Overal kon het gebeuren,
maar niet in Nederland
Pim wil in de hemel wel op niveau zitten
23
T V-presentator
Harrry Mens
zaterdag 11 mei 2002
Ondanks de tekortko
mingen wilden we blij
ven geloven dat er rond Ne
derland nog een klein wit
hekje van fatsoen en rede
lijkheid stond. Dat hekje is
met de moord op Fortuyn
omver gelopen.
T Tliegtuigen stortten altijd
V neer in het buitenland. Tot
de Bijlmer.
Vuurwerkfabrieken explodeer
den in Chinese steden en hotels
stortten in Turkije in. Tot En
schede en Tiel.
Op Amerikaanse scholen werd
geschoten. Tot Veghel.
Uitgaan was gezellig. Tot Mein-
dert Tjoelker, Daniel van Co-
them, Marianne en Froukje, en
Volendam.
Onze blauwhelmen waren jon
gens van stavast. Tot Screbreni-
ca.
Grootschalige corruptie was
ons vreemd. Tot de bouwfraude.
Alleen in Engeland kon je vele
jaren onschuldig in de cel zitten.
Tot Putten.
En bij ons, zo vertelden we trots
tijdens onze campingvakanties,
konden politici nog veilig over
straat gaan. Je kon ze zien fiet
sen, de premier en zelfs de ko
ningin.
Tot 6 mei.
Verbijsterd zagen we een dode
politicus op straat liggen. Zo
on-Nederlands leek het, alsof
een brute doodstijding zich in
het adres had vergist. Want al
leen elders lagen de lijken op
straat; in België kwamen politi
ci aan een voortijdig einde; in
Zwitserland werd een halve ge
meenteraad uitgemoord; in
Duitsland kregen onderwijzers
de kogel. En in Engeland ver
moordden kinderen kinderen,
waar leeftijdgenootjes bij ons
nog cd's vol liedjes zongen.
Collectief zijn we ontzet. Op
nieuw verrast door het ondenk
bare. Overal kon het gebeuren,
maar niet in Nederland.
We luchten onze harten in inge
zonden brieven of op Internet;
leggen bloemen op de plaats des
onheils; lopen stille tochten;
'waar moet het heen?' is de
meest gestelde vraag. Op de tri
bune wordt de naam gescan
deerd van de gevallen volks
held, 'Pimmie bedankt'.
Verlegd
In plaats van lessen te geven aan
de rest van de wereld moeten
zestien miljoen mensen weer
naar zichzelf (leren) kijken. De
laffe straatmoord in Hilversum
heeft de grenzen van verbijste
ring weer een stukje verder ver
legd. Ook elders in de wereld
schudde men het ongelovig
hoofd. Dat zoiets kon gebeuren
in dat bijna universeel gewaar
deerde polderlandje. Dat sta
biele Nederland, dat de vorige
week nog, door het gezagheb
bende blad The Economist, on
geveer tot de modelstatus was
verheven. ,,Deze aanslag staat
zo haaks op de aard van het land
zoals we dat kennen, niet ge
welddadig, democratisch en
pluralistisch", zo verwoordde
de Britse minister van Buiten
landse Zaken Jack Straw de
desillusie.
Het was alsof toeristen een kijk
je kregen achter de indrukwek
kende gevel van dat statige
grachtenhuis. In het washok
had zich al het een en ander op
gestapeld, vuile was die door
Pim Fortuyn nog eens voor allen
zichtbaar aan de lijn was gehan
gen.
Zelfs in de hectiek van de ver
kiezingen wilden we geloven -
en ook doen geloven - dat ei
rond Nederland toch een wit
hekje stond. Een nog niet zo
lang bijgeverfd staketsel van
fatsoen en redelijkheid. „Het is
ons wel een hele tijd gelukt ach
ter dat hekje te leven. Maar nu is
het kennelijk omver gelopen",
zegt onze bekendste schrijver
Harry Mulisch. De moord op
Fortuyn was onvoorstelbaar
maar toch ook weer niet, zegt de
schrijverfilosoof, „Dit hoort bij
de globalisering. Kijk wat er al
lemaal in de wereld aan de gang
is. Dan kan het hier dus ook ko-
Pogrom
Op bloedige manier is Neder
land nu misschien in de grote
wereld beland, denkt de schrij
ver. „We moeten echt God op on
ze knieën danken dat de moor
denaar van Fortuyn een blanke
Hollander met blauwe ogen
was. Want als dat een Marok
kaan was geweest, was de po
grom in Rotterdam al begonnen.
De volkswoede was losgebar
sten. Maar gelukkig is dat niet
gebeurd."
