p
Ontworpen
voor God zelf
Perry vangt het leven op potten en vazen
25
fw
Antonio Gaudi, genie en dwaas
ft. .^<1
I'
vrijdag 31 mei 2002
DakvandeCasaMila.
ntonio Gaudi is een van de raadselachtigste
architecten van onze tijd. Een oeuvre dat zich
volgens sommigen tussen kunst en kitsch
beweegt, maar door anderen een hoogtepunt uit de
foto Klaus Lahnstein/GPD
Europese cultuur wordt genoemd. De Catalaanse
bouwmeester werd 150 jaar geleden geboren. Gijs van
Hensbergen schreef een biografie over hem ter gelegenheid
van Gaudi-jaar.
Soms zijn bepaalde uitspra
ken aan het begin van ie
mands leven of loopbaan zo te-
i kenend voor het vervolgervan,
dat je gaat twij f elen aan de his-
I torische authenticiteit. Dat ver-
I moeden steekt ook de kop op bij
1 de persoonlijke geschiedenis
I van het Catalaanse wonderkind
Antonio Gaudi. Toen hij na een
chaotisch verlopen studie het
diploma van de School voor Ar-
I chitectuur in Barcelona in ont-
I Vangst ging nemen, bleek dat de
I professoren niet eensgezind
waren geweest in hun finale
oordeel over de wispelturige
I student. Het was daarom dat di
recteur Rogent op de diploma
uitreiking zei: 'Heren, we heb-
i ben hier vandaag ofwel een ge-
me, ofwel een dwaas onder ons
I Geheel het verdere leven van
I Gaudi zou in het teken staan
j van deze twee kwalificaties.
Overigens waren sommige pro
fessoren van meet af aan over
tuigd van Gaudi's talenten.
Toen hij Josep Fontseré i Mestre
assisteerde bij het ontwerp van
het nieuwe Ciutadella-park was
zijn professor in materiaal
weerstand zo onder de indruk
van de ingewikkelde hydrologi
sche calculaties die hij had ge
maakt voor het waterreservoir,
dat hij hem meteen voor het be
treffende examen liet slagen
zonder dat hij ooit een college
had gevolgd.
Beide anekdotes zijn ontleend
aan cle biografie die de in Enge
land wonende kunsthistoricus
Gijs van Hensbergen over Gau
di (1852-1926) schreef en die in
hetNederlands is verschenen
ter gelegenheid van de 150ste
geboortedag van de Catalaanse
bouwmeester.
Het leven van Gaudf was een vat
vol tegenstrijdigheden, zoals
het statement van Rogent al zo
compact aangaf. Hij balanceer
de voortdurend tussen
uitersten. Hij was een aartscon
servatieve mysticus, die het ka
tholieke geloof in de tweede
helft van zijn leven op funda
mentalistische wijze beleed,
maar als jongeling richtte hij
zich juist tegen de rooms-katho-
lieke kerk.
De man die op latere leeftijd als
een kluizenaar door de straten
van Barcelona ging, was aan
vankelijk een dandy, die slechts
de beste handschoenen droeg en
zijn hoeden kocht bij Arnau aan
de Carrer Nou de la Rambla,
waar speciaal voor hem een
Gaudi geeft uitleg aan kardinaal Ragonesi.
foto Gemeentearchief Barcelona
houten hoedenmal werd be
waard voor zijn strooien zomer
hoeden en zijn favoriete zijden
hoge hoeden.
Maar het meest sprak zijn
gespleten karakter uit zijn ge
bouwen. Ongeëvenaard en nau
welijks binnen een bepaalde
stroming onder te brengen. De
afgelopen honderd jaar vormde
zijn oeuvre menigmaal de inzet
van een verhitte discussie onder
kenners en liefhebbers van ar
chitectuur. De Engelse schrijver
Evelyn Waugh was zelfs niet be
reid om voor de Sagrada Fami-
lia uit zijn taxi te stappen, ter
wijl zijn collega George Oiwell
nog feller was in zijn afkeuring;
'Ik vind dat de anarchisten blijk
gaven van slechte smaak door
het ding niet op te blazen toen ze
de kans hadden'. Maar Gaudi
had grote bouwmeesters aan
zijn zijde.
