Voor diekers en butendiekers
Op de Ring van Oud-Sabbinge
Nederlandse boeren,
dat ze nog bestaan!
Eerste Zeeuwse dijkendagen
Nieuwe Raadkaart
r-f Af v:-
dinsdag 4 juni 2002
Dijken beschermen het land te
gen de zee. De meeste dijken in
Zeeland liggen echter niet meer di
rect aan het water. Van zeedij k zijn ze
binnendijk geworden. Ze geven, via
een fraai lijnenspel, de grenzen aan
van de polders waaruit een groot
deel van de provincie is opgebouwd.
Door het verloren gaan van het di
recte contact met het zoute water
veranderde niet alleen de functie van
deze dijken, maar ook de begroeiing.
Allerlei, vaak bijzondere en zeldza
me, planten uit het zoete milieu zijn
er te vinden. Dankzij de rijke plan
tengroei hebben de binnendijken de
benaming bloemdijken gekregen.
Tot ver buiten Zeeland genieten ze
bekendheid.
De meeste bloemdijken zijn te vinden
op Zuid-Beveland en Tholen en in
Zeeuws-Vlaanderen. Vrijwel geen enke
le dijk is wat plantengroei betreft gelijk.
De soort grond waarmee de dijk is opge
bouwd, speelt een rol. Soms is de ge
bruikte klei kalkarm, soms kaikrijk. Ook
is de situatie ten opzichte van de zon be
langrijk. Op zonnige zuidhellingen
groeien heel andere plantensoorten dan
op de vochtige, koudere nooi'dhellingen.
En de activiteiten van de mens doen hun
invloed gelden, met name beweiden,
maaien en beplanten. De verschillende
omstandigheden maken de bloemdijken
extra interessant en tegelijk het beheer
ervan best ingewikkeld.
De (binnen)dijken zijn naar verhouding
vrij j ong. De oudste delen van het polder
land gaan niet verder terug dan de late
Middeleeuwen en veel gebieden zijn pas
in de 17e eeuw of later ingepolderd. De
natuur op de dijken heeft zich hierdoor
veel korter kunnen ontwikkelen dan bij
voorbeeld op de heide, kalkgraslanden of
duinen. Dat er een naar verhouding grote
soortenrijkdom op de dijken is ontstaan,
onderstreept het bijzondere karakter. De
natuur heeft dat overigens niet alleen ge
daan. Ook de begrazing in het verleden
door schapen en koeien zorgde voor de
gevariëerde vegetatie.
De planten die op de dijken te vinden
zij n, hebben namen die nieuwsgierig ma
ken, zoals wilde marjolein, aardaker,
moeslook, kruisdistel, echt walstro en
steentijm. Maar ook klaverachtigen als
ondergrondse klaver, gestreepte klaver
en kleine rupsklaver. Niet te vergeten de
wollige distel, veldlathyrus en agrimo-
nie. Het is een kleine greep uit de vele
soorten. Dankzij de weelderige flora we
melt het op de dijken ook van de insecten:
vlinders, bijen, kevers, sprinkhanen en
andere bloemzoekers. Die trekken weer
vogels aan die dol zijn op insecten, zoals
de steenuil.
Hoe waardevol de binnendijken ook zijn
(cultuurhistorische ruggengraat, ver
bindingszones tussen natuurgebieden),
het gaat er niet zo goed mee. Doordat
V
Bloemdijkbij Langeweegje.
het traditionele gebruik verdwenen is,
zijn steeds meer dijken sterk verruigd.
Dat is slecht voor de flora. Er moeten
betere afspraken komen over het beheer.
Er wordt gewerkt aan een actieplan
bloemrijke binnendijken, dat de provin
cie in de loop van dit j aar hoopt te presen
teren.
