Het mysterie van de Rift Valley
PZC
Doseren van pillen kan veiliger
Brutaliteit is
aangeleerd
Pas op met teken
Nieuwe methode doden kankercellen
12
Satelliet tegen Afrikaanse koorts
Aangeboren afwijkingen
Steeds meer pillen
Levensverwachting stijgt
Hoge bloeddruk en stress
Behandeling van borstkanker
Testikels controleren
opvoeding
swb
maandag 27 mei 2002
LONDEN - Kankercellen be
vriezen en dan bewerken met
een giftige stof zou wel eens een
nieuw wapen kunnen zijn in de
strijd tegen de dodelijke ziekte.
Dat staat in het British Journal
of Cancer.
Anders dan chemotherapie,
die behalve kankercellen ook
gezonde cellen doodt en bij
werkingen heeft zoals haaruit
val, valt de nieuwe methode al
leen aangetaste cellen aan. De
belasting voor de patiënt zou
minimaal zijn.
Bij cryochemotherapie, zoals
de nieuwe, gecombineerde me
thode wordt genoemd, gaan
ijskoude naaldjes in de tumor.
Zij doden de meeste kankercel
len en het antikankermiddel
bleomycine maakt het karwei
af. Het bevriezen van kanker
cellen, cryochirurgie, is geen
nieuwe techniek, maar die ver
nietigt niet alle gevaarlijke cel
len. En een paar achtergeble
ven kankercellen kunnen
ervoor zorgen dat de ziekte
weer de kop opsteekt. Door de
combinatie met bleomycine
worden alle kankercellen ge
dood.
„Het middel dat we gebruiken,
is uiterst giftig, maar het kan
alleen bevroren cellen binnen
dringen, wat betekent dat on
bevroren gezond weefsel ge
spaard wordt", legt de Franse
onderzoeker Luis Mir uit Hij
ontwikkelde de methode sa
men met de Amerikaan Boris
Rubinsky.
Mir en Rubinsky ontdekten dat
het bevriezen van cellen het
membraan (de buitenkant) be
ter doordringbaar maakt. Zo
kunnen grote moleculen zoals
van medicijnen, die niet door
het membraan heen kunnen, de
bevroren kankercellen binnen
dringen. De onderzoekers ge
bruikten zeer geavanceerde
beeldtechnieken om er zeker
van te zijn dat ze alleen aange
tast weefsel bevroren.
Hoewel de techniek alleen is
getest op cellen van melanoom,
een huidkankergezwel, kan die
volgens Mir werken voor de
meeste soorten vaste tumoren.
RTR
door Ben Apeldoorn
RIFT VALLEY - Amerikaanse
klimatologen menen met be
hulp van weersatellieten epide
mieën te kunnen bestrijden;
sterker, te kunnen voorkómen.
Aan de hand van satellietgege-
vens vonden zij het antwoord op
de vraag waarom gemiddeld el
ke vijf jaar in Oost-Afrika een
mysterieuze virusinfectie de
kop opsteekt: de Rift Valley-
koorts. De primaire oorzaak er
van blijkt in oceaanstromingen
te liggen. Met die wetenschap
kunnen op tijd maatregelen, zo
als vaccinatie, worden geno
men.
Gemiddeld elke vijf jaar ge
beurt er iets geheimzi nnigs in de
uitgestrekte savannen van
Oost-Afrika. Vrijwel al het vee,
dat daar als belangrijkste bron
van inkomsten gehouden wordt,
valt dan ten prooi aan een met
hoge koortsen gepaard gaande
virusinfectie, die al bijna 70 jaar
lang als Rift Valley Fever (RVF)
bekend is. Vooral zwangere
schapen en geiten zijn het
slachtoffer; meer dan 90 procent
verliest de nog ongeboren
vrucht door een spontane abor
tus, en van de al geboren lamme
ren en geitjes sterft ook nog eens
gemiddeld driekwart..
