Koningin die niet van mensen houdt
Bloedwraak trekt een spoor van ellende
door Albanië
PZC
Los
Queen Elizabeth II
29
zaterdag 1 juni 2002
Vijftig jaar zwaait konin
gin Elizabeth II de scep
ter over het Verenigd
Koninkrijk van Groot-Brit-
tannië en Noord-Ierland.
Dat jubileum wordt dit
weekeinde in heel het land
gevierd met veël muziek en
straatfeesten. Begin dit jaar
nog vreesde menigeen een
mislukking van het jubile
umjaar wegens vermeende
desinteresse van het volk.
Maar tijdens een toernee
door het land trekt de vorstin
steeds grote drommen en
thousiaste burgers. Na een
aantal duistere jaren schijnt
de zon weer boven Bucking
ham Palace. De 76-jarige
vorstin geniet groot respect
onder haar onderdanen.
Vijf jaar geleden verkeerde
het koningshuis in diepe
crisis. Prinses Diana, vervuld
van diepe haat jegens alles wat
naar Buckingham Palace rook,
was in Parijs tragisch om het le
ven gekomen. Terwijl het volk
zwolg in verdriet om zijn Queen
of Hearts, liet koningin Eliza
beth vanuit haar Schotse bui
tenverblijf niets van zich horen,
behalve dan dat ze aanvankeli j k
weigerde de vlag op Bucking
ham Palace op halfstok te han
gen, om de simpele reden dat
zulks niet tot de traditie behoor
de.
'De mensen in het land', opge
stookt door de boulevardbla
den, reageerden woedend op de
kille koningin, die uiteindelijk
eieren voor haar geld koos en
alsnog in het publiek verscheen.
Ze werd weliswaar niet wegge
hoond, zoals sommigen zelfs
vreesden, maar riep toch ook
niet meer over zich af dan een
schamel applausje.
Sindsdien is het louter crescen
do gegaan met de populariteit
van de koningin. Grote schan
dalen zijn de familie bespaard
gebleven, ze past zelfs haar stijl
wat aan aan de tijd. Zo heeft ze
zowaar een pub en een McDo
nalds bezocht, en vertoonde ze
zich vorige week op een hippe
receptie waar ook wild volk
rondliep, zoals de Rolling Sto
nes Mick Jagger en Keith Ri
chard. Dit weekeinde treedt in
haar paleistuin zelfs Ozzy Os-
boume op, oud-frontman van
de met de satan koketterende
popgroep Black Sabbath, en be
paald geen oude adel.
De dood van zowel haar zuster
Margaret als haar moeder eer
der dit jaar, heeft de populari
teit van de koningin evenmin
kwaad gedaan.
'Queen of Hearts' zoals de pu-
bliciteitsbeluste Diana zal Eli
zabeth nooit worden, daarvoor
is ze een te afstandelijke per
soonlijkheid. Nog steeds vindt
een meerderheid van de bevol
king dat ze niet goed doorheeft
wat er in de hedendaagse maat
schappij leeft. Maar verschil
lende onderzoeken wijzen ook
uit, dat een overweldigende
meerderheid van de burgers van
mening is dat de koningin zich
al die vijftig jaar goed of uitste
kend van haar taak heeft gek
weten.
Zonneklaar is ook waarom de
koningin zo gerespecteerd
wordt. Om met een van haar
biografen, Graham Turner te
spreken: ,,Geen staatshoofd ter
Koningin Elizabeth II, geschilderd door Julian Freud, 2001
wereld kan op tegen haar bijna
obsessieve plichtsgetrouwheid
en de gratie waarmee ze al haar
taken heeft vervuld. Ze is de ul
tieme professional."
Storm, regen of hagelbuien tij
dens een demonstratie van oude
ambachten? De koningin geeft
geen kik. Nimmer verzaakt zij.
