n\
Alleen de partij is niet genoeg
PZC
Voetje voor voetje in het stembureau
Voor Fortuynlijk
Zeeland begint
het werk vandaag
15
Veel kiezers laten duidelijke voorkeur voor personen blijken
Kind at oproepkaarten op
Pro-Fortuyn spandoek boven A28
Tilburgse stemtaxi geliefd
Kiezen tijdens personeelsuitje
StemWijzer populairste hulp
Stemmenstrijd
leeft ook onder
jongeren
Scholieren kiezen massaal voor LPF
oHee<*6
donderdag 16 mei 2002
Hnnr Edith Ramakers
VLISSINGEN - Hij tuurt naar de kan
didatenlijst voor de Tweede-Kamer
verkiezingen. Een rij wachtende kie
zers ontstaat. De talmende kiezer kijkt
nog een paar minuten, maar dan komt
het hoge woord eruit. „Waar staat Wie
gel?" Wiegel ontbreekt op de lijst in het
stembureau in Wilhelminadorp. Hij
vertrekt licht teleurgesteld. Bij zijn fa
voriete partij, de VVD, hoort zijn favo
riet.
Het voorbeeld is illustratief voor een
aantal kiezers. Ze laten bij een rondje
langs een aantal stembureaus blijken
niet voldoende te hebben aan de partij
keuze. „De PvdA én Wouter Bos", zegt
Vlissinger Frans van Westenbrugge.
„Met Melkert heb ik niets.Femke Hal-
sema van GroenLinks steelt het hart
van een Vlissingse kiezer, terwijl par
tijgenoot Paul Rosenmöller juist weer
de voorkeur geniet van het Zierikzeese
echtpaar Heijstek. „Want ik vond dat
hij metBalkenende goed stand hield te
genover Pim Fortuyn. Maar met het
CDA hebben we niets, met Fortuyn of
zijn partij helemaal niet", legt C. Heij
stek zijn keuze uit.
Pim Fortuyn, zijn naam valt keer op
keer. Zelfs na zijn dood zal blijken dat
hij innig verstrengeld blijft met de Lijst
PimFortuyn (LPF). Dat vinden twee in
Wilhelminadorp vakantievierende
Eindhovenaren. Zij zijn twee van de
velen die in Zeeland met een kiezerspas
gaan stemmen. De Brabanders laten ie
dereen horen de lijsttrekker van de LPF
totin zijn dood trouw te blijven. „Bela
chelijk", klinkt het van tegenstanders.
„Op een lijk kun je niet stemmen."
Eenheid
De20-jarigePeterMeulenberguit Wis-
senkerke heeft de mannetjesmakerij
ook niet onberoerd gelaten. „Maar het
CDA is mijn partij gebleven. Mijn moe
der is hier CD A-wethouder. Door haar
heb ik mijn keuze laten beïnvloeden."
Hij wil zich er niet zo gemakkelij k van
af maken. „Ik sta achter het partijpro
gramma van het CDA", stelt hij. „Een
paar maanden geleden ging het hele
maal niet goed met het CDA. Met Bal
kenende aan het hoofd kwam er weer
eenheid binnen de partij."
Balkenende is een sterk debater. „Hij
was met Fortuyn het beste. Ik heb me
gestoord aan denigrerende opmerkin
gen van Melkert over Balkenende en
Fortuyn. Zij zouden, omdat ze jong in
Ook in het Tonnenmagazijn in Brouwershaven was de opkomst voor de verkiezingen hoog.
de politiek zijn en ervaring missen,
slechte politici zijn. Door zo'n reactie
brandt Melkert voor mij helemaal af."
Hij heeft het gevoel dat de manier van
presenteren van politici steeds belang
rijker wordt. „Ik heb ook sympathie
voor Zalm. Hij is aardig en duidelijk.
Maar voor mij van de verkeerde partij.
Thom de Graaf van D66 heeft ook wel
iets, net als Vliegenthart en Wouter
Bos."
