Vertraagd maar nog niet vergeten
De otter komt terug
Nederlandse ingenieurs
willen laatste megaproject
Sovjet-Unie afmaken
Haffner
verbindt
Hitier en
Churchill
27
zaterdag 11 mei 2002
In de Finse Golf bij Sint Peters
burg wacht een van de grootste
stormvloedkeringen ter wereld al
ruim tien jaar op voltooiing. Geld
gebrek en de angst voor een 'Tsjer-
nobyl in het water' nekten een van
de laatste prestigeprojecten van de
Sovjet-Unie. Nederlandse ingeni
eurs willen de ooit vervloekte
'damba' alsnog afmaken.
De Russische sluiswachter heeft er
een hard hoofd in dat zijn storm
vloedkering ooit nog af komt. Vaak ge
noeg heeft hij gehoord over nieuwe
plannen om de ruim 25 kilometerlange
dam in de Finse Golf alsnog te voltooi
en. Maar gewerkt wordt er al die jaren
amper. „Buitenlandse hulp? Wie gaat
er nu geld stoppen in een labiel land als
Rusland?" Het zal de sluiswachter niet
verbazen als de dam er over tien jaar
nog precies zo bij ligt als nu: een herin
nering aan de geknakte ambities van de
Sovjet-Unie.
Herman Gerritsen van WL Delft Hy
draulics laat zich niet ontmoedigen
door de sceptische sluiswachter. „De
mensen zijn de laatste jaren natuurlijk
vaak teleurgesteld, maar ik ben posi
tiever dan ooit." In samenwerking met
ingenieurs van Koninklijke Haskoning
en economen van ECORYS/NEI (Ne
derlands Economisch Instituut) pro
beert Gerritsen de constructie van de
vergeten dam bij St. Petersburg te re
animeren, In september moet het rap
port af zijn en dan zullen de Russische
overheid en internationale geldschie
ters waaronder de EBRD (Europese
Bank voor Reconstructie en Ontwikke
ling) het vonnis uitspreken. „Het ziet er
goed uit", zegt Gerritsen.
Verwaarloosd
Dat kan op dit moment niet van de dam
gezegd worden. Metalen kubussen be
doeld voor de constructie van sluisdeu
ren liggen lukraak op de dam, enorme
bouwputten blijven onaangeroerd en
de weg boven op de door ijsrotsen aan
gevreten dam ziet er verwaarloosd uit.
„Dit is een kunstwerk", oordeelt Ger
ritsen niettemin. „Zo noemen we dit
soort waterkeringen met sluizen, stu
wen en bruggen. Als je dit een dam
noemt, beledig je de ingenieurs en bou
wers."
Het 'complex ter bescherming van Le
ningrad tegen overstromingen' was
samen met de 3100 kilometer lange
Baikal Amoer Spoorlijn (BAM) in
Oost-Siberië een van de laatste mega
projecten van de Sovjet-Unie. Ver
woestende overstromingen als in 1824,
1924,1955 en 1975 moesten de stad van
Peter de Grote in de toekomst bespaard
blijven, oordeelden de partijbonzen in
1979. Een oude droom, want in de jaren
dertig was een eerste plan voor een dam
bij 'het noordelijke Venetië' al ontwik
keld. Toen de plaatselijke leider Sergej
Kirov in 1934 werd vermoord, beteken
de dat ook het nekschot voor het pro
ject. De grote zuiveringen van Stalin
lieten bovendien ook de belangrijkste
ingenieurs niet ongemoeid. Pas in 1979
volgde een nieuwe poging, toen via een
decreet het startschot werd gegeven
voor de oprichting van de 'damba', zo
als het bouwwerk nog steeds in de
volksmond heet.
Protesten
Het werd meteen groots aangepakt. Op
het eiland Kotlin, midden in de Finse
Golf, staan nu nog de flats van de
vijfduizend arbeiders die eind jaren ze
ventig begonnen aan de bouw van de
waterkering. Het eiland, met het in
Sovjettijden hermetische afgesloten
marinestadje Kronstad, verbindt de
noordelijke en zuidelijke arm van de
dam. De voormalige strategische basis
van de Russische vloot is sinds de vol
tooiing van de autoweg over het noor
delijk gedeelte van de dam een schier
eiland geworden. Tot een hoopvolle
toekomst heeft het niet geleid. De tota
le controle van het ministerie van De
fensie is dan wel verdwenen, de econo
mische malaise is gebleven. „Kronstad
is vergane glorie", weet Gerritsen.