Tijdens haar vijftigjarig bewind
heeft ze 251 staatsbezoeken af
gelegd aan 128 landen, 380.000
telegrammen verstuurd, gepo
seerd voor 120 portretschilders,
bijna 400.000 ridderordes ver
leend, meer dan een miljoen
burgers ontvangen op haar
jaarlijkse tuinrecepties, nog
miljoenen meer burgers de hand
geschud, en dagelijks gemid
deld drie rode koffers met staat
stukken doorgeworsteld en on
dertekend. Een van haar oud-
privésecretarissen.Niets liet
haar van haar plichten afhou
den. Binnen een of twee dagen
nadat ze was bevallen, vroeg ze
alweer om een koffer met stuk
ken".
Plichtgetrouwheid, consisten
tie en volharding zijn sleutel
woorden in iedere accurate be
schrijving van haar bewind.
Terwijl om haar heen de huwe
lijken van haar kinderen in dui
gen vielen, schoondochter
Fergie aan een teen van een min
naar zoog en zoon Charles het
liefst een tampon in het slipje
van zijn minnares Camilla Par
ker Bowles was, ging koningin
Elizabeth onverdroten en uiter
lijk onaangedaan voort met het
doorknippen van linten en do
pen van schepen.
Die stabiliteit is niet alleen ui
terlijke schijn. In antwoord op
de vraag of de koningin ook ge
schokt was door de dood van
Diana, zei een naaste medewer
ker tegen biograaf Turner: „Ge
schokt? De koningin is simpel
weg niet in staat om geschokt te
zijn."
Koningin Elizabeth is namelijk
opgevoed op de ouderwetse wij
ze van de Britse 'upperclassdie
van de 'stiff upperlip'. Ze ver
mijdt ergens emotioneel bij be
trokken te raken. Immers: wie
zijn gevoelens toont, toont ook
zijn zwakheden, opinies en
vooroordelen, en dat kan een
vorst zich niet veroorloven.
Ze heeft daarbij haar karakter
mee. Volgens Turner heeft zij 'de
geest van een man, die niet
wordt gedreven door emotie,
maar door calculatie'.
Ze is ook niet in staat vrouwen
babbeltjes te voeren, kan bot
zijn tegen tafelgenotes die dat
wel doen, en beweegt zich liever
in gezelschap van mannen, met
wie zij uitgebreid kan bomen
over haar paarden of honden. Ze
heeft het niet op zieken en ge
handicapten en ze opent dan
ook alleen een ziekenhuis als het
echt niet anders kan. Een licha
melijke aanraking, op het geven
van een hand of een luchtkus
aan een familielid nais er even
min bij. Ze zal nooit spontaan
een kind op schoot nemen, of
een peuter over de wang aaien.
Wel schijnt de koningin een
goed ontwikkeld gevoel voor
humor te hebben, en weet ze in
kleine kring de lachers op haar
hand te krijgen met imitaties
van bijvoorbeeld Margareth
Thatcher en andere politici.
Toch is zij over het algemeen
zeer formeel en is het moeilijk
tot haar door te dringen. Zelfs
haar kinderen moeten voor haar
buigen als zij binnenkomen en
iedereen in haar gezelschap
mag pas gaan slapen, nadat zij
naar bed is gegaan. „Je vergeet
in haar gezelschap geen mo
ment dat ze koningin is", zei een
voormalige privé -secretaris.
Dupe
Haar.kinderen zijn volgens vele
getuigenissen de dupe gewor
den van haar formaliteit en van
de prioriteit die zij gaf aan het
koningschap en haar dieren, bo
ven het moederschap. Emoties
tonen was taboe voor de kinde
ren, problemen moesten ze zelf
oplossen. Toen kroonprins
Charles en prinses Anne in 1953
nog peuters waren gingen ko
ningin Elizabeth en prins Philip
een half jaar op staatsbezoek in
hun Britse wereldrijk, de kinde
ren thuis latend. Toen ze terug
kwamen kon er geen kusje van
moeder af, maar moesten ze het
doen met een handdruk.