Onder het motto 'Voor diekers en buten
diekers' worden van 22 tot en met 29 juni
de Zeeuwse dijkendagen gehouden. In
1999 en 2000 werden er in de Zak van
Zuid-Beveland ook al eens dijkendagen
gehouden, maar voor het eerst vinden er
in drie regio's activiteiten plaats, vertelt
coördinator Mieke Tinge. Behalve in de
Zak is dat op Tholen en in Zeeuws-
Vlaanderen. Tijdens de week is er vrijwel
elke dag iets te doen. Het doel is om inwo
ners (diekei's) en recreanten (butendie
kers) kennis te laten maken met de func
ties die de dijken voor mensen, dieren en
planten vervullen (zeewering, leefomge
ving, recreatieve wegen).
Bolwerken
Onder de vlag van het IVN-consulent-
schap Zeeland hebben verschillende or
ganisaties de handen ineen geslagen en
zo is er een afwisselend programma ont
staan. In elke regio staat een bezoekers
centrum centraal. Voor de Zak is dat het
centrum van de Zeeuwse schaapskudde
bij Nisse, op Tholen het centrum Scaldis
Naturalis bij Sint-Maartensdijk en in
Zeeuws-Vaanderen de Baeckermat in
Westdorpe en de watertoren Axel. „Dij
ken zijn voor de meeste Zeeuwen heel ge
woon. Minder bekend is dat ze in het cul
tuurlandschap bolwerken zijn voor
planten en dieren. Er komen vooral plan
ten voor die je bijna nergens anders meer
foto Dirk-Jan Gjelteina
vindt", zegt Tinge. „Dijken zijn méér dan
een bescherming tegen het water of om
van A naar B te rijden. En de sluipende
achteruitgang zie je helaas niet." Ze
geeft aan dat de activiteiten zowel ge
richt zijn op volwassenen als kinderen.
Een greep eruit: wandel- en fietsexcur-
sies, helpen afplagg'en van dijken, na
tuurkunst en bloemstukken maken, vlin-
dex-excursies en op zoek gaan naar
vleermuizen. In de bezoekerscentra is
informatie over de dijken te vinden. Ze
zijn ook de uitvalsbasis voor het vei'ken-
nen van een bijzonder landschap. Tinge
wijst erop dat geprobeerd is de program
ma's in de drie regio's zoveel mogelijk op
elkaar af te stemmen. Gekozen is voor
de laatste week van juni omdat dan de
bloemdijken op hun mooist zijn.
Rinus Antonisse
De eerste Zeeuwse dijkenda
gen worden 22 juni officieel
geopend door voorzitter J. Lili-
paly van het Nationaal Park
Oosterschelde (om 10.30 uur) in
Scaldis Naturalis bij Sint-
Maartensdijk. Daar zijn die dag
tussen 11.00-16.00 uur oude
ambachten te zien, die met dij
ken te maken hebben. Door de
heemtuin is een pad aangelegd
voor gezinnen met kinderen
vanaf 4 jaar. Om 13.30 uur wor
den schapen geschox-en en om
14.30 uur start een vlinderex
cursie. Dinsdag 25 juni is er om
20.00 uur een 'diekepraetje'
door Loius Sauter over de ont
staansgeschiedenis van Tholen.
Woensdag 26 juni zijn er tussen
13.30-15.30 uur kinderactivi
teiten en op donderdag 27 juni
worden vanaf 20.00 uur oude
films over dijken vertoond. Vrij
dag 28 juni worden bloemstuk
ken gemaakt met grassen en
materialen van dijken en is er
vanaf 20.00 uur een vlinder-
avond voor de hele familie. Za
terdag 29 juni treedt vanaf 10.30
uur het poppentheater van
Neeltje Meerman op.
In de watertoren Axel wordt 22
juni om 11.00 uur de expositie
Tussendijks geopend en om
12.30 uur begint een fietstocht
naar de Baeckermat (en terug).
Voor kinderen van 4-8 jaar ver
telt Dinny de Putter vanaf 14.00
uur verhalen en om 23.00 uur is
er vanaf de Baeckermat een ex
cursie naar vleermuizen en an
dere nachtdieren. Maandag 24
juni is er bij Ter Hofstede om
19.00 uur een wandelexcursie.