De virusinfectie wordt overge
bracht door muggen en via geïn
fecteerd vlees. Ook al door de
meestal langdurige droogte in
het uitgestrekte Rift Valley-ge-
bied, dat dwars door Ethiopië,
Kenia en Tanzania loopt, bete
kent zo'n epidemie een ramp
voor miljoenen. Mensen sterven
overigens vrij zelden aan het vi
rus, maar het kan wel hersen
vliesontsteking (meningitis) en
aandoeningen van het netvlies
veroorzaken, met blijvende
blindheid als gevolg.
Tientallen jaren al breekt men
zich het hoofd over de vraag
waarom de epidemie gemiddeld
elke vijf jaar de kop opsteekt,
maar onderzoekers van het
Amerikaanse Goddard Space
Flight Center (GSFC) in Alaba
ma lijken daar nu het antwoord
op te hebben gevonden. Dat is
maar goed ook, want de laatste
uitbraak van RVF dateert van
ruim vier en een half jaar gele
den. Er staat dus nog dit jaar
weer iets te gebeuren. „We heb
ben ontdekt dat de periodiciteit
van gemiddeld vijf jaar
samenhangt met geregeld op
tredende temperatuurverschil
len in grote hoeveelheden
oceaanwater", zegt Assaf
Anyamba van het GSFC. „De
twee belangrijkste vormen
daarvan zijn El Nin_o - een
enorme hoeveelheid relatief
warm water in de Stille Oceaan
ten westen van Zuid-Amerika -
en een minder bekend, maar
soortgelijk verschijnsel in de In
dische Oceaan, bekend als de
Indische Oceaan Dipool. Ge
middeld elke vijf jaar vinden
deze twee vrijwel gelijktijdig
plaats, prompt enkele maanden
later gevolgd voor overvloedige
regenval in Oost-Afrika, waar
door de savannen vergeven zijn
van ondiepe poelen met daarin
ontelbare muggenlarven. Die
komen met miljarden tegelijk
uit, steken mens en dier, en
brengen zo het virus over."
door Leonoard van den Berge
Wanneer u voor uw plezier
of werk regelmatig in na
tuurgebieden komt, loopt u het
risico om door een teek gebeten
te worden. Een beet van deze
kleine spinachtige beestjes kan
in Nederland bij de mens de
ziekte van Lyme veroorzaken.
Een ernstige ziekte waarbij na
verloop van tijd klachten van
het zenuwstelsel, de gewrichten
en het hart kunnen ontstaan.
Ziekte van Lyme
Teken zien er uit als bruin
zwarte spinnetjes en zijn maar 1
tot 3 millimeter groot. Van
maart tot november komen ze
voor in bossen, duinen, struiken
en hoog gras, wachtend op die
ren of mensen die voorbijko
men. Wanneer deze parasieten
op uw lichaam terechtkomen
bijten ze zich vast in uw huid om
zich vol te zuigen met bloed. Na
een paar dagen zijn ze verzadigd
en laten ze los. Soms zijn teken
besmet met een bacterie die de
ziekte van Lyme kan veroorza
ken. De meeste mensen die ge
beten worden, worden niet ziek
maar in sommige gevallen kun
nen er klachten ontstaan.
De ziekte van Lyme is een infec
tieziekte die in drie stadia ver
loopt, maar het komt ook voor
dat een stadium voorbij gaat
zonder dat er zich klachten
voordoen.
Tijdens het eerste stadium,
drie dagen tot drie weken na de
tekenbeet kan er rond de plaats
van de beet een rode, ringvormi
ge huiduitslag ontstaan die zich
geleidelijk uitbreidt. Deze
huiduitslag is altijd een reden
om naar de huisarts te gaan. Ie
mand kan zich ook grieperig
voelen met hoofdpijn, koorts en
vermoeidheid.
In het tweede stadium, enkele
weken of maanden na de teken-
beet, kan men last krijgen van
uitstralende pij n in arm of been,
dubbel zien, neiging tot flauw
vallen, pijn of zwelling van de
gewrichten of hartritmestoor
nissen.