Menselijke warmte bewaart ko
ningin Elizabeth vooral haar
paarden en haar corgi's, een
soort hond waarmee ze zich
voortdurend omgeeft.
Sir John Miller, voormalig
hoofd van de koninklijke stal
len: „Ik denk dat ik wel kan zeg
gen dat hare majesteit dieren
prefereert boven mensen, al is
het alleen al omdat ze niet zo
veel praten."
En een anonieme privé-secreta-
ris tegen biograaf Turner: „Als
de koningin slechts de helft van
de aandacht had gehad voor het
opvoeden van haar kinderen,
dan zij heeft besteed aan het
fokken van haar paarden, zou
haar koninklijke familie niet de
puinhoop zijn die zij nu is."
Harm Harkema
Zuid-Afrika
Soms lijkt de tijd nog wèl stil
te staan. Zoals op zondag
morgen in Monumentpark, een
echte Afrikaner wijk in het oos
telijk deel van Pretoria. De Ne-
derduitsch Hervormde Kerken
zitten vol. Er wordt gezongen en
gebeden tot de strenge God, die
de Boeren had uitverkoren om
het Beloofde Afrikaanse Land
te bevolken.
Na de kerk worden 'melktart' en
'koeksisters' gekocht.De boer
met de vouw scherp in het ruit
jesoverhemd. De jongens zijn
mannetjes in grijze broek en wit
overhemd; de meisjes kleine
poppen met iets te veel kant. En
de vrouwen lijken allemaal op
Evita Bezuidenhout, de creatie
van cabaretier PieterDirckUys:
te verzorgd, te veel lak, te veel
make-up, te grote bril.De gebal
semde look,die bij ons in de ja
ren zestig ook in zwang was.
Maar dat er wat verandert is ze
ker. De Spar is bijvoorbeeld
open. En wel tot acht uur 's
avonds, de hele week. Er is nog
wel een herinnering aan de
strenge moraal van de Afrika
ners, want alcohol zit achter een
groot ijzeren hek. Nergens mag
in Zuid-Afrika op zondag alco
hol verkocht worden, en men
houdt zich er aan! Overigens zal
die alcohol wel rijkelijk vloeien
als men na de kerk en de koffie
om één uur rond de 'braai' staat
Maar de zondagmorgen even
niet meegerekend, gebeurt er
wel degelijk het een en ander in
de Afrikaner gemeenschap.
Men komt namelijk LOS. Dat
wat God eeuwenlang verboden
heeft, blijkt zoet te smaken. Het
is te zien aan het uitgaansleven,
de kleding. In kranten staan
contactadvertenties, en bieden
'horny houswives', 'male's en
zelfs 'she-male's' hun diensten
aan. 'Massage Studio' in de Pre-
toriusstraat heeft 'rainbow la
dy's' in de aanbieding en is ge
opend op.... zondag.
„De Afrikaners gooien de kete
nen af", zegt een bevriendepsy-
choanalist. „Het is heel interes
sant wat ik allemaal op de bank
krijg dezer dagen." Seks staat
centraal. Er wordt volop
vreemd gegaan, wat resulteert
in veel echtscheidingen. Expe
rimenteren, in de rest van de we
reld vooral een kenmerk van de
jaren '60 en '70, is het credo.
Zelfs de nationale televisie
zendt beelden uit van huisvrou
wen die les krijgen in lapdance
en striptease ten einde hun man
te behagen - en ze vertellen het
voor de camera! Hetero's tasten
de grenzen af, maar ook homo's -
de 'moffies' - zijn massaal uit
hun schulp gekropen. „Er is een
revolutie gaande", zegt één van
hen. En hij heeft gelijk. Het is
een ironie, hoewel de psycho-
analist het juist heel goed ver
klaarbaar vindt: de bevrijding
van de zwarte massa heeft ge
leid tot de seksuele bevrijding
van hun voormalige witte on
derdrukkers. En dat moet uit
eindelijk winst opleveren voor
het nieuwe Zuid-Afrika.