De andere verbindingsweg met Kotlin,
over het zuidelijke gedeelte van de
dam, is nooit afgekomen. Perestrojka
bracht in de jaren tachtig de onvrede
over het geheimzinnige prestigeproject
in de Finse Golf aan de oppervlakte. De
dam groeide uit tot het brandpunt van
de protesten tegen de arrogante autori
teiten. Sinds de start van de werkzaam
heden was de vervuiling in de Finse
Golf dan ook halsoverkop toe geno
men. Stranden moesten gesloten wor
den en vissers klaagden over slechte
vangsten. De prille milieubeweging
bestempelde de dam als 'eenTsjernobyl
in het water', maar de autoriteiten hul
den zich zoals gebruikelijk in een ge
heimzinnig stilzwijgen. De bevolking
wendde zich uiteindelijk direct tot
Gorbatsjov en vond een luisterend oor.
Een drietal commissies moesten de ver
vuiling in de Finse Golf en de rol van de
dam daarin gaan onderzoeken. De
bouw kwam nagenoeg tot stilstand.
„Er viel in die tijd gewoon niet meer
normaal te praten over die dam", zegt
Herman Gerritsen. „De hele discussie
was sterk gepolitiseerd." Inmiddels is
duidelij k dat de ecologische problemen
slechts deels aan de dam te wijten wa
ren. De Russische ingenieurs hadden
het noordelijk gedeelte van de water
kering in eerste instantie gebouwd als
een 'blinde dam', zonder openingen.
Het afvalwater uit St.-Petersburg kon
daardoor de baai niet snel genoeg ver
laten. In de tweede helft van de jaren
tachtig werden alsnog vier sluizen aan
gelegd, waarmee dat probleem werd
verholpen. „Het ontwerp is gewoon
goed", oordeelt Gerritsen. Hoofdoor
zaak van de vervuiling bleek een onge
lukkig aangelegde waterzuiveringsin
stallatie. Ook die fout is inmiddels
grotendeels gecorrigeerd. De rehabili
tatie van de dam ten spijt, bleef de
bouw sinds 1989 stil liggen. In het nieu
we Rusland was geen geld meer voor
prestigepro j ecten
„Ik zie het als onze verantwoordelijk
heid dat we die dam nu afbouwen, want
St. Petersburg is niet beschermd tegen
overstromingen", meent Gerritsen.
Hoewel de waterstand dit jaar slechts
twaalf centimeter boven gemiddeld
zeeniveau steeg, liepen meerdere ge
bouwen gelegen aan de grachten van
St. Petersburg weer waterschade op.
Het prestigieuze museum Hermitage
aan de rivier Neva klaagt al tijden over
wateroverlast in de ondergrondse op
slagruimten voor kunstwerken. Bi]
grote overstromingen zal de schade
niet te voorzien zijn, leert de ervaring
van grote overstromingen uit het verle
den.
„Het is een economische noodzakelijk
heid dat de dam wordt voltooid, want
er is bijna ieder jaar schade. De EBRD
zal nog dit jaar beslissen of Rusland een
lening krijgt voor dit project. Ik denk
dat het gaat lukken President Poetin
staat er achter. Ik heb de indruk dat dit
project als cadeau aan St. Petersburg
wordt aangeboden tijdens het 300-ja-
rige bestaan van de stad in 2003."
De werkzaamheden aan het giganti
sche project zullen tussen de drie en
acht jaar duren. De meerderheid van de
sluizen moet worden voltooid en twee
enorme vaargeulen verkeren in em
bryonale toestand. „De Nederlandse
bouwers zitten al op het vinkentouw",
zegt Gerritsen. „We hebben natuurlijk
wel een naam hoog te houden."
Frank Hendrickx
Begin juni is het zover. Na jarenlange
voorbereiding wordt de visotter
weer terug uitgezet in ons land. Het is
het hoogtepunt van een herintroduc
tieprogramma, waarbij eerst een im
mens en schoon natuurgebied is ont
wikkeld.