In het derde stadium, maan
den tot jaren na de besmetting,
kunnen chronische huid-aan
doeningen, ernstige loopstoor-
Als van origine viroloog (virus-
deskundige) raakte Anyamba
bijna zeven jaar geleden betrok
ken bij de interpretatie van sa-
tellietbeelden om ziekten van
gewassen op te sporen. Sinds
medio 1999 leidt hij een team
GSFC-onderzoekers die zich,
samen enkele andere instituten,
bezighouden met de vraag
waarom Oost-Afrika elke vijf
jaar door die koortsepidemie
getroffen wordt. De relatie tus
sen de temperatuurverschillen
in de genoemde oceanen met
overvloedige regenval kwam
naar voren uit jarenlange tem-
peratuurregistraties door een
weersatelliet, de NO AA, die de
waterlagen in beide oceanen
peilde.
„Uit de satellietregistraties van
de temperaturen van waterhoe-
veelheden in zowel de Indische
als de Stille Oceanen kan nu dus
maanden van tevoren bepaald
worden wanneer in het gebied
overmatig veel regen te ver
wachten is. Als die periode aan
breekt, moeten de gebieden
worden geselecteerd die het
snelst groen worden. Dat zijn de
eerste gebieden waar het uitko
men van muggenlarven met in
secticiden zoveel mogelijk dient
te worden bestreden, en waar
tevens mens en dier gevacci
neerd moeten worden.'
Hier lijkt dus een urgente taak
weggelegd voor de regeringen
van de landen in Oost-Afrika.
Urgent, want naar verwachting
zal de eerstvolgende grote uit
braak van RVF nog dit jaar
plaatsvinden, hoewel men uit de
NOAA-registraties nog niet
heeft kunnen opmaken wan
neer dat gebeurt. GPD
nissen en gewrichtsklachten
optreden.
Voorzorgsmaatregelen
Wanneer u er de komende
maanden in of buiten Zeeland
op uit trekt, moet u er voor zor
gen dat u zich niet beet laat ne
men! Door goede voorzorgs
maatregelen te nemen geeft u de
teek geen kans.
De beste manier om besmetting
te voorkomen, is het vermijden
van contact met struikgewas en
hoog gras. Dit kunt u doen door
op de paden te blijven en bedek
kende kleding te dragen. U kunt
zich ook beschermen door een
goed insectenwerend middel te
gebruiken met DEET.
Kleding
Als u in de natuur bent geweest
is het belangrijk om uw huid en
kleding en die van uw kinderen
liefst dezelfde dag te (laten)
controleren op teken, vooral op
plekken waar de huid warm en
vochtig is, zoals in liezen, knie
holten, oksels. Bij kinderen
worden teken vaak op het
hoofd, in de hals, achter de oren
en bij de haargrens gevonden.
Als u een teek binnen 24 uur ver
wijdert is de kans dat u ziek
wordt te verwaarlozen. Het is
wel belangrijk dat u dit op de
juiste manier doet!
1. Neem een pincet waarmee u
de teek goed kan vastpakken,
bijvoorbeeld een epileer- of spe
ciale tekenpincet;
2. plaats het pincet over de teek,
zo dicht mogelijk op de huid.
Verdoof de teek vooraf niet met
alcohol, een brandende sigaret
of andere middelen. De teek kan
van schrik zijn maaginhoud met
bacteriën in uw huid legen,
waardoor de kans op besmet
ting juist groter wordt;
3. trek de teek er voorzichtig
draaiend uit. Zorg ervoor dat u
de teek niet plat drukt;
4. ontsmet het wondje met alco
hol of jodium en noteer de da
tum van de tekenbeet.
Huisarts
Nadat u een teek heeft verwij
derd is het niet nodig om direct
naar uw huisarts te gaan. Doe
dit wel wanneer u één of meer
van de eerder beschreven klach
ten hebt, en noem de datum
waarop u gebeten bent: dit is be
langrijke informatie voor uw
huisarts. De ziekte van Lyme
wordt met een kuur van antibio
tica behandeld.
Leonoard van den Berge is
werkzaam als sociaal verpleeg
kundige bij de GGD Zeeland.
Als u meer wilt weten over Te
ken en de ziekte van Lyme kunt
u telefonisch contact opnemen
met de gezondheidwijzervan de
GGD Zeeland, tel 0113-249434.