Eelco van der Linden
daar te komen zou hij vijf kilometer moeten
lopen en ik ben bang dat hij vermoord
wordt. Daarom blijft hij binnen."
Mersad is niet de enige die gedoemd is tot
analfabetisme. Elf andere kinderen moeten
ook uit het vizier zien te blijven van op
wraak beluste dorpelingen. In totaal heb
ben 72 familieleden, in hoofdzaak mannen,
'huisarrest'. Dat laat aan de vrouwen de
zware taak om de tabaksplanten en de fruit
bomen te cultiveren, maar ook zij voelen
zich niet veilig. De vrouwen wagen zich niet
buiten de eigen akkers, en de oogst wordt
naar de markt getroond door de oudste van
het stel. „Ik ben zestig", grijnst Besmira, „te
oud om nog gedood te worden."
Bloedwraak is een lange traditie in het ver
pauperde Noord-Albanië. De communisten
maakten een einde aan het fenomeen, maar
na hun val in 1990 werden de geweren snel
weer opgepoetst.
Hoeveel mensen het slachtoffer van bloed
wraak zijn geworden, valt moeilijk te zeg
gen. In statistieken doet de politie niet.
Maar volgens Emir Spahija heeft de bloed
wraak in Albanië sedert 1990 meer levens
genomen dan de oorlog in Kosovo, waarvan
het dodental op vier- tot achtduizend wordt
geschat.
Als hulpverlener bij de Unie van Vredes
MissionarissenpoogtSpahija met ruim dui
zend collega's te bemiddelen tussen ruziën
de families. De organisatie wist 1.522 keer
een 'staakt-het-vuren' tot stand te brengen,
maar desondanks zijn er steeds meer fami
lies die uit vrees voor bloedwraak hun huis
niet meer kunnen verlaten.
vijftiende eeuw poogde een dam op te wer
pen. Hij stelde de Kanun op, een gedragsco
de.
De Kanun was een verbetering ten opzichte
van de heersende chaos, omdat hij nauw
keurig bepaalde onder welke omstandighe
den bloedwraak toegestaan was. Maar de
code, die 1263 paragrafen omvat, was ook in
de middeleeuwen al nauwelijks verlicht te
noemen.
Paragraaf 57 degradeert de vrouw tot 'een
zak, gemaakt om stand te houden zolang ze
leeft'. Deze zak moet het niet in haar hoofd
halen overspel te plegen, want dan gebiedt
de Kanun: „Nadat hij haar heeft kaalge
schoren en ontkleed, werkt de man zijn
vrouw het huis uit en drijft haar met een
zweep voor zich uit door het hele dorpVer
volgens doodt hij haar met de bruidsschats
kogel die hij speciaal voor dat doel van de
ouders van de vrouw heeft gekregen.
Als hij haar op heterdaad betrapt, kan de
man er ook voor kiezen zijn overspelige
vrouw en diens amant ter plekke te doden
Daarbij hebben de nabestaanden van het
overspelige paar niet het recht bloedwraak
te nemen op de schutter. Sterker, zij moeten
de schutter zijn kogels vergoeden.
Dat de Kanun anno 2002 weer in zwang is,
noemt Emir Spahija 'ronduit verbijste
rend'. Maar erger nog is dat de meer liberale
paragrafen ervan worden genegeerd. De
hulpverlener: „Volgens de Kanun zijn kin
deren tot vijftien jaar en vrouwen
gevrijwaard van bloedwraak. De eerste 24
uur na de moord moet de hele mannelijke
familie van de moordenaar binnenblijven.
Noord-Albanië geldt als de minst toe
gankelijke streek in Europa. Daardoor
overleefden er tradities die elders op het
continent sedert de middeleeuwen tot het
verleden behoren. Een daarvan is de bloed
wraak, die sinds de val van het communis
me een spoor van misère heeft getrokken.