„We wachten gespannen op een tele
foontje uit Letland. Daar worden op dit
moment zes jonge, geschikte visotters
gevangen om ze twee weken later hier
uit te zetten in het laagveengebied in
Noordwest-Overijssel en Zuidoost-
Friesland", zegt Louis Zandbergen van
het Ministerie van Landbouw, afdeling
Oost in Deventer. Het wordt de eerste
lichting van in totaal veertig Russische
otters, die de komende vier jaar deze
kant uit komen.. „Vanaf 2006 moet de
populatie zichzelf in stand houden
door voortplanting,"
Het was een trieste dag, die 14e septem
ber 1988. De laatste otter in ons land
werd doodgereden, ergens bij het Frie
se Joure. Het was een mannetje, tever
geefs op zoek naar een partner. De otter
is uitgestorven door intensieve jacht.
Zijn pels leverde een aardige duit op en
het dier werd gezien als concurrent van
de vissers.
Andere reden van verdwijnen, is de
ernstige watervervuiling, waardoor
het dier ziek en onvruchtbaar werd.
Daar komt nog bij dat de meeste rivier
oevers bij ruilverkavelingen werden
voorzien van rechte walbeschoeiing,
waardoor de otter het water niet meer
uit kan en, ondanks zijn zwemkunst,
verdrinkt.
Al in 1989 werd met een project begon
nen door het Ministerie van Landbouw
om de Euraziatische visotter (Lutra lu-
tra) terug te laten keren. Hiertoe werd
een groot natuurontwikkelingsproject
opgezet, samen met de terreinbeheer
ders Natuurmonumenten, Staatsbos
beheer en het Friese Landschap. Een
paar moerasgebieden (de Weerribben
en de Wieden) werden met elkaar ver
bonden en gevoegd bij enkele natuur
gebieden (zoals de Oldematen bij
Zwartsluis), waardoor één groot aan
eengesloten wetland van 15.000 hecta
re ontstond; een eldorado voor de visot
ter die veel ruimte nodig heeft.
„De oevers zijn weer ontdaan van de
rechte beschoeiing en herbeplant met
riet. De rietoevers maken het de otter
makkelijk om ongezien te trekken, op
zoek naar voedselBovendien dienen
de rietkragen als beschermde kraam
kamer", zegt Zandbergen. Om het wa
ter zo schoon mogelijk te krijgen, is er
vooral veel gebaggerd. De in het slib
bezonken microverontreinigingen, zo
als zware metalen en pcb's, zijn verwij
derd. De aanvoer van fosfaten is ver
dwenen. „Moderne wasmiddelen zijn
fosfaatvrij en bovendien wordt er geen
vreemd water meer in het gebied gela
ten. Dankzij een vernuftig sluizen- en
filtersysteem houdt het gebied zijn ei
gen water vast. Door het opnieuw op
gang brengen van kwelwaterstromen
blijft er een natuurlijk open water be
staan."
De visstand in het zoete water is onder
meer hersteld door brasem weg te van-
Na afwezigheid van enkele decennia komt de otter straks weer terug in ons land.
gen. Deze vis woelt de bodem om en
maakt het water troebel, waardoor
snoek en voorn, bovenaan het menu
van de otter, minder kansen hebben.
„De otter is niet kieskeurig en lust ook
graag kikkers, krabben, muskusratten
en veldmuizen", aldus Zandbergen.
Wanneer de eerste otters uit Letland en
Wit-Rusland arriveren, worden ze door
het Otterstation in Leeuwarden uitge
breid gescreend op hun gezondheid. Na
goedkeuring krijgen ze onderhuids een
zender geïmplanteerd. „Via uitgezion-
den radiogolven kunnen we ze in het
veld op de voet volgen. We weten of ze
stilstaan, trekken, slapen of dood zijn.
Als ze gaan zwerven en onbedoeld het
terrein verlaten, kunnen we ze met een
vliegtuig opsporen en weer terugbren
gen."
Peter de Jaeger
Men moet een heel eind in de
geschiedenis teruggaan -
misschien tot Alexander de
Grote - om iemand te vinden die
in een korter dan gemiddeld le
ven de wereld zo diepgaand en
duurzaam heeft veranderd als
Hitier. Maar wat men in de hele
wereldgeschiedenis zeker niet
zal vinden, is een man die net als
Hitler met zo'n ongekende
krachtsinspanning het tegen
deel heeft bereikt van wat hij
wilde bex-eiken."