Een deel van de Rift Vallei in Kenia ten Noorden van Nairobi. In de jaren dertig werd hier de Rift Valley Fever voor het eerst als zodanig her
kend.
door Paulus Smits
BREDA - Vergissingen bij het uitdelen van
medicijnen aan ziekenhuispatiënten of be
woners van verzorgings- en verpleeghuizen
kunnen fatale gevolgen hebben. Door per
soneelstekorten in de zorg en de daardoor
toenemende werkdruk wordt de kans op dat
soort fouten alleen maar groter. Het doseren
van pillen kan veel veiliger, namelijk door
zeer goed afgestelde machines, waarvan de
werking ook nog eens nauwkeurig wordt
gecontroleerd.
Twee jaar geleden investeerden negen Bre
dase apothekers in een geautomatiseerd do
seringssysteem voor medicijnen. Ze richt
ten daarvoor een bedrijf op, dat werd onder
gebracht naast de apotheek van een van de
deelnemers. Nu heeft Health Pack een
nieuw bedrijfspand in gebruik genomen,
breidt het aantal werknemers nog steeds uit
en groeit de kring van afnemers gestaag.
Health Pack stelt gecompliceerde medicijn
pakketten samen voor met name oudere
patiënten. Bewoners van verzorgingshui
zen en verpleeghuizen, maar ook patiënten
die thuiszorg krijgen, hebben vaak uitge
breide lijsten van pillen die ze moeten slik
ken.
Fouten
In de meeste Nederlandse tehuizen is de
praktijk dat verpleegkundigen of verzor
genden elke dag (of week) doosjes gereed
maken met vakjes waaruit op gezette tijden
een dosering moet worden ingenomen.
Daarbij worden nogal eens fouten gemaakt.
Jaarlijks komen 87.000 mensen onnodig in
het ziekenhuis terecht door verkeerd ge
bruik van medicijnen.
In navolging van landen als Japan en Zwe
den komt in Nederland langzaam het in
zicht dat een verfijnd systeem van geauto
matiseerde dosering veel menselijke fouten
kan voorkomen. Het in Roosendaal geves
tigde bedrijf 4C Care is een van de impor
teurs en van doseringsmachines^het bedrijf
Het medicijn-doseringssysteem ontlast de verzorgenden.
levert ook de software die daarbij hoort.
Apothekers of groothandels gebruiken de
machines om de medicijnverstrekking aan
patiënten zo veilig mogelijk te maken. Ze
weiken als volgt: in een grote kast worden
de receptvoorschriften voor een patiënt in
gevoerd In de kast bevinden zich vierhon
derd bakjes met de meest voorgeschreven
medicijnen. Op basis van de informatie over
wat de patiënt nodig heeft, selecteert het
apparaat een weekvoorraad. Die wordt ver
volgens per innamemoment verpakt en uit
gedraaid (inclusief alle beschrijvingen per
innamemoment). Tenslotte levert het
apparaat een rol af met alle middelen voor
een week. Ter controle bekijken enkele me
dewerkers vervolgens alle pakketten, voor
dat ze naar de patiënten gaan.
Wat nu nog voor ongeveer 1600 verzor
gings-, verpleeghuizen wordt geleverd,
vindt straks op grotere schaal ook elders
toepassing. In ziekenhuizen bij voorbeeld,
voorspelt C. Thijs van 4C Care. Deze auto
matische medicijnbewaking is niet alleen
goed voor de patiënt, ook werkt het goed
voor het voorraadbeheer van het zieken
huis, voor de signalering van overgebruik of
zelfs diefstal en ter voorkoming van over
schrijdingvan houdbaarheidsdata.
De kosten van de medicijndosering komen
op vijftig eurocent per dag. Het steekt Van
Aalten dat over vergoeding daarvan bij elke
individuele patiënt moet worden onderhan
deld met het ziekenfonds. „Als er familiele
den zijn die de toediening van de pillen kun
nen controleren, vindt het ziekenfonds het
niet nodig dat wij de dosering in brengen. Ze
vergeten dat dit systeem en de controle die
wij eraan hebben toegevoegd, vele fouten
kunnen voorkomen."
