Vóór abortus, tegen de
verdelging van de bladluis
In boeven ben ik niet geïnteresseerd
Wie en wat
Portet van een
verdachte veganist
Criminoloog
Fijnaut
25
Maandag 6 mei begint voor
hem zoals elke werkdag. Bij
zijn vaste bakker koopt hij zijn
broodje, 's Avonds is de 32-jarige
Harderwijker wereldnieuws. Van
moord verdacht op Pim Fortuyn.
Een portret van een Zeeuwse jon
gen die in Wageningen radicali
seerde.
Hij vertikte het om op de leren bank
van zijn moeder plaats te nemen.
Berekende dat voor dierproeven op de
Landbouwuniversiteit tien miljoen
fruitvliegjes werden gebruikt. Hij
verschanste zich bij een milieu-actie
in Wageningen in een boomhut, maar
douchte zich gewoon thuis. Vóór
abortus, maar fel tegen het verdelgen
van bladluis. Een milieufreak die auto
reed.
De verdachte van de moord op For
tuyn hield er extreme denkbeelden op
na. Altijd bereid tot discussiëren.
Nooit had de ander gelijk. Maar in
staat een mens te liquideren? Vrien
den en familie reageren ontzet en
verbijsterd: hoe goed kennen we hem
eigenlijk, waarom vond hij dat de
lijsttrekker van LPF dood moest?
Pijnlijk is hen duidelijk geworden dat
de Harderwijker een dubbelleven
leidde. Dat hij een pistool had en kon
schieten was niemand bekend. Stie
kem moet hij geoefend hebben op ver
laten plaatsen, in het bos of in een ou
de steenfabriek.
Natuurlijk sprak de Harderwijker
over Pim Fortuyn.Wie niet in Neder
land?", beaamt Sjoerd van de Wouw,
vriend en collega. „Nooit was Fortuyn
een item waartegen acties waren
geboden." Het milieu speelde ook he
lemaal geen rol in deze verkiezings
campagne. Fortuyn was daarin niet
slechter of beter dan anderen. Al ver
klaarde de op het platteland van Vel-
sen opgegroeide politicus zich onom
wonden voorstander van de jacht en
de bontindustrie.
Slachten was volgens Fortuyn niet
iets gevoelloos. Voor de soep bestelde
zijn moeder een kip bij zijn vader. Ge
fascineerd keek de jonge Pim toe hoe
de kip na het afhakken van de kop nog
meters over het erf rende. 'Voor iets in
de pan komt, moet het wel eerst dood'
zei Fortuyn in het jagersblad van 7 fe
bruari. Zes jaar terug slachtte de
Rotterdammer, inmiddels 'stadspro-
fessor', met een bevriende slager ei
genhandig een koe. Fortuyn wilde de
kleinschalige boerenbedrijven van
vroeger terughalen.
De verdachte richt in 1992 de Vereni
ging Milieu-Offensief op. VMO voert
ellenlange juridische procedures tot
aan de Raad van State om uitbreiding
van intensieve veeteeltbedrijven te
voorkomen. Hij en en Sjoerd van de
Wouw trekken ook intensief op in het
belang van organisaties als Wakker
Dier, Lekker Dier en Bont voor Die
ren.
Gesloten boek
Hij worstelt ermee dat zijn denken en
doen over dierenwelzijn en grote le
vensvraagstukken absoluut niet stro
ken met de leef- en denkwereld van
zijn directe omgeving. Te vaak stoot
hij in heftige discussies zijn neus.
Zelfs zijn radicale linkse vrienden ha
ken af als ze hem niet meer kunnen
volgen. Hij wordt uitgelachen, ge
kwetst. Slechts weinigen zijn in staat
een goed beeld te schetsen. Over zijn
houding als milieu-activist is veel be
kend. Zijn privéleven vormt welhaast
een gesloten boek.
De wortels liggen in Middelburg.
Daar wordt hij op 9 juli 1969 geboren.
Zijn broer is twee jaar ouder. Moeder
is van Britse afkomst. Vader - werk
zaam in het onderwijs - overlijdt na
een slopende ziekte; zijn jongste zoon
van de wereld die absoluut geen die
ren hoeft te doden. Van fruit en groen
te kun je ook leven. Door dieren te be
schermen, beschaaf je de mens, vond
hij De domheid van anderen daar
over kon hij niet verdragen."
