ton wegende zwaard - geschenk
van de firma Krupp- staat:
Duitslands eendracht mijn
kracht; mijn kracht Duitslands
macht.
De plek van het standbeeld was
niet zomaar gekozen. Hier in de
buurt had Arminius, die aan het
hoofd stond van enkele opstan
dige Gex-maanse stammen, in
het jaar 9 na Christus het Ro
meinse leger onder aanvoering
van Varus in de pan gehakt. De
ze Slag in het Teutoburgerwald
- verplichte kost in geschiede
nislessen op Duitse scholen -
markeerde het einde van de ex
pansiepolitiek van het Romein
se rijk in Noordwest-Europa.
Voor Duitsers groeide de veld
slag eeuwen later uit tot sym
bool van het streven naar vrij
heid. Arminius, door Maarten
Luther voor het eerst aangeduid
als Hermann, gold als vooi-be-
reider van de nationale staat.
Propaganda
In Detmold en omgeving is men
gek met het Hermannsdenkmal.
Het beeld is in de vorige eeuw
door nationalistische bewegin
gen in hun propaganda schan
delijk misbruikt.
Niet voor niets schoten Engelse
soldaten in mei 1945 aan het
eind van de oorlog er hun gewe
ren op leeg. Maar het monu
ment, waarvanaf men bij goed
weer tientallen kilometers ver
kan kijken, trekt jaarlijks hon
derdduizenden bezoekers en
draagt in belangrijke mate bij
aan de faam van Detmold. Het
was zuur te moeten horen dat de
Slag in het Teutoburgerwald -
de Varusslag genoemd- hier
nooit heeft plaatsgehad.
Eind jaren tachtig, begin jaren
negentig van de vorige eeuw
kwam definitief vast te staan
dat de slag zich zo'n negentig ki
lometer noordwestelijker heeft
afgespeeld, in Kalkriese bij
Bramsche in het Osnabrücker
land. Moet het Hermannsdenk
mal nu worden verplaatst, vroeg
de krant in Detmold zijn lezers.
Geen sprake van, was de reactie.
„Hermann gehort uns."
„Wij willen Hermann hier hele
maal niet hebben", zegt Gisela
Soger, van het Varusslag-muse-
um in Kalkriese. „Het Her
mannsdenkmal is een monu
ment dat Arminius en strijd
verheerlijkt. Dat willen wij
niet."
Het museum en bijbehoi'ende
themapark geven inzicht in de
geschiedenis, niet alleen histo
risch, ook archeologisch. Bouw,
aanleg en inrichting hebben in
totaal veertig miljoen euro ge
kost. Jaarlijks worden tussen de
100.000 tot 120.000 bezoekers
verwacht. Kenteken van het op
vallende museum is een veertig
meter hoge toren. Ook hier ge
niet men bovenin vanaf het
platform van een weids uitzicht.
Eigenlijk was het een grote rot
streek die Arminius, nota bene
aanvoerder van de Germaanse
hulptroepen in het leger van Va-
rus, de Romeinen leverde. Met
een smoes lokte hij Varus en zijn
drie legioenen die op de terug
weg waren naar hun kampe
menten aan Rijn en Lippe, naar
het Teutoburgerwald, zoge
naamd om een opstand van Ger
maanse stammen neer te slaan.
De Romeinse troepen liepen in
het moeilijk toegankelijke ge-
Nabij het museum wordt nog volop gegraven naar oudheden.
foto Varusschlachtmuseum
bied regelrecht in een hinder
laag. Tussen de 15.000 en 20.000
soldaten lieten het leven; Varus
zelf pleegde zelfmoord. Toen
keizer Augustus later in Rome
het fatale bericht uit Germania
vernam, was hij ontroostbaar.
„Varus, Vains, geef me mijn le
gioenen terug", moet hij ver
twijfeld hebben uitgeroepen.
Enige troost putte hij uit het feit
dat Arminius zelf niet lang
daarna het slachtoffer werd van
intriges en door familie werd
vermoord.
Over de plaats waar de legers
van Arminius en Varus elkaar
troffen, is lange tijd gespecu
leerd. Er waren nauwelijks of
geen aanwijzingen en ook uit
geschriften werd men weinig
wijzer. Duidelijk wex-d in deloop
der tij d wel dat cle strij d zich had
voltrokken in een gebied met ra
vijnen, wouden en moerassen.
Naar schatting zevenhonderd
plaatsen in Duitsland en Neder
land hebben in de afgelopen
eeuwen geclaimd dat de slag bij
hen in de buurt had plaatsge
vonden. Daaronder ook Varsse-
veld in de Achterhoek dat zich
er op beriep te zijn vernoemd
naar Varus. Een vijftien meter
hoog gedenkteken - met boven
op een Romeinse helm - aan het
eind van de Al 5 refereert aan de
veldslag, maar het overtuigende
bewijs kon nooit worden gele
verd.