Een bijkomend voordeel is dat het zorgper-
soneel de dosering niet meer hoeft te regelen
en dat controles in de tehuizen ook veel min
der nodig zijn. GPD
HOUSTON - Om de kans op aangeboren (geestelijke) afwij- i
kingen bij een baby zo klein mogelij k te houden, is het niet per f
se nodig het kind te verwekken op of vlak bij de dag van de ei-
sprong. Ruim ervoor of erna vrijen levert geen extra risico op
concludeert JSimpson (Baylor College of Medicine Houston)
in het medisch vakblad The Lancet. Hij baseert zich op een i
onderzoek bij 963 vrouwen. Hiermee weerlegt hij de opvat
ting dat 'minder verse' ei-of zaadcellen bijdragen aan aange- 1/
boren afwijkingen. GPD v*
AMSTERDAM - Alledaagse levensproblemen en ongewenst
gedrag worden steeds vaker met pillen (psychofarmaca) te lijf
gegaan, constateert het Nederlandse Rathenau Instituut in
een onlangs verschenen rapport. Reclame en voorlichting
vanuit de farmaceutische industrie, alsook het afnemen van
het taboe op pillen voor psychische aandoeningen en de
wachtlijsten voor andere vormen van behandeling dragen
hieraan bij, aldus de opstellers van het rapport. GPD
CAMBRIDGE - In de welvarende landen stijgt de gemiddelde
levensverwachting al bijna twee eeuwen lang constant met
drie maanden per jaar. Er is daarom geen enkele reden aan te
nemen dat de maximale levensverwachting van de mens bin
nenkort zal worden bereikt, stelt J. Oeppen (universiteit
Cambridge) in het wetenschappelijk tijdschrift Science op
grond van een studie naar de levensverwachting in diverse
landen, waaronder Nederland. GPD
NEW YORK - Kinderen van mensen met hoge bloeddruk rea
geren sterker op stressvolle omstandigheden dan kinderen
wier ouders geen hoge bloeddruk hebbenDe versterkte reac
tie uit zich onder andere in een sterkere toename van de hart
slag en bloeddruk en negatiever woordgebruik. Dat schrijft
N. Frazer (universiteit West Verginia) in het vakblad Health
Psychology. Hij baseert zich op een vergelijkend onderzoek
bij 64 personen. GPD
NEW YORK - Genisteïne, een bestanddeel van soja en veel
voedingssupplementen, vermindert de werking van tamoxi
fen, een veel gebruikt middel bij de behandeling van borst
kanker.
Dat concludeert Y Ju (universiteit Illinois, Urbana-Champai-
gn) in het vakblad Cancer Research uit proeven met muizen.
Vrouwen die worden behandeld met tamoxifen zouden daar
om zo min mogelijk genisteïne-houdende producten tot zich
moeten nemen, stelt Ju. GPD
NIJMEGEN - Zoals vrouwen hun borsten controleren, zou
den mannen regelmatig hun testikels moeten controleren op
de aanwezigheid van kankergezwellen. Dat adviseert H. de
Boer (UMC St Radboud, Nijmegen) in het medisch vakblad
The Lancet. Hij schrijft dat naar aanleiding van een sterfge
val bij een 17-jarige jongen als gevolg van niet-opgemerkte
zaadbalkanker. Als zaadbalkanker vroegtijdig wordt ont
dekt, is genezing mogelijk. GPD
door Annie de Vreugd
We vloeken en tieren wat af
in dit land. In het verkeer,
op het sportveld, in het café en
op het schoolplein. Overal vlie
gen vloeken en schuttingtaai je
om de oren. Maar liefst 70 pro
cent van de jongeren onder de 24
jaar bedient zich regelmatig van
grove taal.
Naarmate de leeftijd vordert en
we ouder en wijzer lijken te
worden, neemt het vloeken af.
Echter, nog steeds 18 procent
van de 65-plussers vloektDit
alles bleek in het j aar 2000 reeds
na onderzoek van het NIPO.