Louis Sullivan, die in Chicago
met de eerste wolkenkrabbers
pionierde, noemde het een
hoogtepunt van creatieve archi
tectuur: 'Het is de geest gesym
boliseerd in steen'. Walter Gro-
pius roemde de technische
perfectie van de kathedraal.
Van Hensbergen had aan het rij
tje loftuitingen ook nog die van
Willem Frederik Hermans kun
nen toevoegen. De auteur be
schreef de Sagrada Familia als
een van de mooiste gebouwen
op aarde.
Ook nu lopen de oordelen over
Gaudi's werk nog steeds uiteen.
Wat de één als meesterwerk ziet,
noemt de ander Disney-archi-
tectuur. Niet dat Van Hensber
gen al de vooroordelen en be
zwaren kan wegnemen, maar
wel ontrafelt hij leven en werk
van Gaudi zo precies dat de ar
chitectonische avonturen van
de Catalaan beter zijn te plaat
sen en te begrijpen. Hoewel Van
Hensbergen zelf niet de link met
Disney legt, kun je aan de hand
De Aposteltorens van de Sagrada Familia in Barcelona.
van zijn biografie wel de oor
sprong van dit laatdunkende
oordeel duiden.
Gaudi begon zijn studie op een
moment dat de fotografie de
wereldarchitectuur zichtbaar
maakte. Voor het eerst konden
de studenten zich uitputtend
verdiepen in bouwwerken die
op andere continenten waren
gelegen. In de universiteitsbi
bliotheek las hij boeken als 'Ar
chitecture Arabe ou Monu
ments de Kaire' waarin een
enorme rijkdom aan exotische
architectuur was opgenomen.
Uit diezelfde oosterse bronnen
putte Disney om zijn sprookjes
kastelen en paleizen vorm te ge
ven. Maar verder gaat de verge
lijking mank. Het kenmerk van
Disney is een snelle en opper
vlakkige reproductie van steeds
dezelfde beeldentaalmet als re
sultaat een decor waar niets
achter zit. Dat alles staat in
schril contrast met wat Gaudi
werkelijk was: mysticus en ver
nieuwer tegelijkertijd.
Achter die soms onheilspellen
de, naar de hemel reikende ge
bouwen zaten ingenieuze, ver
nieuwende constructies. Niet
voor niets dat de peetvader van
het modernisme, Le Corbusier,
het appartementengebouw Ca-
sa Mila in Barcelona uitriep tot
een meesterwerk. Het complex
paarde ongekende rijke en rit
mische vormen aan een beeld
schone constructie. Je kunt je
zelfs afvragen of Le Corbusiers
eigen chèf-d'oeuvre, de kapel in
het Franse Ronchamp, niet het
gevolg is geweest van zijn be
zoek aan Barcelona. Van Hens
bergen komt tot de conclusie dat
ook andere moderne architec
ten schatplichtig zijn aan Gau
di, zoals Frank Gehry toen hij
het Guggenheim Museum in
Bilbao ontwierp.
In en rond Barcelona zette Gau
di een reeks gebouwen neer, die
steeds weer zijn imago bevestig
de: vreemd en geniaal. Maar in
onze noordelijke ogen toch
vreemder dan in die van de Ca
talanen zelf. Gaudi maakte dat
onderscheid zelf ook. Hij vond
onze cultuur en gebouwen
schraal, hij zag er ook een ex
cuus in om niet te reizen. De
mensen uit het noorden moesten
maar naar hem toe komen.
In Barcelona zelf kun je nog
steeds zien, dat Gaudi ook in
zijn eigen stad een excentrieke
uitzondering was, maar tegelij
kertijd is de conclusie onont
koombaar dat hij het product is
van zijn eigen cultuur. Want in
Catalonië was het doodgewoon
om een mengeling van expres
sieve stijlen op één gebouw toe
te passen. Alleen deed Gaudi het
gevarieerder en extremer dan
wie ook.