Slagers
In de jaren negentig trekt de ex-Mid
delburger aandacht als 'boomhutbe
woner'. Op het 'gekraakte land van
Pudoc' (grafisch bedrijf) wordt als
protest tegen de woningnood een ten
tenkamp opgezet. Hij is een van de
laatste 'landkrakers' die uiteindelijk
van het terrein vertrekt. Vlak voor de
kerstin 1989 haalt hij als Lekker Dier-
activist met enkele medestanders de
plaatselijke slagers in Wageningen
het bloed onder nagels vandaan. Ge
kleed in met 'bloed' besmeurde witte
jassen parkeert hij een bakfiets vol
konijnen op de stoep van slagerij
Elings. De actie 'tegen overvloedige
consumptie van vlees' escaleert zoda
nig dat de slager de actievoerders op
hardhandige wijze wegwerkt.
De activist wordt steeds vaker met
agressie geconfronteerd. Ingegooide
ruiten, dreigbrieven en hatelijke tele
foontjes. Op dinsdag 15 juni 1995
wordt zijn auto op de kop gezet. Te
genover De Gelderlander laat hij
manmoedig weten zich niet door het
Boerenoff ensief te zullen laten intimi
deren. De agrariërs zijn Milieu-Offen
sief spuug- en spuugzat. Maar de ac
tievoerder is juist extra gebrand om
zijn milieu werk voort te zetten. Wel
duikt hij onder. Talloze malen veran
dert hij daarom van woonstek. Zijn
post laat hij opsturen naar postbus
adressen, nooit naar zijn woonadres.
Herfst 2001 verhuist hij naar Harder
wijk en trekt in bij zijn 39-jarige
vriendin. Beiden zijn dolgelukkig als
hun dochtertje wordt geboren. Des
ondanks belandt de kersverse vader
daarna op het randje van overspan
nenheid. Het doorspitten van milieu
vergunningen valt de dossiervreter
van VMO steeds zwaarder.
Toch merkt niemand iets van de plan
nen waarmee hij rondloopt. Op
maandagavond 6 mei komt de banen
pooler niet thuis bij zijn gezin. Om
18.11 uur, bij een benzinestation
naast het mediapark in Hilversum,
wordt hun echtgenoot en vader over
meesterd door agenten in een kogel
vrij vest. Met het moordwapen in de
hand. Enkele uren na de moordaan
slag ligt ook het leven van zijn vrien
din in puin. Verbijsterd en ontredderd
hoort ze de rechercheurs aan. Rade
loos tast ook zij in het duister.
Al bijna drie weken volhardt, voor zo
ver bekend, de vermeende moorde
naar van Pim Fortuyn in het stilzwij
gen over het hoe en waarom. Het
rechercheteam hoort alleen zijn
naam. De politie ondervraagt hem
ook over de onopgeloste moord op
Chris van der Werken, een milieu
ambtenaar uit Nunspeet. Vol span
ning wacht iedereen op zijn verlossen
de verklaring. Een motief. De pers
stort zich daarvoor massaal op links-
Nederland. Radicale splintergroepen
worden ontrafeld in de hoop verban
den te ontdekken.
Ook links radicaal Wageningen weet
zich in de schijnwerpers. Een aantal
kernleden in deze universiteitsstad
duikt onder. Ze pakken hun rugzak en
gaan even 'op vakantie'. Winkeltjes
sluiten. De geijkte trefcentra zijn leeg.
Telefoons gaan uit. E-mailadressen
worden opgeheven. Actiegroepen
kuisen hun internetpagina's van foto's
van actievoerders en informatie over
actienieuws. Logisch, vindt Judith,
een kennis: „Zolang hijzwijgt, zwij
gen wij ook. Aan speculaties over mo
gelijke motieven voor de moord doen
we niet mee."
Henk van Gelder
en Paul Bolwerk
is dan 17Al op de lagere school koes
tert de Zeeuwse jongen belangstelling
voor dieren, milieu en de natuur. Hij is
lid van de Wereld Natuur Fonds Ran
gers, die bijvoorbeeld de duinen vrij
maken van zwerfvuil. Vissen geeft een
kick. Wel zielig voor de wormen en de
vissen. Eigenlijk klopt dat niet. Maar
ja, iedereen vindt dat blijkbaar nor
maal. Net als vlees eten. Hij wil ermee
stoppen en krijgt prompt ruzie met
zijn ouders.
Zowel op basisschool De Dunenburch
als de Stedelijke Scholen Gemeen
schap (atheneum) SSGM in Middel
burg valt de jongen amper op. Oud
conrector J. van Weele herinnert zich
hem als een 'pluizebollerige altemati-
vo die goed kon leren'. Geen sportieve
jongen. „We waren de kneusjes van de
tennisvereniging", schaterlacht de
oud-gymnasiast Frank van der Zee.