Vanaf 09.00 uur kan er 25 juni
gehooid en geplagd worden op
dijken. Woensdag 26 juni zijn er
vanaf 14.00 uur activiteiten
voor kinderen van 6-10 jaar bij
de watertoren. In de Baecker
mat is er 27 juni vanaf 14.00 uur
bloemschikken. Op 28 juni
wordt om 22.00 uur vanaf de
watertoren een vlinderexcursie
gehouden. Zaterdag 29 juni is er
vanaf 10.00 uur op liet Stad
huisplein Axel een natuur- en
milieumarkt en begint om 14.00
uur een fietsexcursie over de
Fortdijk.
Op de Bevelanden is zaterdag 2 2
juni van 10.00-16.00 uur een
fietstocht door de Zak, vanaf
het centrum van de Zeeuwse
schaapskudde bij Nisse. Op 24
juni kan er vanaf 13.30 uur over
de dijken gewandeld worden.
Woensdag 26 juni zijn er bij de
schaapskooi kinderactiviteiten
van 13.30-16.00 uur en om 21.00
uur een Zeeuwse vertelavond,
met aansluitend een avondwan
deling. Op 27 juni vindt een cre
atieve middag plaats, vanaf
13.30 uur. Vrijdag 28 juni kan er
een stuk dijk geplagd worden en
begint om 21.30 uur een avond
wandeling, waarbij Dinny de
Putter onderweg verhalen ver
telt. Op 29 juni kunnen kinderen
tot 7 jaar het bloemenpad lopen,
van 13.30-16.00 uur
Minder dan 4 procent van de
Nederlandse beroepsbe
volking is nog werkzaam in de
landbouw. Het aantal bedrijven
is vergeleken met vij ftig j aar ge
leden geminimaliseei'd: xnelk-
veehouders tot 18 procent van
toen, vax'kenshouders tot min
der dan 10 procent, akkerbou
wers tot minder dan 7 procent.
Maar tegelijkertijd is de Neder
landse landbouw door schaal
vergroting en technologisering
op de grenzen van overproduc
tie en milieubelasting gestuit.
Met deze passage geeft Sietse
van der Hoek in zijn boek Het
platteland. Over de laatste Ne
derlandse boerenkort en
krachtig weer waar de agrariërs
die willen blijven boeren mee te
maken hebben.
In het opinie-onderzoek over de
Staat van het Land, komen de
(Zeeuwse) boeren er niet gun
stig van af. Een groot deel van de
bevolking is ontevreden over ze.
Daar hebben de boeren het mis
schien ook wel naar gemaakt,
door teveel in zichzelf gekeex-d
bezig te zijn, terwijl de burger
het platteland juist steeds meer
als openbaar onderdeel van de
schaarse ruimte is gaan zien.
Of de ontevredenheid helemaal
terecht is - dat is nog maar de
vraag. Duidelijk is dat de burger
bij het vaak negatieve oordeel
over het boerenbedrijf niet ge
hinderd wordt door veel kennis
over wat er zich in de sector af
speelt. Er wox'dt wel eens vanuit
boerenkringen gekscherend op
gemerkt dat nogal wat mensen
denken dat de chocolademelk
rechtstreeks uit de koe stroomt.
Dat mag dan wat overdx-even
zijn, feit is dat sprake is van 'on
bekend maakt onbemind'. Het
zeer toegankelijk geschreven
boek van Sietse van der Hoek,
zelf van Groningse boerenaf
komst, kan goed helpen daarin
verandex'ing te brengen.
Het zijn gebundelde artikelen
die voor een deel eerder in het
Volkskrant Magazine versche
nen. Van der Hoek bezocht een
groot aantal boei'en - Zeeland
deed hij overigens niet aan - en
vexwoordde hun veiTialen in
korte schetsen. Ze leveren alles
bij elkaar een, soms onthutsend,
beeld op van wat er in het boe
renland leeft. Het is voor een
deel kommer en kwel: na de bse-
en de mkz-cx-isissen lijkt nu de
hele boerenstand in een dal te
zitten. Maar voor een ander deel
gaat het ook om gehechtheid
aan de grond, vaak generaties
lang in dezelfde familie, en om
gedrevenheid koste wat het kost
het land te bewerken. Ook als
dat steeds minder inkomen op
levert. Een kwart van de boeren
verkeert onder de armoede
grens.