Een Amsterdamse tram knarst
door de bocht. De schrijverfilo
soof neemt nog een trekje van
zijn pijp en zegt wat provoce
rend dat hij ervan opkijkt dat
Fortuyn is vermoord in naam
van verknipte dierenliefde. „Als
het een dierenliefhebber was,
zou je verwachten dat hij Brink
horst had moeten vermoorden.
Want die heeft ze allemaal afge
maakt."
Verbijstering regeerde deze
week ons land van hekjes, aan
geharkte tuintjes, en van maai
velden. Vergelijkingen werden
zelfs gemaakt met de moord op
Kennedy.
We reduceren alles en iedereen
graag tot kleine te overziene
proporties, op maat van de huis
kamer, zo zei historicus Herman
Pleij het eerder. We praten ook
graag in verkleinwoorden. Ons
landje aan de Zuiderzee, huisje
boompje beestje, pilsje op een
terrasje, onze jongens (geen
mannen). Nederlanders bren
gen de wereld bij voorkeur terug
tot het eigen kleine formaat, op
dat we ons veilig - thuis - voelen
constateerde Pleij
Prof. H. Schepper hoogleraar
Nieuwe geschiedenis aan de
Katholieke Universiteit Nijme
gen is een Vlaming die zich goed
thuis voelt in Nederland. Hij
constateert hij een 'verruwing'
die overal in de wereld herken
baar is, tot op het hoogste ni
veau. „Het gevaar is dat je een
voortgaande verruwing krijgt
van de internationale samenle
ving en die vindt zijn weerslag
in andere landen, dus ook in de
Nederlandse rechtsstaat."
Geschoten werd er hier ten lan
de al. Onder criminelen, in het
uitgaanscircuit, bij roofover
vallen op supermarkten en ben
zinepompen, op scholen. Ame
rikaanse presidentskandidaten
weten dat ze een kans van een op
vier hebben te worden bescho
ten. Dat met het oog op de vaak
gehekelde 'veramerikanisering'
van onze samenleving Neder
landse politici zo naïef waren
dat soort calculaties niet mee te
nemen, doet vermoeden dat
daar ook nog werd geloofd in
beschermende hekjes.
De laatste in die categorie was
de moord op de grondlegger van
de Nederlandse staat, op Willem
van Oranje, schudt Mulisch los
jes uit de pols. „Sindsdien is er
op dat gebied eigenlijk niks
schokkends gebeurd", voegt hij
er aan toe op een toon die een
brevet van civilisatie lijkt te be
vatten. Duitse journalisten die
hem bellen om uitleg over For
tuyn houdt hij voor dat politieke
moorden in hun geschiedenis
'redelijk normaal' zijn, hier niet.
„Vandaar die doodschrik in Ne
derland, want iedereen dacht
dat het bij ons niet zou kunnen
gebeuren." On-Nederlands lijkt
dit.
Neerlandicus Dr. J. Noorde-
graafverbonden aan de Vrije
Universiteit Amsterdam, haalt
er een editie uit 1893 bij van het
Woordenboek der Nederlandse
Taal. „Hier staat het 'on-Neder
lands'. In strijd met de aard en
ook met de taal der Nederlan
ders. Politieke moord past zo
bezien niet bij onze volksaard.
In Italië en Spanje met hun Rode
Brigade en ETA zou je zoiets
verwachten, maar niet hier, met
onze nuchtere volksaard. Wij
doen zoiets niet, andere landen
wel."
Dat dachten ze ook in Zweden
waar de natie op 28 februari
1986 vergelijkbaar verbijsterd
reageerde, na op de moord op
premier Olof Palme. Hij werd op
straat doodgeschoten na een
bioscoopbezoek. Een verdach
te, een lokale dronkaard, was er
wel maar niemand is nog ver
oordeeld.
Nog steeds weten de Zweden
niet zeker wie hun democratie
letterlijk onder vuur nam. De
dader heeft geen gezicht. Een
bijkomend trauma dat de Ne
derlanders bespaard lijkt te
blijven, hoopt de Zweedse jour
nalist Gunnar Johansson.
Een collega van Mulisch, de
Zweedse schrijver Jan Lind-
ström, ziet parallellen in de re
acties op de politieke moord.
Ook de Zweden geloofden in dat
beschuttende hekje rond hun
land. „Het was alsof de moorde
naar zich vergist had en het ver
keerde toneel had gekozen voor
zijn daad.. We waren met stom
heid geslagen. Iedereen belde
elkaar in ontzetting", herinnert
Lindström zich. „Ook wij wil
den blijven denken dat we in een
vriendelijk en vreedzaam land
woonden, dat Zweden toch 'iets
anders' was, niet zo moordda
dig, wat verder afgelegen van
het kwaad. Inmiddels zijn we
erg achter gekomen dat we hele
maal niet zo anders zijn."
Shocktoestand
Na jaren die volgden op de
moord op Palme verging de
veerboot Estonia en was er de
brand in een Gotenburgse disco.