Meulenberg zou niet zo ver gaan dat hij
voor deze personen het CDA zijn rug
zou toekeren. Filosoferend: Misschien
is het de kracht van Fortuyn geweest
dat de LPF geen echte partij was zoals
Nederland die kent. Fortuyn kon boven
de andere partijen staan en de boel
frank en vrij opschudden. „Hij kwam
overtuigend over. Mij bereikte hij niet.
Maar het was toch leuk om naar debat
ten te kijken, waarvoor Fortuyn was
uitgenodigd." Als je jezelf in de steek
gelaten voelt door de politiek, was je
'een gemakkelijke prooi voor Fortuyn'.
„Maar dat geldt niet voor ons", zegt het
echtpaar Heijstek beslist. „We hebben
ons leven lang PvdA gestemd. Daarvan
zijn we afgestapt. De partij heeft het
aan zichzelf te wijten. We vinden dat de
PvdA acht jaar heeft zitten slapen. Het
ziekenhuis is hier op Schouwen geslo
ten, de wachtlijsten lopen op en de
voorzieningen in de kleinere gemeen
schappen worden minder. Wij verwij
ten paars dat dit is gebeurd."
Voor Heijstek is het duidelijk. Zij wil
den links van de PvdA stemmen en
kwamen uit op Rosenmöller. „Hij deed
het goed op televisie. Lekker fel. De
partij zet zich ook in voor een beter mi
lieu en ze gaan menselijk om met het
migratieprobleem. Een Joegoslaaf die
hier negen jaar woont, getrouwd is en
een kind heeft, moet terug naar zijn
land. In de grote steden hebben ze last
van tuig, vaak jonge Marokkanen, die
worden niet aangepakt. Ik heb er ver
trouwen in dat GroenLinks hier iets
aan doet."
Kleurrijk
Politiek heeft de aandacht. Soms man
keert er nog iets aan accurate kennis,
maar de inhaalslag is gemaakt. „Met
dank aan Pim Fortuyn", zegt E. van de
Hoek Ostende uit Vlissingen beslist.
„Hij heeft de knuppel in het hoender
hok gegooid. Triest dat hij dood is. Het
was een kleurrijk persoon." Fortuyn
heeft haar licht aan het twijfelen ge
bracht. Of het zo ver gekomen zou zijn,
dat ze op hem zou gaan stemmen, weet
foto PieterHonhoff
ze niet. „Hij gaf goed aan waar het fout
ging in Nederland. Maar over zijn op
lossingen was ik niet tevreden. Ik ben
teruggekomen op mijn eerste keus: Jan
Marijnissen. De SP."
Bregje van de Ven uit Wilhelminadorp
heeft door de moord op Fortuyn voor
zekerheid gekozen. „Als dit niet was
gebeurd, zou ik niet op de PvdA maar
op GroenLinks hebben gestemd. Ik
vind de PvdA niet links genoeg. Maar ik
denk dat de PvdA nu groot moet wor
den om tegengas aan de LPF te bieden
De 25-jarige is de afgelopen week ge
schrokken van de opmerkingen van
aanhangers van Fortuyn. Linkse poli
tici werden voor moordenaars uitge
maakt. „Ik vond het schokkend om dit
soort kwetsende reacties in Nederland
te horen. Persoonsverheerlijking is ge
vaarlijk."
ZWOLLE - Een kind heeft in de Zwolse wijk Holtenbroek
twee oproepkaarten voor de Tweede-Kamerverkiezingen op
gegeten. Toch konden de eigenaren van de kaarten gisteren
hun stem uitbrengen. Dat heeft voorzitter D. Weegenaar van
het stembureau in het wijkcentrum gezegd. „De vrouw kwam
met een rood hoofd binnenlopen. Uiteraard controleerden we
het goed. Er kan volgens mij niet mee gefraudeerd zijn." ANP
HOOGEVEEN - Een aantal Hoogeveners heeft gisteren bo
ven de A28 een spandoek opgehangen met de tekst: 'Geef de
moordenaars niet hun zin. Stem Pim'.
Burgemeester W. Urlings van Hoogeveen besloot het doek te
laten verwijderen. Gemeentevoorlichter Hans Vonk: „We za
ten wel even met een dilemma. Vrijheid van meningsuiting is
een groot goed. Aan de andere kant vonden we de tekst wel
shockerend."