Hij voer daarbij niet louter op
eigen kracht maar kon bogen op
de steun van enkele steenrijke
opdrachtgevers. Wat de Haagse
zakenman Henny voor Berlage
was, betekende Eusebi Güell
voor Gaudi. Buitenhuizen, een
paleis, een kapel en het Park
Güell schiep hij voor de indu
strieel. Alleen al die betoveren
de buitenplaats met zijn fraai
versierde plein en de geheimzin
nige ruimtes daaronder is een
reis naar Barcelona waard.
Maar Güell was niet de op
drachtgever van Gaudi's
spraakmakendste werk. De Sa
grada Familia tekende hij voor
God zelf, die steeds meer het
middelpunt van zijn bestaan
was geworden. Een project
waarop Gaudi al zijn virtuosi
teit losliet, voor de decoratie liet
hij zelfs met chloroform ver
foto Francesco Catala-Roco/GPD
doofde kippen en kalkoenen in
gips gieten.
De laatste tien maanden van
zijn leven woonde hij in de cata
comben van de kerk tot de nood
lottige dag in 1926 dat hij door
tram 30 werd aangereden. Een
week later stonden er honderd
duizenden Catalanen langs de
route die de lij kkoets reed, maar
pas twee dagen na het ongeluk
had iemand in het ziekenhuis de
stervende kluizenaar herkend
als de beroemde architect Gau
di.
De oude meester liet een kathe
draal na die niet klaar was, en
misschien nooit af zal komen.
Als een getrokken kies waarvan
de spitse wortels zich in de wol
ken boren, ligt hij verzonken in
de bodem van BarcelonaWie de
Sagrada Familia in volle glorie
wenst te zien moet volgens Van
Hensbergen wachten op de Dag
des Oordeels. Bij het huidige
tempo van bouwen zal dat onge
veer in 2030 zijn.
Casper Postmaa
Gijs van Hensbergen: Gaudi (ver
taald uit het Engels) - Uitgeverij
Menken Kasander Wigman,
39,50.
Shockerend? Provocerend? Rijp voor de
hamer? In preutse Engelse kringen
wordt dat nog gevonden, maar Stedelijk
Museum-conservator Marjan Boot kan zich
niet voorstellen dat het werk van de Britse
kunstenaar Grayson Perry in Nederland
zulke extreme reacties zal uitlokken. Hij de
coreert potten en vazen niets verhullend
met kindermoorden, oorlogsgeweld, sado
masochisme, bondage en travestie. Ge
voegd bij thema's als de oppervlakkigheid
van het (kunst)establishment is dat eufe
mistisch gesteld geen vrolijke kost, maar
dat Perry hier ooit zou worden beoordeeld
als 'schaamteloos, puberaal of vulgair' is
onvoorstelbaar. Daarvoor denkt Nederland
te liberaal, stelt Boot.
Op de tentoonstelling van Perry (1960) in
het Stedelijk Museum in Amsterdam impo
neert allereerst het verbluffende vakman
schap van de vijfenveertig vazen die bijeen
zijn gebracht. Het moet hondsmoeilijk zijn,
maar hij beheerst versieringstechnieken als
glazuren, ingraveren, beplakken met, foto-
Grayson Perry: Floating world.
transfers en stempelen tot in de perfectie. In
het traditiegetrouwe Engeland wordt kera
miek als toegepaste kunst nog steeds scherp
onderscheiden van 'échte' beeldende kunst.