Dat schreef de Duitse historicus
Sebastian Haffner (1907-1999)
in 1978 in zijn boek 'Kantteke
ningen bij Hitier' ('Anmerkun-
gen zu Hitler'). Met zijn essay-
aehtige biografische schets over
de persoon Hitier als drijvende
kracht achter het derde Rijk
deed Haffner veel stof opwaai
en, Na zijn overlijden vond zijn
zoon in de nalatenschap het ma
nuscript van een biografie. De
Nederlandse verschijning er
van, vorig jaar onder de titel
'Hét verhaal van een Duitser'
oogstte zoveel succes dat de
Amsterdamse uitgever Mets en
Schilt besloot ook ouder werk
van Haffner opnieuw uit te ge
ven.
Nieuwe vertaling
Nu ligt, in een nieuwe vertaling
en met een actueel nawoord van
Duitsland-kenner hoogleraar
Frits Boerman, 'Kanttekenin
gen bij Hitler' in de winkel. Het
is nog steeds een actueel boek.
Het had en heeft niet de pi'eten-
tie die bij voorbeeld de laatste
Hitler-biografie van Ian
Kershaw heeft. Wat beide au
teurs in ieder geval gem een heb
ben, is hun heldere vaststelling
dat het geen zin heeft te willen
graven in al dan niet reële per
soonlijke achtergronden van
Hitier: beiden noemen Hitier
een onpersoon, iemand met een
wegwerpleven: geen opleiding,
geen beroep, geen liefde en
vriendschap, huwelijk of vader
schap.
Haffners boek verscheen voor
het eerst eind jaren zeventig, in
een periode dat de Koude Oor
log nog volop aan de gang was
en West-Duitsland nog in de
greep verkeerde van de linkse
geweldsspiraal, die in de herfst
van 1977 zijn hoogtepunt had
bereikt met de moox-d op werk
geversvoorzitter Schleyer door
terroristen van de Rote Armee
Faktion. In deze turbulente tij
den was ruimte voor de andere
benadering van Hitler die Haff
ner koos. Zijn boek luidde een
herbezinning in van Duitsland
en de Duitsers over de eigen rol
in de periode 1933-1945.
Stortvloed
Een tweede boek van Haffner,
een beknopte biografie van de
Britse staatsman Winston
Churchill, ligt half mei in de
winkeleveneens in een nieuwe
vertaling en met een actueel na
woord. Dit boek verscheen voor
het eei-stin 1967, twee jaar na
Churchills dood. En het is ver
rassend te lezen hoe goed het de
tand des tijds heeft doorstaan,
na de stortvloed aan biografieën
en andere boeken die sindsdien
over de hoofdpersoon (geboren
in 1874) zijn vex-schenen.
Ook in Churchill ziet Haffner
een 'man van het lot', zij het van
een geheel andei-e oi'de dan Hit-
Ier. „Zonder de Chux'chill uit de
jaren 1940 en 1941 is het beslist
voox-stelbaar dat er nu een 78-
jarige(in 1967 - red.) Hitler over
een gx-oot-Gemxaanse SS-staat
zou resideren, reikend van de
Atlantische Oceaan tot de Oex-al
of nog verder", aldus Haffner.
Hij beschouwt Chux'chills on
verzettelijkheid uit de periode
dat Engeland als enige nog ver
zet bood, als de sleutel tot het
verdere verloop van de oorlog,
Ha ffner werd geboren in Berlijn
als Raimund Pretzel, zoon van
een x-ector van een middel bare
school. Hij vluchtte in 1938 naar
Engeland, omdat hij in Duits
land niet zou kunnen huwen
met zijn joodse vriendin, Toen
hij als journalist aan de slag
ging, nam hij een schuilnaam
aan om zijn familie te bescher
men. Hij schreef in 1939 zijn
eerste boek over het Nazi-ge-
vaar onder de titel 'Germany
1939: Jeky.ll Hyde', verwij
zend naar de goede en de kwade
kanten van het moderne Duits
land. Haffner keerde, als gena
turaliseerd Brits staatsburger,
pas in 1954 texiig in Duitsland.
Hij schreef tot zijn dood voor
Britse en Duitse bladen.
James McGonigal
Sebastian Haffner: Kantteke
ningen bij Hitier - vertaald door
Ruud van der Helm, 236. pag.,
€22,50.
Sebastian Haffner: Churchill -
vertaald door Jacqueline God
fried, 206 pag., €22,50 (vanaf 15
mei in de winkel).
Beide boeken: Uitgeverij Mets
en Schilt.
Hei-man Gerritsen van WL Delft Hydraulics: „Ik zie het als onze verantwoordelijkheid dat we die dam afbouwen.