Degene die het spandoek heeft opgehangen, heeft het overi
gens zelf verwijderd. „Hij was het niet eens met de redenering
van de gemeente, maar wilde er verder geen probleem van
maken", aldus Vonk.
Uiteindelijk hebben de initiatiefnemers een nieuwe plek ge
zocht: een viaduct in de naburige gemeente De Wolden. Maar
ook daar greep de burgemeester in. ANP
TILBURG - Ongeveer 120 mensen hebben gisteren in Tilburg
gebruikgemaakt van de 'stemtaxi'; een verdubbeling ten op
zichte van de gemeenteraadsverkiezingen van 6 maart.
De taxi is een service van de gemeente Tilburg om mindervali-
den en bej aarden in staat te stellen hun stem uit te brengenDe
gestegen populariteit van de stemtaxi heeft volgens een ge
meentelijk woordvoerder te maken met de situatie die is ont
staan na dood van Fortuyn. ANP
HEERDE - Het personeel van installatiebedrijf Rozendal
Electro uit Heerde heeft gisteren gezamenlijk gestemd. Voor
afgaand aan het jaarlijkse personeelsuitje reed de bus langs
het stembureau Brinkhoven in Heerde.
Omdat het reisje dit jaar samenviel met de verkiezingen be
sloot directeur G, Rozendal in overleg met de personeelsleden
de oproepkaarten van de werknemers en hun aanhang, in to
taal 28 mensen, om te zetten in een kiespas waarmee in een
'vreemd' bureau kan worden gekozen. Op het stembureau
werd vreemd opgekeken toen de bus voorreed. De personeels
leden zijn na het stemmen doorgereden naar de Floriade. ANP
ENSCHEDE - Ruim twee miljoen meGScnhebben via de web
site www.stemwijzer.nl een digitaal stemadvies gehaald. Op
de ochtend van de verkiezingsdag werd de twee miljoenste
bezoeker geregistreerd.
Daarmee is De StemWijzer van het Instituut voor Publiek en
Politiek veruit de populairste digitale kieshulp. Er zijn ook
andere soortgelijke sites, maar die trekken aanzienlijk min
der bezoekers.
Ruim 100.000 mensen hebben de site van Kieshulp door be
zocht en De Stemtest van Writersblock had gisteren aan het
eindvan de middag ruim 41.000 bezoekers getrokken. De site
StemBox was uit piëteit voor Pim Fortuyn sinds de moord
niet meer online. ANP
TERNEUZEN - Terwijl een hor
de brugklassers ogenschijnlijk
zonder zorgen over het school
plein van het Zeldenrust-Steel-
antcollege huppelt, zit verderop
een groepje jongeren te genieten
van zon en sigaret. De één is al
achttien jaar, de ander nog net
niet. De één mag al stemmen, de
ander nog niet. Maar een me
ning over politiek hebben ze
vrijwel allemaal.
De 18-jarige Arco Herrebout uit
Hoek vertelt dat er in de klas,
maar vooral ook onderling,
vaak heftig wordt gediscussi
eerd over politiek. „Ja, de ver
kiezingsstrijd leeft ook bij jon
geren. Dat is volgens mij wel te
danken aan Pim Fortuyn. Wat ik
stem? ChristenUnie. Zij hebben
in mijn ogen een heel goed pro
gramma, ook voor niet-chri ste
nen." Ook zijn leeftijdsgenoot
Christiaan den Doelder uit Axel
is bewust met politiek bezig.
„Nee, ook voor de moord had
Pim Fortuyn mijn stem niet ge
had, Nu wordt hij toch een beet
je als een held afgeschilderd. Ik
heb de verkiezingscampagne
intensief gevolgdHet CDA lij kt
mij de beste partij om een coali
tie mee te vormen. Ik ben het ook
grotendeels met hun standpun
ten eens."
Ook Terneuzenaar Axel Ver-
brugge geeft de voorkeur aan de
paitij van Jan Peter Balkenen
de. „Eerst wilde ik op de Lijst
Pim Fortuyn stemmen, maar die
partij stelt nu niet meer zoveel
voor. Ik speel nu dus op 'safe'.