Anno 2002 kunnen duizenden families hun
genotificeerde huizen niet meer verlaten uit
angst voor de kogel.
Aan het einde van de stoffige zandweg lig
gen enkele boerderijen verscholen tussen
geurende velden. In het westen glinstert het
Shkodra Meer, een wonder der natuur. Oos
telijk bieden ongenaakbaar oprijzende ber
gen beschutting tegen de klimatologische
nukken van het binnenland. Weinig boerde
rijen zijn tegen een zo majestueus decor ge
bouwd. Maar voor 72 bewoners ervan, leden
van de familie Lacajbetekent dat weinig.
Zij zijn al ruim drie j aar niet meer buiten ge
weest.
Het noodlot sloeg toe nadat één van hun zo
nen, de 24-jarige Ajron, twee van zijn kame
raden had doodgeschoten. De Lacaj's wis
ten wat dat betekende. De families van de
twee slachtoffers zouden niet rusten voor
dat zij wraak hadden genomen. Ajron, de
moordenaar, was sinds die bloedige 31ste
mei 1998 de bergen in gevlucht. Hij was
nooit meer gezien. Daarmee werden zijn
bloedverwanten doelwit.
Ismet (34) stelt zijn zoontje voor, Mersad.
„Hij is acht jaar oud, maar hij kan lezen
noch schrijven.", zegt Ismet. „Hij heeft nog
nooit een school van binnen gezien. Om
Daarna hoeft alleen het gezin van de moor
denaar thuis te blijven, en na een maand al
leen nog de moordenaar zelf. Maar tegen
woordig houdt niemand zich nog aan die
beperkingen." Het keerpunt was 1997, toen
het land in chaos werd gedompeld en het
volk stormliep op de wapenopslagplaatsen
van het leger. „Voor die tijd was 95 procent
van de moorden in overeenstemming met de
Kanun", zegt Spahija. „Maar sindsdien
wordt zelfs de code niet meer gevolgd. Een
paar dagen geleden namen twee zussen
wraak door een zestien jarige jongen te ver
moorden. Dat was in Albanië nog nooit ver
toond."
In Aliaj, het dorpje tussen het meer en de
bergen, is de oude Raustem Lacaj het roe
rend eens met de woorden van de hulpverle
ner. „Als mijn zoon was gedood, had ik al
leen de moordenaar vogelvrij verklaard",
zegt hij„Het is niet juist om een hele familie
te dwingen binnen te blijven."
De vete heeft het dorp, 1.200 zielen, tot op
het bot gespleten. Buren van de Lacaj 's sym
pathiseren met hen, en waarschuwen als
verdachte lieden het zandpad op komen.
Maar anderen hebben partij gekozen voor
de op wraak beluste families.
Maar het wrangst is de vete misschien nog
voor Ermenis, een zus van een der vermoor
de jongens. Ermenis had de pech getrouwd
te zijn met een van Lacaj 's, toen de moorden
plaatsvonden. Omdat ze nu de naam Lacaj
draagt, moet ze ook binnen blijven. En geen
van haar zes zonen gaat naar school.
Cees van Zweeden
Huisarrest voor de gebroeders Lacaj
„Ik ben 37 jaar oud, en begin nu al mijn haar
te verliezen. Dit is geen baan", zegt Spahija.
„We boeken een enkele keer succes, maar
het geweld neemt hand over hand toe."
Bloedwraak was in de vroege middeleeu
wen op de Balkan een wijdverbreid feno
meen. De traditie overleefde alleen in Alba
nië, omdat de Ottomanen er niet in slaagden
hun rechtsstelsel op te leggen aan de geïso
leerde bergstammen in het land. De slach
ting nam zulke vormen aan dat een Albane
se leider, Lek Dukagjin, uiteindelijk in de
foto Cees van Zweeden/GPD