Als vijftienjarige vrijwilliger komt de
jonge dierenvriend door zijn rechtlij
nige opstelling in conflict met de lei
ding van de Vogelopvang Walcheren.
Het redden van vogels en het met val
len doden van muizen die vogelvoer
opeten, getuigt naar zijn opvatting
van een inconsequente houding. „Hij
kon geen compromissen sluiten. Alles
wat leefde moest ten koste van alles
beschermd worden", schetst het toen
malig beheerderspaar Liesbeth en
Ben Baukema van het vogelopvang
centrum.
In 1987 wordt hij veganist als hij in
Wageningen milieuhygiëne gaat stu
deren; zuivel, eieren en andere dierlij
ke producten worden door hem afge
zworen. In datzelfde jaar studeert zijn
latere vriendin (en moeder van zijn
dochtertje) aan de LUW af als vee-
teeltdeskundige. Ze leren elkaar ken
nen via de Wageningse afdeling van
actiegroep Lekker Dier. De vriendin
manifesteert zich als hoedster van het
welzijn van dieren op internationale
transporten.
Vier jaar verblijft de ex-Middelburger
op de LUW ('87-'90). Hij haalt zijn
propedeuse. Maar steeds meer ver
schuift het accent van studeren naar
actievoeren. Zo zet hij zich in voor
vermindering van proefdiergebruik
op de universiteit en sluit zich aan bij
anti-vivisectiebond NBBV. Mede
studenten confronteert hij met gewe
tensvragen als 'wil je snijden in een
doodgelegen big of in haaien, die
sterven als bijvangst van haringvisse-
rij?'
„Volgens zijn berekening werden op
de universiteit tien mil j oen fruitvlieg
jes voor dierproeven gebruikt. Daar
trok hij dan ook ten strijde tegen. Wij,
medestudenten, lachten daar om.
Daar reageerde hij dan weer heel
schaapachtig op", herinnert Frank
van der Zee zich. De tennismaatjes
van weleer trekken weinig met elkaar
op, maar komen elkaar telkens weer
tegen. Eerst in Middelburg, later in
Wageningen. Even wonen ze zelfs nog
in dezelfde flat. Als Wageningse
student ziet Van der Zee zijn
oud-klasgenoot radicaliseren. Ande
re oud-studenten noemen hun voor
malige flatgenoot 'zachtaardig,
gedreven, compromisloos en con
sciëntieus'. Met zijn (veganistische)
levensstijl valt de ex-Middelburger
uit de toon. Op het balkon van zijn flat
op de twaalfde verdieping liggen al
tijd strobalen, waarop champignons
groeien. Ook in zijn moestuin is hij
driftig in de weer met stro en duiven-
poep. Buren houdt hij vriendelijk
maar beslist op afstand, In 1991 be
landt hij in de alternatieve woonge
meenschap Droevendaal. 'De Droef'
aan de rand van Wageningen gold als
een kweekvijver voor links-kritische
mensen. „Vredelievende types met
een hoog geiten-wollen-sokken-ge
halte. De sofste plek om te wonen",
schetst oud-'burgemeester' Patrick
Jansen.
Tijdens de hoog oplaaiende strijd (tot
oktober '98) voor het behoud van de
houten barakkencomplexen in de
vrijstaat Droevendaal houdt de vega
nist zich afzijdig. Geen interesse in
dat geneuzel, verklaart een oud-be
woner. Geregeld drinkt hij een kop
thee, rookt hij joints en deelt LSD.
Hij leeft voor zijn gevoel in een we
reld, waarin heel veel niet klopt. Hij
voelde zich toen onbegrepen. En trok
zich terug. In zijn visie was alles be
zield. Stenen, groente. De mens - met
zijn eigen ik - zelfs extra De hoeder
zaterdag 25 mei 2002
De arrestatie van de oud-Middelburger, die wordt verdacht van de moord op LPF-lijsttreker Pim Fortuyn. foto Ton Kastermans/GPD
Criminoloog Cyrille Fijnaut.
foto Mare Bolsius/GPD
Hij bezit meer dan twee-, misschien wel drie
duizend boeken over zware criminaliteit
die hij allemaal heeft gelezen. Hij heeft meer
dan twintig grote onderzoeken geleid naar zo
ongeveer alle facetten van de misdaad en de be
strijders ervan. Daarover heeft hij in twintig
jaar meer dan tweehonderd lezingen gehouden
en dan hebben we het alleen over lezingen van
wetenschappelijk belang. Want criminoloog
Cyrille Fijnaut is niet te beroerd om tegen alleen
reiskostenvergoeding voor plaatselijke afdelin
gen van de Plattelandsvrouwen of Rotary's een
avond te vullen.