Omdat ik nu zelf mag stemmen,
vind ik politiek veel leuker dan
voorheen. Ik heb me ook echt in
de verkiezingsprogramma's
verdiept." De 18-jarige Annick
van der Walle staat bij haar
klasgenoten bekend als een ech
te 'Pim-fan': „De Stemwijzer
gaf het al aan en ook uit sympa
thie stem ik op de Lijst Pim For
tuyn. Ik heb vorige week met
een paar vrienden de uitvaart in
Rotterdam bezocht, heb het
condoleanceregister getekend
en ben ook bij Fortuyns huis ge
weest."
Ook op scholengemeenschap De
Rede is het aantal stemgerech
tigde leerlingen gering. Het me
rendeel van hen zit thuis te
blokken voor de examens. Bart
van der Salm 19) uit Hoek heeft
voor het eerste lesuur het stem
hokje al opgezocht. „Ik ben er
niet echt mee bezig, maar giste
ren heb ik er toch eens serieus
over nagedacht. Alles wat mij
niets leek, heb ik weggestreept.
Uiteindelijk bleef D66 over."
door Eugène Verstraeten
HULST - „Het lijkt wel of ze het
hier gratis weggeven." Met eni
ge verbazing overziet een Hul
ster kiezer de rij wachtenden
voor het stembureau in het Hul
ster gemeenschapscentrum Den
Dullaert. Voetje voor voetje
schuifelen ze het stembureau
binnen. Een typerend beeld
voor meer stembureau's in
Zeeuws-Vlaanderen.
Bij Den Dullaert staat er al een
rij sinds de opening van het
stembureau. „Dit heb ik nog
nooit meegemaakt. Het lijkt wel
of de mensen staan te trappelen
om te mogen stemmen"zegt een
bebaarde, al wat kalende kiezer.
Hij komt deze ochtend al voor
de tweede keer de lengte van de
file inspecteren. Hij knikt goed
keurend en sluit achteraan aan.
„Druk, druk. Heel druk", klinkt
het vanachter de tafel in het
stembureau.
De wachtenden blijken trouwe
kiezers, die vrijwel alle verkie
zingen gaan stemmen. „Nee, de
gebeurtenissen rond Pim For
tuyn hebben geen invloed gehad
op mijn stemgedrag", zegt een
jongedame. „Maar bij veel
vrienden en kennissen wel, weet
ik. Die stemmen allemaal op de
Lijst Pim Fortuyn. Vooral een
vorm van protest denk ik. Maar
ik kies voor de partij waar ik an
ders ook op stem."
Risico
De meeste stemmers benen me
teen weer naar buiten, „Ja, de
gebeurtenissen hebben me toch
wel beïnvloed", zegt een man
met eenpet op. „Ik was eerst van
plan op Fortuyn te stemmen.
Maar nu hij er niet meer is, heb
ik het toch maar niet gedaan.
Het is toch een risico om te stem
men op mensen waarvan je ei
genlijk weinig tot niets weet."
Bij het stembureau in 't Heike in
Heikant hebben om negen uur al
65 inwoners hun stem uitge
bracht. Twee keer zoveel als bij
de Statenverkiezingen in 1999.
„Als het zo doorgaat komen we
zeker aan een opkomst van 80
Bij alle stembureaus in Zeeuws-Vlaanderen was het gisteren druk; zo ook in gemeenschapscentrum Den Dullaert in Hulst.
foto Camile Schelstraete
procent", luidt de voorspelling.
Aan de andere kant van
Zeeuws-Vlaanderen, in Bres-
kens, is het ook boven verwach
ting druk. Het stembureau in
een achteraf zaait je van het Wa
pen van Breskens kan bereikt
worden door een spoor van pij
len te volgen. Van de 1808 stem-
gerechtigende zijn er om elf uur
al 414 over de vloer geweest. Fi
les hebben ze nog niet gehad,
maar het is wel druk, verzekert
de voorzitter van het stembu
reau. „Een paar minuten voor
half acht stonden de mensen al
te wachten. Het valt op dat heel
veel jongeren hun stem komen
uitbrengen."