Niets wijst erop dat in de tus-
senliggende tijd deze aantallen
zijn verminderd, integendeel.
Waar je ook komt, in welke be
volkingslaag je je ook begeeft,
knallende vloeken en vuile
scheldwoorden blijven in de
mode. Of er nu een tegenslag
verwerkt moet worden of juist
een succes is geboekt.
In de thuissituatie zien we deze
landelijke tendens terug. Ou
ders krijgen meer dan ooit grote
monden van hun kinderen. En
ook docenten in het voortgezet
onderwijs krijgen heel wat te
verhapstukken. Als kinderen
hun ouders of leerkrachten een
grote mond geven, stellen zij
zich op gelijke hoogte met hen,
de autoriteit valt weg. Enerzijds
is dat niet zo vreemd. Ouders en
leerkrachten bespreken veel
meer dingen met kinderen dan
pakweg dertig jaar geleden. De
mening van kinderen telt veel
meer mee en dat is voor kinde
ren heel verwarrend. Het ene
moment mogen ze met de groten
meepraten, het volgende mo
ment moeten ze zich stil houden.
Op zich is het een gezonde ont
wikkeling dat kinderen ook mo
gen meedoen in het maatschap
pelijke verkeer, dat ze inspraak
hebben. De balans slaat echter
wel eens te ver door, soms lijkt
het wel of kinderen met grote
monden het voor het zeggen
hebben. De grens tussen gezon
de mondigheid en brutaliteit is
vervaagd.
Grof taalgebruik past ook in de
huidige machocultuur. Met een
grote mond valt veel te berei
ken. Het leven wordt er echter
signalen wijzen erop dat veel
mensen danig genoeg beginnen
te krijgen van de verbale agres
sie om hen heen. Uit genoemd
NIPO-onderzoek bleek ook dat
ongeveer 70 procent van de be
volking zich groen en geel ergert
aan het gevloek en getier.
Als we het over brutaliteit en
vloeken hebben, begeven we ons
op het gebied van normen en
waarden. Een moeilijk terrein,
omdat voor ieder individu an
dere normen gelden. Iedereen
heeft andere ideeën over wat
nog best kan en over wat echt
niet meer door de beugel past.
Ook elke situatie kent andere
waarden; op het sportveld gel
den andere regels dan in de
kerk. Voor de rust in huis is het
verstandig dat ouders duide
lijkheid scheppen over wat zij in
hun gezin nog tolereren en wat
niet. Kinderen, ook al zitten ze
in de moeilijke puberfase, hoe
ven hun ouders niet uit te maken
voor rotte vis. Moeder is geen
kutwijf en vader geen lui. Als
kinderen dit soort taal uitkra
men tegen hun ouders, is er echt
een grens gepasseerd. Dat moet
de kinderen ook goed duidelijk
worden gemaakt.
Ongewenst
Het gevaar is wel dat vader zich
zo druk maakt dat dochterlief
zijn vrouw uitmaakt voor een
trut, dat hij al scheldend vervalt
in het nu juist zo ongewenste ge
drag. De regels in huis gelden
ook voor de ouders, respect
dient wederzijds te zijn.
Veel ouders zijn zo moe gewor
den van het steeds maar weer
moeten ingrijpen, dat ze capitu
leren. Het lijkt een gevecht
tegen de bierkaai, waar jij corri
geert laat een ander het afwe
ten. Het is per slot van rekening
ook geen schande meer dat je
kind een grote mond heeft, je
bent heus geen uitzondering
met een vloekend kind. Veel ou
ders zeggen er maar niets meer
van, misschien groeien de kin
deren er wel overheen.
Niets is minderwaar, brutaliteit
is simpelweg een verkeerde ge
woonte die vooral door grote
inzet van de ouders weer kan
worden afgeleerd. Het beste is
natuurlijk proberen te voorko
men dat deze slechte gewoonte
ontstaat. De vloekende kleuter
moet al stevig in zijn nekvel
worden gepakt. Voor hem is het
leven nog heel ingewikkeld en
hij heeft er nog geen idee van da'
je tegen oma anders praat dan
tegen klasgenootjes. GPD