In zijn zitkamer in Tilburg zegt de hoogleraar straf
recht: „In boeven ben ik niet geïnteresseerd. Boe
ven zelf zijn niet interessant in de zin van: dat is nou
iets dat ik als geval op zich graag zou willen bestude
ren. Politiek niet, intellectueel niet en sociaal niet. Ik
ben meer geïnteresseerd in de kloof tussen overheid
en samenleving: een overheid die regels, grenzen
maakt en de misdaad die die grenzen pverschrijdt.
Om dat veld goed in kaart te brengen moet je weten
wat er gebeurt, zowel binnen de politie als binnen de
zware misdaad. Mensen bestuderen de misdaad dik
wijls toch een beetje van buitenaf. Ze hebben moeite
om met zware misdadigers te communiceren. Maar
het is essentieel te weten waarom men de rechtsstaat
en de democratie aan de laars lapt. Pas dan weet je
hoe je daarop moet reageren."
„Ik denk dat eike nieuwe ontwikkeling in de samen
leving nieuwe vormen van misdaad met zich mee
brengt. De samenleving produceert zijn eigen mis
daad door de grenzen die steeds getrokken worden.
De communisten wilden een misdaadloze maat
schappij creëren. Maar ook zij hadden normen en
grenzen, nou we weten allemaal hoe het met hun
rechtshandhaving was gesteld."
„Ik ben wel gefascineerd door de manier waarop mis
dadigers hun hersens gebruiken. Zo'n Hakkelaar, die
kun je niet begrijpen als je zijn biografie niet kent. De
Belgische psychiater en hoogleraar Etiënne De
Greeff heeft in indrukwekkende biografieën beschre
ven hoe mensen ertoe komen om zeer zware delicten
te plegen. Ik heb daar veel aan gehad bij mijn onder
zoek naar corruptie binnen de politie. Bij De Greeff
kun je dan lezen hoe die mensen hun gedrag rationali
seren, daar een rechtvaardiging voor opbouwen, dan
hun eigen normen opzij zetten en uiteindelijk toch
geld aannemen. Zo'n proces gaat dikwijls langzaam.
Het kan wel een, twee jaar duren voor ze zover zijn."
Fijnaut zit in de commissie die de moord op Pim For
tuyn onderzoekt. Hij wil hier dan ook niets over
kwijt. „Ik kan zelfs niet vertellen waarom ik niets wil
zeggen. Meteen na de aanslag ben ik door werkelijk
iedereen gebeld en ik heb tegen niemand iets gezegd.
Wat later: „Nee, ik kan al helemaal niets zeggen over
het milieu-activisme in Nederland."
Cyrille Fijnaut groeide op in een gezin van zeven kin
deren in Heerlen als zoon van een brigadier van poli
tie. „Midden tussen de mijnwerkers. Veel mensen
denken dat de multiculturele samenleving iets van
deze tijd is, dat is dus niet zo. Bij mij in de klas kwam
60 tot 70 procent van de kinderen uit Polen of van el
ders in Europa. Mijn beste vriendje was een Italiaan.
Alle conflicten van nu waren er toen al in Heerlen."
Op zijn twaalfde ging Fijnaut naar het klein-semina-
rie in Deurne. „Ik wilde wat van de wereld zien en het
missionaris zijn trok me wel. Het was een combinatie
van avontuur en geloof.In de vierde klas zag hij het
niet meer zitten. „Het was begin jaren zestig en ik zag
de breuk ontstaan tussen de manier waarop het semi
narie functioneerde en wat daarbuiten gebeurde. De
open geest van bisschop Bekkers maakte de gesloten
heid van zo'n instituut alleen maar groter. Ik heb het
gymnasium daar gewoon afgemaakt, ik heb absoluut
geen negatieve gevoelens over die tijd. De kwaliteit
van het onderwijs was enorm, ik profiteer er nog da
gelijks van."
Na zijn eindexamen wilde Fijnaut niet naar een uni
versiteit. „Ik wilde actie, maatschappelijke actie."
Hij koos voor de politieacademie, studeerde af met
uitsluitend negens en werd inspecteur bij het korps in
Tilburg.
Bij de politie viel Fijnaut op omdat hij overal zelf bij
wilde zijn; bij de ongevallen, bij de huiselijke twisten,
de bekeuringen, de inbraken. „De collega's zagen me
wel als wat apart. Het was in die tijd heel vreemd als
een inspecteur ter plaatse wilde zijn." In 1965 liep hij
mee met de studentendemonstraties in Parijs. Weer
terug in Tilburg zag hijdat het politiekorps geen ant
woord had op de ontwikkelingen van de moderne tijd
Daarom ging hij opnieuw studeren. In Nederland be
stond er geen studierichting Politie en Justitie. Zo
vertrok hij naar Leuven waar hij voor Criminologie
en Strafrecht kon kiezen. Hij deed er een jaar korter
over dan voorgeschreven en nam er Filosofie bij. „Er
zijn jaren geweest met dertig examens. Ik had zo'n
honger."