Perry concentreerde zich vanaf 1985 juist
op 'klassiek onzichtbare' potten en vazen
omdat die hem de ideale 'intieme' ruimte
boden om zijn ideeën op kwijt te kunnen. De
vorm van een pot of vaas is nooit confronte
rend bombastisch en wordt door iedereen
begrepen. Dat stimuleert volgens de kun
stenaar het oppikken van wat hij wil zeg
gen. Dat klopt, de volgepakte taferelen op
zijn 'simpele' objecten ogen zo adembene
mend dat ze vanzelf tot nauwgezet kijken
dwingen
Perry groeide op in een verstikkend provin
ciaals milieu in Essex ten noordoosten van
Londen. Toen hij vijf was kreeg zijn moeder
een verhouding met de melkboer en toen
zijn vader wegging, trok deze gewelddadige
man (tevens worstelaar) bij hen in. 'In vijf
tien jaar heb ik geen enkel gesprek met hem
gevoerd. Ik was een vreemde verschijning in
zijn huis en ik kon me niet identificeren met
zijn opvattingen over hoe een man moest
zijnvertelde Perry daar ooit over in een te
rugblik. Als reactie creëerde hij al gauw een
eigen fantasiewereld waarin zijn teddybeer
Alan Measles als surrogaat-vaderfiguur fi
gureerde. Perry was het soort jongen dat er
van droomde bij de luchtmacht en in het le
ger te gaan en is tegenwoordig een gelukkig
getrouwd man met een dochter. Maar toen
Perry dertien was, droeg hij in huis al kleren
van zijn zusje en op zijn vijftiende liep hij
ermee door de velden. Toen zijn stiefzuster
dat ontdekte, was het huis vanzelfsprekend
te klein. Zijn moeder zei ooit tegen zijn
vrouw: 'Je moet wel heel wanhopig zijn om
met een travestiet te trouwen.'
'Een van de redenen waarom ik me verkleed
als vrouw is mijn lage gevoel van eigen
waarde, vergelijkbaar met het beeld van
vrouwen als tweederangs burgers. Het is de
positie van een buitenstaander. Ik heb me
zelf buitengesloten. Het is net als met kera
miek; die wordt ook gezien als iets tweede
rangs', laat kunsthistoricus/criticus
Andrew Wilson Perry zijn aandrang tot tra
vestie uitleggen in de catalogus. Maar zijn
vrouwelijke alter ego Claire vervult on
danks die loodzware emotionele erfenis al
geruime tijd een trotse rol als ontmaskeraar
van macho-gedrag in zijn publieke perfor
mances als beeldend kunstenaar.
Wie het werk van Grayson en de geborduur
de jurken van zijn alter ego Claire in het Ste
delijk Museum bijeen ziet, wordt dan ook
geen moment bevangen door mededogen.
Dankzij zijn talenten als kunstenaar heeft
Perry zijn leed op een 'hoger plan' kunnen
tillen. Het Stedelijk Museum heeft 'Stran
gely Familiar' uit 2000 in de collectie, een
vaas die in een notendop zijn verwerkings
proces samenvat. 'Het is een goed voorbeeld
van de gelaagdheid van zijn werk. Het eer
ste wat zich opdringt, zijn de schunnige sa
domasochistische seksscènes. Pas in tweede
instantie ontwaart de toeschouwer in de
sepia-kleurige achtergrond de keurige
villaatjes van de suburb, setting van het lie
derlijke gedrag', analyseert Boot de voor
stelling. 'Om pas daarna de doorlopende
tekst te ontcijferen die als een olielaag over
de pot ligt en op subtiele wijze de betekenis
prijsgeeft: 'Daddy don't hit me, Mummy
stop him.' Ooit stilgestaan bij wat zich aan
soortgelijks in Nederlandse huiskamers af
speelt?
Perry is in eigen land een inmiddels verre
van buitengesloten kunstenaar: zijn werk is
peperduur en vloog de afgelopen jaren als
warme broodjes de winkel uit richting de
collecties van toonaangevende verzame
laars als Charles Saatchi. Hij valt met zijn
'guerrilla-tactiek' van in schoonheid ver
pakte gruwelen ook de geborneerde
kunstelite aan, maar benadrukt tegelijk: 'Ik
ben de kunstwereld dankbaar, het is een
plek die mijn keus te leven met mijn onder
bewuste heeft verwelkomd en bejubeld.
Zonder dat zou ik misschien hartstikke gek
zijn geworden.'
Frangoise Ledeboer
Expositie: Grayson Perry - Guerrilla Tactics -
Stedelijk Museum Amsterdam, t/m 25 augustus
Geopend dagelijks van 11.00 tot 17.00 uur. Cata
logus €35,-.
f'