Van der Hoek heeft zijn verha
len verdeeld over twee thema's:
verleden dat nog niet voorbij is
en toekomst die al begonnen is.
De (levens)geschiedenissen
gaan vergezeld van informatie
ve kaders waarin begrippen
worden toegelicht. Het eerste
deel van het boek toont hoe met
kunst- en vliegwerk geprobeex-d
wordt in Nederland de moderne
traditie in stand te houden en op
eigen erf baas en boer te blijven.
In deel twee gaat het om de in
richting van het platteland en-
de toenemende ondergeschikte
rol van de boeren in dit proces.
Wie zich afvraagt hoe het be
staat dat ze nog bestaan, boeren
in Nederland, kan in Het platte
land flink wat antwoorden vin
den.
OfdelandbouwinNederland de
21e eeuw overleeft, komt ook
aan de ox-de in het boek Het boe
renbedrijf in de Lage Landen.
Geschiedenis en toekomst van
hoogleraar milieukunde Lucas
Reijndei's (derde hex-ziene en
uitgebreide versie). Het is veel
meer een feitenrelaas dan een
boek vol (menselijke) verhalen,
maar de problematiek is, uiter
aard, hetzelfde. Reijnders gaat
vooral in op de economische en
milieuhygiënische omstandig
heden. De hamvraag is volgens
hem hoe een nieuw evenwicht
tussen vraag en agrarisch aan
bod moet worden gevonden.
Dat overlaten aan de markt
vindt de hoogleraar niet ver
standig, omdat de geschiedenis
leert dat de prijs die daarvoor
betaald moet worden meestal
zeer hoog is.
Groene revolutie
Een groot deel van de boeren
wordt op die manier slachtoffer
van een koude sanering en cri
sissituaties in de agrarische sec
tor zullen zeer wel decennia
kunnen aanhouden, stelt Reijn
ders. Hij ziet meer in doortas
tend ovei'heidsingrijpen.
Staatsbemoeienis met de land
bouw om de zich ontwikkelende
vraag en het agrax'iseh aanbod
bijeen te brengen. Dat Reijnders
daai'bij voorrang geeft aan eco
logisch geteelde px-oducten, is
niet verwondexiijk. Werken met
landbouwmethodexx die een
goede opbrengst paren aan goe
de milieuprestaties.
De spectaculairste vorm daar
van is de precisielandbouw,
waarbij kunstmest en chemi
sche bestrijdingsmiddelen niet
taboe zijn, maar de toediening
ex*van door precisietechnieken
sterk is verbeterd. Daax'bij kan
worden gedacht aan coating
van zaden met bestrijdingsmid
delen en de injectie van mest
stoffen vlakbij het zaaigoed.
Volgens Reijndex's wordt dit
sooxt precisielandbouw in Ne
derland nog niet toegepast. Er
wordt wel mee geëxperimen
teerd, onder meer landbouw-
maatschap De Wilhelminapol-
der heeft het tot speerpunt
gemaakt.
In Het boerenbedrijf in de Lage
Landen wordt uitgegaan van
een dei'de groene revolutie in
Nedexiand, gekenmerkt door
een veel grotere productiviteit
van hulpmiddelen als meststof
fen en energie. De energievoor
ziening van het boerenbedrijf
moet worden gebaseerd op
aardwarmte, zonne-energie en
windenergie, aldus Reijnders.
Er zal meer ruimte moeten zijn
voor de inzet van hersens ('ar
beid') en minder nadruk op
dierlijke px-oductie. Het regen
water moet beter worden vast
gehouden en de afzet moet
gemiddeld dichter bij het boe
renbedrijf worden gezocht.
Reijnders slotopmex'king luidt
dat zo'n derde groene revolutie
niet vroeg genoeg kan beginnen.
Rinus Antonisse
Sietse van der Hoek: Het platte
land. Over de laatste Neder
landse boeren - Uitgeverij Con
tact, €15,50.