Een jongeman zegt vier jaar ge
leden niet te hebben gestemd,
maar nu wel. Wakker geschud
door de politieke discussie die
Pim Fortuyn op gang heeft ge
bracht? „Nee, eerder door dege
ne die hem heeft doodgescho
ten. Naar aanleiding daarvan
heb ik besloten toch te gaan
stemmen. Nee, niet op de LPF en
ook niet als protest, want dat is
volgens mij geen goed motief. Ik
stem bewust op de partij van
mijn keuze." Binnen gaat alles
zijn gangetje. „Er zijn geen
taarten gegooid of zo."
Oudste
Ook niet bij het stembureau in
de Redoute in Sas van Gent. Om
half één heeft zich op de kop af
al 2 6 procent van de kiezers aan
gediend. „Mensen die je anders
niet ziet, zie je nu wel", stellen
de stembureauleden vast. „Ja,
ook hier vooral veel j ongeren die
komen stemmen. Alleen, de
oudste inwoonster van Sas die
102 jaar oud is, en die ook bij ons
stembureau staat geregistreerd,
hebben we nog niet gezien.
Maar dat kan natuurlijk nog."
Er ontstaat enige commotie als
een vrouw een machtiging op
tafel legt, die niet getekend is.
„Sorry, maar dan mag u niet
stemmen", klinkt het resoluut.
De mevrouw maakt zich zicht
baar boos. Vindt het geen stijl.
Dreigt de kaart doormidden te
scheuren, maar besluit terug
naar huis te gaan om de handte
kening alsnog op de kaart te la
ten zetten.
In De Blide in Terneuzen wonen
ouderen, maar het stembureau
dat er onderdak heeft, kan heel
wat jongeren verwelkomen.
„Het is opvallend", vinden de
leden van het stembureau.
„Mensen komen nu ineens wel."
Ze weten dat omdat ze regelma
tig instructie moeten geven over
de werking van de stemcompu
ter. Vooral veel' oudere kiezers
raken het spoor bijster bij een
confrontatie met de moderne
techniek.
Zoals de man die met zijn armen
op het 'tafelblad' gaat leunen
om de kandidatenlijsten eens
even op zijn gemakje te kunnen
bekijken en daarbij dus onbe
wust op zowat alle lijsten tege
lijk stemt.
van onze redactie binnenland
AMSTERDAM - Als het aan
scholieren ligt, komt de Lijst
Pim Fortuyn met 35 zetels in de
Tweede Kamer. Daarmee wordt
de LPF de grootste partij.
GroenLinks wordt de tweede
partij met 25 zetels. Derde en
vierde zijn respectievelijk de
PvdA en de VVD.
Dat bleek gisteren uit de scho
lierenverkiezingen die zijn ge
houden door het Instituut voor
Publiek en Politiek (IPP). Zo'n
70.000 middelbare scholieren
op 249 scholen brachten hun
stem uit.
Volgens de IPP heeft de moord
op Pim Fortuyn de scholieren
flink beïnvloed. Na de dood van
de politicus steeg de aandacht
voor de LPF van 18,5 procent
naar 27,7 procent.
Opvallend is dat de belangstel
ling voor de PvdA na 6 mei daal
de.
Twee jaar geleden wonnen de
VVD en de PvdA de verkiezin
gen nog. Dit jaar verliezen beide
partijen echter respectievelijk
16 en 15 zetels. De PvdA krijgt
van de leerlingen 22 zetels, de
VVD 19.
Het CDA wordt vijfde, daarna
volgen D66, SP, ChristenUnie,
Leefbaar Nederland, SGP en de
Partij van de Toekomst.
Verder kwam uit de verkiezin
gen naar voren dat Pim Fortuyn
de bekendste lijsttrekker is.
Paul Rosenmöller (GroenLinks)
vinden scholieren het sympa
thiekst, eerlijkst en bekwaamst.
De thema's veiligheid, terroris
me en discriminatie scoren on
der scholieren het best. ANP
door Ben Jansen
MIDDELBURG - Zijn stem
is voor nummer twee van de
Lijst Pim Fortuyn, want ook
Lein Sturm, voorzitter van
Fortuynlijk Zeeland, kan
niet op een dode stemmen. De
keus is dus gevallen op Joao
Varela. „Die ken ik een beet
je, een sympathiek persoon."