Gebeurtenissen die de Zweedse
psyche hebben getekend, aldus
Lindström. „Wij dachten dat we
een homogeen land waren, alle
maal hetzelfde, allemaal blond
met blauwe ogen. Maar we heb
ben geleerd dat de wereld bij ons
is binnengekomen. Dan raak je
ook een beetje wat in Nederland
bij Fortuyn speelde. We zijn
geen eilandje meer. Dingen ge
beuren ook hier. Voor sommige
Zweden is dat beangstigend.
Voor mij en gelukkig veel ande
ren is het op een vreemde manier
een opluchting. We maken deel
uit van de wereld. Ook al brengt
die grote wereld soms akelige
dingen. Maar daar staat tegen
over dat een open wereld zoveel
goede dingen brengt, avontuur
en nieuwe uitdagingen. Je kunt
geen uitdagingen in het leven
hebben zonder risico."
Mulisch is voorzichtiger. „Ne
derland is vandaag een ander
land dan vorige week. De men
sen gaan nu in een shocktoe
stand stemmen. Ik denk dat je
die zaak eerst tot rust had moe
ten laten komen. Laten we ho
pen dat het hier voorlopig bij
blijft."
Bob van Huët
Programmamaker Harry Mens werd uit
gefloten toen hij in de kathedraal van
Rotterdam afscheid nam van zijn vermoor
de vriend Pim Fortuyn. Mens, die als een
van de weinigen meent dat de Lij st Pim For
tuyn moet worden opgeheven, heeft zich te
ruggetrokken op een hotelkamer in Huis ter
Duin.
Ze hebben elkaar lang gekend. Toen Harry
Mens eind jaren tachtig een 'wat branieach
tig' gastcollege gaf, zat Fortuyn op de eerste
rij. De lezing beviei hem: Harry kreeg een
gesigneerd exemplaar van een van zijn eer
ste boeken. De makelaar las het, en zo ont
stond het contact.
Vooral sinds Mens een eigen tv-programma
heeft, is het contact intensiever geworden.
Vooral telefonisch dan, zegt Mens, want al
lebei waren ze altijd drukdrukdruk. „Het
aantal keren dat ik bij hem thuis ben ge
weest is op de vingers van een hand te tel
len," Maar plannen genoeg: als Pim premier
was geworden, zou de kersteditie van Busi
ness Class in het Catshuis worden opgeno
men, had Fortuyn zich al voorgenomen.
In witte slobbertrui, trainingsbroek en
sportschoenen zit Mens in een rustig hoekje
van hotel Huis ter Duin in Noord wijk, zijn
tijdelijke woonplaats. Op televisie wil hij
niet meer, aan de schrijvende pers wil hij
zijn standpunt over de Lijst Pim Fortuyn
nog wel een keer uiteenzetten. „Dan kan ik
tenminste controleren of mijn woorden
goed worden weergegeven.
Ballast
Dat standpunt is: de lijst zou zichzelf moe
ten opheffen. Zo niet, dan zou niemand er
nog op moeten stemmen. Want de Lijst Pim
Fortuyn heeft na de aanslag niets meer met
Fortuyn te maken. De lijst is voor Pim ei
genlijk nooit méér geweest dan 'ballast',
zegt Mens. „Pim zag het als een noodzake
lijk kwaad, een middel om tot zijn doel te
komen, om minister-president te worden.
Hij had verder geen enkele liefde voor de
kandidatenlijst. Pim zag de mensen op zijn
lijst op dezelfde manier als een loodgieter of
een stukadoor die je laat komen voor een
klus in je huis. Daar is toch ook verder niets
mis mee?"
Met de samenstelling van de lijst heeft For
tuyn zich nauwelijks bemoeid. Alleen voor
de top van de lijst en voor mensen als Jans
sen van Raaij en Hoogendijk, de twee émin-
ences grises die na de verkiezingen zouden
moeten helpen om de fractie in toom te hou
den, kwam Pim zelf opdraven. De rest liet hij
over aan een selectiecommissie. Een grove
misrekening, realiseerde Fortuyn zich vol
gens Mens later. „Hij was heel open tegen
mij en zei me dat er bij nader inzien veel on
bekwame mensen op stonden." De lijst, be
nadrukt Mens, bestaat weliswaar voor 99
procent uit 'fatsoenlijke mensen', maar ook
niet méér dan dat.
Pim Fortuyn had in toenemende moeite met
'zijn' mensen, vertelt Mens. Geheel in tegen
stelling tot de afspraken gingen kandidaat
kamerleden naar buiten toe optreden. An
derhalve week geleden was Fortuyn het zat.
Hij besloot een enorme donderpreek te hou-
den. En als ze niet zouden luisteren, zou hij
opstappen.