Lucas Reijnders: Het boerenbe
drijf in de Lage Landen. Ge
schiedenis en toekomst - Uitge
verij Van Gennep, €15,90.
Afgelopen weekeinde werd in Oud-Sab-
binge een reünie gehouden voor oud-
leerlingen van de openbare lagere school in
dit kleine dorp bij Wolphaartsdijk. Daar
wex-d ook de raadkaart die vorige week in
Buitengebied stond, ten toon gesteld. Daar
op prijkt de inmiddels gesloopte school aan
de Ring in volle glorie. Gebouwd in 1872,
naar een ontwerp van architect D. de Ko
ning, schrijft W.G.H.S. Otte-Wisselinkuit
Oudelande, die eraan toevoegt nog de origi
nele prent die bij de bouwtekening hoorde,
nog in haar bezit te hebben.
„In eerste instantie herken ik niet de ingang,
maar wel de voim van het gebouw. De foto is
gemaakt op de stoep waar mijn opoe heeft
gewoond en mijn vader is opgegroeid",
meldt A. van Ruiten-Goetheer uit Schore.
Dat ze de ingang niet thuis kan brengen, is
niet zo verwonderlijk. In 1900 bevond die
zich nog in de voorgevel; in 1913 kwam de
entree aan de rechterkant, achter de school.
J. Koole uit Kapelle was in de jaren twintig
van de vorige eeuw leerling van de school.
„Het is al een heel oude foto, want in mijn
schooltijd was er geen enkel kind meer in
klederdracht." Ook deze inzender herinnert
aan het verplaatsen van de ingang. „Ook het
plakkebord stond niet meer voor de school,
maar op de hoek van de Ring en de Prins
Bemhardstraat, vroeger Slop geheten. Er
waren in de school drie lokalen en in elk lo
kaal twee klassen. Dus ook drie leerkrach
ten: een juffrouw en twee meesters. De
school stond midden in de Ring, met nog
een werkplaats van timmerman Bebelaar.
Er waren ook een brandput en volkstuin
tjes."
Fundering
M. J. Geuze uit 's-Heer Arendskerke atten
deert erop dat Oud-Sabbinge ook 't Ouwe
land wordt genoemd. Er stond aan de ring
ook een kerk, die volgens deze inzender ver
viel tot ruïne en dan ook in 1816 werd afge
broken. Na afbraak van cle school is de fun
dering van de kerk weer opgemetseld.
Verzamelaar Hans Lindenbergh, zelf ooit
leerling van de school, vertelt waarom in
1913 de ingang werd verplaatst. Dat hield
verband met de komst van de waterleiding
op Zuid-Beveland. Achter de school kwam
een lange gang met toiletten, voorzien van
een watercloset, in plaats van een plee en
een pieshok. De nieuwe zij-ingang lag
rechts aan het begin van de nieuwe gang. Bij
het graven van de fundering vond men een
kist vol met schedels. De vondst had er mee
te maken dat de school werd gebouwd op de
plaats van de voormalige kerk. Rond de
kerk lag het oude kex-khof
Er wai"en enkele onjuiste oplossingen,
waarin als plaatsnamen genoemd werden
Kwadendamme, Nieuwdorp en Driewegen
(bij Biervliet). De winnaars van de waarde
bonnen zijn: T.P. Tas, Middelburg, W. Vrie,
Kattendijke en P. Driesprong, Oud-Sabbin
ge
Rinus Antonisse
De nieuwe raadkaart uit de
collectie van Hans Linden
bergh laat een beeld zien van
een dorp in het zuiden van de
provincie. De gebruikelijke
vraag luidt: wat is de naam van
het doxp? Nadere bijzonderhe
den over de afgebeelde situatie
zijn van harte welkom bij de re
dactie van Buitengebied.
Oplossingen kunnen tot en met
zaterdag 8 juni worden gezon
den aan: x-edactie PZC Buiten
gebied, postbus 18, 4380 AA
Vlissingen; fax 0118-470102; e-
mail redactie@pzc.nl. Voor in
zenders van goede oplossingen
zijn drie waardebonnen be
schikbaar.