Muntenvondst
In 1885 - Arminius alias Her
mann stond toen al lang
krijgshaftig te wezen op de Gro-
tenbui'g bij Detmold - deed pro
fessor Theodor Momsen, expert
in Romeinse geschiedenis en la
tere winnaar van de Nobelprijs
voor literatuur, een belangwek
kende ontdekking. Aan de hand
van een grote muntenvondst
kwam hij tot de conclusie dat
Kalkriese het strijdtoneel van
de Varusslag was geweest. Zijn
stelling werd hevig bekriti
seerd. Alleen maar munten?
Geen wapens? Het bewijs was
wel erg mager,.meenden andere
deskundigen.
Kalkriese was daarna lange tijd
niet meer in beeld. Totdat in
1987 de in Osnabrück gelegerde
Britse officier Tony Clunn, een
verwoed hobby-archeoloog, er
niet alleen een grote hoeveel
heid Romeinse munten vond,
maar ook enkele loden, slinger
projectielen, ter grootte en in de
vorm van een amandel. De
vondst was een regelrechte sen
satie. Verdere systematische af
gravingen, nu door een interna
tionaal team van professionele
archeologen, volgden. De resul
taten van de onderzoekingen
waren verbluffend.
Zesduizend voorwerpen zijn er
tot nu toe gevonden, niet alleen
veel munten, ook talrijke res- blijfselen waarvan duidelijk is king van een masker van een
tanten van een militair arsenaal vast komen te staan dat ze met Romeinse gezichtshelm.
van Romeinse herkomst, en de veldslag te maken hebben. Kortom, aldus wetenschappers,
menselijke en dierlijke over- Opzienbarend was de ontdek- er zijn genoeg duidelijke aan-
Het Hermannsdenkmal in Detmold.
NEDERLAND
foto Carlo ter Ellen
c
Nijm^cj'
Paderborn
Lippstadt
wijzingen om definitief te kun
nen zeggen dat de Varusslag
daadwerkelijk in Kalkriese
heeft plaatsgehadMaar het zou
mooi zijn, zegt Gisela Soger van
het museum, als het ultieme be
wijs, bijvoorbeeld het zwaard
van Varus, werd gevonden.
„Dan kan ook de laatste twijfe
laar de mond worden gesnoerd.
De afgravingen zijn nog lang
niet voorbij; er is nog wel werk
voor vijftig j aar. Tot nu toe is een
kwart van het vijftig vierkante
kilometer grote gebied onder
zocht. Voor ai'cheologen, antro
pologen, zoölogen en bodem
deskundigen is het een uniek
project.
Bodemgesteldheid
Het is in Europa nog nooit ge
beurd dat een slagveld uit de
oudheid op deze manier wordt
blootgelegd. In de regel bleef er
na gewapende strijd weinig
over: de overwinnaar nam alles
mee wat hij gebruiken kon en de
verliezende partij haalde zijn
doden op en datgene wat nog
restte. Dat er in Kalkriese nog
zoveel is gevonden, is onder
meer te danken aan de bijzonde
re bodemgesteldheid.
Ongeveer de helft van wat is ge
vonden in Kalkriese is in het
museum uitgestald. De bezoe
ker hoeft echter niet bang zijn
dat er alleen maar munten, pot
ten, scherven en dergelijke te
zien zijn. Hij kan aan de hand
van een denkbeeldige detective
zelf op sporenonderzoek uit
gaan. Aan het eind zal hij tot de
slotsom komen dat Kalkriese de
plaats van handeling was. Maar
ook dat het dossier niet kan
worden gesloten, omdat er nog
veel vragen niet zijn beant
woord.
Rindert Paalman
De Varusslag in het Osna
brückerland Museum en
Park Kalkriese zijn het gemak
kelijkst per auto te bereiken via
de grensovergang Oldenzaal
(Al). Via de Duitse A30 naar
Kreuz Lotte. Richting Bremen
(Al). Afslag Bramsche. Aan het
eind van de afrit rechtsaf naar
de B218 richting Venne.
Museum en park bevinden zich
aan de linkerkant van de weg.
Dagelijks geopend van 10.00-
18.00 uur. Entreeprijzen vol
wassenen 5 euro, kinderen tot
zestien jaar 3 euro.
Op maandag geldt een geredu
ceerd tarief.
Meer informatie: tel. 0049-54 68
92 040 en www.kalkriese-va-
russchlacht.de
De Nederrijn en Lippe vorm
den in Noordwest-Europa
min of meer de grens van het Ro
meinse rijk. De twee rivieren
waren belangrijke handelsrou
tes en voor de legers belangrijke
aanvoerroutes. De mai'sroute
van de Romeinse troepen - van
de Rijn ter hoogte van Xanten
en Wesel naar Detmold in het
Teutoburgerwald)- volgde na
genoeg het verloop van de Lip
pe. Gingen de Romeinen te voet
en te paard, tegenwoordig is het
traject per fiets af teleggen.
Tien jaar geleden ontstond de
Römerroute, een 280 kilometer
lange fietsroute die begint in
Xanten, niet ver van Nijmegen,
en eindigt bij het Hermanns
denkmal in Detmold.
Ze is, doordat ze door afwisse
lend landschap voert, een groot
succes. Zelfs het traject door het
Ruhrgebied is een openbai-ing.