Verder was Fortuyn absoluut niet van plan
om mensen van de lijst te benoemen tot
minister of staatssecretaris, volgens de tv-
presentator. Daarvoor zou hij, geheel in
overeenstemming met zijn boek 'het zaken-
kabinet-Fortuyn' putten uit een kring van
onafhankelijke deskundigen.
Mens vreest chaos als komende woensdag
mensen sympathie-stemmen gaan uitbren
gen op de LPF. Hij spreekt over een dreigen
de puinhoop en een drama. „Er is een soort
massapsychose ontstaan. Ik had gehoopt
dat mijn stem zou worden gehoord, maar dat
gebeurt niet. Ik dreig nu zelfs een soort Don
Quichotte te worden, en daar voel ik niets
voor." De partij zou zelfs woensdag de
grootste kunnen worden, denkt hij, waar
mee de LPF in principe het voortouw zou
krijgen in de kabinetsformatie. Maar welke
coalitie mét de LPF er uiteindelijk ook uit
kiezingen zou daarvoor een grote bedrei
ging vormen. „De kunst van Herman Brood
steeg na zijn dood ook even pijlsnel in waar
de. Nu is het al weer flink gekelderd. Zo zou
dat ook gaan met de LPF bij uitstel van de
verkiezingen."
Handbereik
Zelf zag Fortuyn het premierschap onder
handbereik. Hi] werkte er al dagelijks aan.
Afgeschilderd in het buitenland als de Ne
derlandse Le Pen, gaf hij de afgelopen tijd
talloze interviews aan buitenlandse media
om dat het beeld te corrigeren. „Ik zei wel
eens tegen hem: Pim, je moet je niet steeds
richten op Duitsland en Engeland, je moet je
gezicht laten zien in Drenthe en Overijssel.
Maar daar luisterde hij niet naar, hij was al
bezig om het gras te maaien voor het Cats
huis."
En het was hem gelukt, denkt Mens. Pim zou
zijn LPF tot de grootste partij hebben weten
te maken. En dan? Wat zou Pim voor pre
mier zijn geweest. Geen dossiervreter, weet
Mens zeker. En Nederland zou een andere
Fortuyn te zien hebben gekregen dan de
man die op het scherp van de snede debat
teerde. Een lieve, aimabele man met gevoel
voor humor en 'eerlijk tot in zijn nerven',
zegt Mens. Want zo heeft hij Fortuyn leren
kennen door de jaren heen. „De Pim die we
de laatste weken hebben gezien, ontspan
nen en bereid om compromissen te sluiten, is
de Pim die ik al jaren ken."
De eindeloze drang naar erkenning was
weg, signaleert Mens. „Naarmate hij meer
erkenning kreeg, had hij er steeds minder
behoefte aan. De laatste weken merkte ik
dat hij er eigenlijk helemaal geen behoefte
meer aan had." IJdel was Pim wel, en dat
zou hij ook gebleven zijn. „Dat zat nu een
maal in zijn geaardheid. Alle nichten zijn ij-
del."
Gisteren werd Pim Fortuyn tijdelijk begra
ven in Driehuis-Westerveld, in afwach
ting van de bouw van een mausoleum in Ita
lië. Mens: „Ik geloof in God en in een hierna
maals. Ik ben ervan overtuigd dat Pim nu op
zoek is naar de afdeling waar Kennedy zit.
Want hij wil in de hemel wel op niveau zit
ten."
Sjaak Smakman
Harry Mens voor de woning van Pim Fortuyn: „Hij zag de LPF als een noodzakelijk kwaad.'
rolt, 'na drie kwartier ontploft de zaak en
kunnen we weer opnieuw beginnen.'
Dat wil hij voorkomen. En hij handelt daar
mee in geest van Fortuyn, zegt hij„Ik word
nu afgeschilderd als een afvallige of een ver
rader van het gedachtengoed van Pim, maar
het tegendeel is juist het geval." Pim For
tuyn zelf, zegt hijzou in een situatie als deze
hebben gestemd op het CDA van Balkenen
de, die het persoonlijk goed met elkaar kon
den vinden.
Mens staat niet alleen, zegt hij. In het ge
i
liÊV S.
foto Roland de Bruin/GPD
sprek met premier Kok gaf de broer van
Fortuyn aan dat hij het chique zou vinden
als de partij zichzelf zou opheffen. Maar de
mensen op de lijst wilden daar niets van we
ten. Die zijn veel te eager om in de Kamer te
komen, denkt Mens. Zelfs uitstel van de ver
In Nederland vliegen geen vuurwerkopslagplaatsen de lucht in (linksboven), storten vliegtuigen niet neer op woonwijken (rechtsboven), branden geen discotheken uit (links
onder) en storten restaurants niet in. Dachten we. foto's GPD/ANP