Ook de man om wie in de aan
loop naar de verkiezingen zo
veel te doen is geweest, kent
Sturm maar een beetje. Eén
keer heeft hij Pim Fortuyn
ontmoet: op een bijeenkomst
van de LPF in Rotterdam.
Sturm had vorige week
maandag net de laatste voor
bereidingen getroffen voor
een ontmoeting een dag latei-
van Pim Fortuyn met For
tuynlijk Zeeland in Vlissin
gen toen hem het bericht van
de moordaanslag bereikte.
De verslagenheid onder de
Zeeuwse medestanders van
Fortuyn was groot. Sturm:
„Iedereen was ontdaan. Dan
moet j e als voorzitter nuchter
blijven. Dat ben ik vandaag,
nu we onze stem kunnen uit
brengen, nog steeds. De ver
werking van de klap komt
nog wel, denk ik."
Net als velen die hun stem op
de LPF uitbrengen, heeft
Sturm het niet over Fortuyn
of over Pim Fortuyn, maar -
liefkozend - over Pim Pim
deed hem uit zijn luie stoel
opstaan, Pim verwoordde
een gevoel dat Sturm in de
maatschappij moeilijk kon
uiten en Pim heeft de politici
van andere partijen wakker
geschud. Sturm is ook - voor
Pim - blij met de hoge op
komst. „Want hij wilde de
democratie teruggeven aan
de mensen. Het ziet ernaar
uit dat hem dat in elk geval is
gelukt."
Zeeuws beleid
Voor Fortuynlijk Zeeland
begint het werk vandaag,
realiseert Sturm zich. De ge
meenteraadsverkiezingen in
Zeeuws-Vlaanderen zijn nog
maar een half jaar weg en
over tien maanden staan de
Statenverkiezingen voor de
deur. Fortuynlijk Zeeland
moet zich goed organiseren
en een Zeeuws beleid ont
wikkelen. Ook moet de groe
pering haar opstelling tegen
over de landelijke LPF
bepalen. Fortuynlijk Zee
land is een onafhankelijke
vereniging die weliswaar het
gedachtegoed van Fortuyn
omarmt, maar - nog - geen
formele banden heeft met de
LPF. De Lijst Pim Fortuyn
heeft trouwens nog geen tijd
gehad een structuur in de re
gio's op te bouwen.
Sinds de gewelddadige dood
van Fortuyn heeft Fortuyn
lijk Zeeland volgens Sturm
tientallen reacties gehad van
personen die zich willen aan
sluiten of meedenken. Onder
hen opmerkelijk veel perso
nen met ervaring in het be-
drijfs- en maatschappelijk
leven. Van het lonken van de
Partij voor Zeeland naar
Fortuynlijk Zeeland heeft
Sturm afwachtend kennis
genomen. „DePvZ is natuur
lijk ook een beetje een leef
baarheidspartij. Dus wat dat
betreft zijn er wel raakvlak
ken. We hebben in elk geval
geen behoefte aan mensen
die vanwege persoonlijke
ambities een ommezwaai
maken."
Volksbeweging
Sturm heeft ook behoefte
aan blijvende betrokkenheid
bij de kiezers. „We moeten af
van het patroon dat politici
eens in de vier jaar de kiezers
opzoeken en dat de kiezers
hun taak hebben volbracht
na hun bezoek aan het stem
lokaal.
Kiezers en gekozenen moe
ten samen verantwoordelijk
heid nemen." Daarom hoe
ven de LPF en Fortuynlijk
Zeeland wat hem betreft
geen partij te worden in de
traditionele zin van het
woord. Sturm denkt meer
aan een brede volksbeweging
met een netwerk diep in de
samenleving.
Wat die volksbeweging wil,
blijkt volgens Sturm duide
lijk uit de winst die LPF en
CDA hebben geboekt: „De
kiezers hebben vernieuwing
gezocht bij de LPF en zeker
heid bij het CDA. Het is de
uitdaging die beide te bie
den."