Afgestudeerd wilde Fijnaut in Nederland een studie
centrum oprichten over en ten bate van de politie.
Den Haag voelde daar niets voor. Toen vroeg Leuven
of hij niet terug wilde komen om een proefschrift te
schrijven. Later werd hij hoogleraar in Rotterdam,
waar de democratie naar zijn zin veel te ver was door
gevoerd, Bekend is zijn reactie op een werkstuk van
drie studentes die hij naar huis stuurde met de mede
deling: 'De enige samenhang die ik heb kunnen ont
dekken is het nietje in de linkerbovenhoek. Ga eerst
uw huiswerk maken, dan praten we verder'.
Hij was blij met zijn professoraat in Leuven. Sinds
1999 is hij ook hoogleraar in Tilburg. „In Leuven
draaide het om onderwijs, er bleef te weinig tijd voor
onderzoek over. Dat heb ik hier in Tilburg wel.
Islam
De New York University nodigt regelmatig hooglera
ren uit de hele wereld uit om gedurende een half se
mester gastcolleges te geven. Fijnaut gaat daar om de
twee jaar heen en is sinds kort voor de derde keer
terug. Meestal gaan hem een stuk of achttien post
zakken vol boeken vooruit. Dit jaar was hij speciaal
gevraagd college te geven over het internationale ter
rorisme, toegespitst op de islam.
„In 2000 is in Amerika een rapport verschenen van de
top uit de veiligheidssector. Dat rapport was alarme
rend. Het voorspelde terroristische aanslagen waar
bij zoveel mogelijk mensen gedood zouden worden,
een acutebedx'eiging van Amerika. Ik heb dat rapport
wel meegekregen. Maar 11 september was een van de
aanslagen in een hele lange reeks, die steeds heftiger
werd. Tot begin jaren tachtig zag de Amerikaanse
overheid het terrorisme als een bijverschijnsel van de
Koude Oorlog. Tot die tijd had het weinig kans, de
Sovjet-Unie controleerde de ene helft van de wereld,
Amerika de andere. Maar rond 1982 krijgen ze in
Amerika door dat Rusland een reus op lemen voeten
wordt en als dan de aanslag in 1984 op de marinebasis
in Libanon plaatsvindt, wordt al snel duidelijk dat
die losstaat van de Sovjet-Unie." „Khomeini in Iran
was zo'n nieuwe kracht, waar de Russen ook geen
greep meer op hadden, terwijl ze dat gebied vroeger
goed controleerden. Het gaat nu om allerlei zelfstan
dige netwerken en allemaal tegen Amerika."
„In Europa kijkt men heel dubbel naar de Verenigde
Staten. Aan de ene kant is er het verwijt van een we
reldwijde bemoeizucht, maar aan de andere kant
wordt er ook van alles van ze verwacht.
Vooralsnog vindt Fijnaut dat de politie in Nederland
de zware misdaad op een andere manier moet aan
pakken. „Er gebeurt te weinig, het gaat allemaal te
traag, er is te weinig samenhang. De overheid denkt
te licht over de zware criminaliteit. De politie heeft
daar geen goed antwoord op. Ze bekijken ieder geval
nog te veel apart terwijl je het als één groot, en vooral
urgent probleem moet zien. Dat probleem dringt nu
wel door tot de regering, maar ik zie nog geen daad
krachtig beleid. Ik ben niet ongerust, maar wel be
zorgd. De ernst wordt verschrikkelijk onderschat."
Celine Rutten
Geboren in Heerlen in 1946.
1986 - 1997 hoogleraar Erasmus Universiteit
Rotterdam,
1989 tot heden: hoogleraar Katholieke Universiteit
Leuven.
1996 tot heden: gasthoogleraar aan de New York Uni
versity.
2000 tot heden: hoogleraar aan de KUB in Tilburg.
Hij is een autoriteit op het gebied van wetenschappe
lijk onderzoek naar de georganiseerde misdaad. Hij is
vooral bekend door zijn werk voor de commissie-Van
Traa en de commissie- Dutroux in België.
Fijnaut zit nu in de commissie die, onder leiding van
mr. H. van de Haak, onderzoek doet naar de beveili
ging van wijlen Pim Fortuyn.