Onderweg stuit men herhaalde
lijk op sporen uit het Romeinse
verleden. Het duidelijkst zicht
baar zijn die in Xanten - het
vroegere Colonia Ulpia Traiana
- waar in het Archeologische
Park gr-ote fundapienten zijn
blootgelegd en men onder meer
het amfitheater en de haven-
tempel heeft gereconstrueerd.
In het Westfaalse Römermuse-
um in Haltern am See krijgt men
een goede indruk van hoe de Ro
meinse soldaten destijds in hun
kampementen leefden.
De route voert langs 44 dorpen,
stadjes en steden, waaronder
historisch interessante als
Lippstadt, Paderborn en Det
mold in Oost-Westfalen. Toen ze
in 1992 werd opengesteld was
nog niet duidelijk dat de Varus
slag niet bij Detmold had
plaatsgevonden, maar negentig
kilometer noordwestelijker in
het Osnabrückeiiand. Er be-
staan echter geen plannen om de
route door te trekken.
De Römerroute is uitstekend
bewegwijzerd. Onderweg kruist
ze meermalen een andere be
kende Duitse fietsroute, die
langs Honderd Kastelen. Bijna
elke VW biedt wel een Römer-
route-pakket en -airangemen-
ten aan.
Meer informatie: Münsterland
Touristik Grünes Band, Hohe
Schule 13,48565 Steinfurt,
Duitsland. Tel. 0049-25 51 93 92
91, www.muensterland.com
Het Zeeuws Biologisch Mu
seum houdt zondagoch
tend in samenwerking met
Staatsbosbeheer de rondleiding
Wandelen en ontbijt met de bos
wachter, door het natuurgebied
De Manteling bij Oostkapelle.
De wandeling van ongeveer an
derhalf uur begint om 7 uur.
Verzamelen bij het museum,
naast kasteel Westhove in Oost
kapelle. Aansluitend volgt een
ontbijt in het museumlunchcafé.
De Orangerie. Kosten: 10,45
voor volwassenen en €7,10 voor
kinderen. Aanmelden is nood
zakelijk, via telefoon: 0118-
582620.
Fietsen op de kop van Schou
wen is een natuureducatieve
ontdekkingstocht, met aan
dacht voor cultuur-, geschiede
nis en kunst die zondag gefietst
wordt. Lengte veertig kilome
ter. Vertrek 10 uur vanaf het in
formatiepunt van de IVN bij de
rotonde op het grote parkeeter-
rein van Westenschouwen.
Een gids leidt maandag wan
delaars rond door natuur
gebied De Schotsman op
Noord-Beveland. De wandeling
duurt twee uur. Vertrek om 19
uur vanaf de noordelijke par
keerplaats aan de Schotsman-
weg in Kamperland. Kosten:
1,35, voor kinderen tot 12 jaar
0,70. Informatie: 0118-67 32
10
Een gids van Staatsbosbe
heer verzorgt dinsdag en
donderdag een excursie naar
een meeuwenkolonie in de dui
nen van Westenschouwen. Ver
trek om 19 uur. Aanmelden en
inlichtingen: WV Haamstede,
0111-651513.
Onder leiding van een bos
wachter kan woensdag een
excursie worden gemaakt naar
Inlaag 1887 bij Ellewoutsdijk.
Een inlaag is een nat en zout ge
bied tussen de zeedijk en de re-
servedijk. Het vertrek is om
13.30 uur vanaf Fort Elle wouts-
dijk. Aanmelden bij de VW
Goes (0900-168 16 66). De ex
cursie is gratis voor leden van
Natuurmonumenten en Het
Zeeuws Landschap. Niet leden
betalen 2,25, kinderen t/m 12
jaar^ 0,45.
Vanaf de Campveerse Toren
in Veex-e vertrekt woensdag
om 14 uur een schip richting het
natuurgebied De Haringvreter
in het Veer se Meer. Een gids leidt
wandelaars rond op het eiland.
Vaartocht en wandeling duren
bij elkaar drie uur. Inlichtingen
en aanmelden groepen: rederij
Dijkhuizen, 0118-419367.
Onder begeleiding van de
tuinman worden woensdag
alle facetten getoond van de
heemtuin Hortus Zelandiae.
Vertrek om 13 uur vanaf het
Zeeuws Biologisch Museum in
Oostkapelle.
Kosten: Volwassenen 3,50,
kinderen tot zestien jaar 2,25.
s monumen-
4-1 bij
V Sir
TT Tandelen langs n
V V tale bomen in Middelburg
kan donderdag onder leiding
van een natuurgids van de IVN
Walcheren. Start om 19.00 uur
bij De Drvkkery op de Markt in
Middelburg. Daar kunnen
kaartjes worden gekocht. Vol
wassenen: 1,20, kinderen:
€0,50.
Een gids van Staatsbosbe
heer leidt dondex-dag wan
delaars rond door natuurgebied
Dijkwater, een grootschalig
landbouwgebied met singels,
water en schraal gi-asland in
Duiveland. Vertrek om 19 uur
j de Knotwilgendi-eef tussen
Sirjansland en Dreischor.
